Onze Taal. Jaargang 60

Over ontleden en dialect

C. Kostelijk - Heiloo

In het boek van prof. dr. P.A.M. Seuren, Filosofie van de taalwetenschappen (M. Nijhoff, Leiden) trof ik behartigenswaardige opmerkingen over ontleden aan, die ik met toestemming van de auteur graag aan de lezers van Onze Taal voorleg. Seuren velt een oordeel over de sinds de laatste oorlog, maar vooral sedert de eind jaren zestig naar voren gekomen mening dat ‘ontleden niet “maatschappelijk relevant” (zou zijn), een theoretisch spelletje, zonder verder belang, dat voor sommige leerlingen te moeilijk is en daardoor meehelpt een maatschappelijke elite te vormen van diegenen die het wel kunnen. Ontleden was moeilijk, dus elitair, en dus verwerpelijk. Verscheidene generaties schoolkinderen zijn op die manier opgegroeid zonder te hebben leren ontleden. Ze ondervinden daar nu de schade van.

Hierbij zij opgemerkt dat onderwijs nu eenmaal per definitie ‘elitair’ werkt, in die zin dat het noodzakelijk onderscheidingen aanbrengt tus sen meer en minder succesvolle leerlingen. Deze onderscheidingen hoeven niet per se de lagere maatschappelijke status van de leerlingen in kwestie volledig te bepalen, maar ze spelen onvermijdelijk een belangrijke rol. Ware dat niet zo, dan zou het onderwijs zijn taak niet naar behoren vervullen.’

En elders:

‘Wie de jeugd leert dat reflectie op (de eigen) taal geen waarde heeft en dat men zich maar moet uiten, mondeling en schriftelijk, zoals men zich op elk gegeven moment “voelt”, creëert een kennisvacuüm dat jonge mensen ontvankelijk maakt voor allerlei kwalijke en zelfs gevaarlijke, op “analyse” van taal gegronde opvattingen en claims. Men wakkert bovendien een houding aan van weinig respect voor de eigen taal, wat ook weer neerkomt op cultuurafbraak van eigen identiteit. Men bemoeilijkt bovendien het correct aanleren van vreemde talen in een schoolcontext: het is immers duidelijk dat een zekere kennis van grammaticale ontledingstechnieken daar een onmisbare rol vervult.

Bovendien bemoeilijkt men bij dialectsprekers de voor maatschappelijk succes veelal beslist noodzakelij-

[p. 15]

ke aanpassing, in mondeling en schriftelijk taalgebruik, aan de standaardtaal. Een geboren Amsterdammer spreekt in zijn dialect het voegwoord dat uit als tot, dus precies als het voorzetsel tot, maar het aanwijzend voornaamwoord dat als dét (het betrekkelijk voornaamwoord dat wordt wat of zelfs wie: het geld wie ik verdiend heb). Wanneer deze Amsterdammer een maatschappelijke positie gaat innemen die het noodzakelijk maakt dat hij althans de meest uitgesproken amsterdamismen uit zijn taal haalt, zal hij sommige van zijn tots moeten om vormen tot dat, en zijn dét liefst ook tot dat. Zo zal zijn vroegere tottot moeten veranderen in totdat, en enige kennis van de begrippen “voegwoord” en “voorzetsel” zal hem daarbij zeker goed van pas komen.’