Onze Taal. Jaargang 61

[p. 127]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Het begro(ot)te bedrag

? Ik twijfel altijd over de juiste schrijfwijze van bijvoorbeeld het begro(ot)te bedrag. Wat is de regel?

! De twijfel wordt veroorzaakt door verwarring van een bijvoeglijk naamwoord met de gelijkluidende persoonsvorm van het werkwoord in de verleden tijd. We geven daarom de regel voor de vorming van de persoonsvorm én voor die van het bijvoeglijk naamwoord dat van het voltooid deelwoord is afgeleid.

Persoonsvorm verleden tijd: achter de stam (het hele werkwoord zonder -en) ‘plakken’ we -te(n) of -de(n).

Voorbeeld: begroot+te(n) en besteed+de(n); hij begrootte/besteedde een flink bedrag.

Bijvoeglijk naamwoord: achter het voltooid deelwoord plakken we een -e: begroot+e = het begrote bedrag, besteed+e = het bestede bedrag. (Er verdwijnt een o en e als gevolg van de basisspellingregel dat een lange klinker in een open lettergreep slechts door één teken wordt uitgedrukt. Als de uitspraak dat vereist, moet een extra t of d worden toegevoegd: ontpit -> de ontpitte vrucht; gered -> het geredde kind.)

Maar hoe zie je nu in een zin of je te maken hebt met een bijvoeglijk naamwoord of met een persoonsvorm? Allereerst staat een bijvoeglijk naamwoord bijna altijd voor een zelfstandig naamwoord en na een lidwoord (het - bedrag). Bovendien bestaat er een handig trucje.

Een persoonvorm - in tegenstelling tot een bijvoeglijk naamwoord - verandert als je de zin in een andere tijd zet:

Boer Bartjes vergro(ot)te zijn land met tien hectare. (toen)

Boer Bartjes vergroot zijn land met tien hectare. (nu)

Vergrootte verandert en is dus persoonsvorm: de juiste schrijfwijze is dus vergrootte. Maar in:

Op die vergro(ot)te foto zie je zijn lenzen zitten. (nu)

Op die vergro(ot)te foto zag je zijn lenzen zitten. (toen)

verandert slechts de werkwoordsvorm zie. Vergro(ot)te is onveranderlijk en dus een bijvoeglijk naamwoord. Dat wil zeggen: de vergrote foto.

● Gespuitgiete produkten

? Wat is de juiste vorm van het bijvoeglijk naamwoord dat is afgeleid van het werkwoord spuitgieten? Moet ik spreken van spuitgegoten produkten, gespuitgiete produkten of van gespuit(ge)goten produkten?

! Voor een nieuw proces of een nieuwe handeling hebben we een nieuw werkwoord nodig. Dat maakt de taalgebruiker zelf, bijvoorbeeld door iets toe te voegen aan een bestaand werkwoord.

Nieuwe werkwoorden worden altijd zwak vervoegd: de verleden tijd vormen we met -te(n) of -de(n) achter de stam, de voltooide tijd met het voorvoegsel ge- en de uitgang t of d.

Nieuwe sterke werkwoorden maken we niet. Zuigen is een sterk werkwoord (zoog, gezogen), maar het ervan afgeleide, jongere werkwoord stofzuigen wordt zwak vervoegd (stofzuigde, gestofzuigd). Hetzelfde geldt voor zweefvliegen (gezweefvliegd), beeldhouwen (gebeeldhouwd), stuiptrekken (gestuiptrekt), glimlachen (geglimlacht) én spuitgieten (gespuitgiet). Bijvoeglijk gebruikt: de gespuitgiete produkten.

● Sliptong/slibtong

? De Grote Koenen vermeldt slibtong, maar de nieuwste druk van Van Dale's Hedendaags Nederlands houdt het op sliptong. Wie heeft gelijk?

! Van Dale. Deze tongetjes hebben namelijk niets met de substantie slib te maken, hoe aannemelijk die gedachte ook mag lijken.

De naam moet in verband worden gebracht met de werkwoorden slepen of slippen. Deze vissoort kenmerkt zich door haar kleine omvang en lenigheid: een sliptong is in staat zich op te rollen. Daardoor kan ze zich zó klein maken dat ze nog gemakkelijker door de mazen van het net slipt.

Bovendien worden deze visjes gevangen met een sleepnet. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt bij sleepharing ‘met een sleepnet gevangen’. In sliptong kan sprake zijn van klinkerverkorting (sleep - slip), zoals in:

snede - snit

kneep - knip

streep - strip

greep -grip

● Ruiken stinken

? Kan ik - naar analogie van Ik heb de aarde voelen trillen - zeggen: Ik heb een luchtje ruiken stinken?

! Ja, al zult u velen de wenkbrauwen zien fronsen. Ruiken behoort tot de groep werkwoorden die een gewaarwording uitdrukken: zien, horen, voelen en vinden. Deze kunnen gecombineerd worden met een merkwaardige infinitiefconstructie, de zogenoemde accusativus cum infinitivo: ik zie de zon in de zee zakken; ik heb hem behoorlijk vinden doordrammen.

Een accusativus cum infinitivo met ruiken is niet voor iedereen gewoon. Toch geven de grammatica's daar - zij het met enige reserve - voorbeeldzinnen van: ik heb de aardappels ruiken aanbranden.

Ongetwijfeld zijn er taalgebruikers die wel eens een luchtje ruiken stinken.