De Taalgids. Jaargang 3

Bijdrage tot de kennis van den Frieschen, voornamelijk Bildtschen, tongval.

Zelfstandige Naamwoorden.

Ark, gereedschap.

Besleur, besef.

Biisfeint, een plaagzuchtig, levenslustig jongeling.

Biisjager, dorpsveldwachter.

Buuse, de zak in rok, vest of broek.

Duren, doeren, elders siggen, (de laatste benaming wordt in de hoofdstad gebezigd), een rietgewas in onze meren en poelen, van welks onderste deel de Friesche jeugd, in den voorzomer, eene versnapering maakt, veelal met siroop en azijn toebereid.

Duwelstange, handlangster van den booze.

Eamels koale, wrokker, die bij herhaling wat te berispen heeft.

Fliebe, kwijl, die gewoonlijk bij bejaarde tabakrookers langs de pijp vloeit.

Fotse, een schalksch meisje.

Gerak. Hij krijgt zijn gerak niet, d. i. men geeft hem niet, wat hem toekomt, voor zijn nooddruft.

Getsionsel, gebabbel, dat bij herhaling, tot vervelens toe, wordt gehouden.

[p. 280]

Gloppe, de plaats onder eene schamele bedstede, waar turf, hout, potten, pannen en dergelijke geborgen worden. Ook eene hellende loopplaats in eene achterbuurt, bv. de Kalvergloppe te Leeuwarden.

Griemank of grienmank, een mengsel van verschillende soorten van erwten en boonen.

Grevel, greintje, kleinigheid.

Guds, een oud, bijna afgewerkt paard.

Honnemiezel, zeker duimgezwel.

Hounegisler, kerkwachter.

Kai of kaai, sleutel.

Kile, brok, een hoekig, wigvormig stuk uit eene kaas of iets dergelijks gesneden.

Kliber, oploop, drom.

Klitse, een meisje, dat niet onder de beste verdenking staat.

Kloft, een ruw te zamengeklampt, van onbeschaafde planken zamengeklost, getimmerte.

Knorre. ‘N grouwe knorre, een groot, onbehouwen stuk van iets, b.v. brood, kaas.

Krampet, elders nuunder, de kleine, geribde zeeschelp, die voor kalkbranders de grondstof uitmaakt en waarvan onze schelppaden worden aangelegd. Zulk een pad wordt te Leeuwarden nuunderpad geheeten. Op 't Bildt: schilpad, niet krampetspad.

Kriete (kreits), molenkriete, omtrek.

Kros, plunje.

Krouske, opgewarmd restje.

Lawibes, anders trawinkel, oorveeg, opstopper.

Leedstok, voorwerp van mishandeling.

Lexom, berisping, bestraffing, harde les.

Liikdoar, de deur in eene boerenwoning, die alleen geopend wordt, wanneer een lijk wordt uitgedragen.

Melappe, meid of vrouw, die men gemakkelijk om den tuin kan leiden.

Moude, stof op den dijk, veroorzaakt door langdurige droogte, in den zomer.

[p. 281]

Niiget, Hij heeft er niiget aan, d. i. hij ziet er, in bewondering, iets nieuws in. Het komt hem vreemd voor.

Omkromte, iets onbehoorlijks. Ik leg dij gien omkromte bij.

Onleech, ongelegenheid.

Opstokken, de regt opgaande achterleuning van een stoel.

Petear, gesprek.

Peultsje, bundeltje, in een' zak of doek bestaande, en gevuld op den rug gedragen.

Profiit, boekweiten gort.

Puude, papieren zakje.

Setter. 'N grouwe setter, een zwaar, voordeelig opgegroeid kind, of ook een corpulent persoon.

Sigen, togt, van wind sprekende.

Skeluun, gluipert, iemand die een valsch hart achter een vleijend oog verbergt; anders schoelje.

Skeuk. Liitse skeuk, kleine kabouter.

