Onze Taal. Jaargang 60

Elda of',?

Ir. J.A. Klaassen - Waalre

In het boekje Leestekens van Agave Kruijssen (uitgeverij BoekWerk, Groningen 1990), dat in februari 1991 in Onze Taal aangekondigd werd, tref ik de aanbeveling aan, in de zin

1	‘Dat boek’, zei de vertaler, ‘krijg ik nooit af.’

de eerste komma ná het aanhalingsteken te plaatsen. De komma hoort immers niet thuis in het geciteerde gesproken woord. In de zin

2	‘Dat boek krijg ik nooit af,’ zei de vertaler, ‘omdat het veel te dik is.’

wordt daarentegen aanbevolen de komma vóór het aanhalingsteken te zetten, omdat hij deel zou uitmaken van de geciteerde zin.

Nu is het goed mogelijk, de in 2 weergegeven gesproken tekst te schrijven zonder komma:

3	Dat boek krijg ik nooit af omdat het veel te dik is.

Zoiets gebeurt niet zelden. Bovendien ontbreekt in 2 de komma die de tussenvoeging scheidt van het citaat. Om deze redenen zou ik een eenvoudiger regel willen bepleiten: schrijf de komma altijd vóór het aanhalingsteken. Dan wordt de schrijver voor eenmaal het nadenken over een finesse bespaard en ontstaat er optische congruentie met het einde van de zin en met zinnen als

4	‘Dat boek?’ zei de vertaler, ‘dat krijg ik nooit af.’

Hopelijk worden dan ook kluiten leestekens vermeden zoals in

5	‘Dat boek?’, zei de vertaler, ‘dat krijg ik nooit af.’

Bij de journalisten-opleiding maakt men gebruik van het ezelsbruggetje ELDA - Eerst Leesteken, Dan Aanhalingsteken. Moge daar veel naar geluisterd worden!

Naschrift redactie

De door de inzender gewraakte regel: ‘plaats de komma na de apostrof behalve als de komma in de weergegeven tekst noodzakelijk is’ is inderdaad subtiel. Deze regel wordt door de eindredactie van Onze Taal overigens consequent toegepast, omdat hij essentieel kan zijn voor een goede interpretatie van de zin. We illustreren aan de hand van enkele voorbeeldzinnen het betekenisverschil dat ontstaat door de komma binnen dan wel buiten het citaat te plaatsen. Daartoe bekijken we eerst het kommagebruik in zinnen die geen citaat bevatten.

1a	Jan gaat niet vissen, omdat het regent (= het regent, en om die reden gaat Jan niet vissen).
1b	Jan gaat niet vissen omdat het regent (= Jan gaat vissen, niet zozeer omdat het regent, maar om een andere reden).

2a	De Taalstraat is de enige straat in Vught waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is (= van de vele straten in Vught is er maar één waarvan men niet weet...)
2b	De Taalstraat is de enige straat in Vught, waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is (= Vught bestaat uit één straat, en daarvan weet men niet...)

De bovenstaande zinnen kunnen natuurlijk als citaat aangehaald worden. Dan wordt duidelijk dat toepassing van de ELDA-regel (‘eerst komma, dan aanhalingsteken’) van de heer Klaassen de betekenis van een zin (en de waarheid) geweld kan aandoen:

3	‘Jan gaat niet vissen,’ vertelde zij, ‘omdat het regent.’

Aan de geciteerde zin kan uitsluitend de betekenis van 1a worden toegekend; als 1b is bedoeld, moet de komma achter het aanhalingsteken komen.

4	‘De Taalstraat is de enige straat in Vught,’ vertelde de burgemeester, ‘waarvan men niet weet waaraan de naam ontleend is.’

Arme burgemeester. Met de ELDA-regel wordt hem, waarschijnlijk onbedoeld, in de mond gelegd dat Vught slechts één straat rijk is, en dat van die ene straat niet bekend is waar de naam vandaan komt (betekenis 2b).

Het onderscheid is zoals gezegd subtiel. Dat het wel degelijk om een nuttig onderscheid gaat, wordt duidelijk als de taalgebruiker beseft dat een verkeerd geplaatste komma in bijvoorbeeld een contract of een subsidieverzoek ernstige gevolgen kan hebben. De Taaladviesdienst deed ooit een uitspraak over zo'n komma; dat leestekentje kostte de vraagsteller maar liefst één miljoen!