Onze Taal. Jaargang 60

[p. 22]

Vrouw, man, mens en het herziene Groene Boekje

Rinny E. Kooi - Leiden

Over de herziening van het Groene Boekje is al veel geschreven. Waar echter nog weinig aandacht aan is besteed, is de herkomst van de woorden die aan de nieuwe versie zijn toegevoegd. Een analyse van deze toevoegingen kan misschien informatie geven over veranderingen in onze maatschappij. In onderstaande bijdrage gaat mevrouw R.E. Kooi dit na voor woorden die beginnen met man of vrouw. Is onze taal minder seksistisch geworden?

Hoe is de keuze voor nieuwe woorden in het Groene Boekje bepaald? Ongetwijfeld spelen daarbij het ontstaan en de gebruiksfrequentie van woorden een grote rol. Veranderingen in de maatschappij hebben mogelijk een grote invloed op het ontstaan van nieuwe woorden en het intensievere gebruik van andere.

Na 1954 hebben wij te maken gehad met een opleving van de vrouwenbeweging, de tweede feministische golf. Ik vroeg me af of hiervan iets te merken zou zijn in de keuze van de woorden die zijn toegevoegd aan de woordenlijst. Nu ben ik bioloog en geen taalkundige. Op een zeer primitieve wijze heb ik daarom het herziene Groene Boekje bestudeerd, en dat heb ik ook nog maar zeer summier gedaan. Ik heb gekeken naar alle samenstellingen die beginnen met de woorden vrouw, man en mens. Het laatste type neemt mogelijk een neutrale positie in tussen de eerste twee, hoewel dat te betwijfelen is. Een aantal jaren geleden gebruikte men immers in ambtelijke stukken veelal het woord manjaar; thans wordt onder invloed van de vrouwenbeweging vaak het woord mensjaar gebruikt.

Ik ben gaan tellen. De uitslag was zeer indrukwekkend. In de uitgave van 1954 was er nauwelijks een verschil in het aantal woorden uit de drie groepen, in 1990 wel (tabel 1). In 1990 is het totaal van deze woordcombinaties met ongeveer 60% uitgebreid. Het Nederlands is minder verrijkt met woorden met man dan met woorden met vrouw en mens.

Table 1 Bijzonderheden met betrekking tot opname van vrouwen-, mannen- en menswoorden in het Groene Boekje van 1954 en de herziene uitgave van 1990.
	Aantal woorden opgenomen in de lijst van 1954	Aantal woorden opgenomen in de lijst van 1990
Vrouwenwoorden	40	71
Mannenwoorden	45	58
Menswoorden	41	78
Totaal	126	207

Tabel 2 Aantal nieuwe woorden uit de uitgave van 1990 die wel of niet met de emancipatiebeweging te maken hebben.
	Wel	Niet
Vrouwenwoorden	18	13
Mannenwoorden	4	9
Menswoorden	2	35
	24	57

De vraag was echter of onze taalschat verrijkt is door de vrouwenbeweging. Om een antwoord op deze vraag te krijgen heb ik de nieuwe woorden ingedeeld in een groep die volgens mij met de emancipatiebeweging te maken heeft, en een restgroep (tabel 2).

Voor de ‘vrouwen-woorden’ kan de vraag positief worden beantwoord: meer woorden hebben er wel dan niet mee te maken. Bij de toevoegingen vond ik onder meer wouwencafé, vrouwengeschiedenis, vrouwenhaat, vrouwenliteratuur en vrouwenpraatgroep. Overigens vermeldde de oude lijst al het woord vrouwenemancipatie. In de lijst met woorden die minder met een bewustwordingsproces te maken hebben, plaatste ik vrouwenfiguur, vrouwengezicht en vrouwenkleren.

Zoals vermeld zijn er maar weinig nieuwe ‘mannen-woorden’. Het aantal mannenwoorden gerelateerd aan de emancipatiebeweging (zoals mannenwereld en mannenmaatschappij) is geringer dan het aantal dat er geen verband mee heeft (bijv. mandekking, mannenhand en mannenkleren).

Bij de nieuwe ‘mens-woorden’ ontdekte ik er maar twee die mogelijk in verband kunnen worden gebracht met de emancipatiebeweging, namelijk mensjaar en menskracht.

Mijn conclusie is dat onze woordenschat mogelijk is vergroot door de emancipatiebeweging (tabel 2); ongeveer 30% van de nieuwe woorden is eraan gerelateerd. Ook andere factoren dan de vrouwenbeweging hebben het Nederlands verrijkt. Vanzelfsprekend wacht ik nu met interesse op een herziene ‘herziene woordenlijst van de Nederlandse Taal’. Misschien laat men in de toekomst wel woorden weg en kan ik weer gaan tellen. Het zou toch fijn zijn als woorden als vrouwenjager en vrouwenhandel dan niet meer voorkomen!