Onze Taal. Jaargang 61

[p. 134]

Genootschap, doe er iets aan!
Taalergernissen

Handvatten
Mw.E. Hoogduin - Leidschendam

In een tv-uitzending van ‘Tien voor taal’ werd een uitleg van een woord gegeven door de toneelactrice Sjoukje Hooymaayer. Zij flapte er tot driemaal toe handvaten in plaats van handvatten uit.

Ik vind het nogal gênant dat dit in een taalprogramma niet wordt opgemerkt. Het meervoud van handvat is handvatten. Dat is heel gemakkelijk te zien aan het werkwoord aanvatten: men zegt immers ook ‘wil je dit even aanvatten’, en niet ‘aanvaten’.

Eraan toe
Drs. G.J. Westerink - Veenendaal

In de elfde druk van Van Dale wordt bij het lemma toegaan als betekenis onder andere aangegeven: ‘3. in zijn werk gaan, plaatshebben, gebeuren: hij let op of alles behoorlijk toegaat in huis; zo gaat het in de wereld toe; het gaat er vreemd toe.’ In deze betekenis is het werkwoord tegenwoordig bijzonder populair, maar dan wordt voor toe nog het (misplaatste) woordje aan gebruikt. Men lijkt algemeen te denken dat dit aan daar hoort. Zelfs de minister-president zei onlangs voor de radio: ‘Ja, het gaat er daar vreselijk aan toe.’

‘Aan toe’ is inderdaad een bestaande combinatie. Van Dale noemt onder het lemma aan onder andere:

-	ik ben er nog niet aan toe;
-	men moet weten, waar men aan toe is;
-	de zieke is er beter aan toe;
-	ik kom er nooit aan toe, u te bezoeken.

Kennelijk denkt men aan deze zinnen als men aan gebruikt bij het werkwoord toegaan. Daarbij zal zeker een rol gespeeld hebben dat de betekenis van beide uitdrukkingen niet zo ver uiteen ligt. Maar toch is er een duidelijk verschil. Bij toegaan gaat het om een uitdrukkelijk gesteld voortgaand gebeuren, bij eraan toe zijn om de beschrijving van een toestand zonder uitbreiding in de tijd.

Als/terwijl
A.B. Hoytink - ambassadeur van Nederland, Bern

Al geruime tijd valt het mij op dat de persorganen, nijver uit het Engels/Amerikaans vertalend, zinsconstructies gebruiken als deze: ‘Als de omstanders toejuichen, valt het standbeeld van Stalin.’ In woordenboeken is als in deze betekenis niet terug te vinden. Als (!) ik dit schrijf, besef ik dat ik de ‘Vierkantjes’ van PCudB mis.

Niet
Henk Heiden - Oosterhout

In het julinummer (1991) van Onze Taal schrijft drs. Kortman: ‘Kan Onze Taal niet eens helpen dat gebruik van met name tot gezonde proporties terug te brengen?’

Aansluitend heb ik ook een verzoek: kan Onze Taal eens helpen het gebruik van het woordje niet in zinnen als de hierboven geciteerde als ‘niet gewenst’ aan de orde te stellen?

Met name
Rob van der Burg - Groningen

Met name, wat een verrukkelijke uitdrukking is met name met name. Laat ons derhalve een loflied aanheffen over met name met name!

Welk een voorrecht betekent het te mogen leven in een tijdsgewricht waarin men met name geen krant kan openslaan of geen radio of televisie kan aanzetten zonder dat met name het oog en/of oor wordt gestreeld door met name met name.

Zijn het niet met name onze journalisten, politici en deskundigen in allerlei disciplines die met name de toehoorder of toeschouwer zo aangenaam weten te verrassen met met name met name?

Met name met name ligt zo weldadig in de mond, het kietelt zo schalks de stembanden, het schurkt zich zo steels tegen de wangen, het ontstijgt zo lichtvoetig de lippen, het klinkt zo subtiel, zo genuanceerd, zo afgewogen, zo weloverwogen, het verzekert de spreker met name van de oh zo eerbiedwaardige uitstraling van de postmoderne erudiet.

