Onze Taal. Jaargang 60

[p. 18]

Het scrabble-reglement: onze aanhoudende zorg waard

Henk Reijs - Son en Breugel

Al jaren erger ik mij aan het rammelend ‘Reglement uit de doos’ van het Scrabblespel. Over de aanvaardbaarheid van woorden is daarin niet meer opgenomen dan: ‘Alle woorden uit een woordenboek zijn toegestaan, behalve eigennamen etc. die met een hoofdletter beginnen, vreemde woorden, afkortingen en woorden met apostrof of koppelteken. Verbuigingen en vervoegingen zijn toegestaan.’

Via het genootschap kwam ik erachter dat plaatselijke scrabbleverenigingen al een poging gedaan hebben om tot een taalkundig verantwoord en ondubbelzinnig reglement te komen. Zo stelde de vereniging ‘Lettergreep’ te Amersfoort een nieuw reglement op, dat inmiddels door de Landelijke Coördinatiecommissie werd aangenomen. Het hierin opgenomen onderdeel ‘Scrabble-woordreglement’ (zie blz. 19) lost zeker een deel van mijn problemen met de regels uit de doos op, maar het kan (denk ik) nog beter. Het mooie scrabblespel is de aanhoudende zorg van de duizenden liefhebbers meer dan waard. In dat licht moeten de volgende, soms kritische kanttekeningen bij het Amersfoortse woordreglement dan ook worden begrepen.

● Van Dale blijft de baas

De ‘algemene regel’ in het alternatieve reglement luidt dat ‘alle woorden (zijn) toegestaan die in de laatste uitgave van de Grote Van Dale vetgedrukt voorkomen, alsmede alle woorden die, voor zover de verklaring achter het woord dit toelaat, daarvan met de geldende taalregels zijn afgeleid’. Ter verduidelijking van waarschijnlijk vooral die tweede categorie volgt een lijst met voorbeelden van woorden die al dan niet zijn toegestaan.

En daarmee stuiten we direct op mijn belangrijkste bezwaar tegen dit reglement. Blij was ik met de algemene regel die expliciet meer toestaat dan dat wat Van Dale heeft gehaald (namelijk ‘alle volgens de geldende taalregels afgeleide woorden’). Maar dan volgt de lijst voorbeelden die weer elke creativiteit van de taalgebruiker/scrabblelaar lijkt te verbieden: nieuwvormingen mogen vaak alleen als Van Dale ze heeft gesignaleerd. Twee voorbeelden.

Regel 8 in de lijst ‘Toegestaan’: van mij mogen gezon en getennis (die het reglement verbiedt omdat ze niet in Van Dale staan) evengoed als geblaf en gezeur. Het zijn doorzichtige en bruikbare Nederlandse woorden, keurig gevormd volgens de ‘algemeen geldende taalregels’. Ik wil bij zulke woorden dan ook pleiten voor goedkeuring (als beloning voor creativiteit), mits de speler het woord in context aanvaardbaar kan verklaren. Natuurlijk ben ik me ervan bewust dat het soms moeilijk zal zijn te bepalen waar de grens tussen ‘aanvaardbaar’ en ‘onaanvaardbaar’ ligt. Vrij van discussie zal Scrabble echter heus nooit worden.

Regel 5 in de lijst ‘Toegestaan’: ook deze bepaling discrimineert. Wat is er bijvoorbeeld mis met een miskoopje naast een koopje?

Waarom kiezen de samenstellers van het reglement trouwens alleen Van Dale als richtsnoer? Het is al zo vaak aangetoond: dit woordenboek kent, net als ieder ander woordenboek, allerlei onvolkomenheden. Moet de scrabblelaar zich daar maar domweg bij neerleggen?

Over Van Dale gesproken: de in regel 9 van de lijst ‘Toegestaan’ genoemde ‘verboden’ woorden vatbaarder en vatbaarst staan wel in mijn driedelige!

● Werkwoordsvormen

De werkwoordsvormen zouden in een verantwoord scrabblereglement een verhaal apart moeten zijn. Helaas krijgen ze ook hier onvoldoende aandacht. Er valt iets voor te zeggen uitsluitend de onvervoegde vorm goed te keuren: dat zou een eind maken aan veel spelbedervend gediscussieer.

Zodra men echter vervoegde werkwoordsvormen tolereert, dan ook graag alle, zou ik zeggen. (Vanzelfsprekend bedoel ik met ‘alle’ alleen die vormen die ook werkelijk gebruikt kunnen worden; dus bijvoorbeeld niet liplazen.) Het criterium mag nooit zijn of een vorm al dan niet veelvúldig gebruikt wordt. Archaïsche gij-vormen in de verleden tijd als stondt en kwaamt mogen naar mijn idee daarom niet worden afgekeurd. Immers, bij welk jaartal zouden we de streep moeten zetten?

