Het boek van Sidrac

Regelnummers proza verbergen

[p. 39]

[Tekst: dialoog (Boctus vraagt en Sidrac antwoordt)]

1⁺ Hier begint dierste vraghe van desen boeke, die coninc Bot-2tus vragede den goeden philosophe Sidracke den goeden astronomijn 3 dien God zere minde.

+ 19v

41 Die coninc vragede: Was God altoes ende sal hy altoes wesen?aant.

5 Sidrac antwort den coninc: God en hadde noit begin noch inde 6 hebben en sal. Hy maecte hemel ende eerde ende eer hise maecte 7 wisti hoe hise maken soude ende andere dingen die hy maecte. Ende 8 hy wiste wel tgetal vanden ingelen eer hise maecte ende tgetal van-9den personen, van beesten, van vogelen ende van visschen, ende wat 10 doode elc doen soude; ende hy wiste die ghene die behouden souden 11 sijn ende verloren ende haer ghepens, haer spreken, haren wille ende 12 haer werke. Ende en haddi des niet geweten soe en haddi niet ghe-13weest God; ende van allen desen en wassy twint te betere, ende al 14 en haddijs twint ghemaect hy en hads niet gheweest targere. God 15 heeft altoes gheweest sonder begin ende sal altoes sijn sonder inde 16 ende sine mogentheit weet al ende sy es over al ende also es sine sub-17stancie in drien hemelen. Want drie hemele sijn, daer af deen es 18 lichamelijc, dats dien wy sien; dander es gheestelijc, dats daer din-19gele sijn; die derde es daer God es, daer selene sien die gherechte open-20bare.

212 Die coninc vraecht: Mach God werden ghesien?

22Sidrac antwort den coninc: God es visibel ende niet visibel, want 23 hy siet al ende hy mach [niet] werden gesien, want gheen eerdsch 24 lichame en mach sien geestelijc dinc, maer de gheeste sien¹⁾ wel 25 gheeste, eest datti es goet ende gherecht. Ende alst compt na den tijt 26 des Gods soens datti comen sal in ene maecht ende aen nemen sal 27 vleesch aen hare, soe sal hy sijn jonc ende ghesien [in menschelike 28 vorme]²⁾; hy sal doen soe wat sterfelijc mensche doen soude sonder 29 sonde. Ende hy sal selve sijn God, want sine mogentheit sal sijn over 30 al in den hemel ende inder eerden; ende maget sal sijn moeder [sijn] 31 als sine ontfaen heeft ende maget sal sy sijn na hare [baringhe] ble-32ven. Ende en name hy enghenen lichame aen de maget gheen licha-33melike dinc en souden mogen sien.

1) te lezen: de gheest siet? Vgl H: die geest siet.

2) druk: in menschelike vormen.

[p. 40]

13 Die coninc vraecht: Oft God es in allen steden [ende over al]¹⁾aant.

2 ⁺ Sidrac antwort den coninc:/ God es in allen steden die ie 3 waren tenen male, want even gelijc es hy mogende [inden hemele] 4 alse inder eerden ende inder hellen. Want in der selver uren alse hy 5 es in deene stede voirseit, soe berechti dingen die sijn in occidenten 6 ende daer omme oppenbaert datti es over al ende in allen dinghen.

1) Vgl. Vragenlijst.

+ 20r

74 Die coninc vraecht: Alle de dinghen die God ghemaect heeft 8 ghevoelen sy?aant.

9Sidrac antwort den coninc: God en maecte noit dinc no en sciep, 10 sy en versinnen hem, want die selve²⁾ dingen die ons duncken sonder 11 ziele ende sterfelijc die leven ende versinnen haren sceppere. Die 12 hemel versintene, want also hem God gheboden heeft soe doeti ende 13 cesseert nemmermeer van ommekeerne. Die sonne die mane ende die 14 sterren versinnene, want tallen tide soe gaen sy weder in haren ste-15den inden hemel daer sy ute³⁾ gingen. Die eerde versintene, want 16 elcx jaers geeft⁴⁾ sy hare vrucht. Die wint versintene ende die zee, 17 want alsi werken hare tempeeste, sy saechten hem alse hijt gebiet. Die 18 watere versinnene [want sy lopen ten steden danen sy quamen. Die 19 doode versinnene] want sy selen weder op staen alse hijt gebiet. Die 20 dach entie nacht versinnene want sy houden wel tgebod dat hem 21 God ghegeven heeft.

2) hs. scone.

3) hs. inne.

4) hs. heeft.

225 Die coninc vraecht: Welc dinc maecte God ierst?aant.

23Sidrac antwort: Ierstwerf maecti ene scone paleis dat geheten es he-24melrike. Na maecti eerterike⁵⁾ ende daer na die helle; int welke 25 paleis hy setten sal een getal van sinen vrienden, daer ute sy nem-26mermeer comen en selen. Van desen getale woudi maken menschen 27 alsoe wel alse ingle mits siere ootmoedicheit, daer omme datte men-28sche ende die ingele aenbeden souden een God allene in drievuldiche-29den, vader ende sone ende heylich gheest.

5) hs. den hemel.

306 Die coninc vraecht: Hoe worden die ingele ghemaect?aant.

31Sidrac antwort: Alsoe saen alse God seide: Ic wille dat sy sijn, soe 32 waren sy ghemaect, Lucifer ende alle die ingele ende archangele, che-33rubin ende seraphin. Ende doe Lucifer sach dat hem God hadde 34 ghegeven ere ende glorie boven alle dandere, soe versmadi dandere 35 ende woude sijn den alren hoechtsten ende hogere dan onse here dien 36 ghemaect hadde, ende woude hebben enen anderen staet dan dien 37 ⁺ hem God gheseecht hadde ende / ghegeven ende woude den 38 anderen gebieden. Van dien palayse wort hy geworpen ende geset in 39 die helle ende alsoe hy te voren was scone ende lieflijc, also was [hy 40 na] lelijc, haetlijc ende swert, ende hine wiste niet datti vallen soude.

+ 20v

[p. 41]

1Ende hine was maer een ure in die glorie, want also saen alsi ghe-2maect was soe viel hy, want en hadde geen recht gheweest datti ghe-3smaect hadde de glorie die alsoe gedanen overmoet hadde begonnen 4 jegen sinen here. Dandere die mesdaen hadden met hem werden 5 mede verstoten, want hem was wel¹⁾ toten overmoede, want sy 6 waenden dat hy soe hoghe soude hebben mogen clemmen, dat sy 7 oec also gelijc souden hebben ghecomen boven dandere ingele. Ende 8 de mere meestere van hem worden geworpen inde helle met hem ende 9 dander worden geworpen in de felle locht, daer sy bernen alse een 10 vier, dair sy nemmermeer genade en hebben noch beteren en mogen.

1) Elucidarium: placuit eis ejus extollentia. Vgl. Mnl. Wdb. op wel, kol. 2081.

117 Die coninc vraecht: Waer af dienen dingele inden hemele?aant.

12Sidrac antwort: Dingele²⁾ die inden hemele sijn en hadden noit 13 wille te mesdoene jegen haren sceppere ende daer omme en vielen³⁾ 14 sy niet metten anderen maer bleven inder glorien. Ende God gaf 15 elcker ordenen vanden ingelen [ambocht] inder glorien. Het sijn 16 ingelen die boetscapen die grote saken den mensche. Het sijn ander 17 ingele die hebben macht te gebiedene den quaden gheesten dat sy 18 nemmermeer en doen toren den menscheliken creatueren. Het sijn 19 ander ingele⁴⁾ die van ere ander manieren van ingelen vermaent 20 werden van clenen dingen. Het sijn oec andere ingele die mere sijn 21 ende boven gaen die grade voerseit, want sy hebbense onder hem 22 met gehorsamheiden. Het sijn andere ingele die vermanen den hey-23legen princen die hebben heerscapien ende gebieden hem te volstane 24 inden dienst Goids. Het sijn noch een ander maniere van ingelen die 25 sijn geheten Tronus, op de welke es de⁵⁾ stoel Goids der welker hy 26 useert. Het sijn andere manieren van ingelen die sijn ghenaemt⁶⁾ 27 donderdanighe ende dienen tallen uren cherubinne wijs sijn alle wijs-28seden der verstandeger creatueren [ende die sien volmaectelijc den 29 spieghel vander claerheit Goids ende der creatueren]. Het sijn noch 30 andere manieren van ingelen die ghenaemt sijn seraphin, bernende 31 ⁺ ende verstaende, die sijn / bevaen⁷⁾ metter minnen Goids 32 meer dan eneghe andere redelike creatueren ende die gaen boven alle 33 andere creatueren van minnen, want tusschen hen ende Gode en es 34 gheen gheest.

2) De tekst van dit caput, reeds in de Franse hss. uiteenlopend, was waarschijnlijk bij de vertaling al onduidelijk; hier is hij althans zeer bedorven en men kan er moeilijk de bekende hiërarchie in terugvinden. Zie de Aant.

3) hs. vlien.

4) hs. liede.

5) hs. een.

6) hs. ghemaect.

+ 21r

7) hs. bleven.

358 Die coninc vraecht: Ofte die duvele weten alle dinc.aant.

36Sidrac antwort: Van dien dat sy hebben van ingeliker natueren soe 37 hebben sy groote wijsheit. Daer omme en weten sy niet alle dinc,

[p. 42]

1 maer omme dat haer natuere es meer gheestelijc dan [die natuere] 2 des menschen, alsoe sijn sy meer vroet van grooter consten. Ende die 3 menschen die te comene sijn en selen ghevoelen no weten meer dan 4 hem God wilt geven te wetene vanden dingen vorseit. Maer dat ge-5pens ende den wille en weet niemen dan God ende den ghenen dien 6 hijt vertogen wille. [Ende sy] en mogen niet doen al dat sy willen, 7 want die [duvele] dat goede niet en souden willen no mogen doen; 8 maer sy souden quaets ghenoech doen, nochtan niet alsoe vele alsi 9 wel willen souden en ware dats hem die goede ingele gestaden 10 wouden.

119 Die coninc vraecht: Wat vormen hebben dingele?aant.

12Sidrac antwort: Dene maniere hebben de vorme van Gode, want 13 alsoe gelijc was de gedane ons heren in hem. Ende inder manieren 14 dat de duvele nu lelijc sijn soe waren sy doe¹⁾ vol van allen scoen-15heiden. Ende en es niet vanden dingen die toe te comene sijn sy en 16 wetent al, want sy sient in Gode ende hebben macht van allen dat 17 sy willen sonder swaernesse te doene. Ende daer omme [dat] tgetal 18 vanden ingelen was vervult, soe wert ghemaect die mensce van licha-19meliker ende gheesteliker substancien. Ende die lichamelijcheit es ghe-20maect van iiij elementen, want die mensche heeft vleesch vander eer-21den, vanden watere dbloet, vander locht die ziele, vanden viere die 22 hitte. Thoeft des menschen es ront alse dat firmament ende het heeft 23 twee ogen alse dat firmament heeft ij lichte, dats de sonne entie 24 mane. Ende alsoe gelijc alse inden hemel sijn VII planeten soe heeft 25 die mensche VII gate in sijn hoeft, ende alsoe alse de locht heeft 26 in hare den wint ende den donder, alsoe heeft die mensche in sine 27 borst de hoeste ende den adem; ende alsoe alse de zee vergadert alle 28 ⁺ dinc te haer weert, alsoe gadert / de buuc in hem al [dat] 29 de lichame ontfeet; ende also deerde onthout alle dinc alsoe onder-30houden die voete alle die swaerheit des menschen. Vanden hemel-31schen viere heeft de mensche sijn sien ende vander hoechster locht 32 den nese, ende den blaes (ende) vander nederster locht ende vanden 33 watere²⁾; een deel vander herdicheit des steens heefti in hem ende 34 die groenheit³⁾ der bome heefti in die ogen⁴⁾. Van gheesteliker sub-35stancien heefti die ziele want het es geschreven; hy maecte den men-36sche na sijns selfs belde, dats der zielen gedane, ende haer grootheit 37 es in die drievuldicheit. Die ziele heeft in hare memorie, waer by sy 38 gedinct die dinge die toe comende⁵⁾ sin ende sy heeft oec verstan-

1) hs. soe.

