Onze Taal. Jaargang 60

[p. 8]

Anglicismen in computerhandleidingen

Arthur Kooyman - Edinburgh

De stelling dat het Nederlands invloed van het Engels ondergaat op het gebied van woorden die te maken hebben met computers en computerprogramma's is het intrappen van een volledig open deur. Deze invloed kan echter geanalyseerd en zelfs genormeerd worden (zoals het Nederlands Normalisatie-Instituut tracht te doen). Woorden als directory zijn in zoverre onproblematisch dat deze niet in het Nederlands voorkomen en dus ook niet voor verwarring kunnen zorgen. Anders wordt het wanneer een Nederlands woord een tot dan toe niet bestaande betekenis in het Nederlands krijgt. Kan men bij Engelse woorden die door het Nederlands overgenomen worden, spreken van ontlening, in het tweede geval moet men spreken van een ‘anglicisme’, omdat de Engelse betekenis wordt toegevoegd aan het Nederlands. Ik geef hier zeven voorbeelden.

● Help

Veel computerprogramma's hebben hulpschermen waar de gebruiker informatie kan vinden. Het bevreemdende is dat de meeste programma's (ik noem Wordperfect, het Nederlandse Apple-toetsenbord en de handleidingen daarbij, maar ook Microsoft Word, versie 3.0) de Engelse term laten staan. Dit is enigszins vreemd, want het Nederlandse woord help is geen zelfstandig naamwoord zoals het Engelse help, maar een uitroep, afgeleid van het werkwoord helpen. De Nederlandse vertaling zou hulp moeten luiden. Het wordt nog vreemder als in een zin beide woorden (hulp en help) door elkaar worden gebruikt: zo las ik in een handleiding als kop van een alinea ‘Hulp vragen over de opdracht Help’. In het Nederlands moet men help interpreteren als een uitroep van radeloosheid van de gebruiker.

● Schalen

Vooral in desktop publishing-programma's komt een werkwoord schalen voor (zie bijvoorbeeld het handboek van de Teleac-cursus uit 1989 over desktop publishing). Men dient een illustratie te ‘schalen’. Let wel: het gaat hier om een werkwoord, niet om het meervoud van het zelfstandig naamwoord schaal. Het betreft hier een volledige overname van het Engelse to scale, wat beter vertaald zou kunnen worden met ‘op schaal brengen’, ‘vergroten of verkleinen’.

● Formaat

Het woord formaat is een synoniem van het woord grootte. De grootte van de pagina is hetzelfde als het formaat daarvan. Wanneer men over bepaalde bestandsstructuren praat, heeft men het echter eveneens over een ‘formaat’. Dit is een vertaling van het Engelse ‘format’, dat ‘vorm van de indeling’ of ‘bestandsstructuur’ betekent. In andere programma's kan het woord ‘format’ ook gebruikt worden in de zin van ‘vormgeving’ (van tekst bijvoorbeeld: dit lettertype, deze grootte en cursief gezet). Beide keren vindt er interferentie plaats van een Engels en een Nederlands woord.

● Status

Het Engelse woord status duidt in het algemeen een situatie aan, een stand van zaken. Het Nederlandse woord status betekent iets heel anders. Iets heeft een hoge status, maar ‘stand van zaken’ is niet gebruikelijk als betekenis van status. Niettemin wordt status line vertaald met statusregel, waarin de huidige toestand van een bestand wordt aangeduid.

● Selectie/selecteren

De Engelse woorden selection en to select - die gebruikt worden in de zin van ‘select this option here’ - worden steevast vertaald in ‘selectie’ en ‘selecteren’. Deze woorden betekenen in het Nederlands wel ‘kiezen’, maar een bepaalde vorm van kiezen. Selecteren heeft te maken met onderscheid, zoals iemand sollicitanten selecteert of de juiste bananen op een groenteveiling. De vertaling ‘selecteren’ is meestal een niet geheel juist Nederlands woord.

● Reviseren

Men kan als computergebruiker van gedachten veranderen en een bepaalde indeling wijzigen. Dit heet in het Engels ‘to revise your document’. In het Nederlands wordt dit vaak vertaald met ‘uw document reviseren’. Het Nederlands kent wel reviseren, maar dan alleen in plechtstatige taal of in ‘een automotor reviseren’. Een betere vertaling zou doodgewoon ‘wijzigen’ zijn.

● Referentiemateriaal

De handleiding en alles wat bij een computer hoort, wordt vaak ‘referentiemateriaal’ genoemd. De betekenis van referentie in deze nieuwe samenstelling is ons in het Nederlands vreemd. Referentiemateriaal is een volledige overname van het Engelse ‘reference material’. Het Nederlands kent daarvoor ‘documentatiemateriaal’.

Toch ben ik benieuwd welke van deze zeven woorden in het jaar 2010 in de genoemde betekenissen volledig ingeburgerd zullen zijn in het Nederlands.