Onze Taal. Jaargang 61

Boekbespreking
Zelf tekstverwerken

Peter Burger en Jaap de Jong

Er groeit een generatie schrijvers op die van jongsaf aan met de tekstverwerker leert omgaan. Ook steeds meer ouderen wagen zich aan dit wonderbaarlijke apparaat. De vijfenzestigjarige Italiaanse schrijver Primo Levi stelt: ‘[...] ik heb beseft dat je vandaag de dag best zonder de computer kunt leven, maar dan leef je aan de marge en ben je voorbestemd om steeds verder van de actieve samenleving verwijderd te raken. De Grieken zeiden over een onontwikkeld iemand: “Hij kan lezen noch zwemmen”; vandaag zou je daaraan toe moeten voegen: “noch omgaan met een tekstverwerker.”’

Voor hen die in de marge van de samenleving dreigen terecht te komen en zich daartegen te weer willen stellen, zijn er twee boeken op de markt gekomen: Beter schrijven met de tekstverwerker van Peter Douma en Rudolf Geel, en Schrijven met WordPerfect van Louis Stiller. Het zijn geen handleidingen bij tekstverwerkingsprogramma's, zoals WordPerfect 4.2 voor echte beginners. Eerder willen ze laten zien hoe de tekstverwerker kan helpen in alle stadia van het schrijven.

● Beter schrijven

Beter schrijven met de tekstverwerker is bestemd voor beginnende en gevorderde schrijvers zonder tekstverwerkingservaring. Hun wordt in ruim honderd bladzijden een aantal mogelijkheden van de pc getoond bij het plannen, formuleren, reviseren en afwerken van de tekst.

De auteurs zijn meer schrijver dan pc-specialist. Peter Douma is tekstschrijver en net als Rudolf Geel docent taalbeheersing. Geel is bovendien romanschrijver. Hun boekje gaat dan ook vooral over het schrijven zelf (de auteurs noemen dit ‘het tot stand brengen van de tekst’). Wanneer u op welke knop moet drukken, daarover vertellen ze weinig of niets. De technische kant van de zaak, zoals macro's (tijdbesparende programmaatjes die met luttele toetsindrukken in werking kunnen worden gezet), laten ze over aan andere hulpboeken.

Zoals Geel en Douma het voorstellen, verschilt het plannen en formuleren van een tekst met de pc niet wezenlijk van de beproefde aanpak met pen en papier. Voor technieken om op ideeën te komen, zoals brainstormen of het beantwoorden van een vast rijtje vragen (wie, wat, waar, enz.) en voor het verwerken van plotselinge invallen, is de pc wel handiger dan papier, omdat het herzien van de tekst zo makkelijk is, maar niet echt anders. In de hoofdstukken over plannen en formuleren lijkt dit boekje daardoor op een herhalingsoefening van Geel, die al de handleiding Hoe zet ik mijn gedachten op papier op zijn naam heeft staan. Deze meer eigentijdse opvolger had dan ook best Hoe zet ik mijn gedachten op het scherm kunnen heten. Ook de techniek van het concretiseren (o.a. door middel van verhelderende beelden en doordat de auteur zichzelf ten tonele voert) behandelden Douma en Geel al eerder, in Schrijven voor een groot publiek. Aardig in hun nieuwste publikatie is de stapsgewijze aanpak, die geïllustreerd wordt met duidelijke voorbeelden.

De tekstvoorbeelden die Douma en Geel zelf geven, zijn sowieso de sterkste kant van Beter schrijven met de tekstverwerker. Instructief is de bijlage waarin de lezer een tekst (een journalistiek verhaal over Sachertorte, gepubliceerd in Intermagazine) stap voor stap ziet ontstaan. Een minpunt vormen de opgaven. Bij de meeste ‘voorbeelduitwerkingen’ daarvan ontbreekt een toelichting en het is vaak onvoldoende duide-

[p. 77]

lijk waarin het voorbeeldige nu precies schuilt. Dat maakt het boek minder geschikt voor zelfstudie.

Het hoofdstuk over bedrijfscorrespondentie lijkt nogal lukraak toegevoegd aan de rest. Het versterkt de indruk dat dit boek van alles een beetje bevat: aanwijzingen voor het schrijven van journalistieke artikelen, brochures, maar ook zakenbriefjes, iets over de sollicitatiebrief en over persoonlijke brieven.

Beter schrijven met de tekstverwerker eindigt met een beperkt aantal adviezen over tekstverzorging. Pagina's moeten voldoende brede marges bezitten. Bij een nieuwe alinea moeten schrijvers niet volstaan met het geven van een return (‘de populairste (en foute) manier om een alinea af te sluiten’): ze moeten ook inspringen. Pijnlijk is dat de auteurs dit breed uitgemeten advies over alinea's in hun eigen boek niet hebben opgevolgd. Dat zal wel met de vaste vormgeving van de uitgever te maken hebben. De lay-out van Beter schrijven met de tekstverwerker is trouwens niet erg aantrekkelijk: hij steekt armoedig af bij die van de concurrent, Schrijven met Wordperfect. De auteur, Louis Stiller, heeft dat boek zelf vormgegeven.

● Schrijven met WordPerfect

Louis Stiller is neerlandicus, journalist en specialist op het gebied van tekstverwerkingsprogramma's en software. Onlangs ontving hij de ECI-essayprijs voor ‘Machine die het lied bevat’, zijn beschouwing over de nieuwe kunstvorm ‘interactieve fictie’: computerspelen die de speler uitnodigen hoofdpersoon en schepper te zijn van zijn eigen avonturenverhaal.

