Onze Taal. Jaargang 61

Produktinformatie niet langer in het Nederlands?

Wilfried Vandaele - algemeen secretaris Algemeen-Nederlands Congres, Brussel

Op 18 juni 1991 velde het Europees Hof van Justitie een merkwaardig arrest in verband met de etikettering en presentatie van levensmiddelen. Het Hof stelde dat het volstaat op de verpakkingen van voedingswaren een taal te gebruiken ‘die gemakkelijk te begrijpen is door de koper’. Dat hoeft niet de landstaal te zijn.

De nieuwe Belgische wet op de handelspraktijken van 14 juli 1991, die van kracht werd op 29 februari 1992, verplicht het gebruik van het Nederlands, maar komt door de uitspraak van het Hof onder druk. In Nederland ligt reeds een aangepaste versie klaar van de besluiten bij de Warenwet, waarin het verplicht gebruik van het Nederlands wordt geschrapt. Het Algemeen-Nederlands Congres (ANC) gaf de aanzet tot grondig onderzoek. Daarbij kon het een beroep doen op de Vlaamse Juristenvereniging (VJV) en haar voorzitter prof. dr. M. Storme. Voor de actie kreeg het ANC bovendien de medewerking van het Genootschap Onze Taal en van de Vereniging Algemeen Nederlands.

● Nationale wetgeving

De nieuwe Belgische wet op de handelspraktijken eist dat vermeldingen op etiketten, gebruiksaanwijzingen en garantiebewijzen ‘minstens gesteld moeten zijn in de taal of de talen van het gebied waar de produkten op de markt worden gebracht’. De besluiten van de Nederlandse Warenwet van 23 november 1982 verplichten het gebruik van de Nederlandse taal, tenzij een equivalente vreemde benaming even begrijpelijk is. Door de ministeries van WVC en Economische Zaken werd inmiddels echter een wijziging van de tekst voorbereid, die binnenkort door de ministerraad moet worden goedgekeurd. Rekening houdend met de Europese richtlijn en jurisprudentie, zegt deze tekst niet langer dat het Nederlands moet worden gebruikt, maar ‘een voor de gebruiker gemakkelijk te begrijpen taal’. Ten onrechte gaat men er in de toelichting van uit dat ‘slechts het gebruik van Nederlandse bewoordingen c.q. Nederlandse woorden in bijna alle gevallen het meest in aanmerking zal komen’.

[p. 125]

● Europese richtlijn

Het Europese Hof van Justitie deed op 18 januari 1991 een uitspraak in verband met de etikettering en presentatie van levensmiddelen. Het arrest werd uitgelokt door de Leuvense Rechtbank van Koophandel, die het advies van het Hof vroeg in een betwisting tussen de groep Piageme, die onder meer Evian, Apollinaris en Vittel invoert in België, en BVBA Peeters. Peeters verkoopt het mineraalwater in het Nederlandse-taalgebied uitsluitend met Franstalige en Duitstalige etiketten, wat in strijd is met de Belgische wetgeving. Beschamend is hier wel dat het Franse firma's zijn die de Vlaamse verdeler aanklagen omdat hij niet zorgt voor Nederlandstalige etiketten op hun produkten. De firma's oordelen dat de verkoop van hun produkten daardoor nadelig beïnvloed kan worden.

Het Europees Hof zegt nu dat het volstaat op de verpakking van voedingswaren een voor de koper gemakkelijk te begrijpen taal te gebruiken. Het Hof baseert zich op artikel 14 van de Richtlijn 79/112/EEG van december 1978. Opvallend is wel dat het Hof niet vermeldt dat de Belgische wet slechts bepaalt dat minstens het Nederlands moet worden gebruikt. Door het herformuleren van de vraag van de Leuvense rechtbank kiest het Europese Hof een verkeerd uitgangspunt. Deze vaststelling maakt het arrest echter niet ongedaan.

● Kritiek

De eis dat etiketten voor produkten die bijvoorbeeld uit Groot-Brittannië, Frankrijk of Duitsland worden ingevoerd, in de landstaal - het Nederlands voor Nederland en Vlaanderen - moeten zijn gesteld, wordt door het Europese Hof beschouwd als een belemmering van het vrije verkeer, als een protectionistische maatregel.

