De Taalgids. Jaargang 2

[p. 188]

Onvertaalbaar.

Ziedaar een woord, waarmede onze schrijvers en letterkundigen gewoonlijk zeer vaardig ter hand zijn, en dat dikwerf - om niet sterker nog te spreken - alleen maar de mate hunner eigene vertaalkracht aangeeft; dat zij dus ook beter deden op een meer bescheiden wijs - bijv. met het bijvoegsel mij onvertaalbaar - aan te wenden, om niet hunner arme moedertaal te doen verwijten, wat veelal slechts aan hen zelf alleen te wijten is. ‘Onvertaalbaar’ en ik nam daaruit aanleiding tot het opschrift dezer aanteekeningen - onvertaalbaar noemde onlangs zelfs Ds. Busken Huet in een nieuwerwetsch-Godgeleerd vertoog in den Gids een titel, dien hij toch vertaalde; en in zoo verre is dan ook het bovengezegde omtrent die vertaalkracht hier niet van toepassing, gelijk hem in 't algemeen de eer toekomt zich, blijkbaar met goed gevolg, op een gekuischte taal en stijl toe te leggen. Hij spreekt er echter van ‘de onvertaalbare titel’ van Schwarz' zur Geschichte der neuesten Theologie, hoewel hij dat zelf eene ‘Bijdrage tot de Gesch. der nieuwste Godgeleerdheid’ noemt. Dat zur, enz. is dan ook minder onvertaalbaar, dan 't wel een - niet juist lofwaarde - eigenschap van 't Hoogduitsch is, om zich met meer algemeene en schemerachtige uitdrukkingen te vreden te houden, en dus dat Bijdrage, dat in 't Nederlandsch hier onmogelijk gemist kan worden, maar weg te laten. Men zal echter, dunkt

[p. 189]

mij, inzien, dat men zulk een meer slordige Duitsche schrijfwijs, al kan men ze (naar den aard der Nederlandsche taal) alleen door een juistere teruggeven, daarom nog niet onvertaalbaar heeten mag, en dit woord hier dus minder goed gekozen is.

Onvertaalbaar daarentegen heeft dezelfde Godgeleerde, zonder het uitdrukkelijk te zeggen, in datzelfde vertoog, blijkbaar eenige andere Duitsche uitdrukkingen en zegswijzen gerekend, die hij òf in 't Duitsche taaleigen zelf te boek stelt òf letterlijk in 't Hollandsch overbrengt, zonder dat één van beiden noodig was. Zoo spreekt hij bijv. herhaaldelijk van ‘kolebranders-geloof,’ het bekende Hoogduitsche Köhlerglaube, waarmede onze nieuwerwetsche Godgeleerden onze taal thans dreigen te verrijken, en waartegen wij dus weldoen, hoe eer hoe beter in verzet te komen. Kolebranders toch behooren geheel op Duitschen bodem thuis, en er is geen Nederlander - tenzij hij door Duitsche lectuur met dat Kohlerglaube heeft kennis gemaakt - die weten kan, wat een ‘kolenbrandersgeloof’ is. Al geeft men dus ook het Duitsche ‘Köhler’ met dat Holl. kolebrander terug, de uitdrukking zelf mag daarom gerust onvertaald heeten. Ze zal eerst vertaald wezen, wanneer men er een Hollandsche voor in de plaats geeft, die in ieder Nederlander - ook zonder dat hij een woord Duitsch kent, of ooit van een kolebrander gehoord heeft - hetzelfde denkbeeld opwekt, dat de Duitschers onder de hunne verstaan. Met een woordelijke overbrenging is hier niets gewonnen; Busken Huet voelt dat ook wel - beter dan zijn geestverwant Dr. Pierson, die ons 't woord maar als gave kost opdischt - en zegt in een aant. ronduit, dat het ‘meer Duitsch dan Hollandsch’ (neen, geheel Duitsch) is. Maar waarom 't dan gehouden, en niet liever bijv. van een ‘gemeenemansgeloof’ gesproken; dat ook nog dit voor heeft, dat het niet een bepaald beroep uitmonstert en ten toon stelt. Op een andere bladzijde weder spreekt Huet van de ‘phasen van een ontwikkelingsgeding;’ en 't valt daarbij zeker in hem te prijzen,

[p. 190]