Skouing, gedaante. Hij heeft eene goede skouing, d. i. ziet er zeer goed uit.

Skroar, naaister, ook kleêrmaker, welke laatste ook sniider of snijder wordt genoemd.

Slansfet, ligtmis; snaak, onbezonnen gast.

Smite, troep. Hij heeft een heele smite jongens achter zich.

Snein, zondag.

Snieun, zaturdag.

Sniit, spat, van vocht sprekende.

Sobber, een met suiker gevuld, linnen lapje, tot een kunsttepel gemaakt, om het den zuigeling in den mond te geven, ten einde hem voor eenigen tijd te stillen.

Swabberkoer, korf of mand van eene wittebroodsventster, bolloopster of andere vrouwelijke of mannelijken sutelaar (uitventer).

Swankebast, zwendelaar, straatslijper.

Trienfetten, traanbuizen.

Trillebil, kalvernat of ander lillend vocht.

Tsjoenster, tooveres.

[p. 282]

Unk, onheil, ramp, ongeluk.

Uutspruutsel, de zoon of dochter van slechte ouders, in verachtelijken zin.

Wan, een pak slagen.

Witling, een beddelaken.

Zetmeijer, waarnemend landbouwer.

Werkwoorden.

Aemelen, lang en vervelend over eene onbeduidende zaak spreken.

Anfiteren, opfiteren, aandrijven, aanporren.

Anpielen, bestendig met eenige taak belast blijven.

Balte, luidkeels huilen.

Bealege, met groote inspanning arbeiden. Subst. bealig, het menschelijk ligchaam, in ruwen zin, van een boeren arbeider sprekende.

Bedibbere, bedwingen.

Befitere, heisteren, bij herhaling bedrijvig zijn.

Belune, beklinken (in volume afnemen).

Besniette, bespatten.

Bonkelje, tegen wil en dank de beenen reppen, om naar elders te komen.

Delbedsje, eene twistzaak, waartoe men zelf aanleiding heeft gegeven, tot bedaren zoeken te brengen.

Doukslikje, van arme lieden gezegd, als zij zich mogen vergasten op de overgeschoten brokken van een boerenfeestmaal. Na eene begrafenis noemt men het: ketelschrabben.

Dwarsbongelje, dwarsdrijven, opposant wezen.

Fandelje, verzamelen, bijeenvergaderen.

Flittere, heen en weêr drentelen.

Forriffelje, misleiden.

Gniezen, spottend lagchen.

Grente, plagen, kastijden, anders priegele.

[p. 283]

Griemen, morsen, bezoedelen, vuil maken.

Gritse, met veel gebaar grappen maken.

Interje, bestrijden, ‘k Zal 'm wel interje, ik zal hem wel staan, wel mans wezen.

Kraamheine, bakeren.

Lottere, in water onderzoeken of eijers gaaf zijn of bezet.

Maltierje, zich balddadig, brooddronken aanstellen.

Mislearre, mislukken, anders ook mistribele.

Muuskoppe, de hoofden bij elkander steken, om fluisterend en geheimzinnig te spreken.

Ofhimmele, afranselen; ook wel: zuiveren, schoonmaken.

Ofkrante, heinde en ver de nieuwtjes van de buurt vertellen.

Ofringe, schelden, beliegen, gevoelig kastijden.

Omskeuken, in het werk stellen.

Omstrune, ter sluip omdwalen, loerend rondzien.

Pielen, gedurig met iets bezig zijn, belast blijven.

Piisjen, het dwingen en lastig worden van een klein kind, dat ontwaakt.

Prakke, kneeden, fijn maken, vergruizelen.

Rugele, brokkelender wijze iets laten wegvallen, strooijen.

Sangere, met vervelend gepraat gedurig op eene onbeduidende zaak terugkomen, zaniken.

Sjoelen, schuifelen, het voortsloffen van iemand op muilen of pantoffels.

Skarlebarle, al voortgaande worstelen, waarbij nu de een, dan de ander de bovenhand bekomt.