+ 21v

2) bedorven tekst. Vgl. Elucidarium: ex superiore aere auditum, ex inferiore olfactum, ex aqua gustum, ex terra habet tactum.

3) hs. grootheit.

4) Elucidarium: virorem arborum in unguibus.

5) zie var. B.

[p. 43]

1nesse der dingen die iegenwordich sijn ende der dinge die men niet 2 en mach sien, ende sy es van sulken wille dat sy versmaet tquade 3 ende doet tgoede. In Gode sijn alle doechden ende God es in de ziele, 4 die Goids geheelde gelijct; ende die ziele es een dinc die hare gheselt 5 met allen dingen. Soe en connense de hemele niet wederstaen, sy en 6 weet ghenoech vanden hemelschen dingen ende vander hellen mede, 7 want sy es ene geestelike substancie gebeelt na dbeelde Goids ons 8 heren.

910 Die coninc vraecht: Maecte God den mensche met sinen 10 handen?aant.

11Sidrac antwort: Allene met enen behete maecti den mensche, wair by 12 wy mogen verstaen dat I onweert dinc es de mensche, want omme 13 de schennesse des duvels soe maecte God den mensche van onweerder 14 dinc, daer omme datti des scande heeft dat soe onwerden dinc clem-15men sal in de glorie daer hy uut gevallen es met siere hoverden. Ende 16 hy sette namen den iiij partien vander werelt: Sanaaf, Carboam, 17 Grunaf torcios, Samef, omme dat vijf tongen selen vervullen de 18 iiij partien vander werelt. Noch heeft de mensche ghelikenesse na 19 onsen here in diere manieren: want¹⁾ alsoe alse ons here es boven 20 alle dinc inden hemele, alsoe heefti ghemaect den mensce boven al 21 dat es inder eerden. Ende omme datti wiste dat de mensche vallen 22 soude soe maecti alle lichamelike dingen des hy te doen hebben soude. 23 Oec maecti vliegen, mieren ende ander wormekine omme de hoverde 24 ⁺ des menschen, daer omme alsi den mensche biten, datti dan / 25 dincken sal datti van onweerdeger materien ghemaect es, dat hine 26 can wederstaen nose van clenen dingen. Die miere entie spinne sy 27 aerbeiden in haren werken. Sy geven ons exempel dat wy oec aer-28beiden selen, soe dat wy wel verstaen in desen dat God al ghemaect 29 heeft tonsen behoef. Dat sout ene grote bliscap wesen want die bloe-30men hebben scoenheit, de crude hebben medicine, die vrucht vander 31 eerden voet ons, die wint die sonne entie mane hebben hare werke 32 ende bediedenesse in allen dingen die goet sijn ende alle worden sy 33 ghemaect omme den mensche; ende oec worden sy ghemaect ten love 34 Goids ende te siere glorien.

1) hs. wanter.

+ 22r

3511 Die coninc vraecht: Waer was Adam ghemaect?aant.

36Sidrac antwort: Hy was ghemaect in Ebroen daer²⁾ hy seder doot 37 was ende begraven; ende doen hy ghemaect was, wert hy gedaen int 38 eertsche paradijs, want dat es ene lieflike stede in orienten ende daer 39 sijn boeme van diverser³⁾ manieren die goet sijn jegen evele; want

2) hs. dat.

3) hs. demster.

[p. 44]

1 daer es [ene] vrucht, waert datter ene mensche [af] ate, hine soude 2 nemmermeer honger hebben. Ende waert dat men ate van ere ander 3 vrucht die men heet vrucht des levens, nemmermeer en soudemen 4 ouden no siec sijn no sterven. In dit paradijs wassi ghedaen ende daer 5 was Yeve ghemaect van siere rebben die wile datti sliep; ende weet 6 oec alsoe alsi waren van enen vleesche alsoe waren sy van enen wille 7 ende van ere ghedachten. God woude dat Adam gelijc ware hem, 8 want alsoe van hem comen alle dinc, dat oec alsoe geboren souden 9 werden alle menschen van Adame ende daer omme was Yeve ghe-10maect van Adame. Ende hy Adame maecte soe datti sonde doen 11 mochte omme meren loen te hebbene. Want doe¹⁾ sy ghecort wor-12den, en hadden sy niet gheconsenteert den duvel, sy hadden ghe-13weest soe vast dat sy noch dandere niet en hadden mogen sonde doen. 14 Ende eer sy sonde daden soe waren sy naect ende hadden ghene 15 scaemte van haren leden noch van haren ogen. Ende alsoe saen alsi 16 sonde hadden ghedaen iegen tgebod haers sceppers, soe kinden sy 17 hem naect ende ongecleet van clederen der gracien ende hadden / te 18 ⁺ hant scalcheit deen toten anderen, soe dat begonsten onder 19 hem grote scamenesse van haren leden (ende) daer omme dat men 20 weten soude dat al tgeslachte soude wesen sculdich deser sonden; 21 ende ons here die wiste dat groot goet ende groot orbore comen 22 souden van desen gheslechte. Eer sy sonde daden sagen sy Gode int 23 paradijs waer by de duvel hadde groten nijt, dat sy clemmen souden 24 indie stede daer hy uut gevallen was ende maecte hem in enen ser-25pente ende sprak soe vele aen dwijf dat sy viel; ende alsoe saen alsi 26 ghemaect was soe viel sy ende en was int paradijs maer VII uren. 27 Ende ter derder uren soe sette Adam elcken beesten haren name. 28 Ende ter sester uren at hy den appel ende Yeve gaffene hem ende 29 hy attene doer haren wille ende haer minne. Ende rechte te noenen 30 waren sy gheworpen uten paradise, doen cherubin uten hemele quam 31 ende brachte een sweert dat vlamde. Ende metten sweerde maecti 32 enen muer van viere, daer af tparadijs wert verlicht ende beloken, 33 ende dede VI ingelen hoeden tfier, dat haren lichame niet genaken 34 en soude ende stietse metten sweerde uten paradise. Engheen gheest 35 en sal mogen comen daer inne vore dien dat Goids sone comt in 36 eerterike ende sterven sal ende gehangen aen een cruce omme die on-37gehorsamheit die Adam dede sinen sceppere. Mits deser doot sal 38 ghebluscht werden die muer vanden viere die ommevaet tparadijs. 39 Ende hy sal breken die helle ende worpen daer uut Adame ende

1) hs. soe.

+ 22v

[p. 45]

1 sine vriende ende salse setten int hemelsche paradijs daer sy ewelijc 2 bliven selen. Sekerlike met rechte salmen geloven in dien God ende 3 sinden sal sinen sone in eerterike omme te stervene voer den mensche.

412 Die coninc vraecht: Doen Adam was geworpen uten para-5dise waer weert ghinc hy?aant.

6Sidrac antwort: Hy ghinc weder in Ebroen daer hy ghemaect wert 7 ende daer wan hy sonen ende dochteren. Ende daer na beweendi 8 Abel sinen sone dien Caym doot sloech. Ende daer na in enen langen 9 tide en woudi niet woenen met sinen wive; maer daer omme dat 10 God woude niet sijn geboren vanden quaden sade soe dedi Adame 11 ⁺ verwisen mits den ingel datti lach by sinen wive ende dede 12 hem winnen / Set, van wijs gheslechte die Goids sone soude 13 sijn geboren. Ende [wet] dat binnen Adams tide noit en rechende 14 no regenboghe en baerde in den hemel, noch die lieden en aten gheen 15 vlesch noch en droncken wijn ende alle sinen tijt waest alsoe scone 16 alse te somere ende al dat wert na verwandelt omme die sonden des 17 menschen.

+ 23r

1813 Die coninc vraecht: Dede Adam eneghe ander sonde dan datti 19 brac tgebot sijns sceppers?aant.

20Sidrac antwort: Neen hy niet, maer dat was alte grooten mesdaet, 21 want hy begeerde te sine God ende daer omme at hy den appel die 22 hem God verboden hadde, wies ghebod hy soude hebben gehouden, 23 want neghene dinc en soude doen die creatuere iegen haren sceppere. 24 Nu merct oftu stoets voer Gode ende iemen seide: Sich achterweert 25 op my, [ende God dan seide: Ic wille dattu sies op my,] du souts 26 sculdich sijn te doene tgebod dijns sceppers ende anders negheen, al 27 soude de werelt daer omme vergaen. Aldus dede Adam voir Gode 28 ende alsoe saen alsen die duvel vermaende soe sach hy achterweert. 29 Daer omme dedi mere sonde dan al die werelt. Ende in de selve 30 sonde dedi de VII hoeftsonden, daer hy mede beswaerde alle die 31 gheboren souden werden van hem. Ierstwerf wassi hoverdich, want 32 hy woude ghelijc sijn sinen sceppere; anderwerf was hy ongehor-33sam, want hy brac tgebod Goids. Derdewerf wassy ghierich, want 34 hy begeerde meer dan hem God woude gheven. Tfierde was sacri-35legie doe hy hem ane nam dinc dat hem God verboet. Tfijfste was 36 keefdom want sine ziele was ghevoecht ende ghecroent met Gode; 37 maer doen hy dede den raet sduvels doen dedi ontrouwe siere zielen 38 brudegoem, daer sy hare ere met verloes. Tseste was manslacht want 39 hy dode¹⁾ hem selven ende alle die na hem quamen. Dat VIIde was

1) hs. dede.

[p. 46]

1 dootlike glotternie doe hy ghelovede den wive ende at den appel 2 dien hem God verboet ende dede Gode smade. Ende soe wie enen 3 anderen mesdoet, hy es hem sculdich te beterne na de grootheit 4 vander mesdaet ende metter beternessen soe compt hy ter soenen. 5 Ende omme dat Adam mesdede jegen Gode soe es hy noch inder 6 demsterheit vander hellen ende daer sal hy sijn tote dat die vraye 7 ⁺ prophete comen sal in eerterike omme hem te verlossene. /

+ 23v

814 Die coninc vraecht: Wat dinghen nam Adam Gode ende hoe 9 saelt hy hem weder keren?aant.

10Sidrac antwort: Adam ontrac Gode alle die dingen die hy hadde 11 sculdich gheweest te doene; ende die ghene die van hem comen sou-12den hadden sculdich gheweest te verwinnen den duvel, ghelijc dat¹⁾ 13 hy verwonnen was ende al dat van hem quam. Ende in alle diere 14 manieren haddi dat sculdich gheweest te beterne ende te wederdoene 15 ofte de sonden noit geweest en hadden. Ende daer omme dat sine 16 sonde mere was dan al de werelt, soe soudi weder ghekeert hebben 17 alselke²⁾ dinc dat mere gheweest soude hebben dan al de werelt, 18 maer hine conste des niet gedoen noch een ander ende daer omme 19 bleef hy in de keitivichede.

1) hs. doen.

2) hs. als elke.

