Onze Taal. Jaargang 60

[p. 20]

Informaticatermen: hoe moet het heten? [5]
Koppelen of samenstellen?
Cees Kleinveld - voorzitter subcommissie Nederlandstalige informatica-terminologie NNI/BIN

Het is rond dit onderwerp enige tijd stil geweest in de kolommen van Onze Taal. Een rustige tijd was het zeker niet. Het hoofdstuk ‘Algemene termen’ van de Nederlandstalige terminologie in de informatica nadert zijn voltooiing. Het heeft inmiddels de status van normontwerp bereikt. Een onderwerp dat bij het samenstellen van de norm uitvoerig aan de orde is geweest, is het gebruik van het koppelteken. In dit artikel wil ik daar de nodige aandacht aan schenken. Verder zal ik de officiële inspraakprocedure toelichten. De volgende keer zal ik ingaan op een aantal commentaren.

● Bestaande kennis

Stof over het koppelteken is er genoeg. Het Groene Boekje, Van Dale, de Algemene Nederlandse Spraakkunst, Nederlandse norm NEN 5050 (‘Goed woordgebruik in bedrijf en techniek’), alle wijden wel een paragraaf aan het koppelteken. Ook in Onze Taal zijn de perikelen rond het koppelteken al eens aan de orde geweest (zie o.a. het artikel ‘Aaneen, koppelteken of spatie? Samenstellingen in computerterminologie’ van dr. Michael Hinderdael, juli/aug. 1988).

Helaas geeft niemand vaste regels die altíjd van toepassing zijn. Het Groene Boekje schrijft in een aantal gevallen het koppelteken voor, zoals ‘in samenstellingen met letters, lettercombinaties, cijfers en andere tekens’. Verder ‘in enigszins ongewone, geconstrueerd aandoende samenstellingen en andere formaties; voorts in het algemeen ter verduidelijking van de bouw van het woord of ter voorkoming van misleidende of zonderlinge spellingbeelden’. Met de laatste uitspraak kun je alle kanten op. Wanneer doet een samenstelling nu geconstrueerd aan, en wanneer is het normaal? Dat is sterk afhankelijk van degene die het woord ziet. Hinderdael concludeert dat in veel gevallen kan worden volstaan met het aaneenschrijven van woorden. Door anderen wordt de regel gehanteerd dat een koppelteken gebruikt dient te worden als scheiding tussen een Nederlands en een niet-Nederlands woord.

● Normaal Nederlands

De literatuur is dus niet echt behulpzaam. Nu werkt normalisatie door middel van consensus. De deelnemende partijen moeten zich alle met het resultaat kunnen verenigen. In dit geval lagen de meningen soms sterk uiteen, variërend van ‘alles aan elkaar schrijven’ tot ‘alles met koppelteken’. Uit de gevallen waarin een koppelteken wél moet worden gebruikt (Groene Boekje, blz. LXIV en LXV), valt af te leiden dat samenstellende delen in principe aan elkaar geschreven moeten worden als het normale Nederlandse woorden betreft. Ook deze stelling helpt niet echt, want wanneer is iets nu normaal Nederlands? Is het opnemen van een oorspronkelijk Engels woord in een Nederlandse norm voldoende reden om dat woord als goed Nederlands te beschouwen? Heeft een normcommissie daar iets over te zeggen of hangt dat af van de taalgebruikers in het algemeen? Norm NEN 5050 constateert dat er bij samenstellingen met ingeburgerde vreemde woorden een ontwikkeling is in de richting van aaneenschrijven zonder koppelteken. Kennelijk houdt dat toch in dat een koppelteken bij niet-Nederlandse woorden op zijn plaats is. Taal leeft.

Uiteindelijk zijn we heel pragmatisch te werk gegaan. Alle samenstellingen zijn onder de loep genomen, met het volgende resultaat: in principe wordt een koppelteken gebruikt als scheiding tussen Nederlandse en niet-Nederlandse woorden. Hierbij beschouwen we computer en printer als goed Nederlands. Alle samenstellingen met deze woorden worden zonder koppelteken geschreven, tenzij het Groene Boekje anders voorschrijft. Voorbeelden: zakcomputer, AT-computer, inktstraalprinter. De overige woorden zijn:

backup-bestanden
backup-programma
batch-bestand
batch-verwerking
baudwaarde (baud is een eenheid)
bestands-server
bit- en bytelocatie
cache-geheugen
communicatie-interface
database-beheerssysteem
database-systeem
data-dictionary
escape-teken
escape-toets
gebruikersterminal
gebruikers-interface
hoofd-directory (in een vorig artikel nog aan elkaar)
host-computer (host is een vreemd woord!)
joystick (vernederlandst Engels)
kop-crash
netwerk-server
printplaat
print-server
spool-programma
spool-verwerking
sub-directory (in een vorig artikel nog aan elkaar)
tekst-editor
terminal-emulatie

● Inspraakprocedure

Een normontwerp heeft een commentaarperiode van ten minste drie maanden. Ieder die dat wil, kan tot half augustus schriftelijk bij het NNI reageren. De normcommissie behan-

[p. 21]

delt het binnengekomen commentaar, verwerkt het in het normontwerp en maakt dit daarna definitief, volgens de huidige planning op vrijdag 13 september 1991. Zij die mij eerder via Onze Taal hebben geschreven, hoeven dit commentaar niet opnieuw in te sturen.

De norm bestaat per lemma uit:

-	de Nederlandse term;
-	de Engelse, Franse en Duitse term, met waar nodig geslachtsaanduiding;
-	een definitie van de term;
-	een Nederlands, Engels, Frans en Duits register.

Het is een uitgave op A5-formaat die 128 bladzijden telt.

Het normontwerp (NEN 1073) kost f 32,- en is te bestellen bij:

Nederlands Normalisatie-instituut, Kalfjeslaan 2,
Postbus 5059,
2600 GB DELFT
Telefoon (015) 69 03 90
Telefax (015) 69 01 90