Onze Taal. Jaargang 60

[p. 10]

Meer voorbeelden van namaak-buitenlands

Arthur Kooyman - Edinburgh

Op het artikel ‘Namaak-buitenlands’ in Onze Taal van december 1989 zijn bijzonder veel reacties gekomen. Er worden meer dan honderd woorden genoemd, die als volgt ingedeeld kunnen worden:
a. woorden die in de Nederlandse taal wel mogelijk zijn maar niet bestaan in de vreemde taal (het eigenlijke namaak-buitenlands);
b. woorden die ooit met behoud van hun betekenis ontleend zijn en waarvan de betekenis in die vreemde taal of in het Nederlands veranderd is, waardoor kortsluiting optreedt wanneer zij in het buitenland gebruikt worden.
Het merendeel van de woorden komt uit het Engels, Frans en Italiaans. Arthur Kooyman zal er hieronder een aantal bespreken.

● Frans

courant (als zelfstandig naamwoord voor ‘krant’): heet in het Frans journal.

horloge: wie in een winkel in Parijs vraagt om ‘un horloge’ zal tot zijn verbazing merken dat men hem een klok probeert te verkopen. Dit keer is dat geen verkooptruc, maar een taalkundige verwarring. Klok is in het Frans horloge, een polshorloge is un montre.

colbert is de naam van een minister van Lodewijk de Veertiende. Een jasje wordt in het Frans een veston of veste genoemd.

assuradeur: dit lijkt perfect Frans, maar in het Frans heet zo iemand een assureur.

introducé is een zelfstandig naamwoord dat gevormd wordt van het werkwoord introduceren, dat teruggaat op het Franse introduire. Het Frans kent dit woord niet, ook niet als voltooid deelwoord. Doordat het Nederlands vele Franse woorden op -é overnam (bijvoorbeeld procédé, assemblee, prostituée, employé, communiqué) werd ook introducé gevormd, een namaak-Frans woord.

logé: van het Franse werkwoord loger werd het Nederlandse werkwoord logeren afgeleid en daarvan een namaak-Frans woord op -é: logé (in het Frans hôte).

conducteur: deze heet in het Frans een contrôleur. De conducteur is in het Frans de bestuurder, niet degene die de kaartjes controleert.

ordinair betekent in het Frans doodgewoon gewoon, alledaags.

(Vergelijk het Engels ordinary, dat teruggaat op hetzelfde woord maar niet de sterk negatieve gevoelswaarde van onze ontlening heeft.) Het Nederlands gaf het de draai van ‘gewoon = niet-hoogstaand = van laag allooi’.

● Engels

Allereerst dien ik te vermelden dat chips en button wel degelijk Engels zijn, maar Amerikaans-Engels. Hetzelfde geldt voor fish stick (in het Brits-Engels fish finger) en voor duster (het Brits-Engels kent dit woord voornamelijk als ‘stofdoek’, maar niet als ‘stofjas voor dames’.

lunchroom bestaat niet in het Engels, wel tearoom.

box (in de zin van houten constructie voor kinderen): dit woord kan in het Engels voor een vorm als een rechthoek of vierkant staan. In het Engels heet een box een pen of play pen. (Ook het Italiaans kent het woord in onze betekenis.)

old-timer: in de betekenis ‘oude auto’ is het woord in het Engels ongebruikelijk. De auto zal vermoedelijk vintage/veteran car genoemd worden. Het Brits-Engels kent het woord wel in de betekenis ‘oude man’.

smoking heet in Groot-Brittannië dinner jacket, in de Verenigde Staten tuxedo. (Smoking is ook gebruikelijk in het Deens, Duits en Frans.)

total-loss: in het Engels wordt altijd gesproken van een write-off, maar nooit van een total-loss.

panty: in Brits-Engels tights. Panty is een verkorting van het Amerikaans-Engelse panty hose.

pocket: ook een verkorting uit het Amerikaans-Engels: pocket is een verkorte vorm van pocket book (= zak-boek, boek dat het formaat - van een jaszak heeft).

slip is in het Engels een ‘onderjurk’, ‘petticoat’. (Hoewel de Van Dale Engels-Nederlands meent dat slip slip in het Engels is, is dat niet het geval.) Niettemin is de vorm zeer begrijpelijk. Is een slipper een soort schoen die men gemakkelijk om de voet laat glijden (to slip = o.a. glijden), een slip(je) is een kledingstuk dat men om of van het onderlijf laat glijden.

