De taal- en letterbode. Jaargang 3
(1872)– [tijdschrift] Taal- en letterbode, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 64]
| |
Sidrac.Onder de werken onzer Middelnederlandsche letterkunde, die nog altijd op eene uitgave wachten, behoort ook de Sidrac, de vertaling der beroemde ‘Fontaine de toutes sciences,’ die in de middeleeuwen zulk eene groote vermaardheid genoot. Van de - naar het Latijn gevolgde - Fransche bewerking, waarvan de Bourgondische bibliotheek te Brussel drie handschriften bezit, gaf Florian Frocheur bericht in den Messager des sciences hist. de Belg., 1842, p. 79-86. Naar dit Fransche voorbeeld is onze Nederlandsche overzetting bewerkt. Zes handschriften zijn daarvan bekend, die zich thans te Hamburg, Koningsbergen, Stuttgart, Brussel, Londen en Oxford bevinden, benevens twee oude drukken, die te Deventer in 1496 en te Antwerpen in 1564 het licht zagen. Het werk is in proza, ‘sonder rime, in slechter wort,’ maar de ongenoemde vertaler voegde er een proloog en een epiloog in verzen aan toe. De laatste werd naar het Brusselsche handschrift medegedeeld door Mone, Uebersicht, bl. 353, doch van den proloog zijn nog maar de 18 eerste verzen bekendgemaakt, die Hoffmann in zijne Horae Belg. 1, 50 en Dr. Verwijs in de Bibl. v. Mnl. Lett. Afl. 4, bl. xiv vlg. aanhaalden. Ik acht het daarom niet ondienstig de geheele voorrede hier mede te deelen, volgens het afschrift, dat ik in 1842 maakte naar den | |
[pagina 65]
| |
codex van Uffenbach, die in de Stadsbibliotheek te Hamburg berust. Daar de epiloog in dit handschrift hier en daar afwijkt van den tekst, zooals Mone dien gaf, laat ik ook dit stuk volgen. Enkele blijkbare fouten heb ik verbeterd, doch de lezingen van het handschrift aan den voet der bladzijde vermeld.
M.D.V. Dicken hebbic die genen bescoudenGa naar voetnoot1),
Die hem an die boeke houden,
Daer si cleene orboer in leren,
AlseGa naar voetnoot2) in yeesten van heeren,
5[regelnummer]
Van Pertenapeuse, van AmidaseGa naar voetnoot3),
Van Troyen ende van Fierabrase
Ende menighen andren, des sijt vroet,
Daer men luttel orboren in doet,
Ende hets half loghene of meere,
10[regelnummer]
Ende anders heeft si ghene lere
DanGa naar voetnoot4) vechten ende vrouwen minneGa naar voetnoot5),
Of land ende steden te winneGa naar voetnoot6),
Daer anders niet an en leit
Dan der werelt ydelheit,
15[regelnummer]
Ende legghen die boeken onder die voet,
Daer men wijsheit, doeghet ende goet
Ende troest van allen goeden rade
In mach leren vroe ende spade.
In weet wat ziere mede menen.
20[regelnummer]
Dese slachten wel den ghenen,
Die liden dor eenen boegaert,
Die met vruchte wel es bewaert,
Ende netel in plucken gaen,
Daer die goede crnde staen,
25[regelnummer]
Die nutte sijn ende van smake goet
Ende van evelen gheven boetGa naar voetnoot7).
Aldns ist ende anders niet,
Die de dinc te rechte siet.
Die den tijt onledich maken
| |
[pagina 66]
| |
30[regelnummer]
Met onorborliken saken,
Mi duncket dat si zere riesenGa naar voetnoot1),
Want si die tijt verliesen,
Die nemmermeer wijf noch man
Daer na verhalen can;
35[regelnummer]
Want die tijt es ons ghegheven,
Om dat wi in dit leven,
Dat overlijt so cortelike,
Verdienen souden hemelrike.
