Onze Taal. Jaargang 61

[p. 100]

De Babylonische spraakontwarring

Peter Burger

De Spraakmakers
Zoeken naar de oudste taal is net zoiets als zoeken naar de steen der wijzen. Taalkundigen praten er maar zelden over. Ze komen er niet uit. Toch is de oplossing al minstens vierhonderd jaar bekend. Maar niemand wil het geloven. De eenzame strijd van een taalamateur.

Van zijn 21ste tot zijn 28ste zwierf Willem Berend Hietbrink (48) over de aardbol. Luisterde naar dialecten in zestig landen. Verkocht speelgoed op de markt in Rome, leurde met sportpetjes en bracht zes maanden door in een Libanese cel omdat hij geen visum had en liep te spioneren voor Israël. Het was niet zijn laatste cel, maar de dagen dat hij als ‘de Meesterdief van Maastricht’ de kranten haalde, zijn voorbij.
‘Ik ben ermee opgehouden, want je raakt alles kwijt. Maar daar wil ik het niet over hebben. Een van de redenen dat ik niet serieus genomen word, is dat ze denken: het was een oplichter en dat zal hij wel blijven.’ In de gevangenis ontwikkelde hij zijn taaltheorieën. (‘De topliteratuur van de wereld is in gevangenschap geschreven.’)
Na zijn zwerversjaren woonde hij in Amsterdam, waar hij (onder veel meer) uitbater was van café Sodom en Gomorra en een poëziewinkel dreef: De Duizenddichter, tevens zijn artiestennaam. In eigen beheer gaf hij de bundel Verzachtende omstandigheden uit, die het onvergetelijke aforisme bevat: ‘Eerlijkheid duurt mij te lang.’ Een paar jaar geleden keerde hij terug naar zijn Zuidlimburgse geboortegrond, ‘waar de ruggegraat van de oertaal begint’. In Vroenhoven, vlak over de Belgische grens bij Maastricht, drijft hij een Snuffelmarkt.

Willem Berend Hietbrink, eindconclusionist. Onvermoeibaar op zoek naar een publiek voor zijn onwrikbare zekerheid: dat het Nederlands de oudste taal ter wereld is. Niet het Sanskrit, niet het Aramees, maar het Nederdiets. Hij spreekt al vijftien jaar tegen dovemansoren. Van zijn literaire tijdschrift Inktkoelie heeft hij meer nummers weggegeven dan verkocht, en bij de oprichtingsvergadering van de taalkring ‘In Liefde Bloeiende’ verscheen helemaal niemand. Hij verstuurde 1200 brieven naar taalkundigen, journalisten en programmamakers. Tevergeefs. Onder een van zijn pamfletten, een collage van afwijzingsbrieven, schreef hij: ‘Nog steeds wacht ik op de dag dat iemand mij vraagt: Meneer, hoe zit dat allemaal, vertel er eens iets meer over, leg het eens helemaal uit. Niets van dat alles terwijl ik er zo oneindig veel aan deed.’

Ik belde hem op en zei: ‘Meneer, hoe zit dat allemaal?’ Twee weken later ontmoet ik hem in zijn Maastrichtse stamcafé Forum.

● Beeldspraak

‘Eèèlk woord, in welke taal dan ook, is te herleiden. Ik zeg 't dich, 'k seg 't dich, 'k sektik, 'k sakt, exact. 'k Sekt dich, 'k sakt, 'k zeg 't dich toch? Exact.’ Zo tovert hij in de loop van het interview nog vele tientallen malen het ene woord uit het andere te voorschijn. Vloeiend en ritmisch, en met een beminnelijk Limburgs accent. Het heeft iets van goochelen, of van balletje-balletje.

Een begenadigd redenaar. (‘En helemaal niet duur, hoor. Alles om 't eer: amateur.’) Op het Leidse Instituut voor Lexicologie kun je nog steeds de echo horen van de dreun waarmee hij in 1985 een lezing begon. Drie daverende klappen op de katheder, gevolgd door de woorden: ‘dit is een overval... op de Nederlandse taal.’

Origineel? Integendeel. ‘nederlands taal der talen. ongehoord oud nieuws’, roept een van zijn pamfletten. Eigenlijk is het allemaal 2500 jaar geleden begonnen, met Plato. ‘Dat moet erbij. Mijn uitgangspunt is Plato. De eerste onderzoeker die met taal bezig was vanuit de spraak.’ Plato gaf twee verschillende antwoorden op de vraag: waar komen de woorden vandaan? Het eerste luidde: alles is een kwestie van afspraken. Als iemand sigaret zegt, weten we wat hij bedoelt, omdat dat zo afgesproken is. Dat is de opvatting van de taalwetenschap.

Maar niet die van Hietbrink: ‘Dat geldt wel in zekere mate voor de schrijftaal, daar heeft Plato gelijk in. Maar het geldt absoluut niet voor de spreektaal.’ Hietbrink bouwt voort op het tweede antwoord van de Griekse wijsgeer: in de woorden zelf is hun betekenis terug te vinden. ‘Bijvoorbeeld een sigaret. Wat doe je: je steekt hem op en je zuug eruut, je zuigt eruit.’

Alle spraak is dus beeldspraak. ‘Je moet kunnen associëren.’ Hoe hij weet dat zijn associaties de juiste zijn? ‘Omdat het vanzelfsprekend is. Ik geef je een voorbeeld. Ik heb een kar. Die kar wordt gestolen, dus ik bouw voor die kar een huisje en dat noem ik een karrrrhuisje. Karruisje, karraasje. Daarna gaat dat woord naar Frankrijk en een paar jaar later krijgen we het terug als een verbastering. Garage. De Fransen zijn de hoofdschuldigen aan de achteruitgang van de taal. Omdat ze uit hun neus praten, hè.’