Nog los van het feit dat hier geen respect wordt opgebracht voor de verscheidenheid van talen en culturen, gaat men voorbij aan de democratische vanzelfsprekendheid dat de burger/consument in zijn eigen taal geïnformeerd moet worden. Niemand kan beter omgaan met een vreemde taal dan met zijn moedertaal. Wie de tekst op levensmiddelen of de handleiding bij apparaten maar ten dele begrijpt, wordt gediscrimineerd.

Door een subjectief begrip als ‘gemakkelijk te begrijpen taal’ te hanteren, ontstaat rechtsonzekerheid: het is de (nationale) rechter die per individueel geval zal moeten uitmaken wat gemakkelijk te begrijpen is.

Interessant is dat het Europese Parlement bij de voorbereiding van de Richtlijn 79/112/EEG uitdrukkelijk de wens heeft geuit dat door de lidstaten ‘de handel in levensmiddelenprodukten wordt verboden indien de (...) vermeldingen er niet op voorkomen in de landstaal (of -talen)’ (Publikatieblad 1976, C-178, blz. 56). In het definitieve artikel werd met dit advies geen rekening gehouden.

Opgemerkt dient te worden dat de nationale reglementering van de meeste lidstaten het gebruik van de

Nederlands in de Grondwet

Van onze verslaggever
KEES BASTIANEN
DEN HAAG - Hoewel het kabinet het onnodig vindt, wil een ruime meerderheid van de Tweede Kamer toch onderzocht zien of de positie van het Nederlands als de taal van bestuur en rechtspraak niet kan worden vastgelegd in de Grondwet. In elk geval wordt die positie neergelegd in de Algemene wet bestuursrecht en bijzondere wetten waarin dat te pas komt.
Dat is de uitkomst van een sereen debat, waarin alle sprekers het belang van de moedertaal onderstreepten, bloemrijk soms. Het gebruik ervan was in Nederland zo vanzelfsprekend dat het wettelijk niet of nauwelijks is geregeld. Het is ongeschreven recht, schrijft staatssecretaris De Graaff-Nauta van Binnenlandse Zaken in een notitie van 13 oktober vorig jaar die de Kamer donderdagmiddag besprak.
Menig kamerlid verwees gisteren naar Italiaanse kranten die dit voorjaar meldden dat Den Haag had besloten het Nederlands als officiële taal te vervangen door het Engels. Die berichten waren gebaseerd op een rapport van de commissie-Van Gunsteren, een club die op verzoek van PvdA-minister Ritzen van Onderwijs had onderzocht of het nodig was het gebruik van het Nederlands en andere moderne talen in het hoger onderwijs bij wet te regelen.
Hoeft niet, zei de commissie, want het Nederlands heeft een sterke positie en wordt niet bedreigd. Bij een aantal Italiaanse kranten kwam dat anders over - vandaar. In maart heeft minister Ritzen onder druk van de Kamer toch besloten het Nederlands op de hogescholen en universiteiten bij wet verplicht te stellen, behoudens uitzonderingen.
Met name de kamerleden Van Middelkoop, Mateman en Scheltema (D66) bleven gisteren aandringen op een bepaling in de Grondwet. Scheltema had een sociaal motief: opneming van het gebruik van het Nederlands als sociaal grondrecht zou de minderheden die hun best doen Nederlands te leren, een steuntje geven, vond ze. Een nadere studie dan maar - daar had niemand bezwaar tegen, ook de staatssecretaris niet.
Mateman kritiseerde CDA-minister Van den Broek die in het buitenland geen Nederlands spreekt, en oud-minister Ruding, zijn partijgenoot die onlangs in Brussel heeft geweigerd vragen van Vlaamse journalisten in het Nederlands te beantwoorden: hij hield zich bij Engels en Frans. Nederland heeft Vlaanderen altijd de taal laten verdedigen, zei hij, laat Nederland nu eens de leiding nemen.

de Volkskrant, 8 mei 1992

[p. 126]

landstaal of -talen verplicht, hetzij om de consument te beschermen, hetzij om de culturele eigenheid te vrijwaren. Deze nationale reglementeringen blijven ook na het arrest van 18 juni 1991 gelden voor produkten die in de lidstaat zelf worden geproduceerd en verkocht, en voor produkten die rechtstreeks uit nietlidstaten worden ingevoerd.

