Onze Taal. Jaargang 60

[p. 9]

Reacties

■ Wie was tante Betje?
Mr. A.S. Nolst Trenité - Rotterdam

R.F. van Dijk (Onze Taal, november nummer blz. 201) kan gerust zijn. Mijn oudoom Charivarius heeft de nagedachtenis van oude tantes of andere al dan niet oude dames niet bezwadderd. Zijn tante Wilhelmina Elisabeth - mijn bet-oudtante - heette tante Willemien. Hij erfde het weinige dat zij bezat en was haar executeur-testamentair. Tante Betje en Zuster Keetje zijn aan zijn fantasie ontsproten.

■ Mijn oudtante Betje
J.G. Nolst Trenité - Velsen-Noord

Een beetje merkwaardig stukje, dat Wie was tante Betje? in het novembernummer van Onze Taal door R.F. van Dijk uit Gorinchem over mijn oom Char, kort voor ‘Charivarius’, nom de plume van Gerard Nolst Trenité. Niet omdat hij de voornaam van mijn grootvader verkeerd spelt (moet zijn Jean Gédéon, niet Jean Gideon; Gédéon is de Franse versie van Gideon), maar omdat hij zonder veel reden twijfelt of tante Betje als vrouw van vlees en bloed ooit heeft bestaan. Toch voert Van Dijk zelf aan dat Gerard een (oude) tante had: Wilhelmina Elisabeth, geboren 23 april 1837, overledene 6 januari 1918. Dat was die tante Betje waarover Gerard schrijft. Hijzelf was toen 47 jaar oud en zij dus 80.

Waarom twijfelt Van Dijk of tante Betje echt heeft bestaan en niet een figuur is als de fictieve tante Truus van oud-minister Onno Ruding?

In 1940, in hoofdstuk X van zijn boekje Is dat goed Nederlands? schrijft oom Char: ‘Ik heb deze fout (namelijk: verkeerde woordschikking na het voegwoordje en) lang geleden naar mijn toen reeds hoogbejaarde tante Betje genoemd, omdat die wonderlijke wending al hare brieven sierde.’

In de Nieuwe Amsterdammer van 2 februari antwoordde oom Char op de vraag hoe hij aan de naam van dit verschijnsel kwam: ‘...omdat het ook (behalve een kenmerk van handelscorrespondenten) wonderlijk genoeg de vaste briefstijl is van bedaagde dames’. In deze twee uitspraken ziet Van Dijk een mogelijke tegenspraak, al voegt hij er zelf aan toe: ‘De conclusie kan zijn dat Charivarius in 1918 niet de nagedachtenis van zijn zojuist overleden tante wilde compromitteren.’

Of dit laatste oom Chars overweging is geweest, weet ik niet. Maar ik weet wel dat hij genoemde stijlfout, of moet ik zeggen eigenaardigheid, naar deze tante heeft genoemd. In het feit dat hij in de tweede aanhaling Betje niet met name heeft genoemd, zie ik geen enkele tegenspraak.

■ Tijdaanduidingen
Leon Schmetz - Tholen

In Onze Taal nummer 10 gaat H.J. Verkuyl in op het gebruik van woorden die tijd aanduiden. Daarbij maakt hij onderscheid tussen ‘dichte’ en ‘niet-dichte’ tijd.

Ik ervaar deze indeling als onnatuurlijk. Ik zou een indeling willen maken in woorden die een tijdstip, een moment aanduiden en woorden die een tijdsspanne of interval aangeven. ‘Dichte’ tijd is dan tijd die wordt gespecificeerd in een moment, één interval of aaneensluitende intervallen; ‘niet-dichte’ tijd is een serie momenten of niet aaneensluitende tijdsspannen.

Nu zult u misschien het idee krijgen dat dit slechts een woordenspel is, maar door de indeling ‘dicht’ en ‘niet-dicht’ wordt de indruk gewekt dat tijd nu eens continu, dan weer discreet is, of dat wij tijd op twee manieren benaderen. Dit is niet zo. Tijd kan alleen maar continu zijn. Als wij tijd op twee manieren benaderen, dan is het doordat wij op het ene moment een tijdstip willen aanduiden en op een ander moment een interval.

Zo kan het meervoud van een ‘tijdwoord’ één tijdsspanne aangeven maar ook een serie intervallen, bijvoorbeeld uur - uren, avond - avonden. Dit verschil wordt door de heer Verkuyl met verschillende voorbeelden geïllustreerd.

Soms verlangen wij een redelijk nauwkeurige opgave van tijd, soms is dat niet nodig of zelfs niet gewenst. ‘In een maand zijn we verhuisd’ is niet exact genoeg; ‘In die maand zijn we verhuisd’ is dat wel, als we tenminste weten waarnaar ‘die’ wijst. Dat nauwkeurigheid niet altijd gewenst is, blijkt uit ‘Op een dag is zij verdwenen’; hier is het namelijk de bedoeling aan te geven dat het exacte tijdstip er niet toe doet.

Ook de ‘losgeweekte tijdsspannen’ ben ik geneigd in dit licht te zien. ‘Tijdens het uur kwamen we vast te zitten’ heeft weinig betekenis door het gebrek aan precisie; ‘Tijdens het spitsuur kwamen we vast te zitten’ kan voldoende zijn (iemand kan nog vragen welk spitsuur bedoeld is).

■ Titulatuurlijsten discrimineren
Agnes Verbiest - Vakgroep Nederlands, RU Leiden

Waar Onze Taal het in november 1990 afgedrukte lijstje titulatuur en adressering vandaan heeft, weet ik niet. Het was echter gauw gezien dat deze lijst even discriminerend ten opzichte van vrouwen is als die van de Van Dale elfde druk, het zeer negentiende-eeuwse Groot Woordenboek der Nederlandse taal in driedelig grijs. Haarfijn worden daar de keuzemogelijkheden uitgespeld om een adellijke weduwe aan te schrijven. Verder worden we geïnformeerd over de barones, de doctor, de gravin, de hoogleraar, de jonkvrouw, de koningin, het lid van de gemeenteraad, van een gerechtshof, van de Hoge Raad, de minister, de officier en substituut-officier van justitie, de predikant, prinses, religieuze en de zuster. Alle zevenenzestig andere titeldragers zijn volgens het woordenboek uitsluitend heren. En aan personen zonder titel of functie, zo besluit deze rubriek, schrijft men eenvoudigweg: De Weledele of Weledelgeboren Heer. Geen titel? Dus een heer!