Onze Taal. Jaargang 61

[p. 128]

Reacties

■ Donderen vanaf...
Eric Schade - Amsterdam

Met alle respect voor dr. H. Brandt Corstius, maar dit keer slaat hij de (taal)bal wel enigszins mis. Ik citeer uit zijn artikel ‘Jullie Taal en Hun Taal’ (Onze Taal 2/3 1992, blz. 41), waar de auteur de in zijn tijd toonaangevende taalcolumnist Charivarius aanhaalt:

‘Hij (Charivarius) (...) legde dat uit aan de hand van de twee zinnen: Zeus donderde van de Olympus af en Zeus donderde vanaf de Olympus.’

Deze twee zinnen zijn niet van Charivarius, maar juist van zijn (toenmalige) critici. Charivarius stelde zich op het volgende standpunt: ‘vanaf: splits dit, of schrap het overtollige af; vanuit is even onnodig als vanaf’ (uit: Is dit goed Nederlands?, blz. 26, Amsterdam, zevende druk, sept. 1946).

Charivarius bestreed élk gebruik van de twee gewraakte samenstellingen vanaf en vanuit, wat hem kwam te staan op het grappig bedoelde, bovenstaande weerwoord van taalgevoelige critici. In tegenstelling tot wat Brandt Corstius beweert, is het dus niet zo dat Charivarius ‘bedoelde (...) dat de woorden vanaf en vanuit in bepaalde gebruiksomstandigheden gescheiden moesten worden’. Integendeel, een zin als ‘Zeus donderde vanaf de Olympus’ was blijkbaar niet bij Charivarius opgekomen en de zin ‘Zeus donderde van de Olympus af’ evenmin, hoewel laatstgenoemde taaluiting conform zijn aanbevelingen is opgesteld... door spotters!

■ Een kind dat/wat
Irma Dakman - Utrecht

In het februari/maartnummer werd in de rubriek ‘Ruggespraak’ het woordje dat omcirkeld omdat het volgens de redactie wat had moeten zijn. De zin luidde: ‘Een wegens moord tot levenslang veroordeelde Amerikaanse vrouw kreeg in de gevangenis een kind dat haar van schuld vrijpleitte.’

Toevallig heb ik het desbetreffende artikel gelezen. Het gaat over een vrouw die veroordeeld was omdat ze haar kind vermoord zou hebben. Later bleek echter dat de baby gestorven was ten gevolge van een zeer zeldzame stofwisselingsziekte die door de artsen niet was herkend en daardoor verkeerd behandeld was. Maar dat werd pas duidelijk door de geboorte van dit tweede kind, dat dezelfde afwijking bleek te hebben als het eerste.

Om kort te gaan: niet het feit dat deze dame een kind kreeg in de gevangenis, pleitte haar vrij. Als ze daar een gezonde baby had gekregen, dan zat ze er nu nog! Maar juist dit kind pleitte haar vrij, doordat het dezelfde afwijking bleek te hebben. Het woordje dat is dus toch correct gebruikt.

■ Ouders aanspreken (1)
Truus van Woerden-van der Graaf - Den Haag

In het artikel van J.A.M. Vermaas in Onze Taal nummer 4 staat op blz. 82 een tabel afgedrukt met de percentages van landelijk gebruikte aanspreekvormen voor ouders.

Omdat ik mijn moeder altijd mams noemde en tegen mijn vader niet alleen pa maar ook vaak paps zei, zou ik willen vragen waarom deze woorden niet in de tabel voorkomen. Voor mij zijn ze erg bekend en vertrouwd.

■ Ouders aanspreken (2)
Marian Fortuin-van Herk - Rotterdam

Ik vraag mij af of bij het onderzoek van J.A.M. Vermaas ook rekening is gehouden met geografische verschillen in aanspreekvormen voor ouders (de ‘grote stad’ tegenover het ‘platteland’). Het lijkt me niet onaannemelijk dat de gesignaleerde verschuiving van moeder naar mama en ma in de grote stad eerder heeft plaatsgevonden dan op het platteland. Ik ben zelf geboren in 1950, in Rotterdam, en heb mijn moeder nooit met moeder aangesproken, maar altijd met mama of ma. De kinderen op school en uit de buurt zeiden ook altijd mama; wij vonden toen moeder al ouderwets en iets uit de boeken van Ot en Sien.

