De taal- en letterbode. Jaargang 1

[p. 67]

Bijzonderheden aangaande het woord ligchaam,
door A. de Jager.

Het is eene bekende zaak, dat het woord ligchaam, ofschoon, wat uitspraak en spelling betreft, doorgaans op ééne lijn geplaatst met lagchen, rigchel enz., daarvan in vorm verschilt. In de laatste woorden heeft men afleidingen op en en el; terwijl het eerste eene samenstelling is van lik of lijk, d.i. vleesch, en haam, bekleedsel; zie ond. and. Grimms Grammatik, III. 397. Desniettemin vindt men reeds in de middelnederlandsche geschriften, nevens de vormen lachgen, schachgen, achgelen (d.i. hagelen), ontsachgelike, Mechgelne, lochgenen, sechgenen (d.i. zegenen) enz. niet zelden lichgame en ligchame. Dus Lancelot, B. II. vs. 32501: sijns oudervader lichgame; vs. 34298: si bernden die lichgamen; vs. 34301: si namen die lichgamen; vs. 36019: die lichgame was ter erden gedaen; vs. 36124: omtrint den lichgame, vs. 36464: ons heren lichgame; B. III. vs. 21658: sinen lichgame. Van Velthem, fol. 73: Gods lichgaem; fol. 304: t'uwen licgaem. Die Cirurgie van meester Jan IJpermans, bl. 218, 260 en 282: ligchame.

Uit deze gelijkheid van schrijfwijze mag men opmaken, dat reeds in de middeleeuwen de uitspraak van ligchaam met die van lagchen, wat den keelklank betreft, vrij wel overeenkwam. Latere schrijvers intusschen hebben getracht, de verschillende vormen der beide woorden door de spelling aan te duiden. Zoo schreven de nauwkeurige Overzetters van den Statenbijbel steeds met verdubbeling van den consonant: lacchen, pocchen, ecchel enz.; doch zonder die verdubbeling: lichaem. En deze spelling was in zeker opzicht regelmatig. Immers lichaem voor lichhaem

[p. 68]

stond gelijk met valscheid voor valschheid en dergelijke schrijfwijzen uit dat tijdvak.

Dezelfde onderscheiding vindt men in acht genomen in andere geschriften, en met name in het beroemde werk van den ook als penvoerder voortreffelijken Balthasar Bekker: De Betoverde Weereld. Men ontmoet daarin steeds (druk van 1739) lacchen, hacchelijk, bucchel, wicchelen enz.; doch tevens overal lichaam.

In zooverre dus komt het werk van Bekker met den Statenbijbel overeen; doch in een ander opzicht verschilt het van dezen, namelijk in de verdeeling van het woord lichaam in lettergrepen, en het is hierop, dat ik voorhad, de aandacht der lezers van dit Tijdschrift te vestigen.

Waar de Statenoverzetting, aan het einde der regels, het genoemde woord moet afbreken, doet zij het zoo na mogelijk in overeenstemming met deszelfs oorsprong, te weten, door lic-haem. Men zie 1 Samuel 31, vs. 10; Daniël 4, vs. 33, en 7, vs. 15; Matth. 26, vs. 12 en 26; Marcus 15, vs. 43; Romeinen 7, vs. 4, en elders, in den eersten druk van het werk (bij Ravesteyn in 1636 gedrukt, doch in 1637 verschenen).

Bekkers werk volgt dit voorbeeld niet. Bestendig spelt dit, zooals ik reeds zeide, het woord, dat er tallooze malen in voorkomt: lichaam. Wordt het echter afgebroken, dan vindt men lig-chaam. Dus bijvoorb. D. II. bl. 6, 10, 21, 25, 26, 27, 28, 33, 34, 48, 104, 159, 196, 241, 258, 277; D. III. bl. 11, 12; D. IV bl. 8, 10, 12, 95, 215, 217, 302. (De éénmaal, D. II. bl. 96, voorkomende splitsing lic-haam mag als eene vergissing of drukfeil aangemerkt worden.)

Dit, in de geschiedenis van het woord niet onbelangrijke, feit toont vooreerst, dat men de afbreking lic-haam, hoezeer anders uit een etymologisch oogpunt voor de hand liggende, in strijd achtte met de uitspraak; ten andere, dat men terugdeinsde voor lich-aam, zoowel als voor li-chaam, als zondigende het eerste tegen onze gewone wet van afbreking, en het laatste tegen de uitspraak der korte of gesloten i; en ten derde, dat het verdubbelen der ch met haren zwakken consonant g, toen evenmin ongepast geoordeeld als in de middeleeuwen, niet als eene door Siegenbeek uitgevonden nieuwigheid had mogen worden voorgesteld.

[p. 69]

Hoewel onze historieschrijver Wagenaar nog lagchen en lighaam onderscheidt, doet men, mijns inziens, thans wel, dit onderscheid niet in acht te nemen. Niemand ziet meer in het laatste woord eene samenstelling; het is voor ons eene afleiding geworden. Doch dat zij, die lachen en lichaam spellen, in verlegenheid raken, als die woorden moeten worden gesplitst, kan niet ontkend worden. Het aan de hand gedane huismiddel, om de woorden niet af te breken, is, naar het schijnt, niet altijd toe te passen. Bij Van Lennep vond ik lach-en (Klaasje Zevenster D. I. bl. 324, en D. IV. bl. 121), en bij Prof. R. Fruin la-chen (De Gids van April 1869, bl. 150). Lac-hen kwam mij tot hiertoe nog niet voor. Men zou in bedenking mogen geven, of naar het voorbeeld van Bekkers werk, althans bij het afbreken, lagchen niet de voorkeur zou verdienen. Dr. Van Vloten deed onlangs iets dergelijks, toen hij in zijnen Levensbode, bij de afbreking van het bij hem gewone vleyen, liet zetten: vlei-jen.