2015 Die coninc vraecht: Waer omme en bleef hy niet al ver-21loren alsi alsoe groten sonde deden?aant.

22Sidrac antwort: Dat en mochte niet sijn, want God hadde voirsien 23 tgetal vanden ingelen datti volmaken woude van Adams geslachte. 24 Ende weet dat dontfermicheit Goids Adame niet vergeven en woude 25 die sonde, noch hine woudene in sijn rike niet laten comen alsoe hy 26 was; want hadde hem God vergeven die sonde daer hy niet ghenoech 27 af doen en mochte, soe en haddi niet almechtich gheweest. Ja hadde 28 hine gedaen inde glorie, die alsoe zere mesdaen hadde dat was onver-29winlijc, daer hy dingele uutwerp allene omme een gepens, soe en haddi 30 niet geweest een gherecht rechtere. Ende daer omme soe es wel te 31 prisene [die beghange] des (ders) sondaren.³⁾ Alse een mensche vint 32 enen preciosen steen inden slijc, soe en leecht hine niet in sijn tresoer 33 voer dat hine scone ghemaect heeft. Ende omme dat de knecht mes-34daen hadde sinen here, soe en mochti in sine glorie niet comen omme 35 datti ghevallen was met rade des duvels. Maer hy moeste tierst ghe-36suvert sijn eer hy mochte comen voer sinen sceppere.

3) blijkbaar een corrupte plaats, vgl. de varr. Voor beghange, ingelast naar B, zie de Woordenlijst, en vgl. Elucidarium: peccator ergo puniri debuit.

3716 Die coninc vraecht: Waer omme en sal God niet sinden enen 38 mensche ofte enen ingel omme voer hem te stervene?aant.

[p. 47]

1Sidrac antwort: Hadde dingel weder ghecocht och te verlost den men-2sche soe hadde de mensche gheweest sijn eygen knecht, ende¹⁾ dat 3 ⁺ en mochte niet sijn, want die / mensche es gelijc den ingel. 4 Daer omme en wouts God alsoe niet, want dingel es subtijl ende 5 teder in sine natuere ende haddire enen mensche af ghemaect ende 6 hadden ghesent omme hem te delivereerne soe hadde des ingels macht 7 ghemindert gheweest. Ende om dat dingel noch de mensche niet en 8 mochten verlossen den mensche no ghenoech daer af doen mochten, 9 soe sal de Goids sone nemen vleesch an ene maget in twee manieren: 10 deen maniere es datti sal wesen God ende sal verwinnen den duvel 11 also de duvel verwan²⁾ den mensche ende hy sal hebben macht 12 boven alle dinc, alse die ghene die sal sijn warich God ende hy sal 13 ontpluken hare alre ogen ende herten die sine vriende selen sijn. 14 Dander maniere es datti sal sijn ghewarich mensche ende sal doen 15 al dat ghewarich mensche doen soude sonder allene sonde.

1) hs. want.

+ 24r

2) hs. vewan.

1617 Die coninc vraecht: Waer omme sal hy willen gheboren sijn 17 van ere maget na dien datti van hem selven gheboren es?aant.

18Sidrac antwort: Om iiij³⁾ redenen alsoe hy maecte den mensche. 19 Dierste redene es dese: doen Adam was geboren en haddi vader no 20 moeder anders dan Gode ende alsoe saen alse God sal werden ge-21boren vander maget soe sal hy sone sijn des vaders ende des heylichs 22 gheest ende hy sal sijn selve mensche. Dander maniere es om sine 23 mogentheit ende omme datti also woude. Noch omme anderen ma-24nieren, omme datti woude metten wive scenden den duvel ende den 25 mensche verlossen van siere macht ende vanden geboden der werelt 26 ende dan sal God besien de ghene die hem meest minnen ende selen 27 sijn gebod houden ende sinen ghebenediden lichame aenbeden selen. 28 Van dien gheslechte sal comen de maget (sijn) ende sal sijn suver 29 ende puer sonder sonde ende bloyen sal van alre weerdicheden ende 30 sal ontfaen den behoudere van alder werelt sonder mesgrijp ende 31 salne onthouden in haren lichame; ende de porte sal sijn besloten 32 alse die sonne in compt doer tgelas sonder quetsen. Ende dair sal 33 hy nemen menschelike natuere ende dair in woenen IX maenden 34 omme te vervulne die IX ordenen der ingele⁴⁾ vanden volke dat sal 35 ⁺gheboren⁵⁾ werden in dese werelt⁶⁾; ende hy sal weten 36 alle / dinc alse God alse hy geboren sal sijn ende na siere mogentheit 37 sal hy mogen doen alle dinc, maer hy sal willen houden in hem alle 38 die natuere des menschen sonder sonde doen.

3) hs. iij.

4) hs. daer dingele.

+ 24v

5) hs. gebroken.

6) Vgl. bl. 42 r. 17-19.

[p. 48]

118 Die coninc vraecht: Hoe lange levede Adam?aant.

2Sidrac antwort: Adam hadde gheleeft IX hondert jaer doen hy 3 sterf. Hy sende enen van sinen sonen toten ingel datti hem gave 4 gesonde vanden ongemake dair hy in was. Sijn sone ghinc ten ingel 5 ter porten des paradijs ende wouder in sijn gelaten ende die ingel 6 wederseide hem die poerte ende doe vragedi omme gesonde sinen 7 vader, ende die ingel gaf hem drie greinen ende seide: Draecht dit 8 dinen vader ende stect in sinen mont ende segt hem dat deen vanden 9 greinen hem sal ghenesen van siere grooter qualen, ende tgebod 10 Goids es: binnen V dagen ende enen halven. Hier op keerde de sone 11 te sinen vader ende gaf hem die drie greinen in sinen mont ende 12 vertelde hem hoe dingel hadde geseit ende seide: Vader en verslaet 13 u niet, dingel seide my dattu over V dage ende enen halven genesen 14 sout van diere qualen. Ende Adam versuchte ende seide: Een dach 15 voer Gode dat sijn dusent jare, ende doen sterf hy ende de duvele 16 namen die ziele met groter vrouden ende worpense inde helle. Die 17 IX hondert¹⁾ jare betekenen dongehoirsamheit die hy Gode dede 18 ende datti versmaedde die IX ordenen der ingelen. Ende die drie 19 greinen betekenen dat²⁾ wassen selen iij bome; op den enen sal 20 hy³⁾ werden gehangen ende ghecruist ende ghedoot ende met derre 21 doot sal de Goids sone ghenesen Adame van siere qualen, want hij 22 sal metter dood Adame nemen uter hellen ende alle die vriende 23 Goids, entie V [dage] entie halve betekenen V^M ende V^Cjare⁴⁾.

1) hs. Die dusent j.

2) hs. die.

3) men leze in r. 20: sal de Goids sone w.g. en in r. 21: sal hy g.A.

4) hs. betekenen VIc jare.

2419 Die coninc vraecht: Waer omme heet de doot doot [ende hoe 25 vele manieren sijn van doden]?aant.

26Sidrac antwort: Om dat sy es bitter⁵⁾ daer omme dat Adam beet 27 aen den appel die hem was verboden ende daer omme waren wy alle 28 doot. Ende het sijn iij⁶⁾ manieren vander doot. Een es die noch 29 niet ripe⁷⁾ en es, alse die doot der kindere⁸⁾. Ende de doot es oec 30 ⁺ herde bitter alse van ouden lieden. Ende omme die sonde van 31 Adame soe was/ gheorloeft de doot, anders en hadde de mensche 32 niet gestorven; ende also alse deen geslechte te geet ende dander compt 33 ende alsoe deen volcht na dander mits der doot, alsoe verwandelt 34 de mensche in sine oudere; ende int inde sijn sy ghelijc den ingelen.

5) hs. beter.

6) hs. iiij - De Franse teksten hebben iij; de Franse druk vermeldt er ook drie (zie beneden), onze tekst, evenals Haag, maar twee.

7) hs. n.n. en riep en es.

8) de Franse druk heeft hier nog: Lautre qui est aigre si comme celle des jeunes hommes. Zie ook de Aant.

+ 25r

3520 Die coninc vraecht: Ofte iet te voren compt den lieden vanaant.

[p. 49]

1 wat doode sy sterven selen, eest haestelijc oft anders ende oft sy 2 hem iet bedincken eer sy sterven.

3Sidrac antwort: Neen sy groot no cleine. Want die ghene die voer-4pensen dat sy sterven selen die en sterven niet galinge. Ende dat sijn 5 allene die goede die geloven in Gode ende in sine gebode. Ende soe 6 waer ende hoe sy sterven ofte verslagen worden ofte verbeten van 7 beesten ofte verbrant int vier ofte verdroncken int water ofte ver-8hangen alse een dief ofte wat doode hem met aventueren toe compt, 9 dat sijn alle salege doode int aenscouwen van Gode, want sine ghe-10rechticheit en mach ghene dinc laten verloren bliven. Want hebben 11 sy iet mesdaen in dese werelt mits der crancheit des vleesch, dat wert 12 hem al af ghedwegen mits der bitterheit vander doot. Maer wet¹⁾, 13 een quaet mensche die in Gode geloeft ende niet en hout sijn gebod, 14 hets hem een groot profijt datti langhe siec leecht voir sine doot. 15 Maer wet, die ghene die lange comen selen na ons, hem sal God sin-16den vanden hemele [een] goet gelove ende die X gebode die men sal 17 bevelen te houdene. Ende eest dat sise niet en houden soe selen sy 18 quader doode sterven. Ende die gene die langen tijt na comen selen, 19 alse de Goids sone comen sal in eerterike ende hem ghebieden sal een 20 goet gelove ende een gherecht ende sy dan in hem geloven selen 21 datti es een vray profete; (ende) eest dat [sy] niet en doen sijn gebot 22 datti hem gebiet met sinen boden, hem en sal niet mogen hulpen 23 haar wrede doot no clene no groot.

1) hs. wat.

2421 Die coninc vraecht: Hoe varen die zielen uten lichame²⁾ in 25 dander werelt?

26Sidrac antwort den coninc: Alsoe gelijc alsemen leedt de mesdadeghe 27 ten gherechte weert met grooten geselscape van rechtersknapen, die 28 hem anders niet doen en dorren noch en mogen en sy tfonnesse 29⁺ (dan) dat sy hebben verdient, alsoe ghelijc alse die ziele 30 sceet / uter lieden lichame, soe sijnder groote menichfuldicheit van 31 duvelen diese dragen inde helle. Ende eest dat de ziele heeft ghe-32loeft in haren sceppere, sy sal werden telivereert inde gheselscap 33 Adams tote dien dattie Goids sone scoren sal die helle ende sine 34 vriende verlossen. Ende en heeft die ziele niet geloeft in haren scep-35pere soe salse bliven inde helle ten eweliken dagen. Maer vanden 36 tide vanden gelove des Goids soens selen sijn iii manieren van uut-37vaerne der zielen, dats te wetene: die ghene die gherechtichlijc hebben 38 gehouden sine wet ende sine gelove ende sine gebode hebben gehou-39den, alse dese zielen laten de lichamen, soe selen daer comen groote 40 gheselscapen van ingelen ende selense hoeden ende bescermen iegen

2) hs. hemele. Vgl. de Vragenlijst.

+ 25v

[p. 50]

1 die duvele ende selense dan varen¹⁾ met sange ende met bliscapen 2 Gode lovende int hemelsche paradijs. Dander maniere es van den 3 ghenen die niet goets en selen hebben gedaen maer quaet in haer 4 leven ende die hem bedincken selen van hare mesdaet, dat sy die 5 gebode Goids niet gehouden en selen hebben ende hem beteren selen 6 voer²⁾ hare doot; alse die ziele van desen gaet uten lichame soe 7 selense nemen dingele Goids ende selense leveren den quaden geesten, 8 dat sise voeren int vagevier, dat se reine maect van allen sonden. 9 Ende die quade geeste en mogen der zielen gheen arch doen voerder 10 dan hem dingel bevolen hadde. Ende alsi daer hebben voldaen dat 11 sy sculdich sijn te doene, soe nemense die goede ingelen ende settense 12 int paradijs daer dandere goede ingle sijn. Die derde maniere es die 13 ziele die altoes heeft quaet gedaen ende van desen eerterike sceet 14 in quaetheden ende in sonden buten den geboden der wet, tote desen 15 comen groote hope van duvelen ende nemense ende voerense met 16 grooter scanden int vier van der helle, daer sy ewelijc sijn selen 17 sonder inde.

