Onze Taal. Jaargang 60

[p. 23]

Nederlands leren

Marlies Philippa

De ene volwassen buitenlander pikt zijn eerste kennis van onze taal op uit Sesamstraat, de andere uit de reclame. K.W. Stachowski zegt in dit nummer van Onze Taal dat niet de familie Beekman maar de reclame hem het meest levend Nederlands heeft laten horen. Ironisch genoeg doet de familie Beekman mij buitengewoon sterk denken aan de familie Bergsma, die het middelpunt vormt in het boek Levend Nederlands. Levend? Een saaiere, doodsere familie heb ik nooit ontmoet.
En dan al die vreselijke tekeningetjes en die afschuwelijke driloefeningen, zoals die voor het inslijpen van het juiste gebruik van deze en die. ‘ik zoek een nummer; zoek je dit nummer? ik zoek een krant; zoek je deze krant? ik zoek een tram; zoek je deze tram?’.

● De Delftse methode

Van Levend Nederlands, een methode die voor het beginnersniveau bedoeld is, zijn we bij ons afgestapt. ‘Bij ons’ wil zeggen: bij het Instituut voor Nederlands als Tweede Taal, dat buitenlandse aspirant-studenten aan de Universiteit van Amsterdam opleidt voor een certificaat Nederlands. Wij gebruiken inmiddels de zogenaamde Delftse methode.

De Delftse methode is erop gericht, via teksten die zich afspelen in de universitaire wereld, met bijbehorende woordenlijsten in diverse talen, binnen korte tijd zoveel mogelijk woorden aan te leren. Daarbij wordt een minimale grammatica van zeven bladzijden gepresenteerd. Communicatie is het sleutelwoord. De eerste paar weken worden de duizend meest frequente woorden aangeboden volgens een frequentielijst gebaseerd op het zogenaamde Eindhovense corpus van Uit den Boogaart. Ik heb zelf nooit op beginnersniveau lesgegeven, maar mijn collega's zeggen dat de methode goed werkt, zij het dat de grammatica veel te klein is en absoluut niet voldoet. En, o, wat zijn de teksten saai!

● Grappigheid naast ernst

Maar saai schijnt een niet-frequent woord te zijn. Je vindt het tenminste niet in het Basiswoordenboek voor buitenlanders waarin de tweeduizend meest frequente woorden staan. (Zie ook het artikel Basiswoorden van W.A. van Loon-Vervoorn in Onze Taal nummer 7/8, 1991.) De samenstellers van de Delftse methode (Montens en Sciarone) geven trouwens zelf toe dat de teksten gortdroog zijn, maar zij zeggen: ‘Pas wanneer men een taal enigszins beheerst, ontstaat de behoefte aan teksten die boeien.’ Men kan daarover van mening verschillen. Het is ook niet goed als teksten ‘te grappig’ zijn. Enkele voorbeelden daarvan zijn te vinden in het boek Makkelijk Praten, een luistermethode voor iets gevorderde buitenlanders: gesprekjes over plastic huizen, flaporen en een gepensioneerde die zesduizend kilometer per jaar loopt. 's Nachts.

Regelrecht, een grammatica-oefenboek, heeft wel echt leuke teksten, bijvoorbeeld uit Treitertrends van Van Kooten en Broodje Aap van Ethel Portnoy. Maar hier is het een beetje te veel van het goede. Een afwisseling van ernst en luim op tekst- en voorbeeldengebied is naar mijn mening en ervaring het prettigst voor docent en student.

Ook vind ik dat men niet te star moet omgaan met frequentielijsten. Saai is in ieder geval een woord dat zo snel mogelijk geleerd moet worden. En zo zijn er wel meer: woorden uit de doodgewone omgangstaal die ieder kind spelenderwijs leert en die toch niet heel frequent lijken te zijn. Maar ook is het af en toe een verademing om in de les eens enkele minuten aandacht te besteden aan buitengewoon onfrequente woorden. En dan ga ik de watervogels en de kraaiachtigen behandelen. Of ik leer de studenten ruin, os, hamel, kapoen, etcetera. Loeien, balken, kwetteren, hinneken, blaffen, mekkeren en blaten doen het altijd goed. Of ik praat over bronstig, hengstig, krols, tochtig en loops. Daarin is men bijzonder geïnteresseerd. Ik krijg dan onmiddellijk de vraag hoe zoiets bij de mens heet.

