Onze Taal. Jaargang 61

Reacties

■ Nogmaals Rembrandt(s)plein
P. Toddles - Amsterdam

Is het nu Rembrandtsplein of Rembrandtplein (Onze Taal, blz. 83 en 129)? Voor het Letterkundig Dispuutgezelschap H.E.B.E. is het sinds zijn oprichting in 1901 in ieder geval Rembrandtplein (met een korte doch nadrukkelijke stilte na de ‘t’). In het H.E.B.E.-lied speelt het woord Rembrandtplein namelijk een belangrijke rol:

Wij zijn H.E.B.E.
ja, lik me snee.
Wij zijn de Ridders van het Rembrandtplein.
Kosmopolis - geen kattepis.
Wij slaan de pooiers voor hun verdommenis.
(...)

Het is ieder jaar weer een probleem om de foeten af te leren de ‘s’ uit te spreken.

■ Spellinguitspraak o(u)to
Dr. C.A. Zaalberg - emeritus hoogleraar Nederlandse Taalkunde, Leiden

In het juninummer (blz. 135) vraagt de heer Van de Pol hoe iemand het in zijn hoofd haalt om een auto ‘oto’ te noemen. Hij stelt de vraag tachtig jaar te laat. Ik heb in Den Haag leren praten en pas als volwassene ‘outo’ horen zeggen. Later kwam ik erachter dat lieden die Grieks kennen het als hun plicht beschouwen in auto een au te laten horen. Ze kunnen zich daarvoor beroepen op geleerde termen als autarkie, kosmonaut en tautologie. Maar Aristoteles zou weliswaar die woorden hebben kunnen gebruiken, maar geen raad geweten hebben met automobiel (want ‘hij kon geen Latijns’, om uit een limerick van Charivarius te citeren).

Het andere argument van de inzender is ook niet overtuigend: ‘de eerste auto kwam uit Duitsland’. De w.c. is een Engelse uitvinding. Moeten we daarom toilet uitspreken als ‘tojlet’?

■ Nog eens o(u)to
Jan M.J. Wiessing - Groningen

Op blz. 135 van het juninummer verwoordt Erwin van de Pol zijn ergernis over de uitspraak ‘oto’ in plaats van het Duitse ‘auto’.

Auto's worden in Duitsland met een moeilijke lettercombinatie aangeduid (PKW en LKW); in Frankrijk heten ze voiture. Dat helpt ons dus niet verder.

Ik weet niet of de eerste auto uit Duitsland kwam. Wel weet ik dat de auto in Nederland Franstalig was en grotendeels nog is: chassis, carrosserie, carburateur, bobine, radiateur, portier, bougie, clignoteur, debrayage. Dus toch maar ‘oto’?

■ Zelfvoorzienend als Selfsupporting?
F.K.M. Mars - 's-Hertogenbosch

Op mijn artikeltje over zelfvoorzien(en)d in Onze Taal van december 1991 ontving ik enkele reacties. Aan alle

[p. 183]

verklaringen wil ik er nog één toevoegen. Misschien heeft voor de opbouw van het woord zelfvoorzienend het Engelse woord self supporting model gestaan.

1 We kennen het begrip self supporting. Dit roept bij ons het woord zelf op.

2 De stam support wordt bij ons voorzie.

3 De Engelse uitgang -ing wordt vertaald door -end.

Het voorafgaande levert zelfvoorzie-end op. Als noodoplossing ontstaat er een soort hiaatdelger die al bekend is uit (‘volkse’) taaluitingen als: dat doe-n ik niet, dat zie-n ik niet, dan gaa-n ik niet. Zo zouden we zelfvoorzie-n-end kunnen vormen. Dit procédé pasten we trouwens ook al toe in woorden als voldoe-n-ing.

■ Esperanto voorkomt taaldiscriminatie
J.A. Hanse - Vlodrop

In het juninummer eist professor Salverda een plaats op voor het Nederlands in de EG en in de wereld. Hij analyseert de keuze ‘veeltaligheid of tweetaligheid (de landstaal en het Engels)’ voor kleine landen in Europa.

Er bestaat maar één oplossing om aan de taaldiscriminatie in de EG een einde te maken: het invoeren van de niet-nationale kunsttaal Esperanto als ieders tweede taal. Hierdoor wordt de discriminatie van de minder gesproken talen (waaronder het Nederlands) en de overheersing van de meest gesproken talen (met name het Engels) uitgebannen. Het uitgangspunt is dan voor iedereen gelijk. Hij of zij zou als tweede taal Esperanto moeten leren, hetgeen door de eenvoudige grammatica zonder uitzonderingen veel minder moeite kost dan het leren van een etnische taal. Afgezien van de enorme kostenbesparing die het algemeen gebruik van Esperanto met zich meebrengt, verdwijnt ook het opdringen van een vreemde cultuur, wat nu eenmaal onlosmakelijk verbonden is aan het leren en gebruiken van een vreemde, etnische taal. Op deze manier wordt het niveauverschil opgeheven tussen bijvoorbeeld een Angelsaks die het Engels (als zijn moedertaal) met de paplepel krijgt ingegoten en de gemiddelde niet-Angelsaks die slechts zeer zelden het Engels (in het gunstigste geval als tweede taal) goed beheerst. Met het invoeren van Esperanto als tweede taal is niet alleen de internationale efficiëntie gediend, maar ook het behoud van ieders moedertaal, cultuur en identiteit.

