Taal en Tongval. Jaargang 23

Relevante kenmerken en grapjes I

Bij het doorbladeren van de twintigste jaargang van dit tijdschrift viel mijn oog toevallig op een bladvulling van Jo Daan waarin twee van die zogenaamde grapjes worden aangehaald¹.

Van het eerste zegt J.D.: ‘In tal van niet-diftongerende dialekten worden schieten en schieten zorgvuldig uit elkaar gehouden door de klinkerlengte, een zeldzaam geval van homoniemenvrees. Toen een onderwijzer, die pas uit Holland was gekomen, “ergens” in Zeeland opmerkte naar aanleiding van het lawaai van afweergeschut: “Hoor ze toch weer eens schieten”, bulderde de hele klas.’

Wie uit een diftongeringsgebied komt, kan dat misschien een aardige grap vinden, maar wie, zoals ik, uit een niet-diftongeringsgebied stamt, vraagt zich tevergeefs af hoe die Hollandse onderwijzer het ww. schieten wel heeft kunnen uitspreken om die Zeeuwse kinderen aan het bulderen te krijgen. Dat moet een psychopathisch geval zijn geweest, want in de Frans- en Westvlaamse dialekten, alsook in die van Zeeuws-Vlaanderen en zekere Zeeuwse eilanden komen drie i-klanken voor: een zeer korte, een half-lange en een lange, doorgaans met een tweetoppig aksent. Het eerste ‘schieten’ heeft een uiterst korte i en het tweede een lange met tweetoppig aksent: ̑ː. Er is voor een Westvlaming zoveel verschil tussen sΧitn en sΧ̑iːtn als tussen ‘schijten’ en ‘schieten’.

Dat ‘ergens’ zou m.i. nader moeten worden bepaald, want ik kan mij niet goed voorstellen dat de Westvlaamse tegenstelling in Zeeland niet zou bestaan. Het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten geeft wel de tegenstelling kort-lang, maar daar er geen fonetisch schrift wordt gebruikt, verneemt men niets over de aard van de klank.

Ik geloof ook niet dat wij hier te doen hebben met ‘een zeldzaam geval van homoniemenvrees’, maar doodeenvoudig met een etymologisch verschil. De lange tweetoppige Westvlaamse ̑ː is de voortzetting van de germaanse diftong die in het Ndl. monoftong is geworden, net zoals de Wvla. ûː van moeder op de Onfra. uo (germ. ô) teruggaat.

Willem Pée.

1 (1968), afl. 1-2, blz. 64.