● ‘Dialekties spraakstelsel’

De standaardtaal wordt volgens Hietbrink geweldig overschat. ‘De standaardtaal staat er beláchelijk

[p. 101]

voor. Er zijn in de hele wereld misschien maar 25 standaardtalen. 25 maar! Pak nou Amerika: daar zijn maar vier standaardtalen - Portugees, Spaans, Engels en Frans. En de rest is dialectiek. Alle dialecten zijn met elkaar verbonden, dialecten betekent die-al-lijkt-één. De taalgrenzen lopen als een heel fijn net, als een beddesprei over de hele aardbol, en als jij door de dialecten heen kan wandelen, dan wordt Bolsjoi-theater balsjou-theater, bal-schouw-theater. Dan wordt intermezzo in-ter-middenschouw, in ter midden van de schouw, de show: pauze.

Tegen de ober: ‘Mag ik nog een pilske?’ Tegen mij: ‘Ik kan tegen die man ook zeggen: Doene mij een bier. Donne-moi une bière - dan spreek je Frans. Ik geef jou iets en ik zeg: Ik doe 't je. Dat zeggen ze op de Veluwe: Ik doe 't je - mag je hebben, hier. Ik doe 't je, 'k doe 't je, kedoe 't je, kedoetje, kedootje. Cadeautje.’ De spelling ontneemt het zicht op de oerbetekenis. ‘De schrijftaal is een manipulatie van de spreektaal. En de schrijftaal heeft een achterstand van duizenden jaren. Wij hebben nog niet eens honderd jaar een vaste spelling.’ En dat terwijl ook de schrijftaal van Dietse origine is. ‘Wij geven elkaar chocoladeletters met Sint-Nicolaas, omdat wij de uitvinders zijn van het alfabet. Het al van buiten leren, al va bute.’

Hietbrink gaat uit van het oudste bestanddeel van de taal: de spraak.

•
‘Wij geven elkaar chocoladeletters met Sint-Nicolaas, omdat wij de uitvinders zijn van het alfabet.’
•

‘Natuurkundig onderzoek’ van de spraak heeft hem gebracht tot een systeem dat hij al bij de aanvang van het gesprek op tafel heeft gelegd: het ‘Fundamenteel Dialekties Spraakstelsel 360^o’. Een rechthoek met 360 combinaties van een klinker en een medeklinker. ‘Dit is de Babylonische spraakontwarring. Wat je daar ziet, zijn alle dialectische klanken die de mens vermag te maken, niet één meer, niet één minder. Allemaal, uitgebalanceerd. Door mij teruggevonden. Ons spraakorgaan, daar is in alle eeuwen niets aan veranderd, dat is meegegaan van moeder op kind. 360^o koppelt aan: aan de omtrek van de aarde, aan de dierenriem, en aan alles. Het is één geheel met heel veel dingen die 360 graden hebben.’

● Verbastering

In den beginne was de oertaal. Het Kerndiets. De oertaal viel uiteen in dialecten en de dialecten verwerden tot standaardtalen. ‘De taal gaat nog steeds achteruit. Dat komt door de gemakzucht van de mensen. Ze hebben geen interesse in het verleden en bovendien spreken ze te snel. Er is geen enkel woord dat zuiver schrijftaal is. De spreektaal was er altijd eerder dan de schrijftaal, ook bij moderne woorden. Voordat het woord foto op papier stond, zijn er tientallen jaren overheen gegaan. Er staat een man aan de poort van de kazerne en die maakt foto's van soldaten: “Voor thuis! Voor thuis, voor-thuis, voorthoes, vottoes, votoes, foto's.”

‘Teacher: dietsheer. Neerlands dietsheer was het, dat is nou neerlandici. Vroeger had je bouwheren: bouwheer, bouwer, boer. De Duitsers zeggen Bauer, dus die hebben in dit geval de zuivere uitspraak bewaard. Ik geef ook punten. De Nederlandse taal is met 75% het zuiverst, dan komt het Hoogduits, 60%. Dan komt het Engels, het Zweeds, en zo ga je door. De Nederlandse taal is een plons in het water, en daaromheen ontstaan kringen. Hoe verder je van ons taalgebied weggaat, hoe onduidelijker de kringen.’

De ober brengt ons twee pils en een tosti. ‘Kijk,’ zegt de etymoloog, zijn tosti in de ketchup dopend, ‘dit is ketchup: ketsjup, ketsjap, katsjap, katsap, koud sap.’ En met een Amerikaanse drawl: ‘Ketchààhwp. Dat is Amerikaans, daar blijft nog minder van over.’

Het Kerndiets was dus de oertaal. Maar wie spraken die taal dan? ‘De mens heeft zich eeuwenlang rondzwervend gedragen. Toen zijn de mensen gaan staan. Het centrum van zo'n gebied, waar de kost gehaald werd, waren de kastelen (de kost halen). En hier, in het westen, zijn de meeste steden gebouwd.’

Stonden de oudste steden niet in het Midden-Oosten? Hietbrink schudt zijn hoofd. ‘De wetenschap heeft het maar over het IJzertijdperk, het Bronstijdperk, het Stenen tijdperk... Nee, vriend, er is een tijdperk ouder dan alle tijden: het Houttijdperk. Dat is totáál overgeslagen,

lees verder op pagina 104