■ Internationaal spellen
D.J. Kroon - Heeze

Naar aanleiding van de problemen die Guido van den Berg heeft met internationaal spellen (Onze Taal, juni 1992), zou ik willen reageren met een voorstel om voor internationaal spellen juist géén Nederlands te gebruiken.

Speciaal voor het internationale telefoon- en radioverkeer is een code voor de spelling ontwikkeld die ook onder slechte omstandigheden een goede verstaanbaarheid garandeert. Er is zo'n dertig jaar aan gewerkt. Zowel voor Engelssprekenden als voor gebruikers uit Romaanse taalgebieden zijn de woorden goed uit te spreken. In de luchtvaartcommunicatie is gebruik van deze code zelfs voorgeschreven. Het is mijn ervaring dat deze internationale spelling onmiddellijk begrepen wordt, zowel door Nederlanders als door buitenlanders, zelfs als ze nog nooit van het bestaan ervan gehoord hebben.

Alfa

Bravo

Charlie

Delta

Echo

Foxtrot

Golf

Hotel

India

Juliet

Kilo

Lima

Mike

November

Oscar

Papa

Quebec

Romeo

Sierra

Tango

Unoform

Victor

Whisky

X-ray

Zulu

■ Beeldscherm-oogjes
Kees van Til - redacteur/tekstschrijver, Zaandam

Met stijgende interesse heb ik de brief van de heer Wasserman in het juninummer van Onze Taal gelezen! Het probleem ‘pijn aan je ogen’ door het lezen op een tekstverwerkerscherm wordt door hem op originele wijze benaderd, namelijk: kies een wit scherm met zwarte letters, net als op papier.

Waarschijnlijk is de heer Wasserman de gebruiker van een nieuwe computer en heeft hij een fraai kleurenscherm met 256 kleuren en een aantal instellingsknopjes. Op zo'n scherm is zijn oplossing te overwegen. Maar het moet duidelijk zijn dat er een verschil bestaat tussen zwart-witte en monochrome schermen. Een ouderwets, monochroom scherm - het woord zegt het al - kan maar één kleur licht uitzenden (vaak groen of amber). Ik denk dan ook dat hierdoor de traditie is ontstaan om op schermen de zaak om te draaien. Je kunt op een groen scherm onmogelijk die zwarte lettertjes lezen. Men koos ervoor de groene of bruine letters te laten schijnen op een zwarte (= ontbreken van licht) ondergrond. Andersom zou je donkere letters krijgen op een soort lichtbak en zit je de hele dag in een lamp te kijken: dóódmoe word je daarvan. Ik raad niemand met een CGA-scherm aan om zwarte letters op een wit scherm te schrijven: koppijn is dan gegarandeerd.

Toch blijft de vraag me boeien hoeveel inspanning dat nou is voor de ogen en zenuwen om steeds te switchen tussen zwart-wit en wit-zwart. Misschien een oogarts? Volgende maand?

■ Tekstverwerken en alinea's
J.P.C. Kleijnen - Tilburg

In april publiceerde Onze Taal een artikel over schrijven met de tekstverwerker: ‘Nooit meer Tipp-Ex’. Graag wil ik de lezers hun mening vragen over het volgende verschijnsel.

Het valt mij op dat in bijna alle nota's en rapporten die ik onder ogen krijg en die met een tekstverwerker zijn geproduceerd, elke alinea is opgedeeld in ‘sub-alinea's’, als ik ze zo noemen mag. Ik bedoel: nagenoeg elke zin begint op een nieuwe regel, terwijl een nieuwe regel volgens mij het begin van een nieuwe alinea aanduidt. Ik vermoed dat deze lay-out ontstaat doordat bij het gebruik van een tekstverwerker het einde van een zin wordt ‘gevierd’ door de return-toets in te drukken.