1) voor het transitief varen zie Mnl. Wdb.

2) hs. van.

1822 Die coninc vraecht: Wie was eer oft die ziele oft die lichame?

19Sidrac antwort: Die lichame was eer ghemaect van iiij elementen: 20 van viere van lochte van eerden ende van watere, ende hy heeft 21 ⁺ iiij complexien in hem. Ende doen hy ghefor/meert was 22 van Gode, doen blies in hem onse here God mits siere gracien den 23 gheest des levens ende gaf hem theerscap boven alle dingen inde 24 werelt, alsoe alse God es boven al inden hemele; ende van hem maecti 25 Yeven sine ghesellinne ende hine woude anders niet van hem hebben 26 dan gehoirsamheit alse ghi voren hebt gehoert. Maer hy brac sijn 27 gebod ende daer omme wertti ontcleet³⁾ vanden clederen der gracien 28 ende gheworpen uten paradise.

+ 26r

3) hs. gecleet.

2923 Die coninc vraecht: Dat welke eest dat sprect: oft de lichame 30 oft die ziele?aant.

31Sidrac antwort den coninc: De lichame en sprect niet, maer het 32 sprect die stemme ende die ziele. Want enen doden lichame es⁴⁾ oft 33 men hem leide op ene beeste diene⁵⁾ voerde (hy) daer hy woude⁶⁾. 34 Aldus eest vanden lichame ende vander zielen; al hadde die lichame 35 wille enich dinc te doene, hine sout niet connen wederstaen, die ziele 36 en wederstoet. Ende daer omme heves die ziele mere scout dan die 37 lichame, want die lichame es van eerden daer hy weder toe keren sal 38 want hy emmer sterven sal. Maer die ziele en mach niet sterven,

4) hs. e.d. es lichame.

5) hs. die.

6) bedorven lezing; zie de Aant.

[p. 51]

1 wat pinen ende wat travelgien sy doecht ende daer omme heeft die 2 ziele meer machs dan die lichame. Daer omme soe seggen wy dat 3 sy¹⁾ beleet²⁾ ende draecht den lichame ende doeten rueren ende 4 doeten spreken ende werct haer ja ende haer neen dat die lichame 5 niet ghedoen³⁾ en can der zielen, ende sy leecht ende bedect haer 6 selven inden lichame dat mense niet sien en mach. Dat machmen 7 sien openbare, want alse die ziele sceet vanden lichame so wert⁴⁾ de 8 lichame donweertste corre van eerterike, die spreken no rueren en 9 mach. Maer alse die ziele es ghesceden vanden lichame sy en mach 10 niet sterven maer sy vaert ende ontfaet dat sy verdient heeft inden 11 lichame daer sy inne gheweest heeft van al den tiden datti in die 12 werelt was. Ende daer omme soe hevet die ziele vele meer scout ende 13 occusoen van quaet te doene dan de lichame, want mits hare soe 14 doet de lichame al datti doet. Ende sy es gemaect vanden levene ende 15 daer omme soe blijft sy altoes levende ende en waer sy niet consen-16terende tquaet dat de lichame doet, soe en worde sy daer omme niet 17 ⁺ verdoemt no oec geset in de glorie om tgoet dat / de lichame 18 [doen mochte. Ende eest dat de lichame] sterft mits hare alsoe es 19 sy te mere mesdadich.

1) hs. datthi.

2) hs. verlicht.

3) hs. ghedogen.

4) hs. werct.

+ 26v

2024 Die coninc vraecht: Die ziele die altemale es gheest, die en 21 heeft lichame no lede ende die men niet en mach tasten no houden, 22 hoe mach sy ghevoelen ioye in die glorie van hemelrike ende [droef-23heit no] pine inder hellen?

24Sidrac antwort: Die ziele waerlijc sy es een gheest entie gheest es 25 soe subtijl een dinc dat mense niet en mach sien no houden no ghe-26voelen ende sy en mach niet sterven no eten no drincken. Ende saten 27 M. sielen op een haer van enen hoefde ende dat haer ware gherect 28 van enen muere ten anderen, soe en soude dat haer bogen no breken 29 noch last hebben. Die ziele ghevoelt grote bliscap inde glorie ende 30 grote droefheit inde helle. Alse die goede ziele sceet van eerterike 31 soe ontfaet sy alsoe saen cledere⁵⁾ van gracien der glorien inden 32 hemele metten ingelen sonder inde. Ende die quade ziele (n) ont-33faet⁶⁾ alsoe saen pine ende droefheit der hellen, daer sy inne ghe-34voert⁷⁾ wert ofte int vagevier dat welke sy⁸⁾ hevet verdient. Ende 35 es sy inde helle soe blijft sire⁹⁾ inne sonder inde, ende es sy int 36 vagevier, daer wert sy ghesuvert ende dan sal se varen inden hemel 37 ende ghecleet werden metten clederen der gracien ende der glorien

5) hs. cldere.

6) hs. ontfaen.

7) hs. ghevoet.

8) hs. hy.

9) hs. sine.

[p. 52]

1 ende dit sal sijn na de comst [des Goids] soens in eerterike.

225 Die coninc vraecht: Waer woent die ziele inden lichame?

3Sidrac antwort: Die ziele woent inden lichame over al daert dbloet 4 es. Ende daer dbloet niet en es daer en blijft die ziele niet, dats te 5 wetene in tanden, in nagelen, in haer; ende in desen steden en woent 6 die ziele niet. Ende eest dat dese selc stont sweren ende wee doen 7 dats daer omme dat hare wortelen ghereinen dbloet. Maer diese snijt 8 oft ave cort soe en ghevoelt men daer niet.

926 Die coninc vraecht: Waer omme en mach die ziele niet 10 dueren inden lichame alsi sterft?

11Sidrac antwort: Alsoe alse een savoer dat vol es van visschen ende 12 men dien savore sijn water ontlaet, soe bliven die visscen op deerde ende 13 springen ende moeten sterven. Ende die ghene dies de vissche 14 sijn, vaense ende doense som roesten ende som zieden ende doense¹⁾ 15 ⁺ keren ende bereiden alsoe lange datse / goet tetene sijn. 16 Ende rechte aldus eest vander zielen ende vanden lichame. Alse de 17 lichame heeft verloren sijn bloet in wat manieren dat gevalt, soe 18 wert die ziele ie lanc soe crancker ende alse dbloet al ute es, soe 19 sprinct die ziele alse een visch uten watere ende moet rumen den 20 lichame met fortsen. Dan comen die visschere vanden zielen, sijn sy 21 quaet sijn sy goet, dats te verstane dingele ende die duvele ende 22 dragense en weghe ende gheven hem loen na dat sy²⁾ verdienden 23 inden selven lichame; ende heeft sy³⁾ wel ghedaen, soe sal sy sijn 24 in⁴⁾ de bliscap des Goids soens alst tijt sijn sal.

1) hs. doetse.

+ 27r

2) hs. l. daer na sy v.

3) hs. heefti.

4) hs. sal sy suver de bl.

2527 Die coninc vraecht: Hoe sterven die liede?

26Sidrac antwort: In vele manieren sterven die liede; deen sterft omme 27 datti volleeft heeft den tijt die hem God sette. Dander sterven om 28 grote mesdaden die sy mesdoen iegen haren sceppere, alsoe alse een 29 knecht die ghestoten es ute sijns meesters huyse voir sinen tijt omme 30 sine mesdaet. Dander sterven omme grote siecheit. Dander om groote 31 pine oft om grote sorge des werelijcx goeds⁵⁾. Dander in stride 32 ende in vele andere manieren, want gheen (ander) mensche en mach 33 leven een oghe opslach buten sinen termine dien hem God gheset 34 heeft. Met sire mesdaet mach hy sterven voir sinen termijn. Ende 35 alsoe ghelijc alse wy hebben ghesecht van den knechte die ghestoten 36 was ute sijns heren herberge om sine mesdaet, omme datti willens 37 hadde mesdaen, inde selve stede daer hy mesdede soe mochti hebben 38 wel gedaen, waer by hy bleven ware in sijns heren herberghe ende

5) hs. goids.

[p. 53]

1 in sine vrientscap ende hadde mogen dienen sinen tijt ute. Aldus 2 eest vanden lieden, sijn sy goet sijn sy quaet met haren wille; wat 3 doode dat sy sterven, ter gherechticheit ons heren en mach niemen 4 ontvlien, want na sine gebode moet al gaen van goeden ende¹⁾ van 5 quaden.

1) hs. ende ende.

628 Die coninc vraecht: Hoe salmen gheweten dat God maecte 7 den mensche na sine ghelikenesse?

8Sidrac antwort: Wij vinden bescreven inden boec van Moyses 9 Goids ghetrouwe knecht: Doen God die menscheit maken woude 10 seidi: Wy selen maken enen mensche na onse ghelikenesse, ende 11 dat woert was na die godheit ende na den heileghen / gheest ghespro- 12 ⁺ ken. Ende by desen woerden soe weten wy wel dat God 13 den mensche maecte na sine ghelikenesse, ende datti es éen God in 14 drie persone. Ende hy mochte wel hebben ghesecht: Wy selen maken 15 enen man, sonder meer te seggene. Ende dats te verstane dattie 16 mensche niet en es vader no sone no heilich gheest, noch God en 17 ware oec niet comen selve omme selken mensche te verlossene vander 18 macht des viants; daer omme seide hy: Wy selen maken den men-19sche. Daer omme²⁾ selen wy weten datti ons ghemaect heeft na sine 20 ghelikenesse ende heeft ons ghegeven verstannesse ende ondersceet 21 te kinnene goet ende quaet alsoe dat wy weten mogen dat wy sijn 22 dwertste dinc van eerterike.

+ 27v

2) r. 19-20 te lezen: Ende daer omme dat wy selen weten datti ons gh.h.n.s.gh. heefti ons gh. (Vgl. Haag).

2329 Die coninc vraecht: Na dien dat wy ghemaect sijn na Goids 24 gelike, waer omme en mogen wy dan niet doen alse God?

25Sidrac antwort: Sekerlijc heeft ons God ghemaect na sine ghelike-26nesse ende daer omme heeft ons God ghegeven heerscapie boven alle 27 creatueren die hy maecte, want alle doen sy ons reverencie ende sijn tonsen 28 gebode. Ende omme dat selve dat wy Gode geliken soe be-29kinnen wy dingen die sijn ende gheweest hebben ende sijn selen, ende 30 wy kinnen dat ons goet es ende dat ons quaet es ende connen pinen 31 ende arbeiden ende winnen des wy leven ende weten alle dandere 32 dingen des dandere creatueren niet en weten. Want andere creatueren 33 die God ghemaect heeft, die niet en sijn na sine gelike, die en hebben 34 noch macht noch verstannesse van doen dingen die wy doen ende 35 gebieden. Ende al sijn wy ghebeelt na Goids gelike wy en mogen 36 niet sijn alsoe sterc noch alsoe wijs alse God. Want hy es sceppere 37 ende wy sijn sine creatueren ende hy es here ende machtich boven al 38 ende wy sijn sine dienstknechten. Hy es mere dan al die werelt, hy

[p. 54]

1 es weerdeger dan hemel ende eerde ende al datter in es ende alle din-2gen van eerterike komen van hem. Hy en hadde noit begin noch inde 3 hebben en sal ende daer omme datti weder vervullen woude die 4 stoele int paradijs daer dingele ute geworpen waren mits hoverden, 5 ⁺ soe maecti ons na sine gelike omme datti met / ons weder 6 vervullen woude die steden, want anders en waren wy niet weerdich 7 te comene in sine gheselscap ende daer om heefti ons ghemaect na 8 sine gelike. Maer weet dat wy daer niet alle comen en mogen, maer 9 die ghene dies weerdich sijn selen ende sine gebode houden selen 10 daer comen.