● De nationale rechter

Ook volgens de uitspraak van 18 juni 1991 heeft de nationale rechter uiteindelijk het laatste woord. Hij beslist of een bepaalde taal gemakkelijk te begrijpen is. In Nederland zijn er precedenten waarbij de rechter het gebruik van het Nederlands op etiketten voor voedingsmiddelen niet noodzakelijk acht. Zo werd een handelaar in Leeuwarden vrijgesproken die werd aangeklaagd omdat hij conserven verkocht met enkel de vermelding ‘Apfelmus’. Op 4 januari 1985 oordeelde het Haagse Hof van Beroep dat de vermelding ‘vruchten op zware siroop’ op een blik perziken niet noodzakelijk was. ‘Pfirsiche halbe Frucht gezuckert’ en ‘Yellow Cling Peach Halves in Syrup’ vond de rechter voldoende duidelijk. In de praktijk hecht de rechtspraak in Nederland dus weinig belang aan het gebruik van het Nederlands.

In België is er een uitspraak van de Correctionele Rechtbank in Mechelen van 28 september 1987, die toestaat dat Coca-Cola wordt verkocht met enkel de vermelding ‘1 liter Koffeinhaltige Limonade’. Het Openbaar Ministerie tekende echter beroep aan, waardoor het geschil nu hangend is voor het Hof van Beroep te Antwerpen.

● Actieprocramma

De door het ANC gestarte politieke actie beoogt de Vlaamse en Nederlandse instanties ertoe te brengen een gezamenlijk beleid te voeren opdat het gebruik van de landstaal of -talen op etiketten, in gebruiksaanwijzingen en garantiebewijzen verplicht blijft. Ook worden stappen ondernomen om artikel 14 van de Richtlijn 79/112/EEG te wijzigen: ‘een gemakkelijk te begrijpen taal’ moet worden vervangen door ‘minstens de landstaal of landstalen’.

Wat de juridische actie betreft, worden belanghebbende burgers/ consumenten en/of verenigingen die de bescherming van de Nederlandse taal als statutaire doelstelling hebben, partij in het geding Piageme tegen Peeters voor het Hof van Beroep te Brussel. De uitspraak van de nationale rechter kan immers belangrijk zijn.

Optimisten zijn van mening dat Nederlanders en Vlamingen als consumentengroep voldoende belangrijk zijn om firma's automatisch het Nederlands te laten gebruiken, ook al is er geen wettelijke verplichting. De zaak Piageme-Peeters, waarbij een buitenlandse firma ervan uitgaat dat de Vlaamse en Nederlandse consumenten er belang aan hechten produktinformatie in het Nederlands te krijgen, versterkt die overtuiging.

Daartegen kunnen we inbrengen dat het taalchauvinisme bij Vlamingen en Nederlanders niet zo sterk is dat ze zullen nalaten een produkt te kopen omdat er geen Nederlandstalig etiket op zit. Prijsen kwaliteitsoverwegingen zullen steeds doorslaggevend zijn. Mede daardoor blijft een wettelijke regeling van groot belang.

● Haagse reactie

Op initiatief van CDA, PvdA, VVD en GPV stelde een ruime meerderheid in de Tweede Kamer op 31 januari dat informatie op verpakkingen van levensmiddelen in het Nederlands moet. Er waren schriftelijke vragen van Van der Vlies (SGP) en Beckers-de Bruijn (Groen Links). Op deze vragen antwoordde staatssecretaris voor Volksgezondheid Simons eind februari dat het ‘geen gevaar betekent voor de volksgezondheid en de veiligheid van de consument dat het uitsluitend gebruik van de Nederlandse taal bij de etikettering van levensmiddelen niet meer verplicht is’. Ook Simons heeft het dus niet begrepen: niemand vraagt dat uitsluitend het Nederlands wordt gebruikt, maar minstens. Niemand heeft er bezwaar tegen dat blikjes ook een tekst in het Kiswahili of het Chinees bevatten, als de Nederlandse en Vlaamse consumenten daarbij ook een Nederlandse uitleg krijgen.

Het dossier Produktinformatie niet langer in het Nederlands? kan worden besteld bij het ANC tegen f 5,-/80 BF.
Telefoonnummer voor Nederland: 059-233055; voor België: 02-2413164.