Onze Taal. Jaargang 61

[p. 213]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Wat betreft

? In mijn brieven maak ik vaak gebruik van de uitdrukking ‘wat betreft (uw brief van ...)’. Nu beweert een collega dat het ‘wat uw brief van... betreft’ moet zijn. Heeft hij gelijk?

! Wat... betreft is een bijzin, waarin betreft de persoonsvorm is. In bijzinnen staat de persoonsvorm achteraan. Overeenkomstig de volgorde in wat onze poging aangaat,... zouden we dus ook wat onze poging betreft,... moeten schrijven. Voor steeds meer taalgebruikers is wat betreft een vaste uitdrukking geworden, een voorzetselgroep die niet doorbroken wordt door een of meer andere woorden. Voor hen is ook de volgorde wat betreft onze poging... correct. Maar die status is niet voor iedereen aanvaardbaar. U vermijdt taalkritiek door voor de volgorde ‘wat... betreft’ te kiezen.

Overigens wordt de uitdrukking vaker gebruikt dan nodig is: vervanging door bijvoorbeeld over is in veel gevallen mogelijk.

De naslagwerken zijn verdeeld over deze kwestie. Prisma's Twijfelgevallen Nederlands keurt wat betreft ... nog streng af, de Schrijfwijzer acht die volgorde inmiddels ‘algemeen aanvaard’, hoewel ‘strikt genomen wat en betreft uit elkaar moeten staan’. De ANS kiest voor een middenweg en bespreekt beide mogelijkheden, maar met de waarschuwing: wat betreft is als voorzetseluitdrukking ‘niet voor iedereen aanvaardbaar’.

De toevoeging voor aan wat... betreft is pure ballast en levert een modieuze stoplap op die we vooral in ambtelijke taal helaas veelvuldig aantreffen. Voor wat betreft is bovendien een gallicisme: een letterlijke vertaling van het Franse pour ce qui est de...

● Word(t) wakker!

? ‘Spaarbeleg’ hield in juni een actie met de wervende leuze ‘Spaarders van Nederland word wakker!’ Het verantwoordelijke reclamebureau en de Taaladviesdienst werden bestookt met telefoontjes: ‘Dat moet toch wordt zijn!’ Hebben de verontruste bellers gelijk?

! Nee, in de gebiedende wijs hoort geen t te staan. Niet in het enkelvoud en niet in het meervoud. We schrijven in beide gevallen alleen de stam (het werkwoord zonder -en): loop door! en word lid! De leraar die zijn kinderen gebiedt: ‘Schrijft nu het huiswerk op!’ is niet van deze tijd.

Eeuwen geleden heeft men naar Latijns voorbeeld (veni-venite/komkomt) voor de meervoudsvorm van de gebiedende wijs een t voorgeschreven achter de stam. We horen die bijvoorbeeld nog in de oude versregel ‘Komt allen te zamen’. Het is een schrijftaalvorm gebleven die vooral vroeger veel gebruikt werd; in de omgangstaal heeft hij nooit geleefd.

Als een onderwerp is toegevoegd aan de zin, krijgt de gebiedende wijs wél een t:

Blijft u maar liggen; komt u nu maar weer overeind.

Bij wederkerende werkwoorden moet u oppassen:

1	Meldt u u(zelf) maar bij de portier.
2	Meld u bij de portier.

In de eerste zin schrijven we stam+t, omdat er een onderwerp (u) bij staat. Zin 2 bevat echter géén onderwerp: u is hier een wederkerend voornaamwoord (het is vervangbaar door uzelf).

● De vijf eerste zinnen

? In een brief schreef ik: ‘de vijf eerste klanten...’ Dat werd veranderd in ‘de eerste vijf klanten...’ Wat is er mis met mijn formulering?

! Er kan er maar eentje de eerste zijn. In uw formulering zijn het er vijf, en dat is vreemd. Door de volgorde van het hoofdtelwoord (vijf) en het rangtelwoord (eerste) te veranderen, lost u het probleem op: ‘De eerste vijf klanten ontvangen een verrassing’.

Overigens is de door u gekozen volgorde in een bepaalde context wél mogelijk. De zin ‘De vijf eerste hardlopers ontvingen een medaille’ is correct als er vijf groepen hardlopers met elk één winnaar hebben deelgenomen aan een wedstrijd.

● Ik heb/ben het vergeten

? Heb of ben ik de regels voor de juiste voltooide tijd van vergeten vergeten?

! U bent ze vergeten. Het werkwoord vergeten heeft twee betekenissen: ‘verzuimen iets te doen’ en ‘iets niet meer weten’.

Vergeten 2 (‘niet meer weten’) kan in de voltooide tijd uitsluitend met het hulpwerkwoord zijn worden gecombineerd. Vandaar dat u de regels bent vergeten.

Bij vergeten 1 (‘verzuimen’) mag zowel hebben als zijn worden gebruikt. Daarmee hangt een subtiel betekenisverschil samen:

1 Ik heb de boeken vergeten.

1 Ik ben de boeken vergeten.

Zin 1 legt de nadruk op de handeling zelf (het verzuimen), op de reden waarom het boek er niet is. Zin 2 legt het accent op de toestand die het gevolg van het verzuimen is: de situatie nu, zonder boek. Dit subtiele betekenisverschil tussen een voltooide tijd met hebben en zijn is veel beter zichtbaar bij werkwoorden die een beweging uitdrukken, zoals lopen:

3 Ik heb de hele middag gelopen. (nadruk op de handeling: het lopen)

4 Ik ben vanmiddag naar het strand gelopen. (nadruk op het resultaat daarvan: de bestemming)