● Spelling

Het lijkt me bijzonder nuttig als het reglement expliciet zou vermelden dat zowel de voorkeur- als de toegelaten spelling geoorloofd is. Uit de lijsten van wat mag en niet mag, blijkt dat alle meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden zijn toe-

[p. 19]

Toegestaan
1	Woorden met een trema. bijv. REEEN (reeën)
2	Woorden met een accent. bijv. PRIVE (privé)
3	Leenwoorden die in het woordenboek voorkomen. bijv. PAX, AQUA
4	Verkleinwoorden van concrete zelfstandige naamwoorden. bijv. HUISJE
5	Verkleinwoorden van abstracte zelfstandige naamwoorden, voor zover deze in het woordenboek voorkomen. bijv. GEINTJE, LUCHTJE
6	Het meervoud van persoonsnamen die afgeleid zijn van een werkwoord, eindigend op ‘-de’. bijv. FIETSENDEN, INZITTENDEN
7	Het meervoud van persoonsnamen die afgeleid zijn van bijvoeglijke naamwoorden. bijv. GROTEN, OUDEN
8	D.m.v. het voorvoegsel ‘ge-’ van werkwoordstammen afgeleide zelfstandige naamwoorden, als deze vermeld worden in het woordenboek. bijv. GEBLAF, GEDOE, GEZEUR
9	De vergrotende en overtreffende trap van bijvoeglijke naamwoorden, tenzij deze volgens het woordenboek worden gevormd d.m.v. ‘meer’ en ‘meest’. bijv. GROOT, GROTER, GROOTST niet toegestaan: bijv. VATBAARDER, VATBAARST N.B. De zogenaamde absolute bijvoeglijke naamwoorden hebben geen trappen van vergelijking. bijv. ZIJDEN, LINKER, BLOEDROOD, OERSTERK
10	Bijvoeglijke naamwoorden met een zogenaamde buigings-s. bijv. (iets) MOOIS, (wat) MOOIERS
11	Onvoltooide deelwoorden van werkwoorden. bijv. BEWAREND(E), SPELEND(E)
12	De aanvoegende wijs van werkwoorden (het hele werkwoord zonder ‘n’). bijv. LEVE, NEME, LEZE
13	Woorden met een buigings-s, die afgeleid zijn van werkwoorden en voorkomen in staande uitdrukkingen, als deze afzonderlijk vermeld worden in het woordenboek. bijv. MENENS, WILLENS (en) WETENS
14	De losse delen van scheidbare werkwoorden, die op zichzelf geen bestaan hebben. bijv. (hij wordt) GEWAAR, (hij gaat) TEKEER

Niet toegestaan
1	Woorden met een koppelteken. bijv. CLOSE-UP
2	Woorden met een apostrof. bijv. AUTO'S, D'R
3	Afkortingen. bijv. IQ, B.G.G., JR.
4	Voorvoegsels. bijv. BIO-, DECA-
5	Woorden die uit één letter bestaan. bijv. U, O
6	Eigennamen en andere woorden waarvan de eerste letter een hoofdletter is. bijv. AFRIKA, DUITS
7	Woorden die deel uitmaken van een uit een vreemde taal afkomstige uitdrukking, tenzij deze woorden apart vermeld worden in het woordenboek. bijv. in de uitdrukking ‘status quo’, wel toegestaan: STATUS; niet toegestaan: QUO
8	Oude buigingsvormen die voorkomen in uitdrukkingen en zegswijzen, tenzij deze apart genoemd worden in het woordenboek. bijv. TELKEN JARE, (de heer des) HUIZES; wel toegestaan: HUNNER
9	D.m.v. een ‘-e’ bijvoeglijk gebruikte voltooide deelwoorden van onovergankelijke werkwoorden, die vervoegd worden met ‘hebben’. bijv. toegestaan: GEBUNGELD; niet toegestaan: GEBUNGELDE
10	Het onvoltooide deelwoord van onpersoonlijke werkwoorden. bijv. SNEEUWEND, GEBEUREND
11	Een andere dan de derde persoon van werkwoorden die alleen in de derde persoon vervoegd kunnen worden. bijv. GEBEUR, OXIDEER
12	De vervoegde vorm van werkwoorden waarvan in het woordenboek vermeld staat dat alleen het hele werkwoord (de onbep. wijs) bestaat. bijv. NIKSTE, LIPLAZEN
13	‘Gij-vormen’ in de verleden tijd. bijv. STONDT, LAAST
14	De verleden tijd van de aanvoegende wijs. bijv. LAZE, KWAME
15	Woorden met in het woordenboek de vermelding ‘geen erkende spelling’, ‘niet als samenstelling te beschouwen’ of ‘is geen samenstelling’. bijv. CREDIET, OPKRIJGEN, OVERRAKEN

gestaan, voor zover ze niet met een apostrof worden geschreven: reeën en cafés mogen dus, auto's niet. Uitdrukkelijke vermelding van deze regel lijkt me gewenst.

● Permanente scrabblejury

Zeker: scrabblevereniging ‘Lettergreep’ heeft met de uitgave van haar voorschriften een belangrijke bijdrage geleverd aan een goede reglementering van de spelregels. Dat neemt niet weg dat hier en daar nog wat aan de regels gesleuteld zou kunnen worden. Geen enkel reglement zal in de oplossing van elk twijfelgeval kunnen voorzien. Daarvoor zou eigenlijk een soort permanente jury of werkgroep in het leven moeten worden geroepen, die voortdurend beoordeelt en (desnoods achteraf) vaststelt of woorden aan de gestelde eisen voldoen. Hoe dit in de praktijk valt te verwezenlijken, is het overdenken waard. Denkt u mee?

Contactpersoon scrabblevereniging ‘Lettergreep’: de heer R. Griffioen, Amersfoort, 033-729390.

Er zijn scrabbleverenigingen bekend in Alphen a/d Rijn, Amersfoort, Beverwijk, Bodegraven, Soest, Uithoorn, Utrecht, Woerden en in Vlaanderen. Bestaan er nog meer dan deze negen?