+ 28r

1130 Die coninc vraecht: Waer vaert dbloet alse die lichame 12 sterft?

13Sidrac antwort: Dat bloet maecte God inden lichame vanden watere 14 ende den lichame vander eerden, want alsoe alse de eerde drinct 15 dat water in hare ende hanteert, alsoe drinct ende useert (de lichame) 16 de lichame dat bloet. Entie ziele onthout den lichame ende dbloet 17 met hare hitten entie hitte verwermt dat bloet ende doet rueren 18 ende leven den lichame. Ende alse die ziele sceet vanden lichame, soe 19 voert sy met hare hare hitte die rueren ende leven dede dbloet ende 20 den lichame. Ende alse dbloet verliest die hitte vander zielen soe 21 keert te siere natueren ende wert water ende dat water drinct dan de 22 lichame, die es vander natueren der eerden, alsoe alse die eerde drinct 23 dwater. Ende dan alse die lichame dat gedroncken heeft soe ver-24vaert dbloet ende wert niet; ende weet dat de ziele niet en mach 25 sijn in den lichame sonder dbloet ende dbloet sonder die ziele.

2631 Die coninc vraecht: Waer vaert dat vier als ment bluscht ofte 27 uut gaet?

28Sidrac antwort den coninc: Dat vier es van der sonnen ende ter 29 sonnen keert weder alst ghebluscht wert; alsoe ghelijc alse wy sien 30 dat de sonne doet haren omloep ende ons nochtan dunct dat sy 31 stille staet ende al hare hitte ende hare claerheit sprait in eerterike 32 [ende] sy in haer selven niet en verliest noch en mindert, alsoe eest 33 tfier. Alst es ghebluscht soe trecket hem selven weder danent comen 34 es ende nemt sine natuere metter sonnen; want al dat vier van eerte-35rike es van der sonnen ende trect hem weder ter sonnen.

3632 Die coninc vraecht: Alse die lichame verliest half sijn bloet 37 waer omme en vaert dan die ziele niet ute?

38Sidrac antwort den coninc: Alse die lichame verliest deen helicht 38 ⁺ van sinen / bloede, die hitte nochtan die in die ziele es die 40 dat bloet verwermt en te gaet nochtan niet, want in die stede daert 41 dbloet blijft daer onthout dat bloet de ziele. Want engeen vanden

+ 28v

[p. 55]

1 tween en mach niet allene bliven inden lichame ende luttel bloets 2 datter inne blijft onthout den lichame entie ziele te samen. Ende alse 3 een brant die dat¹⁾ vier onthout an hem, alse hy verteert es ende 4 faelgeert, soe gaet dat vier ute ende vaert henen; alsoe es dat bloet 5 de brant ende tfier es die ziele. Ende alse de lichame sijn bloet niet 6 en verliest (ende hy verliest) ende hy sterft van siecheden soe ver-7vult die ziele de dage die hy²⁾ gehat soude hebben op die werelt; 8 ende dan sceet deen vanden anderen³⁾, alse een brant die leecht int 9 fier die al verteert es ende niet worden en es; dat vier trect weder 10 ter sonnen die sine natuere es. Alsoe eest vander zielen ende vanden 11 bloede, want die ziele trect weder te Gode ende te sinen gebode; ende 12 die adem die gaet uut sinen monde dien geeft die ziele ute ende sal 13 hebben na dat sy verdient heeft in dese werelt.

1) hs. daer

2) l. sy?

3) hs. studeren.

1433 Die coninc vraecht: Van wat natueren ende wat complexien 15 es die lichame?

16Sidrac antwort: Die lichame es vander natueren der eerden ende hy 17 es van couder⁴⁾ complexien ende es ghemaect vanden iiij elementen: 18 vander eerden heefti dat vleesch, van watre dbloet, vander locht de 19 ziele, vanden viere de hitte. Dat vleesch dat ghemaect es vander 20 eerden dat es cout, dbloet dat ghemaect es vanden watere dat es cout, 21 die ziele die ghemaect es vander locht sy es cout; want elc van hem 22 keert te siere natueren daer af hy ghemaect es. Ende die hitte die 23 compt vanden ademe Goids inde ziele die es warm ende daer af 24 verhit alle die lichame. Die adem heeft ii dingen dats warmheit ende 25 locht; ende die hitte die de ziele heeft vanden ademe Goids die es 26 int bloet ende dat bloet verwermt van natueren ende met fortsen 27 (ende) alle dandere dingen die in den lichame sijn, maect die humore 28 ⁺ swert ende⁵⁾ mits der hitten ende daer omme heet men dat 29 bloet warm. /

4) in het hs. stond ander, door P. Oris verbeterd in cauder.

+ 29r

5) Hier ontbreekt een woord, misschien moet er gelezen worden (vgl. K): ende anders. Vgl. ook Haag: fait les humeurs noires et jaunes.

3034 Die coninc vraecht: Sijn die zielen ghescapen van beginne der 31 werelt ofte werden sy ghemaect elcx daechs?aant.

32Sidrac antwort: God maecte tenen male alle dingen die wesen sou-33den ende die maecti alle te samen, want hets ghescreven datti in 34 ene ure maecte alle dingen die toe comen souden. Maer hy viseerde 35 te voren alle dingen in diversen gedanen. Want also sijn wille was 36 van beginne van eerterike datti wiste hoe vele creatueren geboren

[p. 56]

1 souden werden ende elcke ziele hebben soude, soe es te wetene datti 2 die zielen mede maecte tenen male. Want alsoe saen alse hy sijn 3 gebod dede soe waest al voldaen. Daer omme seggen wy dat op ene 4 ure ghemaect worden alle dingen die sijn souden inde werelt van 5 dier uren dat sijn gebod gedaen was. Ende en waent des niet dat enege 6 creatueren alsi geboren werden dat dan God gebiet hare geboerte 7 maer sy es geoirdineert ende geboden van beginne der werelt.

835 Die coninc vraecht: Sal de mensce anders iet doen dan de 9 gebode sijns sceppers?

10Sidrac antwort den coninc: God heeft ghemaect den mensche na-11tuerleke daer omme datti hem dienen sal ende sijn gebod doen sal 12 ende haten sinen viant ende den onsen, dats te weten den duvel ende 13 sine werke. Alse gelijc alse wy willen hebben heerscap over ander 14 creatueren alle die God maecte ende dienst hebben van hem, also 15 wilt dalmechtege God hebben van ons ende dat wy hem geloven 16 ende aenbeden, want wy sijn sculdich te hebbene grote minne te 17 Gode ende groote hatie ten duvel.

1836 Die coninc vraecht: Die ghene die Gode noch gheen weldoen 19 en kinnen, mogen sy eneghe onscout hebben voir Gode?aant.

20Sidrac antwort: Die ghene die Gode niet kinnen en selen, God en 21 sal hem niet kinnen no met wette no met ghelove no met werken, 22 ende die sijn verdoemt ende hy salse verdoemen alse sijn viande 23 teweghen daghen. Ende die ghene die in Gode niet geloven en willen 24 ende sine werke niet doen en willen van onkinlijcheden ochte van 25 simpelingen onnoselheden, (ende) eest dat sy verdoemt werden so en 26 ⁺ selen sy niet zere werden ghetormint; ende eest / dat sy 27 genade soeken voer haer doot ende perdoen ende sy gheloven dat 28 sy nemmermeer sonde doen en selen ende de gelofte wel houden, 29 soe selen sy behouden bliven.

+ 29v

3037 Die coninc vraecht: Waer omme heet die doot doot?aant.

31Sidrac antwort: Hy en es niet geheten doot metten ghenen die ster-32ven in dit eerterike; ende ons dunct dat sy sterven, maer sy varen 33 vander ere werelt in dandere. Die ghene die niet gheloven in haren 34 sceppere sy sterven, ende die geloven in haren sceppere ende sine 35 gebode niet en houden, hem ware die doot beter aen hare ziele 36 dan aen haren lichame. Want sy [die sijn selen in die nederste 37 helle ghetormint, selen] (dede) zere bidden omme die doot ende 38 sy sal hem vlien. Alse die Goids sone sal comen doemen ander-39werf die goede ende die quade, soe selen hare lichamen werden ver-40wect ende selen metter zielen te samen varen in de pine alsoe sy 41 waren inde werelt. Die goede zielen en sterven niet maer sy

[p. 57]

1 varen¹⁾ inde alre hoechste helle; dat sijn die gene die geloven in 2 haren sceppere ende sine gebode (niet en) doen ende daer selen sy 3 bliven tote dien datti sinen sone senden sal omme hem te delivereerne 4 ende dan sal hise setten int hemelsche paradijs, ende als hy ander-5werf comen sal omme hem allen te jugeerne soe selen hare lichamen 6 keren metten zielen inde bliscap ende inde glorie metter ingele 7 geselscap die nemmermeer inden en sal.

1) hs. d.g.z. varen en sy en sterven niet. Vgl. Kln.: in sterven neyt mar sy varen.

37a (J 37) De koningh vraghet: Wo vele werk synt dar?

Sydrak secht: Dar synt twe werlt: de eyne is de werlt der gnaden unde der ere Godes dar de engele syn unde de ertscheengele dar de gude gheselschapp Adams in komen schall. De andere werelt dat is de helle darinne de dusternisse unde duvele syn. De eyne vanden werelden is gheheyten de sonne, de mane, dach unde nacht unde anderen gheistliken dinghe de wy seen unde de uns de klarheit gheven unde uns denen in desser werlt. De andere werlt is dar wy inne wonen unde leven lichameliken. Unde de erde, de dat all vorswelghet, dat is unse buck de dat all vorteret. Dar is de werlt lichameliken dar de guden unde de quaden syn. Unde en is nicht dan ere unde entloset unse begheringhe Gode to denende.

838 Die coninc vraecht: Es God van grooten lone den ghenen 9 die hem dienen?

10Sidrac antwort den coninc: En ghene ziele en mach pensen noch 11 seggen tgoet ende die ere vanden lone Goids ende wat grooter din-12gen dat God geeft den ghenen die in hem geloven ende sine gebode 13 houden. God en gebiet hem anders niet dan dit clene dincsken, dats 14 dat sy doen tgoede ende laten tquade ende hy salse eren met sinen 15 ingelen, want dingele en sijn maer allene een gheest. Maer die goede 16 mensche(n) die sijn gebot doen sal, dien sal hy setten inden hemele 17 met lichamen ende met geeste ende omme sinen wille sal hy sinden 18 sinen sone in de werelt ende livereerne ter doot. Dats groot loen 19 dat God sal geven sinen vrienden, datti omme haren wille leveren / sal 20 ⁺ sinen enegen sone ter doot. Wet voer waer dat God sal 21 doen sinen vrienden alsoe gelijc alse men doer een clein gaetken sage 22 ene grote scare volcx; ende ghene ziele van eerterike en mochte 23 pensen dere ende tgoet ende den groten loen die God sal geven sinen 24 vrienden.

+ 30r

2539 Die coninc vraecht: Die gheslechte die sijn selen inden tide 26 des Goids soens ende daer na, selen sy alle geloven [aen Gode]²⁾?

