Onze Taal. Jaargang 61

[p. 20]

Drogredenen [3]
Schermen met deskundigheid

F.H. van Eemeren & R. Grootendorst

In deze derde aflevering van de serie artikelen over drogredenen bespreken F.H. van Eemeren en R. Grootendorst het argumentum ad verecundiam: het misbruik maken van echte of vermeende deskundigheid in een discussie. Niet elk beroep op deskundigheid is een drogreden. De vraag is: wanneer wel en wanneer niet?

Het argumentum ad verecundiam heeft zijn naam te danken aan de zeventiende-eeuwse Engelse filosoof John Locke. De letterlijke betekenis van argumentum ad verecundiam (een beroep op bescheidenheid en eerbied voor deskundigen) is op de achtergrond geraakt; tegenwoordig wordt deze argumentatievorm gelijkgesteld aan de ‘drogreden van het autoriteitsargument’. Met ‘autoriteit’ wordt dan in de eerste plaats gedoeld op intellectueel of moreel gezag, niet op enig ‘wettig’ gezag in juridische zin. Een autoriteitsargument is een argument waarin een beroep wordt gedaan op het oordeel van iemand die geacht wordt deskundig te zijn op een be-paald vakgebied.

● Iedereen vindt het

Bij uitbreiding wordt ook wel van een ‘autoriteitsargument’ gesproken als geprobeerd wordt een standpunt te rechtvaardigen door te constateren dat ‘iedereen’, of het ‘weldenkende deel der natie’, dezelfde mening is toegedaan, dat dit is wat iedereen ‘altijd al’ gevonden heeft of dat dit het officiële standpunt is van ‘de kerk’ of ‘de partij’. Gerard Reve - geestig en badinerend als altijd - voert bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke kerk als autoriteit op in een interview met Tom Rooduijn (NRC Handelsblad, 22 november 1991):

‘Als mensen zeggen: “Oma, 't is nu toch wel tijd dat u van de gaanderij springt, want dan kenne we dat kleine kamertje aan Ton geven, want die is nu op de Bavo”, dan kan die opoe zeggen: “Innig geliefde dochter, mijn kerk verbiedt het”.’

Men kan zich afvragen wat er eigenlijk mis is met zo'n autoriteitsargument. We doen de hele dag niet anders dan dingen op gezag van anderen aannemen, en dat zou ook moeilijk anders kunnen. Waar blijf

•
‘Men verschuilt zich achter anonieme of vage verwijzingen om een gebrek aan argumenten te maskeren’
•

je als je er niet meer van op aan kunt dat de nieuwslezer juiste berichten voorleest, de dokter een juiste diagnose stelt, de belastingconsulent een juist advies geeft en de loodgieter je lekkage op de juiste wijze aanpakt? We kunnen zelf nu eenmaal niet overal bij zijn en niet alles weten. Daarom gaan we af op de deskundigheid van anderen.

● Bezwaren

Een autoriteitsargument is nog het meest op zijn plaats in een discussie met leken. Lastig is wel dat bijna nooit volstaan kan worden met de opmerking ‘de geleerden zijn het erover eens’, omdat deskundigen het per definitie bijna nooit geheel en al met elkaar eens zijn. Een andere complicatie is dat het soms moeilijk valt uit te maken wie op een bepaald terrein precies als deskundig kan worden beschouwd.

Voorbeelden van zulke deskundigheidsproblemen worden verschaft door de talloze discussies over vraagstukken op het gebied van de medische ethiek (abortus, euthanasie), het milieu, de kernenergie en andere politieke onderwerpen. In de discussie over de vrijlating van ‘de twee van Breda’ (de oorlogsmisdadigers Fischer en Aus der Fünten) in 1989 speelde bijvoorbeeld de vraag een belangrijke rol wie als competente deskundige kon worden beschouwd. Verschillende groepen wedijverden met elkaar: politici, juristen, historici, journalisten, oorlogsslachtoffers en oud-verzetsmensen. Elke groep had, op eigen wijze, recht van spreken, maar geen enkele groep had het alleenrecht op een alomvattende deskundigheid, ook al werd dat soms wel geclaimd.

Als degene die als deskundige wordt opgevoerd niet ter zake kundig is, is het autoriteitsargument een drogreden. Als de persoon in kwestie een oplichter is of een charlatan, kwakzalver of non-valeur, wordt de drogreden natuurlijk eerder herkend. Iets moeilijker wordt het als hij of zij wel deskundig is, maar op een ander vakgebied, dat meestal ook nog onvermeld blijft: ‘professor

[p. 21]

zus of zo vindt dit of dat’, ‘een Amerikaanse professor heeft zelf laatst nog gezegd dat...’, ‘het is wetenschappelijk bewezen dat...’ Vaak verschuilen sprekers of schrijvers zich achter dergelijke anonieme of vage verwijzingen om een gebrek aan argumenten te maskeren.

● Lastige plicht

De spreker of schrijver kan natuurlijk ook zichzelf als deskundige opwerpen. Dan gelden vanzelfsprekend dezelfde eisen. Als daaraan niet voldaan is, is ook hier sprake van een argumentum ad verecundiam. Maar het benadrukken van de eigen deskundigheid is soms ook een poging om onder de bewijslast voor het betwiste standpunt uit te komen. Als hij op zijn woord geloofd wordt, is de spreker of schrijver ontslagen van de lastige plicht zijn standpunt met argumenten te verdedigen. Dat komt vooral goed uit als hij niet zulke goede argumenten weet te verzinnen.

Voorbeelden van vaste uitdrukkingen die regelmatig worden gebruikt om een standpunt door een beroep op eigen deskundigheid buiten discussie te stellen zijn:

-	Neem dat nou maar van mij aan.
-	Dat kun je gerust van mij aannemen.
-	Ik weet waar ik over praat.
-	Als íemand dat kan weten, ben ik het wel.
-	Dat is zo omdat ik het zeg.
-	Denk jij het soms beter te weten dan ik?

Al deze uitdrukkingen hebben iets intimiderends of agressiefs, vooral de laatste. Wie daarna alsnog om argumenten gaat vragen, trekt met de deskundigheid ook meteen de hele bevoegdheid tot oordelen van zijn discussiepartner in twijfel. Vanwege het gezichtsverlies dat dit met zich meebrengt, zal hij dat niet zo snel doen. En dat is ook precies waarop in dit type autoriteitsargument gespeculeerd wordt.