■ Handvatten/Handvaten
Mirjam Kuijl - Amsterdam

In Onze Taal nummer 6 (in de rubriek ‘Taalergernissen’) stoorde mevr. E. Hoogduin uit Leidschendam zich aan het verkeerde taalgebruik van Sjoukje Hooymaayer in een tv-uitzending van ‘Tien voor taal’. Deze mevrouw beweert dat het meervoud van handvat zou moeten luiden handvatten en niet, zoals tot driemaal toe door Sjoukje Hooymaayer gebruikt, handvaten. Ter ondersteuning wijst ze op de analogie met aanvatten. Dit voorbeeld raakt kant noch wal, daar aanvatten een werkwoord is; hier is in het geheel geen sprake van een meervoudsvorm van een zelfstandig naamwoord. Het meervoud van handvat kan zowel handvatten als handvaten zijn. Ik verwijs mevr. Hoog-

[p. 184]

duin dan ook naar een goed woordenboek, waarin dit duidelijk beschreven staat. Een ander (en beter) voorbeeld zou kunnen zijn: haarvat-haarvaten.

Naschrift redactie

Acht gezaghebbende woordenboeken en spellinggidsen kiezen voor handvatten als enige meervoudsvorm. Alleen Prisma Handwoordenboek Spelling en Kramers 1990 laten in het meervoud naast handvatten ook handvaten toe.

■ Sliptong
Th. Backer - Den Helder

Het woordje slip in sliptong (‘Vraag en antwoord’, juninummer Onze Taal) heeft volgens mij niets met slippen of slepen te maken. Het is waar dat deze vis zich kenmerkt door zijn kleine omvang en lenigheid. Het is namelijk een jonge tong, nog niet volgroeid en ondermaats: daarom glippen de meeste door de mazen van het net. Toch moet dit woord mijns inziens verklaard worden uit het Engels. Van Dale geeft onder andere voor slip: jong, tenger persoontje: ‘a slip of a girl’. Nu zitten we al een beetje in de richting. Vervolgens geven zowel Wyld's Universal Dictionary en Chambers English Dictionary voor slip onder andere: ‘a small sole (fish)’ (een kleine tong(vis)). De vissers die ik gesproken heb en die wel eens vis verkocht hebben in Engeland, kennen geen ander woord dan slip voor een ondermaatse tong.

Naschrift Taaladviesdienst

Voor onze verklaring van het probleem slip-/slibtong hebben wij gebruik gemaakt van de uitleg gegeven door een ‘tong-bioloog’ van het RIVO (Rijksinstituut voor Visserij-Onderzoek) in IJmuiden.

■ Lingua Franca in Suriname
Manuel Sewgobind - voorlichter/ redacteur, Utrecht

In het meinummer van Onze Taal beschrijft Kees van Doorne (op blz. 107) het Sranan Tongo, de taal van de Creoolse bevolkingsgroep, als ‘de onofficiële lingua franca van Suriname’ en als ‘de taal van de markt, de winkel (...) en het schoolplein’.

De Hindostanen vormen de grootste bevolkingsgroep in Suriname; zij spreken Sarnami, de taal van deze van oorsprong Indiase groep. De aanduiding ‘Hindostaan’ is een verzamelbegrip voor twee religieuze groepen: Surinaamse hindoes en Surinaamse moslims. Uit een tweetal noordoostelijke deelstaten van India trokken zij in juni 1873 naar Suriname.

Voor ongeveer 160.000 sprekers in Suriname en nog eens 100.000 in Nederland vormt het Sarnami de moedertaal. De minachting die aanvankelijk voor deze taal bestond, ook bij vrome hindoes en moslims die bij kerkdiensten gebruik maakten van het plechtige Hindi en het Urdu, sloeg om in 1970, toen in Nederland een beweging ontstond die pleitte voor herwaardering van het in haar ogen onderdrukte Sarnami.

Het Sarnami is uit de schaduw van het Sranan getreden, dat decennia lang door beleidsmakers op onderwijsgebied werd voorgetrokken en daardoor als omgangstaal veel terrein heeft gewonnen. Het is echter onjuist te stellen dat het Sranan zodanig elementen van (alle) Surinaamse talen omvat, dat sprake is van een lingua franca. De invloeden van het Nederlands en het Engels op het Sranan zijn buitengewoon groot (geweest), terwijl er nauwelijks sporen van het Sarnami, Javaans en Chinees in terug te vinden zijn. De talen hebben een gescheiden ontwikkeling doorgemaakt. Het Nederlands is nog altijd dé school-, handels-, en omgangstaal, terwijl de interetnische communicatie loopt via het Sranan. De Sarnami-sprekersgroep is evenwel te omvangrijk, de autonomie van het Sarnami te herkenbaar aanwezig en de leenfunctie van deze en andere bevolkingstalen te marginaal om te kunnen stellen dat het Sranan de functie van lingua franca vervult en dé landstaal is. Dit laatste is het Nederlands. Een lingua franca aanwijzen is een vertekend beeld schetsen van de taalsituatie in Suriname.