Onze Taal. Jaargang 61

[p. 164]

Homerus was blind
Vijfklinkerwoorden

Wim Zonneveld - RU Utrecht

Boek 3 van Imme Dros' nieuwe vertaling van Homerus' Odysseia bevat een passage die mijn oog trof. De oude Nestor vertelt het volgende over zijn groep Griekse thuisreizigers: ‘wij bespraken hoe we de verre oversteek naar huis moesten maken: in de richting van Psyria om het eiland Chios, of onder Chios langs en het winderige Mimas. Eindelijk vroegen we aan een God om een teken en we kregen er een, we moesten middendoor naar Euboia, over open zee om aan het gevaar te ontkomen.’

● Frappant toeval

Enige tijd geleden woedde in de Volkskrant een discussie over woorden waarin alle vijf Nederlandse (geschreven) klinkers precies eenmaal voorkomen. Ik was zelf net aan een verzameling daarvan bezig, en kon in elk geval het kortste Nederlandse woord van dat type bijdragen, met slechts twee medeklinkers: sequoia, de Californische reuzenboomsoort. De boomsoort is genoemd naar een Indiaanse Cherokee-leider (1760-1843), die een eigen Cherokee-alfabet ontwikkelde. Meer deelnemers zonden dat woord in, en het bleek ook al eens een dergelijk spelletje in Tussen de Rails te hebben gewonnen. Een deelnemer had daarnaast nog in Van Dale de volgende twee voorbeelden gevonden: aboulie ‘besluiteloosheid’, en douarie ‘weduwengeld’; zo te zien was hij niet erg ver in het woordenboek gekomen.

Geen van alle zijn het erg alledaagse woorden, maar we kunnen hier nu eenmaal niet toe met onze kloeke inheemse woordenschat, waarin woorden als oogst en herfst de boventoon voeren. Maar als een Californische boom acceptabel is, dan moet een Grieks eiland dat ook zijn: het Nederlands heeft Euboia als kortste woord van dit type. Een merkwaardig toeval daarbij is dat de beide kortste woorden hun klinkers in dezelfde volgorde hebben, sterker nog: perfect op elkaar rijmen. Maar het toeval gaat verder. De discussie over de herkomst van ons Westeuropese alfabet is nog lang niet beslecht. Het is waarschijnlijk rond 1000-800 voor Christus ontwikkeld uit Foenicischsyllabisch schrift. Een aantal plaatsen in het oostelijke Mediterrane gebied komen daarvoor in aanmerking, en recent heeft prof. Barry Powell, in zijn boek Homer and the Origin of the Greek Alphabet, een lans gebroken voor... Euboia. Euboia is misschien de bakermat van ons alfabet.

● Record breken

Het zoeken naar het langste woord met eenmalig alle klinkers leidde destijds in de Volkskrant tot de wel erg kunstmatige constructie handschriftskunstvondsten, met 20 medeklinkers. Waarom dan niet het verkleinwoord in het meervoud gezet: handschriftskunstvondstjes, 21 medeklinkers; of herfststormhandschriftskunst, 23. Aardiger is dat men in Utrecht tot voor kort zijn drankjes kon halen bij de Curio Cave Drankendiscount: men kon daar Viña Humberto kopen, of Sauvignon de Touraine. Ertegenover was een vestiging van Muziek Staffhorst. Het langste door mij opgetekende niet-samengestelde woord (d.w.z. zelf niet weer in woorden opdeelbaar), is belcantorium, zeven medeklinkers, overigens niet aanwezig in Van Dale. Met zes medeklinkers geeft Van Dale natuurlijk wel crematorium, pandemonium, pelargonium, enz. Onder de kortste woorden worden die met drie medeklinkers al gauw normaler: alu-folie, audiorek, autodief, autoreis, douanier, Ikea-buro, ovulatie, roulatie, enz. De Fransen zijn veel beter af dan wij: oiseau ‘vogel’.

Woorden met alle klinkers in hun alfabetische volgorde zijn: arbeidsonrust, drankendiscount, lateihout, markeringsfout, paleisbouw, en nog wat andere; met de omgekeerde volgorde: judotienkamp.

Het is een uitdaging om voor alle mogelijke klinkervolgordes Nederlandse voorbeelden te vinden. Dat zijn er 5 × 24 = 120. Hieronder volgt zo'n lijst. Men kan een ‘passende’ naam voor zo'n verzameling verzinnen, bijvoorbeeld trouvailles, of op z'n Deens skønliteratur. Om het wat spannender te maken heb ik de woorden door elkaar gezet, en één type weggelaten: daar (zie???) staat...? Daarvan mag u zelf een voorbeeld zoeken. De eerste inzender van een op die plaats passend woord, ontvangt van Onze Taal een boekebon.

Cartesisch produkt, kleinkunstnota, enthousiast, stofzuigerslang, virtuozenbal, Propria Cures, rugzaktoerist, judofinale, bauxietdorp, Simon en Judas, topniveau, studierapport, Truman-doctrine, hart-long-chirurgen, ultraviolet, valiumtekort, dienstauto, programmeringsklus, Venus van Milo, schuintamboer, nachtclubportier, sine qua non, courtisane, agitpunkgroep, woningspeculant, migrantenvrouw, postincunabel, hasjimporteur, triatlonbeurs, souterrain, avonturenfilm, informateur,???, Levi Strauss & Co., potgeranium, fabrieksfout, super-romantisch, podiumgedrag, vangstquotering, Luchthaven Schiphol, kobalt-nucleï, afvloeiput, adviseursrol, disputenjargon, vakneurotisch, citroensaus, girofraude, pandemonium, duoverpakking, inbouwbadje, Bel Air Tours, dialectburo, opvangtehuis, bucolische zang, harmonieus, Servatiusbron, zoutafzetting, windsurferscontract, eilandtour, Die Moldau, visumopdrachten, overzichtsalbum, brugwachterswoning, wilgehoutwal, premodulair, patrouille, verstandhouding, Miss Europa, sportkeuringsarts, heliumballon, gruttersimago, achtergrondruis, boterprimula, Mentos Kauwmint, beddingbouwland, recontinuant, moleculair, discountbedrag, Computerfirma, Unox pastei, crematorium, restvuilopslag, Moçambique, tussenstation, balletstudio, neoclassicus, viaductkoker, juniorpartner, burocratie, Mediolanum, fietsparcours, douanier, substantiefvorm, blauwbilgorgel, sequoia, marketingburo, plexus solaris, woningkrakersclub, nazidocument, extrapulmonisch, geluidskanon, huidoppervlak, connaisseur, Club Veronica, faculteitsnorm, steunbandstoring, stimulansronde, zonnebankbruin, uitgavenpost, KEF Audio, filmkunstachtergrond, opvangfunctie, kalmoeskruid, pianoduet, dubbelharmonisch, punkrockfestival, metroviaduct, dipsausjespot, stuiverroman, au revoir.