Schrijven met WordPerfect is bestemd voor (iets) gevorderde tekstverwerkenden die regelmatig langere teksten schrijven, zoals een rapport, artikel of dissertatie. Het is twee keer zo dik als het boek van Douma en Geel. Wat heeft het meer te bieden?

Met zijn achtergrond van software-recensent presenteert Stiller veel zogenaamde ‘gebruikersinformatie’. Hij gaat hierbij uit van het meest gebruikte tekstverwerkingsprogramma, WordPerfect versie 5.1 in de DOS-omgeving, maar schenkt ook aandacht aan WP 4.2 en aan de Windows- en Macintosh-omgeving. Net als Douma en Geel neemt Stiller de verschillende stappen die een schrijver moet zetten om tot een tekst te komen als uitgangspunt: van voorbereiden en formuleren tot redigeren en vormgeven. Vanaf het begin krijgt de lezer ook hier praktische tips voorgeschoteld, maar het zijn er meer, en wat belangrijker is: er staat bij welke toetsencombinaties het gewenste resultaat opleveren. Je kunt ze direct toepassen. Zo geeft Stiller veel goede tips voor macro's: wie steeds op dezelfde manier opsomt, citeert of verwijst, kan de vormgeving daarvan in een macro vastleggen. Dat kan bijvoorbeeld het skelet voor een opsomming zijn, compleet met aandachtsstreepjes of -stippen en al keurig gescheiden door puntkomma's. Schrijven met WordPerfect presenteert veel faciliteiten die de gemiddelde computerschrijver nog nauwelijks gebruikt, zoals wildcards, automatische verwijzingen, afkortingen die later met de zoek- en vervangfunctie vervolledigd worden, en tabellen.

● Schrijven onderbelicht

Stiller legt zo'n sterke nadruk op de computertechnische kant van het schrijven, dat delen van het schrijfproces die in een echte schrijfhandleiding onontbeerlijk zijn, onderbelicht blijven. Het formuleren van een probleemstelling krijgt weinig aandacht van Stiller, die liever uitvoerig ingaat op de nieuwste snufjes op het gebied van gecomputeriseerd verzamelen van materiaal (met WP Library, zoek- en indexeringsprogramma's, Hypertext, CD-ROM-software, externe databanken, enz.). Uit de canon van schrijfadviezen selecteert Stiller handig de hoogtepunten, bijvoorbeeld in de vorm van uitnodigende lijstjes van tien tips voor aantrekkelijker alinea's en veertien tips voor zinnen. Maar hij geeft bijna geen voorbeelden van geslaagde en minder geslaagde formuleringen en van succesvolle ingrepen bij het herschrijven. Bovendien trakteert hij de lezer regelmatig op cryptische adviezen als: ‘Gebruik niet te veel voorzetsels (mooie blauwgroen getinte).’ Voorzetsels? Dergelijke uitglijers en het gebrek aan voorbeelden zijn voor een schrijfinstructieboek ongelukkig.

Voor een beginneling in de tekstverwerkerij kan Schrijven met WordPerfect afschrikwekkend ogen met al die Shift-F3- en control-home-combinaties en alinea's propvol woorden als grafische gebruikersinterface, mainframe editors en geïntegreerd documentsysteem. Maar Stiller is een talentvolle leraar: zijn stijl is aantrekkelijk, zijn uitleg meestal adequaat. Handig en overzichtelijk zijn de tips in kadertjes, de checklists en de ter illustratie afgedrukte beeldschermen. Een register, een overzicht van programmafuncties en een typografische woordenlijst verhogen de bruikbaarheid nog.

Wel is het jammer dat Stiller geen tijd heeft genomen voor een laatste correctieronde. Zijn boek is nu een staalkaart van typische tekstverwerkingsfouten zoals hij die grotendeels zelf opsomt: dubbele woorden, een deel van een zin dat spoorloos verdwenen is, zinnen die aan elkaar geplakt zijn maar grammaticaal niet op elkaar zijn afgestemd, inconsequent cursiveren, typefouten en lelijke gaten in de rechterkantlijn. Een ander klein minpunt is dat een aantal uitgebreide Engelse citaten van bekende schrijvers en schrijfadviseurs onvertaald zijn gelaten; hierdoor missen ze voor een deel van de lezers hun doel.

Bent u een schrijver met angst voor computers, dan kan Beter schrijven met de tekstverwerker iets voor u zijn: als allereerste inleiding met verhelderende tekstvoorbeelden. Wel moet u er dan voortdurend uw computerhandleiding bij houden. Voor enigszins gevorderden heeft Stiller duidelijk meer te bieden. Schrijven met WordPerfect bedient pc-gebruikers die de computertijdschriften niet bijhouden, maar wel geïnteresseerd zijn in een groot aantal tekstverwerkingstips.

Peter Douma en Rudolf Geel: Beter schrijven met de tekstverwerker.
Coutinho, Muiderberg, 1991. 110 blz. ISBN 90 6283 822 7. Prijs f 19,50.
Louis Stiller: Schrijven met WordPerfect. Kluwer Technische Boeken, Deventer, 1991. 232 blz. ISBN 90 201 2481 1. Prijs f 44,50.