dat hij ons van dat jammerlijke proces verschoont, 't geen ons 't meerendeel zijner medegodgeleerden daar waarschijnlijk had voorgezet; maar zijn geding (daar proces hier niet in rechtszin gebezigd wordt) is er een slechte plaatsvervanger voor, om van dat afschuwelijke phasen nog niet eens te gewagen. Waarom niet liever eenvoudig ‘ontwikkelingspunten’ geschreven? Proces zelf is niet anders dan gang of beloop. Elders weder lees ik dat iets ‘allseitig entspricht;’ waarom niet ‘volkomen beantwoordt, of overeenstemt?’ Nog weêr elders spreekt Huet van Vermittlung (waarom niet bemiddeling?), onstandvastige gang (waarschijnlijk voor 't Duitsche unstäter; maar iemands gang kan men in 't Hollandsch niet onstandv., men dient hem onzeker te noemen); extra-historische voorstelling (lees: boven-hist. gelijk men bovennatuurlijk zegt; extra-h. zou bijzonder-hist. te kennen geven). Aan 't slot van zijn schrijven noemt Huet zijne ingenomenheid met de Duitsch-Zwitsersche beweging volkomen nuchter, dat in dezen zin ook geen Hollandsch, maar zuiver Duitsch is; in overdrachtigen zin gebezigd, luidt nuchter in 't Hollandsch (men denke slechts aan 't nuchter kalfvleesch, een nuchtere opmerking, enz.) lang niet loffelijk; of wenschte Huet gezegde ‘ingenomenheid’ in dien zin opgevat te zien? Denkelijk evenmin als dat hij, bij eenig nadenken, het herhaaldelijk door hem en anderen gebezigde Duitsche zeggen ‘aan iets tegenoverstellen’ (voor ‘tegenover iets stellen’) voor Hollandsch zal willen laten doorgaan.

Wij laten hiermede Ds. Huet varen, ons overtuigd houdende, dat onze bescheiden opmerkingen aan niemand beter besteed zijn dan hem, dien 't om 't belang der taal, en een deugdelijken Nederlandschen schrijftrant, niet alleen zelf te doen is, maar die ook meer dan eens dat zelfde belang van stijl en taal tegenover anderen reeds heeft voorgestaan. Wij wenschen onze lezers ten slotte nog op een enkel woord slechts opmerkzaam te maken, dat veelal ook voor onvertaalbaar doorgaat, en toch zoo gemakkelijk te vertalen valt; 't is het door en sedert Sterne vooral in zwang geraakte sentimen-

[p. 191]

tal. De begaafde vertaler zijner bekende Reis deelt ons in de voorrede zijner vertaling mede, dat hij ‘aan den titel alleen verscheiden avonden gearbeid’, en toen na al die avonden het Engelsche sentimental Journey eindelijk met sentimenteele reis heeft vertaald, 't Is niet om hem te verbeteren - wie zou zich dat vermeten willen? - sentimenteel is een reeds zoo lang met het Nederlandsche burgerrecht vereerd bastertwoord, dat wel niemand den gekozen titel zijner keurige vertaling wraken zal; maar 't komt ons niet onmogelijk voor er zoowel hier, waar 't in meer onschuldigen, als ook elders waar 't in meer afkeurenden zin gebezigd wordt, een zuiver Hollandsche uitdrukking voor aan te geven. In 't laatste geval toch komt het ons door gevoelziek volkomen vertaald voor; in 't eerste - voor den titel van Sternes Reis - gelooven wij, dat alleen daarom de vertaler te vergeefs naar een ander woord dan sentimenteel gezocht heeft, omdat het hem wellicht niet is ingevallen, naar iets anders dan een bijvoegelijk naamwoord te zoeken. Met Journey daarentegen vereenigd gedacht, had het ééne Nederlandsche Gevoelsreis, onzes inziens, ten volle aan beide Engelsche woorden beantwoord. Juist met dergelijke samenstellingen, welker bondige kracht wel niemand loochenen zal, zijn wij in staat velerlei omschrijvende zegswijzen onzer overzeesche en Zuider naburen te vertolken, en allerlei verlammende adjectieven te vervangen. Een onderwerp, dat voor rijke uitbreiding vatbaar ware, maar waarop ik mij voor 't oogenblik vergenoegen zal met dit enkele woord te wijzen.

Deventer, 20 Juny 1860.

Van Vloten.

Onder 't afdrukken dezes hooren wij juist, in het Gids-nommer voor Aug., door Prof, Vissering naar het ‘passende Nederlandsche woord voor 't Hoogduitsche Zollverein, het Fransche Union douanière’ vragen. Die vraag luidt bevreemdend bij een zoo welbespraakt, zuiver, en vloeyend schrijver als Vissering; waarom niet òf Tolvereeniging òf Tolverbond;

[p. 192]

beiden toch geven 't gevraagde woord volkomen terug. Wat echter nog meer bevreemden moet, Vissering zelf gebruikt ze beide eenige bladzijden later, waar hij van ‘de gevolgen dier vereeniging’ en het ‘hoofddoel van het aanbevolen Tolverbond’ gewaagt.

Wat vertalingen betreft, valt ons nog het stuitend Anglicisme in, waarmede een medewerker aan den Schat der Gezondheid - dat uiterst practische Maandschrift, dat in de woonkamer van geen Nederlandsch huisvader, in de raadzaal geener Nederlandsche gemeente ontbreken mag; - waarmede die medewerker den titel van een van Dickens Romans Harding Him vertaalt: hem hardend schrijft hij, als of, omdat him in 't Holl. hem en harding daar hardend heet, beide die woorden vereenigd een zuiveren Hollandschen zin, naar de bedoeling des schrijvers, gaven. Integendeel, waar de Engelschman (gelijk hier Dickens) het deelwoord bezigt, gebruikt de Nederlander de onbepaalde wijs, en de titel van 't vermelde, allezins lezenswaardig stukjen had dus eenvoudig Harden moeten luiden, om volkomen Hollandsch te zijn.

Katwijk, 5 Aug.