Onze Taal. Jaargang 60

Cirkels

Martin de Koning

‘- En dan is het nu weer tijd voor verkeersinformatie. Henk, hoe is het met de files?
- Nou, we zitten er weer goed in, Maartje. Vijf files. Met een totale lengte van vijfentwintig kilometer! Er staan files op...
- Even, Henk. Hoe zit dat nou? Een uur geleden niet één file en nu vijfentwintig kilometer?
- In vergelijking met een uur geleden hebben we ook een aanmerkelijk vergroot verkeersaanbod, Maartje. Dus dat lijkt me wel duidelijk.’

Gehoord op de radio: files ontstaan door een vergroot verkeersaanbod. Denkt u vooral niet dat de man leuk wilde zijn. Hij gaf zijn verklaring met het soort gewichtige ernst waarop brandweermannen, brigadiers en filedeskundigen patent hebben. Hetzelfde soort ernst waarmee een student op de vraag ‘Waarom heft de overheid eigenlijk belastingen?’ onlangs antwoordde: ‘Door de accijns natuurlijk!’

Je kunt de voorbeelden moeiteloos aanvullen. Waarom zakken hier zoveel studenten? Door de geringe bevorderingsscore natuurlijk! Waarom is die markt zo sterk verdeeld? Door de marktsegmentatie! Waarom is de houding van de consumenten hier zo verschillend? Omdat hun attitudes zo sterk gedifferentieerd zijn!

Zodra een begrip een deftig synoniem heeft, denken velen dat dat synoniem verklaring genoeg is. (‘Waarom kopen mensen niet alleen uit verstandelijke overwegingen? Eh... door de cognitieve elementen... lijkt me...’)

Al die deftige woorden zijn niet best voor de denktraining, geloof ik. Ze bieden veel te veel gelegenheid om je achter te verschuilen en te doen of je denkraam groter is dan het eigenlijk is. Vooral mensen die hun doorgeleerde status kunstmatig moeten ophouden, zijn wat dat betreft onuitstaanbaar. Je zit met iemand een interessant sociologisch verschijnsel te bespreken, moeizaam, tastend, naar precies het juiste woord zoekend, komt er zo'n kraaiende doctorandus bij staan die het allemaal allang doorheeft: ‘O, maar dat is een geval van sociale stratificatie!’ Zo iemand die op de vraag ‘Waarom voelen zoveel mensen zich vervreemd?’ juichend uitroept: ‘Door de anomalie, natuurlijk!’

Er schijnt een hoogleraar geklaagd te hebben dat hij de echte talenten niet meer uit de studentenmassa's van tegenwoordig kan pikken. Dat zal er inderdaad niet eenvoudiger op geworden zijn, professor. Ik heb al geruchten gehoord over fietsende surveillanten in de Ahoyhal. Maar misschien hebt u wat aan de volgende suggestie. Schrijf een vergelijkend examen uit voor een promotieplaats, geef ze een lastig wetenschappelijk probleem op, verbied het gebruik van alle jargon en laat de uitwerkingen door een intelligente buitenstaander corrigeren. Wie het probleem ook in zijn moerstaal helder kan analyseren en oplossen, wie ook die buitenstaander duidelijk kan maken waar uw vak zich eigenlijk mee bezighoudt, die heeft uw colleges pas echt begrepen. Ik garandeer u dat het het meest gevreesde examen van Nederland wordt.