Onze Taal. Jaargang 61

[p. 197]

Het sprookje van de tussenletter n

T. Hoevers - Amsterdam-Nieuwendam

Een hardnekkige misvatting is er de oorzaak van dat spellingverbeteraars het zich onnodig moeilijk maken. Men blijft maar praten over de tussenletter n bij samenvoegingen. De huidige regeling over het al of niet schrijven van die n vindt men terecht verwarrend, lastig en onlogisch. De een wil die n geheel afschaffen, de ander juist altijd wél schrijven. Dat kan geen van beide. Absolute uniformiteit is niet haalbaar.

Er ís geen tussenletter n. Wel een tussenletter e. Meestal verschijnt hij niet: huis + deur = huisdeur, fiets + bel = fietsbel, en niet huizedeur, fietsebel. Maar paard + staart en hond en hoop (= eigenlijk paardstaart, hondhoop) wordt paardestaart en hondehoop. We kunnen dus woorden onderscheiden mét een tussenletter (paard, hond, speld, kip) en zónder tussenletter (huis, fiets, straat, vloer, schroef).

● Invloed van uitspraak

In samenvoegingen als fietsenhok, stratenplan is die n niets anders dan de eindletter van het eerste woord, namelijk de meervouds-n. Het is dus logisch de woorden ongewijzigd achter elkaar te zetten en die eind-n gewoon te laten staan. Afschaffing zou zeker geen vereenvoudiging zijn. De uitgang -en komt namelijk ook voor bij onverbogen woorden: keuken, toren, binnen, buiten. En die wil men weer wél laten staan. Dus fietsen + hok = fietsehok, maar keuken + deur = keukendeur. De ene eind-n vervalt, de andere blijft staan. We moeten dan dus onderscheid maken tussen twee soorten eind-n. Faal je daarin, dan krijg je weer fouten als keukedeur, binnestad, torespits, buitewijk. Veel beter kunnen we beide soorten n gewoon laten staan. Dan hoeven we dat onderscheid niet te maken. Dus: toren + spits = torenspits, fietsen + hok = fietsenhok.

Het probleem is alleen dat de meervoudsuitgang -en en de tussenletter e in de praktijk gelijk klinken, omdat de eind-n doorgaans niet wordt uitgesproken, behalve in het noorden en oosten. Bij twijfel over het enkel- of meervoud van het eerste woord weten we dan wel eens niet of we nu de tussen-e of de meervouds-en moeten schrijven, anders gezegd: met of zonder n. Volgens de huidige regeling neemt een samenstelling in zo'n geval het enkelvoud aan: men schrijft dan alleen de e. Maar dat leidt tot de zotte toestand dat woorden zonder tussenletter tóch de tussen-e krijgen.

Een klassiek voorbeeld is schroevedraaier. Je draait er veel schroeven mee, maar slechts één tegelijk. Men ziet daarin een twijfelgeval, wat op zichzelf twijfelachtig is. Men neemt dan het enkelvoud aan en schrijft slechts de e. Maar schroef met tussen-e, dat kan helemaal niet. Het is immers schroefkop, schroefdraad, niet schroevekop, schroevedraad. Wil je aanduiden dat er maar één schroef tegelijk mee wordt gedraaid, dan zou het dus schroefdraaier moeten zijn. De werkelijke uitspraak is echter schroevedraaier. Maar die toonloze e die we zeggen is geen tussenletter maar de meervouds-en, waarvan in sommige streken de eind-n in de uitspraak wordt weggelaten. Dus: schroevendraaier.

Ook fiets is een woord zonder tussenletter. Het is immers fietsbel, niet fietsebel. Fietsehok is dus onbestaanbaar. Je zet fietsen in dat hok, dus: fietsen + hok = fietsenhok.

● Logica als maatstaf

Alleen als het eerste woord absoluut enkelvoudig is, moeten we de enkele e schrijven. Een staart zit maar aan één paard, een hoop komt maar van één hond, het enkelvoud staat vast, dus: paardestaart, hondehoop. Het is dus evenmin mogelijk de meervouds-n bij samenvoegingen altijd juist wél te schrijven (paardenstaart, hondenhoop, manenschijn, koninginnendag). Want dan schrijven we het eerste woord in het meervoud terwijl dat helemaal niet aan de orde is.

Is het tweede woord een stofnaam, dan moet eveneens het eerste woord in het meervoud (paardenvlees, hondenpoep, kippensoep). Want dat zijn twijfelgevallen. Mijn spelling (Spelling-Hoevers) keert dus de huidige regeling om: bij twijfel niet het enkel- maar juist het meervoud aannemen. Woorden waarbij geen tussenletter past, worden dan automatisch van de tussen-e uitgesloten. Wordt het tweede woord meervoudig, dan heeft dat geen invloed op het eerste woord. Dus: paardestaarten, speldeprikken, hondehopen (iedere staart apart zit maar aan één paard, enz.). Dat is consequent ten opzichte van woorden zonder tussenletter, die immers eveneens enkelvoudig blijven: fietsbellen, vloerkleden, niet fietsenbellen, vloerenkleden. Nog een consequentie: perenboom (er hangen peren aan); eikeboom (het is maar één boom); eikenbos (er staan veel eiken in dat bos). Gewoon de logica toepassen.

Men kan het dus op verschillende manieren zeggen. Als het eerste woord meervoudig is of kán zijn, dan met de n. De e alleen dan als het enkelvoud absoluut vaststaat. Heeft het in onverbogen vorm een eind-en (toren, binnen), dan blijft die staan. Dus: zet de woorden ongewijzigd achter elkaar. Heeft het eerste woord een eind-en, ongeacht zijn soort (fietsen, keuken), dan blijft die gewoon staan. Heeft het geen eind-en, ook dan ongewijzigd achter elkaar (huisdeur), maar met de tussenletter e als ons taalgevoel ons dat ingeeft (speldeprik). Ofwel: als we in samenvoegingen de toonloze e zeggen, dan schrijven we -en-, tenzij de logica dat absoluut verbiedt.

Afstappen dus van het begrip ‘tussenletter n’. Ik nodig iedereen uit dit voorstel eens te proberen.