Ende die hier luttel sayen,
40[regelnummer]
Sullen ghinder luttel mayen.
Daer bi seg ic, si ghevroeden,
Die hem hier so spoeden
Te sayene dat saet,
Daer men ghinder of ontfaet
45[regelnummer]
Hondertfout van groten lone.
Te AntwerpenGa naar voetnoot2), daer ic wone,
So quam mi een boec te hant,
Daer ic in bescreven vant
Vele dogheden ende wijsheden
50[regelnummer]
Ende leeringhe van goeder zeden,
Hoe die mensche soude leven.
Die boec was in Walsch ghescreven
Sonder rime, in slechter wort.
Doe wardic daer toe becort,
55[regelnummer]
Dat ic den boec woude maken
Uten Walsche in Dietscher spraken,
Sonder rime, also ic sach
Dat hi in den Walsche lach,
Om dat ic diere edelre leeren
60[regelnummer]
Een wort niet en woude verkeren
Anders dant die wise clerc
Selve maecte in sijn werc;
Want rime, also wi vinden,
Doet die materie dicke winden
65[regelnummer]
Anders danse die makere seide
Ende eerst in ghescrifte leide.
Die eene materie sal legghen wale
Van eere tale in ene ander tale,
Hi sal den text legghen dan
70[regelnummer]
So hi alre ghelijxt can.
Dit sal van rechte sijn sine sede,
| |
[pagina 67]
| |
Also sente Jheronimus dede,
Die de bibele ende menech ander werc
In Latijn leide alse een clerc
75[regelnummer]
Uten Griexschen, dat hi conste waleGa naar voetnoot1),
Hi ne deder toe noch af
Anders dan die materie gaf.
Die anders doen, si doen quaet:
80[regelnummer]
Elc hoeds hem, dats mijn raet.
Dat ic dit werc eerst aneghinc,
Dat dedic om gheneGa naar voetnoot2) andre dinc,
Dan dat ic niet en woude
Dat die edele leringhe soude
85[regelnummer]
Den Dietschen luden verholenGa naar voetnoot3) wesen,
Die gheen Walsch connen lesen,
Ende die gheen ne verstaen.
Want ic hope, zonder waen,
Dat si sullen, zonder sy,
90[regelnummer]
Vriendelike bidden vor mi,
Om dat ic die pine bestoet;
Want die leeringhe es zoet
Bede te ziele ende te live,
Die ic hier na scrive.
95[regelnummer]
Die boec daer icse ute trac
Es gheheten Sydrac,
Na eenen clerc wijs ende fijn,
Die philosophe was ende astronomijn,
Wie God so hadde vercoren,
100[regelnummer]
Dat hijt wiste al te voren
Dat in de werelt zoude ghevallen,
Ende hoe soe enden soude met allen,
Van firmamenten ende planeten,
Hoe der enghelen coer sijn geheten,
105[regelnummer]
Dit was hem al gader cont.
Nu hout dit wercGa naar voetnoot4) eenen vont,
Die beter is menichfont
Dan ghesteente, sulver of goud;
Want vele beter is wijshede
110[regelnummer]
Dan enighe eersche rijchede.
| |
[pagina 68]
| |
Nu biddic Jhesum van Nazarenen,
Dat hi mi wil verleenen
Macht, sin ende ghezonde,
Ende te levene so langhe stonde,
115[regelnummer]
Dat ic dit werc brenghe toe
Ende mijn leven betre so
Dat ic daer na come sciere
Te ghenaden indenGa naar voetnoot1) vagheviere.
Die pine sal mi wesen zwaer,
120[regelnummer]
Want ic was out vichtich jaer
Doe ic dit werc eerst began,
Ende hebbe versleten nochtan
Met dichtene minen sin,
Dies ic sonder niet en bin.