27Sidrac antwort den coninc: Alle selen sy gelovende sijn in sine ge-28love, dats te verstane van sinen volke. Maer sy selen sijn van mene-29gerande tongen ende deen sal hebben ingere gebode dan dandere 30 want die ghene die den Gods sone ghebieden sal te sine sijn [volc dat

2) Vgl. Vragenlijst.

[p. 58]

1 sal altemale een sijn]. Ende dat sijn XII knechte gebieden selen na 2 hem dat sal tselve sijn datti vore geboot met sinen monde. Ende die 3 ghene die daer na comen selen ende sijn selen in die steden¹⁾ siere 4 XII knechten, sy selen sien de crancheit ende de tederheit des vleesch 5 der liede ende selen gebode maken vele lichtere, want sy sullens 6 hebben de macht vanden Goids sone ende van sinen XII knechten. 7 Maer elc vanden nacionen sal wanen sijn betere dan dandere in haer 8 dunckene, maer sy selen sijn alse een bogaert daer vele bome sijn. Die 9 boem die goede vrucht gheeft ende van goeden gore es, die mint 10 die here vanden bogaerde meest ende nemter mere waren toe dan 11 ten anderen. Aldus na dese gelike selen sijn alle die nacione die ge-12loven selen inden Goids sone ende in sine gebode, want sy selen 13 meest van hem gheprijst sijn ende gehoecht.

1) hs. in dere.

1440 Die coninc vraecht: Wat gebode selen sijn die God gebieden 15 sal sinen volke?

16Sidrac antwort den coninc: Dat sal sijn minne ende abstinencie, ver-17drachlijcheit ende vreedsamheit ende dat niemen en doe anderen dan 18 hy woude dat men hem dade. Ende omme die minne die God heeft 19 tote Adame soe sal hy senden sinen sone in eerterike ende leveren ter 20 doot omme Adame te verlossene. Ende omme die minne die tfolc 21 hebben sal toten Goids sone soe saelt hem [leveren] te groten tor-22menten toter doot omme te comene ter gheselscap inden hemele. 23 Ende omme die minne, abstinencie, verdrachlijcheit ende vreedsam-24heit soe selen sy hebben die glorie inden hemele, want alle goede 25 ⁺saken²⁾ comen ute / desen vieren doegden ende [die] dese 26 iiij doegden heeft in hem hy mint alle goede dinghen.

+ 30v

2) hs. doegden.

2741 Die coninc vraecht: Welc es dalre sekerste dinc dat es ende 28 [meest] es ghebenedijt ende alre³⁾ weerdichste?

29Sidrac antwort: Die ziele es dat weerdichste dinc dat es in eerterike 30 want sy es goet ende scone ende vele clare ende lichtere dan die 31 sonne ende sy es werdeger dan eneghe ander dinghe die God gemaect 32 heeft in die werelt; want sy es vanden ademe Goids ende dingele 33 sijn gemaect omme hare te behoedene ende [sy] sal sijn voer Gode 34 aenscouwende aenschijn iegen aenscijn; ende es dat sekerste dinc dat 35 es, want die goede ziele sal sijn inde gheselscape Goids in die glorie 36 metten ingelen, daer sy nemmermeer hebben en selen no honger no 37 dorst no coude no hitte no ander gebrec. Want hy⁴⁾ ghebenedide 38 alle dingen omme dat sy dienen souden der zielen ende der zielen 39 benedixie es soe groot, waer sy gedaen in enen steen, hy soude spre-

3) hs. alle.

4) hs. die.

[p. 59]

1ken ende gaen op die eerde by hem selven; ende waert dat sy ginge 2 in donweerste beeste van eerterike sy soude connen¹⁾ spreken. Ende 3 noch meer sal sy gebenedijt werden van den monde des Goids soens 4 teweliken dagen alse hy comen sal anderwerf jugeren die werelt, dats 5 te wetene ten inde van der werelt, alse hy jugeren sal die goede ende 6 die quade.

1) hs. comen.

742 Die coninc vraecht: Welc es dlelicste ende donsekerste ende 8 tfermalendijtste ende donweertste dinc dat es?

9Sidrac antwort: Die quade ziele es dat lelicste dinc dat God ie maecte, 10 want die quade ziele es dat lelicste ende dat eyselijcste dinc dat es; 11 ende diese sien mochten sy souden hem scamen van hare. [Ende sy 12 es een huis des duvels ende stinckende] alsoe zere dat die ingele 13 niet en souden mogen verdragen den stanc. Ende altoes es groot 14 anxt van hare dat sy meer aerchs hebben mach dan sy heet. Ende sy 15 sal sijn getormint inde geselscap der duvele ende hebben sine malen-16dixie. Sy es²⁾ die meeste vermalendijtste dinc die God ie maecte, 17 want sy sal vermalendijt sijn vanden monde des Goids soens ten dage 18 des oirdeels vor dingele ende daerchangele ende voer dandere goede 19 zielen, die alle blide selen sijn van haren arghe.

2) hs. Sies.

20⁺ 43 Die coninc vraecht: Die goede zielen / selen sy sericheit heb- 21 ben omme tfernoy van quaden zielen?aant.

22Sidrac antwort: Met waerheiden seggic u dat alle goede zielen sijn 23 van den wille Goids ende al sijn jugement sal hem wel behagen 24 van³⁾ sinen vianden ende hem sal duncken dat sy ghewroken sijn 25 over hem omme dat sy hebben gheweest iegen Gode. Want hy es 26 rechtere ende al sijn vonnesse es gerecht ende goet. Ende die goede 27 zielen [selen] also zere begeren (sy) te ziene de quade inden tormente 28 ende alsoe grote bliscap af hebben, alsoe gelijc alse wy ons verbliden 29 vanden visschen die wy sien swemmen int water.

+ 31r

3) hs. ende s.v.

3044 Die coninc vraecht: Welc es beter oft gesonde oft siecheit?

31Sidrac antwort den coninc: Ghesonde es herde goet want die ghe-32sonde ziele es suver ende reine, sy sal sijn inde geselscap Goids alsoe 33 alse een ridder die ghesont ende sterc ware (ende sterc) van uwer 34 maysenieden; ende omme datti vrome ende sterc ware daer omme 35 soudine liever hebben met u in enen stride, ende ware hy teder ende 36 cranc van siecheden soe soudi willen datti ware van u. Aldus eest 37 van ghesonden want die ziele die siec es [die es in sonden ende es] 38 vanden⁴⁾ geselscape des duvels. God en wilt niet dat hem die ziele 39 genake sy en sy sterc ende tierst van diere siecheden ghenesen. Ende

4) hs. die siec es van geselscape.

[p. 60]

1 die ghesonde ziele die sonder sonde es wilt God dat by hem sy vaste 2 aen sinen lichame. Ende hem es beter gesonde dan siecheit, want die 3 stercheit ende die gesonde die sy hebben die besegen sy ende useren 4 wel voir hem selven ende vore andere. Die quade, die goet niet doen 5 en willen maer al quaet useren, hem es die siecheit beter aen den 6 lichame dan die ghesonde, want die tederheit ende siecheit des licha-7men onthoudene van quaet doene beide hem selven ende anderen 8 ende die goede sijn in hare ruste van hare doget.

945 Die coninc vraecht: Wat machte gaf¹⁾ God der zielen inden 10 lichame in dit eerterike?

11Sidrac antwort: God heeft ghegeven elcker zielen een conincrike te 12 houdene ende te berechtene ende eest dat sy dat conincrike wel be-13waert ende governeert, soe sal sy sijn ghecroent ende geset inden 14 conincliken stoel met grooter vrouden ende bliscapen voir Gode ende 15 ⁺ God sal seggen tote hem: Mijn vrient, come in mijn / gesel-16scap ende ontvanc die crone vanden conincrike dat ic dy hebbe 17 ghegeven in hoeden. Want du hevest wel ende ghetrouwelijc behoet 18 ende best dat weerdich te houdene ende te dragene dese crone, want 19 sy es aen dy wel bestaet. Dat conincrike es de lichame [ende tgoet 20 dat die lichame doet] in dese werelt dat es de goede hoede ende 21 tgoede gelove dat de mensche heeft te sinen sceppere ende wel hout 22 sine gebode. So wat die ziele wille dat doet de lichame²⁾ na sine 23 macht, want die ziele dat es die coninc ende de lichame es dat coninc-24rike. Ende de gebode die de goede coninc doet gebieden in sijn 25 conincrike dat sijn die goede werken die God heeft in hoeden³⁾. 26 Ende eest datti sine conincrike niet wel en berecht soe sal hy met 27 scanden sijn gelevert int quade vier. Ende daer omme selen wy laten 28 de werke des duvels ende selen doen die gebode die God geboden 29 heeft. Die hadde enen goeden vrient die hem vele goets hadde ge-30daen, ende hem die vrient bade datti ene grote daet doer hem dade 31 ende bestonde, al souder hem grote pine ende niet ane⁵⁾ ghelig-32gen⁶⁾, hy soude nochtan met rechte doen dat hem sine vrient bade, 33 die hem soe vele goets hadde gedaen. Soe eest dan wel recht dat wy 34 geloven in onsen here ende in onsen sceppere ende dat wy doen datti 35 ons gebiet. Want hy heeft ons gegeven heerscapie boven alle die din-36gen van eerterike ende hy en gebiet ons genen arbeit no pine, maer 37 dat wy hem geloven ende aenbeden ende dat wel doen omme die

1) hs. wat maecte God.

+ 31v

2) hs. de lichame doet.

3) te lezen: d.G. ghegeven h.i.h. Vgl. Haag: lequel dieu lui a donne en garde.

5) hs. ave.

6) Haag: ia soit ce quil ne fust a son prouffit ains fust a son traveil. Vgl. K en Kln.

[p. 61]

1 minne van hem. Wet dat de ghene die comen selen na ons ende die 2 ghene die na hem comen selen, die geheten selen sijn tfolc des Goids 3 soens ghewarichs propheten, hem sal hy noch mere gebieden dan 4 ons ofte hem die vore hem comen selen; want hy sal hem vele meer 5 gebieden te houdene dan eneghen volke [dat voer hem was].

646 Die coninc vraecht: Alse die Goids sone ghevaren es te hemele, 7 selen dan liede bliven die tfolc bestieren selen?aant.

8Sidrac antwort: Alse die Goids sone gheclommen es inden hemel soe 9 sal hy laten sine macht sinen XII knechten ende dese selen maken 10 ⁺ een heylich huus, dat sal geheten sijn thuus des Goids soens. 11 [Na] hem¹⁾ selen comen / andere die altoes selen houden der voer-12dere²⁾ gebode ende selent houden enen langen tijt ende die selen sijn 13 van grooter macht ende van grooter rijcheit ende van grooter heer-14scapien. Ende overmits hare rijcheit selen sy crancken in haren ge-15love des Goids soens ende in doene die gebode, de gaven ende setten 16 die XII knechte voirseit. Ende God salse int leste confunderen ende 17 destrueren omme hare sonden mits den ghenen die connen³⁾ selen 18 van astronomien, want sy selen vroet sijn ende van grooter wijsheit.

+ 32r

1) hs. Hen.

2) hs. vroedere.

3) hs. comen.

1947 Die coninc vraecht: Thuus des Gods soens wien sal dat be-20volen sijn ende wie saelt hoeden ende berechten dan?aant.