Gezegend zij met name dit onvermoeibaar rondzingende koor van moeizaam elkaar napapegaaiende taalkunstenaars! Wat zou onze zintuigen nog vermogen te prikkelen zonder met name met name?

Naar-igheid
N.W.J. Speelman - Den Bolder

Steeds meer erger ik mij aan een woekerend verschijnsel dat inmiddels in het taalgebruik van velen is doorgedrongen. Het woord naar (of ook, wat verlengd, naar... toe) neemt steeds vaker de plaats in van woorden of woordcombinaties als voor, met, ten behoeve van of ten opzichte van.

Een kleine selectie uit de talloze voorbeelden:

- Senator Kaland in het NOS-Journaal (23 november 1991): ‘Ik zeg dat met enige schroom naar de minister-president.’

- Uit een godsdienstige tekst over het r.k.-vormsel: ‘(...) laat Gods liefde zien naar de mensen toe.’

- De voorzitter van de OR van het VU-Ziekenhuis (OR-informatie, 18 december 1991): ‘De rode draad door het geheel is dat de OR meer aandacht wil schenken aan zijn pr naar de achterban.’

- Uit een nota van het Nationaal Ziekenhuisinstituut: ‘Er moeten voldoende motiverende aspecten in het project zitten zowel naar medewerkers als naar ouders.’

Enzovoort. Wie er oog en oor voor heeft, ziet en hoort dit misbaksel dagelijks, in officiele stukken en in clubblaadjes, uit de mond van hoge functionarissen en lager personeel.

Verschraling en verarming noem ik het. Ik blijf me ertegen verzetten. Zou het helpen?

[p. 135]

Pluscratie
Drs. K. Reestman - Hengelo

De taal is een onvoorspelbaar en onberekenbaar systeem. De levende taal vertoont rare verschijnselen. Een van de jongste binnendringers is de reeds bestaande term plus, maar nu gekoppeld aan allerlei andere woorden, meestal in de reclame. Tot voor kort werd het woord plus gebruikt als een rekenkundige term, als een opsommend voegwoord, of als een middel om een bepaald telwoord enigszins onbepaald te maken (een zesplusje). Gekoppeld aan een ander woord kwam het in slechts enkele uitdrukkingen voor: plusminus, pluspool, plusfour.

Al langer in gebruik was plus bij het aangeven van het vetgehalte van kaas. Maar het eerste gebruik van plus in de moderne betekenis is waarschijnlijk het aangeven van een onderste leeftijdsgrens (de vijftigplusser).

De neologismen met plus erin hebben als gemeenschappelijk kenmerk de betekenis ‘beter dan de vorige’. Het is een kwalitatieve toevoeging geworden. Dit wijkt af van de zuiver kwantitatieve betekenis van ‘meer’ of ‘groter’; deze betekenissen zijn wel aanwezig maar met een toegevoegde positieve kwalificering.

Ik heb uit ergernis een lijstje bijgehouden van plus-termen: Peugeot 205 Plus, Intercity PLUS, Fenix Plus, Esquire Plus, Ginseng Plus, Plus Weekend, variant Plus (in dagblad), IBM 486 Plus, Wick Calcium Plus, de Plus Markt, Colgate Plus, Ratel Plus (KRO), Voetbal Plus (Tros), Nationaal Milieubeleidsplan Plus, 2000-plus-bijbel, RTL Plus, het pluspakket (van de kabeltv), Plus Sport.

Mogen we - gezien de snelle verbreiding van het plus-virus - binnenkort misschien termen verwachten als bami speciaal plus, concert plus, film plus, quiz plus, onderwijs plus of zelfs kerkdienst plus?

Ik vind deze pluscratie maar een rare vertoning van de commercie, die uit concurrentiezucht woorden produceert waaruit geen enkel taalgevoel meer spreekt. Tegen commercie is geen taal bestand.

