De taal- en letterbode. Jaargang 1

[p. 258]

De Caerl ende Elegast aan een Fransche chanson de geste ontleend,
door Eelco Verwijs.

In de keurige Toelichting op den Caerl en Elegast haalt Dr. Jonckbloet eene plaats aan uit de Chanson de Renaud de Montauban, ten bewijze dat de cantilena, waarvan Albericus speekt, eene Fransche Chanson de geste is geweest¹⁾. Karel, de daden zijner jeugd verhalende, zegt hoe de twaalf pairs zijn dood hadden gezworen, en vervolgt aldus:

Si me durent mordrir par un jor de Noé.
Dex me manda par l'ange que je alaisse embler,
Voirement i alai, ne l'osai refuser.
Je n'oi elé ne sosclave por tresor efondrer.
Dex me tramist à moi un fort larron prové,
Basins avoit à nom, mena m'en la Ferté,
Et si entra dedens por l'avoir asembler.
Iluec oïst Gerin le conseil demonstrer,
Qui le dist à sa feme coiement acelé;
Basins me le conta quant il fu retornés.
Je atendis le terme, et si les pris prové,
Les coutiaus ens ès manches, tranchans et afilés;
Je en fis tel justise comme vos bien savés.

Gelijk men ziet wordt hier de rooftocht van Karel in zeer algemeene bewoordingen herdacht, die echter duidelijk genoeg zijn

1) Zie Caerl en El. 157 vlgg.

[p. 259]

om D^r. Jonckbloet te doen besluiten tot het bestaan eener chanson de geste, waarin die rooftocht wordt beschreven.

Eene andere plaats, die veel meer in bijzonderheden treedt, bevestigt ten volle de meening van den geleerden schrijver. Zij is ontleend aan een der vervolgen van den Roman d'Alixandre, namelijk le Restor du Paon, een gedicht dat zich aan de Voeux du Paon aansluit¹⁾.

De Voeux du Paon zijn gedicht door Jacques de Languion, die zijn werk opdroeg aan Thibaut II, Graaf van Bar, welke in 1304 aan de regeering kwam en in 1312 overleed²⁾. Als vervaardiger van Le Restor noemt zich een zekere Brisebarre, terwijl het derde gedeelte Le Parfait du Paon door Jehan de le Mote in 1340 werd voltooid³⁾. Het getuigenis van Brisebarre is nu wel niet van hoogen ouderdom en waarschijnlijk van omstreeks 1225; doch de bijzonderheden door hem medegedeeld zijn belangrijker dan die welke in de Chanson de Renaud de Montauban voorkomen.

In een der episodes van Le Restor wordt verhaald hoe de tienjarige Alexander wilde trouwen en het oog had geslagen op de dochter van den ‘Calife de Baudas’, die het aanzoek van de hand wijst. Een beruchte dief, die aan 's Konings hof komt, belooft Filippus aan Alexander de begeerde bruid te bezorgen. Emenidus van Arcadië, die als kind onder eene bende roovers is geraakt, gaat ten gevolge eener weddingschap den dief achterna, die in het verblijf der schoone door tooverij was binnengedrongen. De dief wil de jonkvrouw onteeren, doch deze wordt juist te goeder ure door Emenidus gered. De dichter roemt nu de beschikking der Voorzienigheid, dat Emenidus (Aimes) ten gevolge van een samenloop van omstandigheden dief moest worden, en heldert dit op met de bekende overlevering van Karel⁴⁾.

Et bien samble que Dieus par raison ordena,
K'Aimes devenist leres et à chou s'acorda:
Maus fais pour pis abatre est loés grant pieça.

1) Zie Cass. Inl. XI.

2) Zie Hugues Capet, Préf. XIX, in de verzameling van Les anciens poëtes de la France, VIII.

3) T.a.p. XVII XVIII.

4) Ontleend aan een der Hss. van Les Voeux du Paon, berustende op de Biblioth. Impériale te Parijs, n^o. 20,045, fol. 126 r^o en v^o.

[p. 260]

 

E ne trueve on que Dieus par son angle manda

 

Au fort roy Karlemagne et se li commanda,

 

Que il alast embler? et li roys y ala,

 

A Basin le laron par nuit s'acompaigna,

 

Ki par encantement en le maison entra

 

D'un rice traïtour, s'oï et escouta

 

Que li leres disoit: ‘Ma dame, entendés cha:

 

Jou voel que secré soit chou que vous orés ja.’

 

Et la dame à celer esrant li otria.

 

‘Dame,’ dist li traïtres, ‘Karle mourdris sera

 

A ceste Pentecouste, ke plus ne vivera.

 

Bien le sai, car jou fui ou on le devisa.’

 

Quant la dame l'oï, d'angoisse tressua,

 

Car c'estoit ses cousins et si la¹⁾ maria.

 

‘Ciertes,’ ce dist la dame, ‘li boins roys le sara.’

 

Quant li traïtres l'ot si grant cop li douna

 

Parmi le nes que tout le vis en sanglenta.

 

Basins passa avant et si s'agenoilla,

 

Si reçut en son gant le sanc k'elle saina,

 

Puis revint à Karlon et le fait li conta,

 

Et Karles se retraist et Dieu en mierchia,

 

Car bien contre ce fait puissedi se garda.

De dichter vraagt: ne trueve on? en doelt dus blijkbaar op een bekend gedicht, waarvan hij kortelijk den inhoud teruggeeft, en daarbij toch enkele bijzonderheden vermeldt, die ook in ons Mnl. gedicht voorkomen, zoodat het duidelijk is, dat dit naar een Fransch origineel is bewerkt. Dat Brisebarre niet ons gedicht op het oog had, maar een Fransch, blijkt kennelijk uit den naam van den dief, die evenals in de Chanson de Renaud de Montauban Basin heet.

D^r. Jonckbloet doet aan het eind van zijn betoog de volgende vraag: ‘Als wij in aanmerking nemen dat de sage hier te lande was bewaard, en dat men haar alleen den franschen vorm aanpaste, zou het dan zoo vreemd zijn dat men, ook al had het Fransch Basin, daarvoor den naam in de plaats stelde dien de overlevering had vastgehouden? Iets dergelijks geschiedde in den Reinaert, waar Hersint of Herswint weêr in de plaats treedt van het verfranschte Hersant’²⁾.

Doch waartoe meer? Wij verwijzen liefst naar het betoog zelf, dat door de boven medegedeelde plaats krachtig wordt bevestigd.

1) Hs. le.

2) T.a.p. 160.