Onze Taal. Jaargang 60

[p. 14]

Een nieuw naslagwerk over leestekens

P.A.J. Wels - hogeschooldocent Nederlands/Taalbeheersing te Sittard

Sinds enkele maanden heeft de Schrijfwijzer er een broertje bij: de Leestekenwijzer. Onder deze hoofdtitel verscheen bij de SDU een publikatie met de vormgeving die we van de Schrijfwijzer kennen. De auteur is P.J. van der Horst. De ondertitel van het boek luidt: Praktische handleiding voor het gebruik van leestekens en andere tekens.

De Leestekenwijzer geeft, aldus de auteur in het Voorwoord, veel informatie over de ‘gewone’ leestekens, zoals de punt, komma, puntkomma en dubbele punt. Ook is aandacht besteed aan allerlei andere tekens die bij het schrijven een nuttige of onmisbare functie vervullen, zoals aanhalingstekens, apostrof, deelteken, accenttekens en diverse streepjes. Overal zijn korte en eenvoudige voorbeelden bij gegeven. Niet alleen de taalkundige aspecten van de leestekens zijn besproken, maar ook de typografische kanten. De auteur wijst er in zijn Voorwoord nadrukkelijk op dat hij adviezen geeft en geen voorschriften, ten eerste omdat die niet bestaan en ten tweede omdat de normen voor leestekens steeds veranderen. Voor het gebruik van het afbreekstreepje, de apostrof en het trema geldt trouwens niet dat er geen voorschriften zijn: het Groene Boekje geeft hiervoor regels.

● Noodzaak van eenheid

Het is nog de vraag of de Leestekenwijzer het bereik van de Schrijfwijzer verdient.

Het is natuurlijk zonder meer bijzonder verheugend dat er een handleiding voor het gebruik van leestekens is verschenen. De leestekens zijn stiefmoederlijk bedeeld in taalkundige publikaties. Inderdaad treedt er in het leestekengebruik verandering op en zijn de diverse ‘normen’ onvast. Leestekens zijn echter van groot belang: ze kunnen een tekst maken en breken. En er bestaat veel onkunde op het gebied van de leestekens.

‘Taal heeft een autoriteit nodig’, schreven J.F. van Wijnen en S. Hesselbach in NRC Handelsblad van 20/5/87, en dat geldt ook voor de leestekens: het is goed dat iemand het aandurft om aan te geven hoe momenteel het leestekengebruik is. Het boek vervult op dit gebied dan ook een verdienstelijke functie.

De Leestekenwijzer slaagt er echter niet in eenheid te brengen in de interpunctie-adviezen die we voor het Nederlands uit uiteenlopende publikaties kennen. Zo wil de auteur, tegen goed gebruik in, het nootcijfer of de asterisk soms voor en soms na de punt (blz. 2). Ook ontraadt hij komma's in opsommingen (blz. 7), terwijl hij toch zelf voorbeelden geeft van opsommingen met komma's (blz. 25). Ook is er de kwestie van de komma in een onderbroken citaat (blz. 31): moet de komma voor of na het sluitteken van het eerste deel van het onderbroken citaat? Onder sommige omstandigheden ervoor en onder andere erna, meent de auteur.

De uitleg die Van der Horst geeft voor het gebruik van het koppelteken lijkt onjuist (blz. 77): het koppelteken is er niet in de eerste plaats om samenstellingen te verduidelijken, zoals de auteur stelt, maar om aan te geven dat woorden die we om de een of andere reden tegen de hoofdregel in niet aaneen kunnen schrijven, toch een samenstelling zijn.

● Onverwachte aanpak

In de Leestekenwijzer vallen frequente herhalingen op. Voorbeeldzinnen worden herhaald (o.a. op blz. 49 en 100/101) en uitleg wordt herhaald (o.a. op blz. 7 en 37). ‘Herhaling leek ons beter dan steeds te verwijzen’, zegt de auteur hierover (blz. XVI). De consequentie is wel dat dit het boek dikker en duurder maakt.

Voorts valt op dat veel voorbeelden ontleend zijn aan de neerlandistiek. Voorbeeldzinnen als ‘We noemen deze stijlfout pleonasme’ zijn schering en inslag. Het gebruik van voorbeeldzinnen als deze oogt nogal beperkt en is in strijd met de brede doelgroep die de auteur voor ogen stond (blz. V).

Ook valt op dat de auteur soms een simpele stijl hanteert. De lezer voelt zich soms als een schoolkind behandeld.

Ten slotte is opmerkelijk dat de auteur nogal apodictisch is in zijn uitspraken, die hij toch slechts als adviezen presenteert. De lezer van de Leestekenwijzer, die op zoek is naar de juiste grond voor een taalkundige beslissing, wil de motivéring van bepaalde adviezen wegen. Die motivering ontbreekt nogal eens. Zo zegt de auteur (blz. 119/120) dat m'n en mijn beide voorkomen. Hij adviseert de apostrof in zakelijke teksten te vermijden. De lezer wil nu weten waarom dat beter is.

Dat zegt Van der Horst niet. Integendeel. Hij herhaalt zijn advies, als ware het een conclusie van een betoog: ‘U kunt deze verkorte vormen dus beter niet gebruiken....’ (curs.: P.W.). Juist op belangrijke punten ontbreekt een motivering. (Zo komt de lezer er bijvoorbeeld niet achter, waarom punt-komma's de voorkeur hebben in opsommingen.)

Al met al voldoet de Leestekenwijzer niet aan mijn hooggespannen verwachtingen. De auteur zet weliswaar op een verdienstelijke wijze alles over ‘leestekens en andere tekens’ op een rij en biedt aldus heel wat informatie, maar brengt niet die eenheid in onze interpunctie die we allemaal graag zagen.