Onnodig Engels
J. Kleijn - Heemstede

In Onze Taal is al vaak aandacht besteed aan de opmars van het Engels in de Nederlandse taal. Ik kan mij indenken dat er vakgebieden zijn waarin zoveel Engels wordt gesproken of waarin zoveel Engelse termen worden gebruikt dat men niet meer naar een Nederlands woord zoekt. Dat geldt ook voor bedrijven die aan hun naam of produkt een Engelse tint willen geven. Wat ik evenwel niet begrijp, is waarom officieel in Nederland ingestelde zaken een Engelse benaming moeten krijgen. Ik erger me aan benamingen als shuttle-bus, business-bus, intercity en roadpricing. En waarom heten programma's voor een geheel Nederlands publiek Honeymoon quiz, Boggle, Surprise show of Soundmix show?

Verwijzen
G. Roelfsema - leraar Engels meao, Lekkerkerk

Een ongewoonheid tegenwoordig is het gebruik van aanwijzende voornaamwoorden in de spreektaal zonder veel, of helemaal geen verband met het voorgaande, dan wel zonder de noodzaak van het aanbrengen van onderscheid. ‘Als u die knieën niet hoger heft, en die armen niet beter strekt...’, ‘Daar trekt die scheidsrechter die rode kaart’ en ‘die bal gaat naast dat doel’.

Niet alleen bij sport en spel die joviale toon, ook hogerop is te horen dat ‘als die economie weer aantrekt, die Kamer zal komen met voorstellen om die toelating tot die universiteit te verruimen’, enz.

Hoe komt het dat zovelen dit taalgebruik onbewust overnemen? Het lijkt nog het meest op de geheimzinnige gelijktijdigheid waarmee de jeugd voor knikkeren of een ander spelletje kiest.

‘U mag even...’
A.B. Hoytink - ambassadeur van Nederland, Bern

Het ‘zullen we’ van de fysiotherapeut (zie de ergernis op blz. 13 in het juninummer van 1991) is bijna even erg als de volgende veelvoorkomende opmerkingen van vele - merkwaardigerwijze meestal vrouwelijke - ziekenhuisreceptionisten en bankbedienden: ‘U mag even uw onderhemd uitdoen’, ‘U mag hier even uw handtekening zetten’, en zo meer. Wordt het geen tijd dat deze ‘gesprekspartners’ duidelijk wordt gemaakt dat zij hun taalgebruik wel eens wat mogen veranderen?

Oto
Erwin van de Pol - Amsterdam

Hoe haalt iemand het in zijn mond om oto te zeggen? In het Grieks is het autos; via het Latijn en dus het Italiaans zijn de a en de u (oe) samengetrokken tot au. De Italianen zeggen dat het duidelijkst: aoetomobile.

De eerste auto kwam uit Duitsland: das Automobiel. Ergo: het is auto, vol in de wijd geopende mond. Het zuinige oto is een regelrecht gallicisme.

Bernstien?
Ir. M. Hugenholtz - Roden

Steeds vaker hoor ik de naam van de componist van de West Side Story uitspreken als ‘Bernstien’. Als men meent dat buitenlandse namen die op -stein eindigen, aan het einde als ‘stien’ uitgesproken moeten worden, dan zou men ook over ‘Einstien’ moeten spreken, of zelfs over ‘Ienstien’. Maar dat wordt ridicuul, hetgeen ons het volgende rijmpje leert:

There's three people named Stein
There's Gert and there's Ep and there's Ein.
Gert's poems are bunk. Ep's statues are junk
And nobody can understand Ein.

Het merkwaardige is dat al deze ie-sprekers Bernsteins naam blijkbaar beter weten uit te spreken dan Bernstein zelf. In de reportage over het 100-jarig bestaan van Carnegie Hall kan iedereen duidelijk horen dat hij zelf ‘Bernstijn’ zegt. Dat doet zijn vriend Zubin Metha trouwens in die zelfde reportage ook. Ik hoop dat de Nederlandse betweters dit ter harte zullen nemen.