21Sidrac antwort: De princen vanden knechten des Goids soens sy 22 selent hoeden ende selent voert bevelen enen man die sal heten 23 vader der vadere ende soe saelt sijn vanden enen op den anderen 24 toter comst des valsch propheten die de werelt verkeren sal, ende hy 25 sal sijn sone des duvels. Ende na de comst des Goids soens sal doget 26 ende goet altoes wassende sijn ende gehoecht in eren ende na sine 27 comste dusent jare selen die sonden wassen in eerterike jeghen sijn 28 volc ende jegen sijn gelove ende die selen sijn bedect ende verborgen 29 onder die goede alse de crucke onder de terwe. Daer na over enen 30 langen tijt selen comen twee groote colummen, deen sal sijn geheten 31 minderbroeders ende dander predicaren ende derre selen vele sijn in 32 die werelt ende sy selen sijn arme liede ende die goede liede selense 33 minnen ende eren ende ontsien omme tgoet dat sy doen selen; ende 34 selen hem toedragen ere ende reverencie omme dese vrese entie dochte 35 die sy hebben selen voer hem. Want die liede omme dese colummen 36 selen laten vele quaets te doene omme de vrese ende den anxt dien 37 de quade hebben selen. Want dese ij colummen selen sijn kempen⁴⁾ 38 des geloefs ende vanden huse des Goids soens ende sy selen sijn viande 39 ende adversarise des duvels.

4) hs. knapen. Zie de varr.

[p. 62]

148 Die coninc vraecht: Die goet no quaet en doet es dat ael-2moesene oft sonde?

3Sidrac antwort: Die goet noch quaet en doet hy leit leven van beesten 4 ende arger dan beesten, want hadde de beeste verstannesse in hare 5 ⁺ sy soude goet doen; entie sonde doet hy doet quaet ende de 6 tgoede / laet te doene hy doet sonde, alsoe gelijc alse die gene die 7 grooten honger heeft ende grote begeerte van etene ende hy dan lijt 8 doer een hof daer vele vruchten sijn, hy doet quaet eest dat hire¹⁾ 9 niet en pluct ende eet ende hem niet sterven en late(n). Want hets 10 mere sonde laetti hem sterven dan ofte hy der vrucht ghereinde.

+ 32v

1) hs. hine.

1149 Die coninc vraecht: Die ghene die heerscapien houden, weder 12 selen sise houden sterkelijc oft selen sy ontfermhertich sijn?aant.

13Sidrac antwort: Heerscapien sijn van Goids geboden omme te hou-14dene gherechticheit in eerterike. Want en ware gheen gerechte, die 15 liede souden sijn na die wise vanden visschen: die stercken souden 16 eten²⁾ die crancken ende de groote souden eten die clene. Dat sterke 17 gherechte sal sijn omme te rechtene die quade te rechte ende te redenen 18 ende elcken gheven sine verdiente. Het sal geboren werden vore de 19 comste des Goids soens een coninc die sterkelijc geloven sal in Gode, 20 dat sal sijn Davit die profete ende hy sal propheteren den Goids sone 21 ende sal seggen: Salich selen sy sijn die doen selen gherecht gerechte 22 ende dat houden selen altoes. Ende [eest] dat de quade bevaen³⁾ 23 wert in sire quaetheit ende hy ghejugeert⁴⁾ wert na sine verdiente, 24 wilt de here sijns ontfermen ende hem dat vergeven een werf hy 25 macht⁵⁾ wel doen, maer doet hijt noch anderwerf soe es hy wel 26 weert siere verdienten.

2) hs. ende.

3) hs. bevaren.

4) hs. gheviseert.

5) hs. mach.

2750 Die coninc vraecht: Sal de mensche wel doen sinen magen 28 ende sinen vrienden?

29Sidrac antwort: Het es beide goet ende quaet, want eest dat onse 30 mage mate sy ende behoevich ende sy sijn goede liede ende thare 31 verloren hebben met ongevalle, ghi sult hem hulpen ende goet doen 32 ende geraden. Ende eest dat u maech ende u vrient quaet es ende 33 tsine verliest met quaetheden met sinen wille, hy doet herde quaet 34 die hem goet doet, want dats al verloren; alsoe alse men ontstake 35 ene tortise voer enen blinden man ochte dat mense ontstake int claer 36 sonnenschijn, want daer en doet gheen oerboer. Alsoe eest al verloren 37 datmen doet den sot die quaet es, want soe men meer doer hem doet 38 soe meer verloren es.

3951 Die coninc vraecht: Welc es edelheit?

[p. 63]

1⁺ Sidrac antwort den coninc: / Edelheit es mechticheit van 2 lieden ende rijcheit die comen es van ouden herbringen, entie ghene 3 die meest mechtich es die wilt alre edelst sijn. Maer het es een ander 4 edelheit, dat es die mechtich es ende vroem van live ende rike; noch-5tan es hy niet edel maer es hy¹⁾ vroet, goedertieren, hovesch ende 6 wel geleert, soe es hy edel man. Want wy sijn alle van Adame ende 7 van Yeven ende wy quamen alle op eerterike arme ende naect ende 8 die ghene die best gheseedt es ende meest doghede²⁾ pleecht te doene, 9 hy es een edel mensche.

+ 33r

1) hs. hy es.

2) hs. meer dogende.

1052 Die coninc vraecht: Waer by eest cout alse dat weder scone 11 ende claer es?

12Sidrac antwort: Alse dat weder claer es soe es de locht suver ende 13 claer, soe dat dat coude vander lucht neder sleet ter eerden ende 14 verdrijft die hitte. Ende alst doncker es soe en can dat coude³⁾ no 15 die locht niet neder comen ter eerden, maer [sy] gaen opweert ende 16 werden heet vanden hemele, die tsnachts verwermt de eerde alse hy 17 doet sinen keer.

3) hs. die hitte.

1853 Die coninc vraecht: Machmen bekinnen die goede onder de 19 quade sonder teecken?aant.

20Sidrac antwort: De goede menschen hebben die aensichten na die 21 consciencie van binnen ende sijn blivende in enen staet ende hare 22 (staet ende hare) ogen sijn lieflijc blickende ende hare wesen es sere 23 satelijc ende omme tsoete ghepens dat sy hebben soe es hare sprake 24 soete. Maer die quade felle omme hare quade meininghe die sy heb-25ben soe hebben sy doncker gepens ende hare daet ende sprake en 26 mogen niet ghestadich sijn ende ane haren lachene⁴⁾ en es niet te 27 houdene ende tfenijn dat sy hebben int herte dat baert hem in hare 28 sprake ende in hare dade, soe dat men kint buten hoe sy binnen sijn.

4) hs. lichame.

2954 Die coninc vraecht: Sal tgelove vanden afgoden hier na weder 30 op gehaven werden alsoet was in minen tiden?

31Sidrac antwort: Die kindere selen geloven in Gode den Vader die 32 almechtich es ende die kindere (ende) die daer na comen selen, selen 33 keren ter quaetheit van vore inde comste der gigante ende die gigante 34 selen maken enen torre die sal hetende sijn torre Babel, die hoghe 35 sal sijn XLIIII stagen, inde welke stat comen sal de meeste coninc 36 ⁺ van sinen dagen. Ende die sal / maken een beelde na die 37 ghelike sijns vaders ende gebieden alle den lieden dat sijt aenbeden.

+ 33v

3855 Die coninc vraecht: Waer omme en orlovede God niet denaant.

[p. 64]

1 mensche alsi ene werven geten hadde, datti hem dan hadde mogen 2 onthouden ene weker?

3Sidrac antwort: De honger es ene vanden pinen omme die sonden¹⁾ 4 die Adam dede, want die mensche was alsoe gemaect soe wanneer 5 hy geten hadde, datti in allen tijt hadde gheweest sonder deren van 6 hongere. Maer na dien datti gevallen es soe en mochti niet behouden 7 datti hadde verloren ende daer omme orloefde God honger, coude 8 ende dorst ende ander dingen omme dat die mensche met diere pinen 9 verwinnen ende vercoevereren mochte datti verloren hadde met on-10ghehoirsamheden.

1) hs. ene pine vanden sonden.

1156 Die coninc vraecht: Hoe sterven die rike [liede]²⁾ alsoe 12 lichtelijc alse die arme?

13Sidrac antwort: God heeft ghemaect den riken ende den armen van 14 ere³⁾ natueren ende van iiij elementen ende het es al een, entie ghene 15 die best in hem geloeft ende sine gebode best hout, hem sal God meest 16 geven in dander werelt. Maer ten inde vander doot soe eest al eens 17 ende inder natueren alsoe wel heeft die arme mensche adem alse die 18 rike ende eet ende drinct ende heeft honger, dorst ende droefheit, 19 suchten, siecheit, ouden, crancken, kinder winnen, hande, voete ende 20 ander dingen die sijn, die hebben darme alsoe wel alse die rike. Ende 21 ter doot eest al gemene ende van enen cleinen ende lichteliken dinge 22 soe sterft alsoe wel die rike alse darme. Want sine rijcheit en mach 23 hem niet in staden staen een clein urken.

2) Vgl. Vragenlijst.

3) hs. der.

2457 Die coninc vraecht: Salmen also wale rechten ende jugeren 25 die rike alse darme?

26Sidrac antwort: Men sal sterkeleker rechten over die rike dan over 27 darme ende meer castien, want van sterken rechtene over die rike soe 28 hebben die arme groten anxt ende ontsien⁴⁾ hem te meer. Maer dat 29 men over den armen sterkelijc recht des en ontsiet hem die rike niet 30 te meer noch en vervaert. Maer hy peinst in hem selven: aldus ge-31danen vonnesse en mochte my niet sijn ghewijst alsoe dese arme heeft 32 in deser manieren. Ende daer omme salmen sterkere ende bat recht 33 doen den riken dan den armen⁵⁾; ende die mesdaet vanden / riken 34 ⁺ sy es sterkere ende mere dan vanden armen omme dat datti 35 bat weldaet ende goet te doene heeft de macht dan darme. Ende 36 alsoe gereet salmen jugeren den riken alse den armen ende sterke-37leker daer over rechten. Alsoe gelijc alse die gene die best geloeft in

4) hs. ontsiet.

5) hs. den armen dan den riken (zo ook in K), maar H, B, Kln: over den riken dan over den armen.

+ 34r

[p. 65]

1 Gode alse hy mesdoet jeghen sinen God ende niet en doet datti 2 sculdich es te doene, alsoe eischt God mere van den ghenen die [in] 3 hem geloven dan van den ghenen die in hem niet en geloven.

458 Die coninc vraecht: Sal een mensche hebben ontfermenesse 5 van sinen viant?

6Sidrac antwort den coninc: Men sal hebben ontfermenesse vanden 7 viant alse hy van siere mesdaet soect beternesse ende genade, al hadde 8 hy gedoot een kint, want vanden monde des Goids soens sal ge-9boden sijn ende gesproken: aflaet ende vergeffenesse sal hy hebben 10 van minen vader die ghene die vergeven sal datmen hem mesdoet. 11 Want God saelt al vergeven alse men genade soect aen hem, alse 12 die ghene die here ende mechtich es boven al ende die oec wrake heb-13ben mach na sinen wille. Alse de mesdadege genade soeken aen hem 14 soe sal hijt hem al vergeven ende sonderlinge die hem vergeven die 15 mesdaen hebben. Wel te rechte selen wy dan vergeven den genen die 16 genade soeken ane ons.