Naschrift J.A.M. Vermaas

In mijn artikel ‘Moeder is geen moeder meer’ zijn de aansprekingen mamma/pappa en mams/paps niet in de tabel opgenomen, omdat bij een schriftelijke enquête verschillen in uitspraak tussen mama/mamma en papa/pappa nauwelijks waarneembaar zijn. Bovendien hebben de meeste geënquêteerden énkele medeklinkers gebruikt (mama/papa) en bij een dubbele medeklinker de tweede tussen haakjes geplaatst (mam(m)a/pap(p)a). De aansprekingen mams/paps werden als tweede soort of als troetelnaam genoemd. De tabel zou te uitvoerig en minder relevant zijn als ik alle soorten aansprekingen had opgenomen.

Wat de geografische verschillen betreft, wil ik wijzen op een tamelijk groot onderscheid tussen bijvoorbeeld de provinces Limburg en Groningen. In de stad Groningen zei gemiddeld 28% van de geënquêteerde bejaarden moeke, terwijl deze aanspreking in Maastricht bij deze generatie niet voorkwam. In mijn artikel ben ik uitgegaan van landelijke gemiddelden omdat ik anders tabellen per provincie of stad had moeten aanbieden. Een lang verhaal met veel tabellen zou waarschijnlijk niet in Onze Taal gepubliceerd zijn.

[p. 129]

■ Etymologie van de taalstraat
Jan Nijen Twilhaar - taalkundige, Deventer

In ‘Waar komt de Taalstraat vandaan?’ (Onze Taal, november 1991) vroeg ik mij af of er lezers waren die straat- of veldnamen kenden waarin taal, tatel, tater of tadel voorkomt. De reacties die ik kreeg, zijn interessant genoeg om nog eens op het ontstaan van de naam Taalstraat in Vught terug te komen.

De verklaring die ik in het genoemde artikel geef, gaat ervan uit dat het linkerdeel taal is ontstaan uit tadel, een vorm waarin de oorspronkelijke t stemhebbend is geworden tussen twee klinkers in. Tatel is de stam van het werkwoord tatelen, dat onder meer ‘wiebelen’, ‘sidderen’ kan betekenen. Vervolgens werd een aantal veldnamen besproken om aannemelijk te maken dat de vorm taal oorspronkelijk iets te maken had met een ‘tatelende ondergrond’, dat wil zeggen, een onvaste, natte bodem. Deze verklaring werd ondersteund door de Taterstraat, een andere naam voor de Taalstraat, die ook uit het archief te voorschijn kwam: het werkwoord tateren betekent hetzelfde als tatelen.

De bovenstaande verklaring wordt kracht bijgezet door de gegevens die ik van de heer Van Blaricum uit Boxtel ontving. Hij vertelt dat het ouderlijk huis van zijn echtgenote gelegen was aan de Taalstraat in Vught. Dit huis werd aan het eind van de achttiende eeuw gebouwd en bezat een kelder waarin in het midden een pad was uitgespaard. Aan weerszijden daarvan bevonden zich twee plateaus met een hoogte van ongeveer zestig centimeter. Deze constructie was typerend voor huizen in de Taalstraat en de naaste omgeving. Vroeger bevond zich in de nabijheid van de Taalstraat het haventje van Vught. In het natte jaargetijde kon de Taalstraat nogal eens te maken krijgen met wateroverlast. De kelders werden op bovenbeschreven wijze gebouwd om te voorkomen dat de levensmiddelen door het water onbruikbaar zouden worden.

Verder merkt de heer Van Blaricum op dat het grootste deel van de Taalstraat (nu nog) aan het stroomgebied van de Dommel en het Bossche Broek grenst, een laaggelegen natuurgebied, gesitueerd tussen Vught en 's-Hertogenbosch. In deze weke, ‘tatelende’ grond liepen de kelders bij hoog water dan ook geregeld onder.

