De Taalgids. Jaargang 3

[p. 303]

Willox. - ric.

De woorden, naar wier afleiding of verklaring door mij in vorige nommers van de Taalgids gevraagd werd, zijn ontleend aan het Reglement voor de scheepvaart en de heffing der tollen op het Zwin, van den jare 1252, door mij uitgegeven in het vijfde deel der Bijdragen tot de Oudheidk. en Geschied. inzonderheid van Z. Vlaanderen, enz. bl. 1 tot 178. Elk, die dit werk bezit, zal erkennen, dat het mij niet mogelijk was uitvoeriger uittreksels te leveren, dan door mij gegeven zijn. Zoo komt b. v het woord ric slechts éénmaal in het stuk voor en dan nog wel in de tollijst, achter het reglement geplaatst, in deze woorden:

'‘Item j rie…… j o’ dat is: eene mite.'

Ik beken, dat het beantwoorden mijner vragen zeker niet gemakkelijk is, maar men zal moeten erkennen, dat dit niet ligt aan de wijze, waarop ze door mij gedaan zijn, maar dat het voortvloeit uit den aard van het handschrift, waaruit de min bekende woorden zijn ontleend Onmiddellijk na het lezen van de Etym. ond. van den Heer Van den Helm. heb ik het bewuste handschrift geraadpleegd, en durf ik verzekeren, dat men daarin bepaaldelijk toelgen en willox leest en er aan geen taelgen en wels te denken valt. Willox kwam mij buitendien nog voor in eene der stadsrekeningen voor Sluis van het einde der veertiende eeuw, waarin ‘een duust willox’ verantwoord worden, geschonken aan den Bisschop van Atrecht, wat wel niemand bevreemden zal, die weet, dat het schenken van maerzwijnen, woestren, lam-

[p. 304]

preyden, vetvisch, droogen en kaakharing, enz. aan allen, die in hoogheid geplaatst waren, destijds aan de orde van den dag was. Daarenboven vond ik het woord willox in de keuren der vischverkoopers, door het bestuur der stad Sluis, den 29 Dec. 1380 vastgesteld en door mij openbaar gemaakt in de bovenvermelde Bijdragen, V, bl. 165, § 11; terwijl daarenboven dezelfde bepaling, als ter a. p. te lezen is, opgenomen werd in de keuren van 't genoemde ambacht, ten jare 1445 door Schepenen aan die van Sluis overgegeven, en die wij eerlang in genoemde Bijdragen hopen meê te deelen. Ook iu deze bepaling komt willox in 't gezelschap van woestren voor. Zoo er, na 't geen door den Heer De Jager in het vorig nommer geschreven is, nog iets noodig ware, om het bestaan van 't woord te constateren, dan vertrouwen wij, dit iets geleverd te hebben. Intusschen danken wij den kundigen V. d. H. voor wat hij ter beantwoording der door mij gedane vragen geleverd heeft, terwijl wij ZEd. bij dezen volgaarne een exemplaar aanbieden van het door ons uitgegeven Reglement, in de hoop, dat zulks, zoo mogelijk, aanleiding geve tot eene geheele of gedeeltelijke verklaring der woorden, wier beteekenis ons nog duister is. Reeds nu echter gelooven wij eene bijdrage te kunnen leveren tot de verklaring van ric. In de stadsrekening van Sluis, loopende van 1 Sept. 1398 tot ult^o. Februarij 1400, worden de uitgaven verantwoord, gedaan voor de nieuwe tenten, waarmede de poorters der stad te velde trokken. Daaronder komen de volgende posten voor:

‘Janne f. Gillis den ledertauwcr van tween ghetauweden coericghen jeghens hem ghecocht ende bekeert int maken vanden vors tenten............. 9 schell.

‘Den zelven van tween ghetauweden paerdshuden, enz. 6 sch. 6 gr.

Wanneer wij nu in aanmerking nemen, dat in de tollijst achter het Reglement eerst het tolgeld opgegeven wordt van ééne huid tot tien huiden toe en daarop onmiddellijk volgt een ric, waarvoor evenveel tolgeld betaald werd als voor ééne

[p. 305]

huid, zoo lijdt het o.i. geen' twijfel, of men heeft door een' ric, ricghe het eene of andere deel eener huid te verstaan. De twee coericghen zullen dan zulke deelen geweest zijn van de huid eener koe, die door den leêrtouwer gelooid waren. Ric, ricghe kon dus ook hier de bet. van rug hebben en 't zal dan dat deel der huid beteekenen, dat op den rug van het dier gevonden werd ¹⁾. Weet iemand eene betere verklaring, in dank zal ze door ons aangenomen worden.

Sluis, 12 Oct. 1861.

J.H. van Dale

1) Het vermoeden van den geachten oudheidkundigen inzender nadert aan zekerheid, als men zich herinnert, dat de schriftgeleerden van den tijd, waaruit die rekeningen dagteekenen, bijna uitsluitend geestelijken waren, wier geleerdheid grootendeels in de kennis van de kerktaal, de taal van Latium bestond. Vandaar dat vele afleidiugen en zamenstellingen uit die dagen een Latijnsch model verraden. Misschien behoort het gebruik van ric, ricghe, rucghe voor huid tot die navolgingen; immers tergum beteekent zoowel huid als rug. Mogt het Latijn hier geheel onschuldig wezen, het bewijst in allen gevalle, dat de overgang van het begrip rug tot dat van huid niet tot de ongerijmdheden behoort, integendeel, dat die overdragt natuurlijk is en derhalve onder de waarschijnlijkheden mag gerekend worden.
Red.