De Taalgids. Jaargang 3

Aan prof. S. Vissering.

Waarde Heer en Ambtgenoot!

't Is mij aangenaam, dat gij wel eenige opmerkzaamheid hebt willen schenken aan 't geen ik, naar aanleiding uwer weifeling, omtrent de Nederlandsche uitdrukking voor 't Hoogduitsche Zollverein, geschreven had. Nog aangenamer, dat ik (mijns inziens) de vraag, waarmede gij uwe tegenbedenkingen sluit, zonder veel moeite bevestigend zal kunnen beantwoorden. ‘Kan’ zoo schrijft gij ‘Tolverbond of Tolvereeniging er beter’ (dan kolenbrandersgeloof) ‘door?’ - Hoewel mij ook tegen Tolvereeniging, wat de samenstelling betreft, geenerlei bezwaar te bestaan schijnt, wil ik u dat woord - dat ik zelf weinig behaaglijk vind - gaarne prijs geven; wij hebben ook aan Tolverbond en daarnaast Tolverdrag volkomen genoeg. Omtrent deze echter hebben mij de door u blootgelegde bezwaargronden niet van gevoelen doen veranderen. Ik hoû ze beiden, naar zin en samenstelling, voor even Hollandsch als juist, en aarzel des niet, met de woorden van Vondels Palamedes te zeggen:

Uw besluyt is licht om wederleggen,
Hoewel het alsins volgt uit uw voorgaande zeggen;

maar juist dat ‘zeggen’ komt mij minder aanneemlijk voor.

[p. 61]

Met andere woorden: uwe redeneering is volkomen juist, maar uwe hoofdstelling laat - als ik 't zeggen mag - wel iets te wenschen over, en berooft uwe gevolgtrekking dus - hoe goed zij sluiten moge - van alle kracht.

‘De naam Tolverbond’ zoo stelt gij, beteekent ‘èn volgens ons taaleigen èn volgens ons spraakgebruik iets anders dan er hier mede bedoeld wordt.’ Was dat waar, dan hadt gij volkomen recht, en wij 't woord, hoe eer hoe beter, te weren. Maar is het wel waar? Ik meen van niet. Zoolang namen als krijgsverbond, vreêverbond, handelsverbond, - en hoeveel andere wilt gij nog? - waarmeê wij overeenkomsten aanduiden ten opzichte van krijg en vrede of handel gesloten, goed Hollandsch zijn - en wie zal dat loochenen? - kan er (dunkt mij) geen de minste twijfel bij iemand opkomen, of ook Tolverbond - als een overeenkomst omtrent den tol d. i. hier de rechten van in-, uit- en doorvoer - heeft gelijkelijk recht, daarvoor erkend te worden. Maar ook het taaleigen daargelaten, verwerpt gij 't woord, omdat gij meent er dien zin zelf niet aan te mogen toekennen; omdat, naar uwe meening, tol ‘bij ons’ niet zoo algemeen voor elke heffing bij vervoer, ongeveer gelijk het Latijnsche vectigal geldt, maar slechts van ‘de vergoeding die betaald wordt voor en bij het gebruik van een weg, vaart of brug.’ Indien ik nu ook al niet ontkennen wil, dat zich allengs, in dit kunstweg-rijke land, deze beziging van 't woord op den voorgrond gedrongen heeft, zoo heb ik mij toch slechts op uw eigen eerlijke betuiging te beroepen, dat ‘vroeger ook bij ons het begrip iets ruimer was, (en) 's Graventol te Dordrecht b.v. veel van eene belasting op vervoerde goederen had.’ Niet alleen had er dat veel van, maar 't was, in de eerste plaats, wel weinig anders dan dat; en, in de tweede plaats, was dat niet met de Dordsche tol alleen het geval, maar met alle andere ten naastenbij die er hier geheven werden. Zoowel het Geldersche Tiel (d. i. tol, gelijk gij weet) eischte niet anders dan een door- en invoer-recht van goederen en personen, als er ter Zeeuwsche Tholen (d. i. aan den tol op de Ooster-Schelde)

[p. 62]

een recht op geheven werd. En zoo was het overal; of watdeden de Duitsche Keizer of de Stichtsche Bisschop, wanneer zij een of ander edelman of klooster, te Tiel of Utrecht, vrijdom van tol gaven, anders, dan hen van de heffing vrij te stellen, door anderen op de in- of doorgevoerde goederen te kwijten? En zullen wij nu, omdat zich in het dagelijksche spraakgebruik, door zoo veel kunstvaarten en wegen als wij rijk zijn, allengs een meer beperkte kreits om het woord getrokken heeft, zijn eigenlijke en oorspronkelijke beteekenis, in welke het ons nu juist zoo uitnemend te stade komt, moeten verzaken? dat zou, ten believe van een louter oppervlakkige zienswijs, een meer dan billijke, een taalschendende opoffering zijn. Gij zegt ten slotte, dat ‘de voorstelling zich dan toch altijd hechtte aan de plaats, waar de goederen aan of voorbij gevoerd werden.’ Met uw verlof; is dat thans anders? worden onze invoer-rechten ook niet op bepaalde plaatsen geheven, die alleen wat talrijker zijn, omdat, met den voortgang der maatschappelijke beschaving, het verband met naburige volken en staten naauwer, de punten van aansluiting en de wegen van verkeer menigvuldiger geworden zijn? Er diende een plaats te zijn, waar men zijn - dikwerf slechts vermeende - rechten op den in-, uit- en doorvoer van personen en goederen kon laten gelden; zoo had er de Hollandsche Graaf een te Dordt, de Duitsche Keizer te Tiel, de Utrechtsche Bisschop in 't Sticht, gelijk wij er thans te Rozendaal, te Enschede, te Lobith en elders hebben. De wijziging in de manier van heffing aangebracht, de vreedzame voet, waarop daar thans alles is ingericht, het verschil in den aard der rechten zelf en hunne bestemming, doet tot den daarvoor gebruikelijken naam niets af, en blijf ik dus uit dien hoofde, ook na uwe vriendelijke opmerkingen, geenerlei bezwaar zien in woorden als Tolverbond en Tolverdrag. Zal ik mij in uwe instemming daarmeê verblijden mogen? -

T. T.

Van Vloten.