■ Ambtelijk schrijven
Mr. W.H. de Beaufort - Eerste Plaatsvervangend Griffier, Tweede Kamer der Staten-Generaal, Den Haag

De redactie van Onze Taal heeft in het aprilnummer (op blz. 71) een ongelukkige keuze gedaan voor de illustratie van het artikel over beleidsnota's. Op de foto zijn twee toenmalige leden van de Tweede Kamer te zien, (Kees) Van Dijk van het CDA en (Marcel) Van Dam van de PvdA. Zij presenteren niet een ambtelijk rapport zoals het onderschrift luidt, maar het Verslag van de RSV-enquête, zoals op de foto leesbaar is. Dat was nu juist een voorbeeld van een verslag dat bijna geheel door een politicus was geschreven, namelijk de heer Van Dijk zelf. Bovendien werd het overal geprezen vanwege zijn heldere en directe stijl. Het leed dus juist niet aan het vervagende taalgebruik waarover het artikel klaagt.

■ Nadelen van schrijven met de pc
J.M.A. Wasserman - hoofdredacteur ‘Gevaarlijke Stoffen’, Vlodrop

Bij het doorbladeren van nummer 4 van Onze Taal stuitte ik op het artikel over het werken met een tekstverwerker. Daar ik heel frequent (tien tot twaalf uur per dag) voor een tekstverwerkingsscherm zit, had de kadertekst ‘Voordelen/Nadelen van schrijven met een pc’ (op blz. 74) mijn interesse. Eén nadeel trof mij: ‘Na een paar uur krijg je pijn aan je ogen: lezen van scherm is vermoeiender dan lezen van papier.’ Dat overkwam mij in het begin ook, totdat ik een zeer eenvoudige oplossing vond voor het probleem. Een oplossing die zowel voor kleurenschermen als voor zwart-witschermen geldt. Zorg dat de schermachtergrond zoveel mogelijk de kleur van het papier benadert, maar vermijd het heel scherpe wit; zorg vervolgens dat de tekst op het scherm verschijnt in een kleur die de tekst op papier zoveel mogelijk benadert, en die is meestal zwart. Een kleurenscherm biedt veel meer mogelijkheden om te komen tot een ‘persoonlijke’ instelling.

Het vermoeidheidsprobleem van de ogen is voornamelijk gelegen in het feit dat men (bij correcties, bewerken, vertalen, onderzoek, etc.) vaak vanaf wit papier met zwarte tekst werkt naar een zwart scherm met witte tekst. Kunt u zich voorstellen wat de oogspieren en -zenuwen moeten doormaken, telkens als u van papier naar scherm kijkt en omgekeerd? Uit eigen ervaring weet ik dat de tip voor de ogen goud waard is. Ik vind het daarom onvoorstelbaar dat opleidingsinstituten hun cursisten laten werken met een zwart/donker scherm en witte/lichte letters, terwijl de opleidingsmap die naast de pc ligt een omgekeerd patroon heeft.

■ Vondel(s)park
A.J. van de Werken - Apeldoorn

Ter aanvulling op het artikel van de heer C. Kostelijk over het Vondel(s)park (in het aprilnummer op blz. 83) kan ik u melden dat de s niet in 1880 uit de naam is verdwenen, maar in ieder geval reeds in 1877, en zelfs door toedoen van de tuinarchitecten Zocher zelf. Dat blijkt althans uit het in mijn bezit zijnde ‘Plan van bebouwing der landerijen naast het Vondelpark’ - een door beide Zochers gesigneerd en met 1877 gedateerd ontwerp. Een deel van het Vondelpark en de naaste omgeving werd vrijwel geheel volgens dit plan uitgevoerd.

■ Rembrandt(s)plein
Jo Daan - Barchem

Op blz. 83 van het aprilnummer wordt de spellingverandering in Rembrandtplein ter sprake gebracht. Iedere Amsterdammer en zeker de oudere spreekt van het Rembrandtsplein. Al ben ik geen Amsterdammer van geboorte, ik heb er vanaf mijn vroege jeugd gewoond en ik hoor zeker tot de ouderen. Thuis zeiden wij Rembrandtplein, zonder s. De vorm met s werd afgekeurd als sub-standaard. Toen mijn ouders in Amsterdam gingen wonen, hoorde de s niet in de naam. Is er wel een nieuw naambordje geplaatst toen in 1909 de s officieel in de naam werd opgenomen? Vondelspark hoorde je ook veel in die zelfde tijd, maar dat werd bij ons thuis op dezelfde manier, dus negatief, gewaardeerd.