Andere voorbeelden die genoemd worden, zijn all risk, city bag, happy end (wel begrijpelijk voor Engelstaligen, maar ze zouden eerder spreken van happy ending). Deze laatste drie voorbeelden zijn afkomstig van Battus uit zijn boek Opperlandse Taalen Letterkunde.

De gemiddelde kennis van de Engelse taal beïnvloedt waarschijnlijk de frequente vorming van namaak-Engels door Nederlanders; hierdoor gaan zij gemakkelijker en sneller op eigen houtje woorden vormen. Dit is geen speciaal Nederlands fenomeen. Ook in bijvoorbeeld het Deens is pseudo-Engels bekend: zo

[p. 11]

kent het Deens covercoat (beschermende jas), cottoncoat (regenjas) en babylift (reiswieg).

● Italiaans

confetti: in het Italiaans zijn dit amandelbonen. Vermoedelijk hebben het Nederlands en het Engels dit woord uit het negentiende-eeuws Zuid-Frans overgenomen. De Fransen noemden in die tijd ovaalvormige stukjes pleisterwerk die tijdens het carnaval geworpen werden ‘confetti’. Later werden dat stukjes papier. Het Italiaans kent het woord echter nog steeds als amandelbonen. Wat wij confetti noemen, heet in het Italiaans cariandoli.

salvo: dit woord lijkt Italiaans, maar het Italiaans kent het alleen als voorzetsel in de betekenis ‘behoudens’, ‘uitgezonderd’. Vermoedelijk gaat het terug op het Latijnse salve, een groet. Het woord ontwikkelde zich tot ‘groet door kogels af te vuren’. Vandaar kreeg het woord de betekenis ‘het snel afvuren van kogels’, het tegenovergestelde van een heilwens. Het Nederlands kent de oorspronkelijke groetbetekenis nog via het Franse woord dat zich vanuit het Latijnse salve ontwikkelde: saluut

fresco was vroeger perfect Italiaans, maar het moderne Italiaans gebruikt heden ten dage affresco, dat afgeleid is van al fresco = ‘op het verse (laagje)’.

tutti frutti betekent letterlijk: ‘alle vruchten’; geen Italiaan zal weten wat u bedoelt als u deze woorden uitspreekt.

casino: als u in Italië naar een casino vraagt, zal men u (als men u al helpt) een bordeel wijzen. Het woord casíno (klemtoon op de tweede lettergreep) is een verkleinwoord van casa = ‘huis’ en betekent ‘huisje’, ‘bordeel’. Ons casino is in het Italiaans casinó (met de klemtoon op de laatste lettergreep).

Wat opvallend is, is de afwezigheid van Duitse woorden. Het enige woord dat als namaak-buitenlands bekend lijkt, is unheimisch. Vermoedelijk moet het opgevat worden als een verbastering van unheimlich: dit woord betekent ‘akelig, griezelig’ en ook, in enigszins familiair taalgebruik, ‘in hoge mate’ als in unheimlich toll = ‘helemaal te gek’. Het fraaie aan het woord is dat het Duits wel heimisch kent als ‘vertrouwd’, ‘op zijn gemak’, maar het Duits vormt de ontkenning met un- niet. Het is perfect pseudo-Duits, want ons woord betekent ‘niet op zijn gemak, angstig, griezelig’ en was in het Duits mogelijk geweest met onze betekenis. (Van Dale erkent het woord niet als Nederlands, maar het is ook geen Duits.)

Met dank aan W. Joris Witkam, L. Hertog, A. Vermazen, E. Muhring, G. Kleywegt, W. van den Akker, J. Stalling, S. Josephus Jitta, H. Verheij, T. Davids, J. Berend-Bakkenist, J. van Holsteyn, P. Lowenseyn en Ariane Slinger.
Special thanks to Roberta Anderson, Hartmut Hemme and Peter Kahl for their information on English, French, German and Italian.