125[regelnummer]
In dichte niet, dat wetic wale,
Dien boec ute al te male:
Vanden cruden latic uut
Ende vanden stenen die virtuut,
Ende oec eenegherande meestrie,
130[regelnummer]
Die men sonder astronomie
Niet toe brenghen en can,
Want hets te zwaer elken man;
Ende some ander dinc,
Die mi niet int herte ghinc,
135[regelnummer]
Hebbic ghelaten uut.
Nu wilt mi helpen Gods virtuut,
Maria, vul van ghenaden,
Ende staet mi nu in staden
Dor vaders zone van hemelrike,
140[regelnummer]
Dien ghi droeget menschelike,
O Maria, reine vat!
Ende wanen so quam u dat,
Dat God ende ghiGa naar voetnoot2) alleene
Eenen zone hebt ghemeene?
145[regelnummer]
Hi es vader ghebenedijt
Des soens, daer ghi moeder of sijt,
Ende uwes selfs zoen es God.
Seker, hi es harde sot
Ende vele meer dan ontsint,
150[regelnummer]
Die dese vrouwe niet en mint,
Die de vader also minde,
Dat hi den heilighen geest seinde
| |
[pagina 69]
| |
In hare om die dinc
Dat si den sone ontfinc.
155[regelnummer]
Dus quamen in hare scone
Bede die heilighe gheest ende die sone,
Die een God sijn metten vader.
Dus hevet soe in hare al gader
Die drievoudichede in hare.
160[regelnummer]
Daer bi ist openbare,
Dat haer niet es ontseit
Vander edelre godheit,
Daer si bi is ghevoeghet scone
Daer boven in den hoghen trone,
165[regelnummer]
Daer die enghele singhen hoghe.
Hier mede latic dese prologhe.
| |
Het slot luidt aldus:Dese boec wart ghemaect, als voren vorseit is, biden saken van den wisen philosophe Sydrac. Nu bidden wi den almachtighen God, dat hi ons verlene gracie zo te werkene na die wijshede van desen boeke, dat moet wesen ter eeren ende terGa naar voetnoot1), werdichede van Gode, te confuse van den viant, ende ter salichede van onser zielen, ende ter nutscap ende stichtinge van allen creaturen. Ghelooft si God van hemelrike
In sine glorie ewelike,
Dat hi mi soe langhe spaerde
Ende minen sin so bewaerde,
5[regelnummer]
Dat ic dit dicht met minen arbeide
Uut den Walschen int DuutscheGa naar voetnoot2) leide;
Want ict nerghent om en dede
Dan om mine salichede
Ende der gheenre diene lesen.
10[regelnummer]
Ic hope God mijn loen sal wesen,
Ende ic bidde hem allen in trouwen
Die desen boec sullen scouwen,
Dat si Gode bidden vor mi,
Dat hi mijns ghenadich si,
15[regelnummer]
Alst coemt te minen laetsten stonden;
| |
[pagina 70]
| |
Dat hi dan al mine zonden
Verre van mi wille werpen.
Al in die stat te Antwerpen
Wast dat ic desen boec translateerde,
20[regelnummer]
Als men ons heren jaer noteerde
Dertienhondert ·XXVI· ende drie.
Nu bidden wi der maget Marie,
Die den viant dede onghevoech,
Met dat si den Gods zone droech,
25[regelnummer]
Die op haer loech vriendelike,
Ende wien dat soe moederlike
Met haren zoeten borsten soghede,
Daer hi sine oetmoedicheit toghede,
Dat hi onsGa naar voetnoot1) gheve sinen vrede
30[regelnummer]
Ende sine heilighe minne mede
Hier beneden in erdrike,
DieGa naar voetnoot2) ghedueren sal stadelike,
Dat wi moeten wesen vercoren
Daer boven inder engelen coren.
35[regelnummer]
Dies moete ons gheven vulleest
Die vader, die zone, die heilige geest.
Amen.
Explicit. |
|