● Bijzondere moeilijkheden

Sommige mensen denken dat Nederlands een moeilijke taal is om te leren. Dat is het niet, maar voor de een is het moeilijker dan voor de ander. Voor Engelsen, Spanjaarden, Grieken en Russen is het gemakkelijker onze taal te leren dan voor Chinezen, Turken en Arabieren. Een speciale aanleg voor taal is echter niet nodig. Iedereen heeft tenslotte ook zijn moedertaal geleerd! Wel blijkt het handig te zijn als iemand al een andere dan zijn eigen taal kent, en natuurlijk zijn motivatie en doorzettingsvermogen absoluut noodzakelijk. Dat het veelvuldig omgaan met Nederlandstaligen stimulerend werkt, spreekt voor zichzelf.

Stachowski heeft het over zijn problemen met de g- en de h-klanken. Het is moeilijk klanken die in je eigen taal niet bestaan, te horen en te realiseren. Nederlanders vinden de lange klinkers in het Zweeds lastig en de diverse keelmedeklinkers van het Arabisch. Egyptenaren weten niet wanneer ze in het Nederlands of Engels een b of een p moeten uitspreken, omdat de p in hun taal niet echt bestaat. Zij kunnen dus midden in de stad naar het boskantoor vragen, en pas als ze uitleggen dat ze daar boszegels willen kopen om brieven te kunnen bosten, weet je wat ze bedoelen. Voor Chinezen is de uitspraak van het Nederlands bijzonder moeilijk.

[p. 24]

Bij het leren van de uitspraak is er dus heel duidelijk invloed van de eigen taal. Interferentie heet zoiets. Interferenties zijn er ook bij het gebruiken van woorden en uitdrukkingen in de vreemde taal. Bij woorden heb je de zogenaamde ‘valse vrienden’, zoals bellen in het Nederlands en het Duits. Bij uitdrukkingen wordt er vaak letterlijk vertaald en dan valt de toren van Babel om. Soms is er nauwelijks interferentie. Zo kennen het Duits en het Engels in bepaalde gevallen inversie waar het Nederlands dat ook heeft. Inversie is het omdraaien van onderwerp en persoonsvorm, zoals in ‘Wanneer ben je thuisgekomen?’ Toch maken sprekers van deze talen vaak inversiefouten als zij Nederlands leren.

● Meer grammatica

In de audio-linguale periode en binnen de communicatieve richting stond de grammatica een beetje buitenspel. Ondertussen is het tij aan het keren. Er gaan al stemmen op dat ‘grammaticale bewustmaking’ een uitstekend middel is om de verwerving van een vreemde taal te bevorderen. Mij lijkt dat vrij logisch, omdat je als volwassene een taal toch bewuster leert dan als kind. Ik heb dat zelf ervaren met Zweeds en Arabisch. In het februari/maartnummer van Onze Taal 1988 heeft Hans Maureau een interessant artikel gepubliceerd over grammaticaonderwijs en tweedetaalverwerving. Voor het Nederlands bestond er tot nu toe niet veel materiaal op dit gebied. Wel was er de Nederlandse grammatica voor Anderstaligen uit 1985, die in september 1986 nogal negatief is besproken in dit blad. Oefenmateriaal was er in Regelrecht I /II uit 1984. Daar is in 1990 Beter Nederlands 1/2 bij gekomen. Aardige oefeningen, maar geen gestructureerd overzicht van de regels. Wij doen daar wat aan. Wij, dat zijn Arjen Florijn, Josien Lalleman, Hans Maureau en ik. Over enige tijd zal van onze hand een nieuwe grammatica voor zeer gevorderde buitenlanders met oefenboek verschijnen bij Nijhoff.

In de grammatica komen de voorbeelden links op de bladzijde en de uitleg rechts. Impliciet en expliciet grammatica-onderwijs ineen. En met luimige voorbeelden! Niet saai.