Onze Taal. Jaargang 60

[p. 20]

Wat heet...?
Rob Rentenaar
Moederboom en Vaders Wens

Alle ophemeling van het moederschap ten spijt, is er voor de moeders maar weinig plaats ingeruimd in onze aardrijkskundige namen. Zelfs als bruid hebben zij nauwelijks mogen meetellen. Een stuk land op Schouwen-Duiveland heette de Bruid en een brug op Goeree-Overflakkee de Bruidsheul. Verder ken ik slechts één molennaam waarin zij voorkomt, de Bruid van de Boer, de naam van een verdwenen meelmolen in Wormer.

● Niet elke moer is moeder

De echte moeder is al even schaars in namen vertegenwoordigd. Er zijn in de eerste plaats twee boomnamen aan te wijzen, de Moederboom op de Hartekamp te Bennebroek en de Moederboom in het Mastbos bij Breda. Van die laatste boom wordt verteld dat hij de oorpronkelijke boom zou zijn waaruit het bos is voortgekomen. Niet bekend is daarentegen waarom een stuk land ten zuidwesten van Roosendaal het Moedersveldeken heet. Voor een echte moeder - en voor haar niet alleen - moeten we helemaal naar de Noordkaap. Op oude zeekaarten vinden we daar voor de kust de Moer mette Dochters. Het blijkt dat onze zeevaarders hier een grote en twee kleine klippen mee bedoelden. Moederlijke herkomst is verder nog aan te nemen voor de beeknaam Auwermoer in Hoensbroek. Deze is ontstaan na de gedeeltelijke afdamming en omlegging van de Caumerbeek, waarbij een deel van de oorspronkelijke waterloop is bewaard gebleven. Het is dit stuk dat men sindsdien Alde Moeder, Auwermoer heeft genoemd.

Misschien ten overvloede mag ik erop wijzen dat de laatste twee namen met moer ons niet op de gedachte moeten brengen dat moer in plaatsnamen voor het overige iets met ‘moeder’ te maken zou hebben. Namen als Moerdijk, Moerbeek, 's-Gravenmoer, Moerkapelle en Moergestel zijn alle samenstellingen met moer in de betekenis ‘veen, moeras’. De verklaring van de naam Moe voor een geul in het Groninger deel van de Waddenzee hoeven we evenmin in de huiselijke sfeer te zoeken. Moe is in die streken een aanduiding voor een buitendijkse afwateringsgeul.

Het woord is een dialectische variant van mui ‘geul tussen twee zandbanken’, een woord dat net als het Engelse mouth de -n- is kwijtgeraakt, en teruggaat op het gemeenschappelijke Germaanse woord voor ‘mond’.

● Van bruidegom tot vader

Het moge een troost voor de moeders zijn dat er voor de vaders nauwelijks meer plaats is ingeruimd in onze aardrijkskundige namen. Het begint al met hun rol als bruidegom. Vooral in de Zaanstreek plachten molennamen vaak een familiair karakter te dragen. Toch vond ik alleen de Bruigom als naam voor een houtzaagmolen te Westzaan. Verder heet een stuk land in Valkenswaard de Bruigom. Deze naam hoort echter slechts indirect in onze categorie thuis. Het desbetreffende perceel is namelijk niet genoemd naar een bruidegom, maar naar een vroegere eigenaar die de achternaam Bruigom droeg.

Waar het om plaatsnamen gaat, heeft het vaderschap vroegere naamgevers kennelijk niet erg kunnen inspireren. Daar waar vader zich laat zien, is dat onder andere in boerderijnamen in het noorden en oosten van het land. Vaderserf vinden we in Hoogeveen en Dedemsvaart, en Vadershofstede bij Exmorra en Sint Nicolaasga, beide in Friesland. Ik herinner er nog eens aan dat in die zelfde streken vrijwel geen namen waren te vinden waarin het woord ouder(s) voorkwam. Toponymisch gezien was vader daar kennelijk de baas. In het Hollands-Utrechtse gebied, waar we zoveel ouders in boerderijnamen vinden, heb ik daarentegen slechts twee vaders aangetroffen, en wel Vaders Wens bij Polsbroekerdam in Utrecht, een variant van het bekende type Ouders Wensch, en Vaders Akker ten noorden van Woerden. Een dynamische Brabander moet ten slotte verantwoordelijk zijn geweest voor de naam Vaders Doel, die kort na de oorlog in Sterksel op de kaart is verschenen.

Die laatste naam geeft echter wel aan dat de vaders nog tot in recente tijd actief zijn gebleven in de plaatsnaamgeving. Kennelijk hebben zij de moed nog niet opgegeven om ooit een wat prominentere positie in onze toponymie in te nemen.