Onze Taal. Jaargang 60

[p. 22]

Kann nit verstaan

Drs. K.W. Stachowski - vertaler, Veenendaal

Hoe moeilijk is onze taal voor een anderstalige? Welke eigenaardigheden van het Nederlands brengen de welwillende buitenlandse cursist tot razernij? En via welke bronnen leert de vreemdeling buiten het lesboekje levend Nederlands?
De heer Stachowski, een in Nederland als vertaler werkzame Pool, beschrijft zijn ervaringen bij de verwerving van onze taal.

Mijn eerste cursus Nederlands droeg de titel Kann nit verstaan, en is volkomen op een fiasco uitgedraaid. Het zat hem niet zozeer in de titel van de cursus, al vond ik deze indruisen tegen alle regels van de didactiek voor het aanleren van een vreemde taal. Door het boerenkool-Nederlands (of was het een Sauerkrautdeutsch?) werden de aankomende spreker van het Nederlands de eerste taalfouten aangeleerd. Het heeft even geduurd voordat ik me realiseerde dat de juiste titel van de cursus in de taal van Vondel Kan niet verstaan had moeten luiden. Mijn Nederlands begon fout.

● De beekmans

Bovendien bleek de cursus hartstikke (excuses, taalminnaars!) on-Nederlands te zijn. Hij begon met ene familie Beekman: ‘Meneer Beekman is de vader. Mevrouw Beekman is de moeder. Zij zijn man en vrouw. [...] Mevrouw Beekman zorgt voor het hele gezin en het huis.’ Niets dus over ‘Meneer Beekman heeft een vriend. Zijn zoon heeft een LAT-relatie met de schooljuf. De dochter zit in een praatgroep voor Bewust Ongehuwde Moeders.’ Natuurlijk ging het in eerste instantie om het aanleren van de taal, maar de buitentalige werkelijkheid is voor iemand die geen kunstmatig brouwsel maar levend Nederlands wil leren spreken, bijzonder belangrijk.

Ik heb de Beekmans dan ook snel als een baksteen laten vallen. Wat er overbleef was de omgeving, maar die kon mij de beginselen van het Nederlands niet bijbrengen. Levend Nederlands, waar vind je dat?

Ik probeerde het via de televisie. Daar keek ik graag naar. Naar Sonja, die Beekman allang vaarwel had gezegd en hooguit geïnteresseerd was in zijn relatie met de teddybeer, liefst die van zijn dochter, want dan kon je ten minste ook nog het woord incest in de mond nemen. Nee, dat was het dus ook niet.

Ik zocht en ik vond. De reclame. Met al haar wasmiddelen, gelukkige, dik tevreden poezen die in hun beste Nederlands miauwden, blaffende honden die niet beten, en uitvaartpolissen die niets met ruimtevaart te maken bleken te hebben, zoals ik in den beginne dacht. De reclame heeft mij de in het Nederlands gebruikelijke zinsconstructies bijgebracht, het meest levend Nederlands laten horen. De rest moest ik zelf doen. Alle eer dus voor de Nederlandse reclame.

● Leven na de reclame

Dankzij de reclame zaten de zinsconstructies er weliswaar ingebakken, maar de woordenschat bleef te beperkt. Ik ging op zoek naar nieuwe woorden en hun juiste uitspraak. De woordenschat werd steeds uitgebreider, vooral nadat ik aan een studie Pools en Duits begon. Een van de onderdelen van deze studies was het college Vertalen. Je moest meteen vanuit en in het Nederlands vertalen. Een prima leerschool, vooral omdat je geen keuze hebt: de stok achter de deur in de vorm van het tiencijferige beoordelingssysteem. Achteraf realiseer ik me dat ik in een uitzonderlijke positie verkeerde. Ik genoot wetenschappelijk onderwijs en kon mij de luxe permitteren, in tegenstelling tot vele andere medelanders, mij geheel en al aan taal te wijden. Het ging dus snel.

Wel heb ik mij eindeloos geërgerd aan het Nederlandse ge-er, dat wil zeggen aan het gebruik van het bij- en voornaamwoord er, waarvoor ik geen enkele zinnige verklaring kon vinden. Dezelfde ergernis merkte ik bij andere Polen. Doordat er zoveel verschillende functies heeft, hadden de meesten moeite met dat kleine woordje. Ook voor niet-Polen is er erg lastig. Sommigen werden er bijna gek van, terwijl anderen er gewoon vrij consequent achterwege laten.

In geen enkel mij toegankelijk boek (voor confrontatief taalonderwijs) vond ik duidelijk uitleg over het gebruik van er. Ook de ANS kon mij niet geheel bevredigen.

● Scheveningse pesterijen

Al vanaf het begin en tot teleurstelling van mijn omgeving sprak ik vrij goed de naam van 's lands meest mondaine badplaats uit. Ook de zeven scheve sneetjes brood snijdende moeder moest haar messen bij iemand anders scherpen. Veel meer moeite had ik met de g- en h-klanken. Ik haalde ze voortdurend door elkaar. Gehuwd klonk in mijn uitvoering als heguwd, hehuwd of geguwd. Vooral woorden waarin de g en h elkaar snel opvolgen, kon ik niet over mijn lippen krijgen. In het Pools heb je wel de stemloze h en de stemhebbende g (geschreven als ch en anders uitgesproken dan in het Nederlands) maar die hebben geen invloed op de betekenis.

Even moeilijk was de uitspraak van korte en lange klinkers voor mij. Die lengteverschillen heb je in het Pools niet. In het begin was bijna alles wat ik uitsprak even lang of kort, maar nooit precies goed. Mijn innerlijke taalklok was op een andere tijdzone ingesteld, en ook nu, na tien jaar Nederlands, moet die klok af en toe nog worden bijgesteld.

Toch ben ik van die taal gaan houden, en begon ik mij mijn nieuwe omgeving door die taal eigen te maken. En zo schreef ik, na jarenlang verblijf in mijn nieuwe vaderland, een reeks aforismen in het Nederlands. Met die taal verdien ik intussen ook mijn brood in de vorm van een eigen vertaalbureau, dat vertaalt in zo'n vijftig verschillende talen. En toch is het vooral u die ik liefheb, mijn Nederlands!