Onze Taal. Jaargang 61

Taalgebruik in vrouwenbladen

Joris van de Leur - Faculteit der Letteren, KUB, Tilburg

In een boeiend artikel vraagt M. Vochteloo (Onze Taal januari 1992, blz. 11-13) zich af in hoeverre vrouwenbladen zich van elkaar onderscheiden door het taalgebruik dat erin gehanteerd wordt. Concluderend stelt ze dat: ‘(...) de uitstraling van vrouwenbladen voor een belangrijk deel bepaald wordt door het taalgebruik. Door toon en woordkeuze kan een titel een eigen identiteit creëren en zich van andere titels onderscheiden.’

De vraag is nu: nemen lezers die identiteit waar? Vochteloo heeft de inhoud van tijdschriften geanalyseerd door ze naast elkaar te leggen en de overeenkomsten en verschillen te beschrijven. Een interessante vraag is of willekeurige lezers op grond van het taalgebruik de bladen ook kunnen herkennen. Een andere vraag is of de lezers van een vrouwenblad beter in staat zijn een tekstfragment te herkennen dan de nietlezers van dat blad.

[p. 185]

● Herkenbaarheidstest

Om deze vragen te beantwoorden, heb ik een experiment opgezet dat bestond uit twee gedeelten. In het eerste gedeelte werd studenten een lijst met de namen van een aantal tijdschriften voorgelegd, waarop ze dienden aan te geven welke ze wel en niet lazen. Vervolgens kregen de studenten negen tekstfragmenten voorgelegd, die men moest koppelen aan een lijst met tijdschrifttitels.

Het onderzoekje vertoont op twee punten overeenkomst met dat van Vochteloo:

1 Dezelfde titels zijn in het onderzoekje betrokken, op Nouveau na, waarvoor ik om praktische redenen Avenue moest nemen. Daarnaast heb ik Opzij en het studentenblad Sum in het onderzoekje betrokken.

2 Ik koos de tekstfragmenten op dezelfde manier als Vochteloo. Zij noemt intro's (en ‘streamers’) tekstelementen die het meest de aandacht van de lezers trekken en daarmee waarschijnlijk ook het bepalendst zijn voor de uitstraling van een blad. Om de teksten vergelijkbaar te houden, koos ik voor de intro's van interviews uit het maartnummer. De tekstfragmenten varieerden in lengte van 32 (Cosmo) tot 105 (Opzij) woorden.

De beperkingen bij dit experiment zijn dat het ene tekstfragment representatiever kan zijn voor het tijdschrift dan het andere, en dat men de vraag kan stellen in hoeverre de lengte van het fragment van invloed is op die representativiteit en dientengevolge op herkenning van het tijdschrift. In totaal namen 49 letterenstudenten, onder wie twaalf mannen, deel aan het experiment.

● Herkend in groepen

Gemiddeld werd elk tekstfragment door 19 (= 38%) van de studenten aan het juiste tijdschrift gekoppeld. Het aantal correct herkende tekstfragmenten betrof per student gemiddeld 3,4.

Eén vrouwenblad werd meer dan gemiddeld correct gekozen: Opzij (61%); minder dan gemiddeld de fragmenten van Avenue (18%), Cosmo (25%) en Marie-Claire (29%). Misschien waren de fragmenten atypisch voor deze bladen. Ook is het mogelijk dat deze vrouwenbladen een uitgesproken imago ontberen. Dit geldt met name voor Avenue. Viva (41%), Libelle (39%), Yes (37%) en Margriet (35%) schommelen bij de herkenningstest rond het gemiddelde.

Wat de onjuiste antwoorden betreft, valt op dat die niet gelijkmatig over de andere titels verdeeld zijn; met name bij Libelle en Margriet is dit duidelijk. Wanneer we de onjuiste koppelingen van deze bladen samenvoegen, wordt het Libelle-fragment door 80% van de studenten aan Libelle of Margriet toegeschreven. Het Margriet-fragment wordt door 71% gekoppeld aan een van deze tijdschriften. Kennelijk herkent men aan deze tekstfragmenten een bepaald type tijdschrift (‘segment’). Beide tijdschriftfragmenten worden bovendien niet toegeschreven aan Opzij, hetgeen bevestigt dat de fragmenten een andere sfeer uitstralen dan Opzij.

Kortom, de fragmenten van Libelle en Margriet worden correct in een bepaald segment geplaatst; men kan geen onderscheid aanbrengen tussen de tijdschrifttitels, maar onderscheidt de fragmenten wel van teksten uit bladen behorende tot andere segmenten (glossy's, feministische tijdschriften). Het bevestigt de observatie van Vochteloo dat deze bladen qua taalgebruik erg dicht bij elkaar zitten (‘warm en gezellig’).

Iets vergelijkbaars blijkt op te gaan voor de bladen Avenue, Marie-Claire en Cosmo. Ook het taalgebruik van deze drie bladen ligt betrekkelijk dicht bij elkaar. Het Avenue-fragment wordt door 21% van de studenten aan Marie-Claire toegeschreven en omgekeerd wordt het Marie-Claire-fragment door 18% aan Avenue gekoppeld (evenveel als het Avenue-fragment zelf). Tevens wordt het Marie-Claire-fragment door 22% van de studenten aan Cosmopolitan toegeschreven. Dit duidt erop dat deze drie bladen qua taalgebruik betrekkelijk dicht bij elkaar liggen.

● Eigen lezers in dubio

De tweede vraag was of er een verband bestaat tussen het lezen van

Margriet, 6-13 maart 1992, blz. 19: In restaurant ‘In de Vlaamsche Pot’ is de bediening slecht, de gasten worden regelmatig onbeleefd behandeld en er heerst een continue chaos. Leuk om te spelen, vinden de acteurs, maar zelf gaan ze toch liever naar een gewoon restaurant. Alles over hun eeten kookgewoonten leest u in dit 4-opeen-rij interview.
Libelle, 6-13 maart 1992 nr. 11, blz. 33: Als u het goede antwoord op de wedstrijdvraag invult (...) maakt u een kans op kaartjes met korting voor de musical ‘Funny Girl’. Met in de hoofdrol S.K.: ooit een onopvallend meisje dat op ballet zat en af en toe een uitvoering had... Lees hier een interview met dit ‘zonnekind’, zoals haar vader haar noemde, en doe mee met de wedstrijd!

een vrouwenblad en het herkennen van de uitstraling (lees: het taalgebruik) ervan. In eerste instantie lijkt dit erg waarschijnlijk en wellicht zelfs triviaal. Het koppelen van een tekstfragment aan het juiste tijdschrift blijkt echter ook voor mensen die beweren het tijdschrift te lezen moeilijker dan verwacht. Slechts bij één titel (Yes) vond ik een duidelijk verband tussen herkennen en zelf lezen.

Naar aanleiding van een opmerking van een studente (‘Mannen kunnen het subtiele verschil tussen Margriet en Libelle niet aanbrengen’) is eveneens onderzocht of er verschil bestond tussen mannelijke en vrouwelijke lezers. Het geslacht van de lezer bleek geen enkele relatie te vertonen met het juist herkennen van tekstfragmenten. Hieruit blijkt niet alleen dat de stelling van deze studente juist is, maar ook dat vrouwen evenmin in staat zijn dat verschil aan te brengen.

Interessant lijkt het mij om eens fervente lezers van vrouwenbladen binnen hetzelfde segment te testen, zoals die van Libelle en Margriet. Wellicht zijn zij feilloos in staat op basis van tekstfragmenten een onderscheid aan te brengen tussen de bladen.