Skewiele, schikken, inschikken.

Skoarre, huiveren, aarzelen.

Skriemen, met tranen schreijen.

Sliine, steelsgewijze snoepen.

Slikslakken, van opgeschoten jongens gezegd, die door dik en dun loopen.

Sluipertje maken, Bildsch fledire, Leeuw stutje zetten (elders in de prov.) schoolverzuim plegen.

[p. 284]

Sutele, bij de huizen iets rondventen.

Tjettere, pruttelen, kijven.

Trolle, sussen, hossebossen.

Truzele, onvoorbedacht achterover vallen, b.v. van een' stoel.

Tsiermje, sukkelen, kwijnen.

Uutfiterje, uitschelden.

Wetten, bedreigen.

Wraxelje, worstelen (boksen).

Bijvoegelijke Naam- en Bijwoorden.

Betoeft, loos, slim, doortrapt.

Bienbitich, grofbonkig.

Bisibbe, in familiebetrekking, geparenteerd

Brat, voorkomend, inschikkelijk.

Flanterig, schraal, mager.

Flieunsk, vleijend, teemend, huichelend.

Fuuleindich, kwaadaardig, geweldig.

Grimmitich, norsch, stuursch.

Heelkomzelden, zeer zeldzaam.

Hiete hei (op), op heeter daad.

Hoosfoetling, ongeschoeid.

Jamk, vaak, dikwijls.

Kel, verschrikt.

Kreep, kras, schrander.

Kruudig, net, proper.

Lak en frak, vleijend, geveinsd, aanminnig.

Longerig, lang en log.

Luensk, spijtig, vleijend, en wel in slependen toon, waarachter spot verborgen ligt.

Muutele, moetele, zacht, poezelig.

Muuk (to), in 't verborgen.

Noatsk, knorrig, stuursch, gemelijk.

Niis, zoo even geleden.

[p. 285]

Niunkelitsen, van liever lede.

Niunken, naast, nevens (voorzetsel).

Oerdwealsk, ligtzinnig.

Onbiidig, onbehouwen, onbeschoft, anders ook onhimmel.

Onsjiusch, onaanzienlijk.

Onwiten, lomp, ongemanierd.

Poer, razend kwaad.

Prot, gramstorig, ontevreden, gemelijk.

Riinsk, mild, goedgeefs.

Rimpen, haastig, onbedacht.

Rinkrank, bouwvallig, rank.

Skarluunaftig, schalksch.

Skrutel, angstig, schrikachtig, schril.

Sleeuw, laauw, flaauw, slap.

Smeulsk, smadelijk, beleedigend.

Smoek, genoegelijk, aangenaam.

Suterich, ongedaan, haveloos.

Tobek, achterwaarts.

Spreekwijzen.

Iets te moek opknappen, zich in 't verborgen te goed doen.

Hij loopt de hakken uut de liken, hij rept zich, met haastigen tred, om ter gewenschter plaats te komen.

De griisel gaat 'm over de grouwel, zegt men o. a. van een' baatzuchtige, als hij meent, dat hem te kort gedaan wordt, of als hij iets moet afstaan.

't Is altijd schrabjen om 'e bek, schraalhans is keukenmeester.

Iemand bij 't gat ophalen, achter iemands rug kwaad spreken.

Op 'e rattel raken, op slag komen, om allerhande nieuwtjes te vertellen; om het woord te voeren, zonder een ander aan 't woord te laten komen.

[p. 286]

Hij komt op 'e kluuten, 't gaat hem in zijne zaken voordeelig.

In 't himd bebiten, schichtig, beangst zijn, schoorvoetend iets verrigten.

'k Bin nog niet te roops-ende, ik kom in mijne uitgaven nog altijd te kort. Roop, (gen. roops) noemt men een lang, van stroo gevlochten touw, dat bij 't dekken van rietdaken wordt gebruikt, en, in vele andere gevallen, de plaats vervangt van henniptouw.