1759 Die coninc vraecht: Mach de quade alsoe wel hebben die 18 minne Goids alse die goede?aant.

19Sidrac antwort den coninc: Die quade mach hebben die minne 20 Goids [alsoe lichte] alse die goede, want dat¹⁾ Gode genoecht alsoe 21 wel de meensamheit des quaden alse des goeden, want die goede die 22 es sijn ende den quaden heefti alsoe alse die ghene die een lief dinc 23 verloren heeft ende dat weder vint; ende vele meer bliscap heeft[i] 24 vanden ghenen dien hy verloren hadde ende wedervint dan vanden 25 ghenen dien hy noit verloren en hadde. Ende God roept ghemeen-26lijc die goede ende de quade. Dits alsoe gelijc ofte vele lieden waren 27 in de zee in groten anxte ende hem ontcleet hadden van anxte dat²⁾ 28 sy verdrincken souden ende tscep worde geworpen aen een steen-29roche ende doe die liede op dlant ghinghen ende sy dan daer sagen 30 twee bruggen (sagen) gaende over twee ryvieren: dene brugge es 31 ⁺ sterc ende vast, dander es soe cranc datse een vogel / niet 32 gedragen en conste. Over die sterke brugge es³⁾ een rike man ende 33 heeft vele scoenre cledere by hem ende es in enen sconen bogaert ende 34 roept die liede die uten scepe sijn⁴⁾ naect ghegaen ende seget: Compt 35 over die brugge [coenlike], sy es vast ende sterc. Ic sal u cleden wel 36 ende sal u doen in desen bogaert daer ghi al uwes herten wille heb-37ben sult. Ende wacht u wel dat ghi niet gaet over dander brugge, 38 sy es cranc ende onsienlijc te lidene ende sy en consti⁵⁾ niet ge-

1) zie Mnl. Wdbl. s.v. want, kol. 1709, 2.

2) hs. die.

+ 34v

3) hs. eer.

4) hs. sy.

5) hs. consten.

[p. 66]

1dragen. Ende daer es groot vier omtrint ende daer sijn vreselike 2 liede die u worpen selen in dat vier eest dat gire over¹⁾ gaet. Ende 3 die ghene die gaen over die sterke brugge selen behouden bliven ende 4 geleit in desen bogaert met grooter ioyen. Ende die gene die liden 5 over die crancke brugge selen vallen int water ende die quade liede 6 selense ontfaen in hare gaffelen ende worpense int vier. Dat scep 7 bediet die werelt, die wint ende die zee bediet den tijt des menschen 8 tote sinen inde. De ongecledenesse es te verstane dat een mensche 9 laet dat goede ende doet dat quade; dat men dat scep laet ende ter 10 eerden compt dat es dat inde des levens. Die ij bruggen sijn dat 11 goede ende dat quade; die goede man die es geseten over die brugge 12 ende die liede roept omme datti hem goet doen wilt, dat es God. 13 Die cleder daer hise mede cleden wille dat es sine gracie. Die bogaert 14 es tparadijs. Die goede brugge dat es die wech Goids; die quade 15 brugge dats de wech der hellen. Die quade liede dat sijn die duvele, 16 hare gaffele²⁾ dat sijn hare engiene, dat fier dat es die helle. Die 17 hebben wille die minne Goids, hy gae over die sterke brugge die vast 18 ende seker es; soe sal hy ghecleet werden metter gracien Goids ende 19 comen in de bliscap des ewichs paradijs. Ende die liden wille over 20 de crancke brugge, hy sal sijn Goids viant ende vrient des duvels 21 ende sal geworpen sijn int vier der hellen teweghen dagen. Die min-22sche sal minnen die vrientscap Goids, want hy doet sinen vrienden 23 goet, dats goede vrientscap; ende hy sal haten de vrientscap des 24 duvels, want hine doet anders niemene quaet dan sinen vrienden 25 ⁺ ende setse int fier der hellen, dats quade vrientscap; selke 26 vrientscap salmen met rechte vlien. /

1) hs. vuer.

2) hs. gaffielen.

+ 35r

2760 Die coninc vraecht: Mach dat wijf dragen meer dan II kin-28dere tenen male in enen lichame?aant.

29Sidrac antwort: Dat wijf mach dragen vij kindere in enen lichame 30 te samen, want die matrise vanden wive heeft vij cameren ende 31 in elcke camere mach sy hebben een kint, eest dat Goids wille sy. 32 Ende oec bi der natueren des wijfs want sy es van heter complexien 33 ende zere begerende enen man ofte ij ofte iij. Die cameren openen 34 hem ende alse de man es ander werven met hare selfs dages ofte des 35 selfs snachs ende dat saet telker werf valt daer inne ende sy hare 36 dan toe luuct, daer op soe werden sy gheformeert. Ende alsoe lange 37 alse deen gewonnen es na den anderen, alsoe lange wert deen geboren 38 na den anderen. Maer en verstaet des niet, dat telken male alse de 39 man leget metten wive ende tsaet valt inde cameren, dat sy dan

[p. 67]

1 ontfaet. Maer es de man van goeder temperueren soe eest te beter 2 ende es de man heet ende luxurious ende leecht dicke metten wive, 3 soe es dat saet teder ende waterende sonder macht. Ende alsoe en 4 mach sy niet ontfaen omme de crancheit van den sade. Ende eest 5 langen tijt datti met ghenen wive en was ende hy dan met hare es 6 ende tsaet dan valt inde cameren, soe es dat saet soe heet ende soe 7 berrende dat hem selven verteert ende niet dien en mach maer ver-8brant al te nieute. Ende es de man wel ghetempert ende dat wijf 9 niet ghetempert ende sy dan sy van heeten¹⁾ wille, soe verbrant 10 dat saet in hare ghelijc alse vore. Maer es de man getempert ende dat 11 wijf getempert ende eest dat sy te samen sijn blidelijc met soeten 12 sinne, tkint dat sy dan winnen dat sal dan sijn blide ende soete van 13 wesene; ende sijn sy te samen gestoert ende erre soe sal sijn tkint fel 14 ende quaet ghemoet. Ende by desen dingen soe sijn die liede dicwile 15 fel ende blide. Ende eest dat de man ende dwijf pensen op de tijt oft 16 op die ure op enegen persoon ofte deen van hem tween die meest 17 begerende es, soe maecht wel ghescien dat dat kint gheliken sal dien 18 persoen.

1) hs. haren.

60a (J 61) De konnigh vraghet: Wo mach dat kint komen uth der moder licham de doch vul knoken is?

Sydrack secht: De almechtighe God is meer dan alsodane dink dat he macht heft to doende den eynen licham in den anderen. Also heft he wol macht dat kint laten uth to komende doet edder levende. Also eyn wyff wil ligghen umme eyn kint to telende, de vorgadderynghe van eren vrouwelyken leden wyde breyde uthrecken see syk dat eyn van den anderen. By der macht Godes kumpt dat kint uth also eyn ghestaltenisse van deyghe also weick is dat. Unde also drade also dat afflanghet de lucht desser werlt, myd der krafft Godes so werden en de knoken hart ghelyk den unsen. Unde dat wyff slut wedder to sunder enyghe brekinghe. Also men thut eynen vingher dorch eyn vat myd honichseme de vor den vingher entwey gheit unde na dem vinghere wedder to samende gheit also off dat nyie gheopent were ghewesen, also wert de licham des wyves ghesloten na deme dat dat kint gheboren is ghelykerwys off see nicht ghetelet en hadde.

1961 Die coninc vraecht: Welc es dbeste²⁾ dinc dat es dat de 20 mensche in hem hebben mach?

21Sidrac antwort: Ghetrouwicheit es dbeste dinc dat de mensche in 22 hem hebben mach, want die ghetrouwe / es in Gode, hy es ghe- 23 ⁺ trouwe hem selven ende den lieden ende God mint trouwe 24 voer alle dinc. Ende mits trouwen bleven dingle in hemelrike ende 25 en worden niet uutgeworpen metten anderen die onghetrouwe waren 26 Gode. Mits trouwen selen propheteren die goede liede die hier na 27 selen sijn geboren ende selen voir seggen de comst des Goids soens

2) hs. beste.

+ 35v

[p. 68]

1 inde maget. Mits trouwen ontginc Noe der diluvien ende God woude 2 weder vervullen [de werelt met sinen gheslechte. Mits trouwen sal] 3 die maget ontfaen den Goids sone den ghewaregen profete. Mits 4 trouwen soe sal hem de Goids sone leveren toter doot omme te ver-5lossene Adame ende sine vriende van der macht sduvels. Mits trou-6wen selen de goede gelevert werden te meneghen tormente omme sinen 7 wille. Trouwe es [alsoe] reine, alsoe suver, alsoe claer alse die sonne 8 die noit¹⁾ en ruste van omme lopene no van doene daerse God toe 9 heeft ghevoecht, want sy dat noit en brac.

1) hs. dit volc.

1062 Die coninc vraecht: Welc es dat quaetste dinc dat de mensche 11 aen hem hebben mach?aant.

12Sidrac antwort: Sekerlijc seggic u dat nidicheit es dat quaetste dinc 13 dat es dat de mensche in hem hebben mach, want van nidicheden 14 compt quade scalcheit, vrecheit²⁾ ende verranesse. Dingele die uten 15 hemele vielen, dat was omme nidicheit die sy hadden jegen haren 16 God, haren sceppere. Adam onse ierste vader was uten paradise ge-17worpen ende ontcleet vander gracien Goids omme nidicheit ende die 18 diluvie ran over al die werelt omme nidicheit, dats te verstane dat 19 tfolc begeerde altoes quaet te doene ende de scalcheit es fel in 20 nidichede³⁾. Ende mits quade scalcheit selen vele liede verliesen die 21 gracie die hem God geven sal. Drie grote scaden selen comen in eer-22terike: die twee voir Goids comste; dene sal werden ghedestruweert 23 met viere ende dandere met watere ende die derde sal langen tijt na 24 Goids comst ghedestruweert werden metten sweerde omme scalcheit 25 van quaetheden te doene ende van nidicheden daer vele quaets af 26 compt⁴⁾.

2) hs. wreetheit Haag: avarice.

3) Haag: Et convoitise si est fille a envie car deli descent. De zin is blijkbaar: de scalcheit is een dochter van nidichede, want van deze komt zij voort. Las de vertaler felle voor fille? ..

4) hs. qu. t.d. compt vele nidicheden. Vgl. de varr.

2763 Die coninc vraecht: Hoe sal men ghetrouwe sijn?

28Sidrac antwort den coninc: Lichtelijc machmen getrouwe sijn by 29 vele redenen. Ierstwerf met ghelove in sinen sceppere diene ghemaect 30 heeft [ende ontmaken sal als hy wille] ende alles dincs weerdich 31 ⁺ ende mechtich es, ende datti noit/begin en hadde no inde 32 hebben en sal ende datti altoes was ende altoes sijn sal, ende gheloven 33 sine gebode ende⁵⁾ hy gheboet met sinen monde ende laten tquade 34 ende doen tgoede ende [laten] dat donckere ende houden dat clare 35 ende laten die stinckende dingen ende houden de wel rikende. Dats 36 te verstane, laten die sonden ende doen die doechden; ende laten die

+ 36r

5) relatieve functie, zie Stoett, Synt. § 68.

[p. 69]

1 nidicheit ende die scalcheit ende houden vreedsamheit, suverheit ende 2 verdrachlijcheit. Want die dese drie dingen heeft hy es getrouwe 3 [ende mits der trouwen sal hy ghecroent sijn] in hemelrike metten 4 ingelen voir Goids aensichte.

564 Die coninc vraecht: Wanen comt condicheit ende bloetheit?

6Sidrac antwort: Condicheit ende bloetheit comen vanden complexien 7 des lichamen, want es de lichame van goeder complexien, vanden 8 iiij complexien deene metten anderen, soe en es de lichame bloede 9 no coene. Want iiij complexien sijn daer ghemene ende gelijc; dat 10 coude en verwint daer niet die hitte noch [die hitte] tcoude. Maer 11 eest dat de hitte verwint tcoude, soe verwermt die lichame ende die 12 hersenen berueren te doene ende te bestane alle dingen soe datti 13 [niet] en ontsiet slach noch doot, maer wert coene. Ende eest dat 14 dat coude verwint de hitte soe wert de lichame cout ende die her-15senen werden trage ende quaet ende wert de mensche bloede te doene 16 ende te aengripene alle dinc, want die nieren ende dbloet sijn die 17 den lichame coene maken alsi verwinnen.

1865 Die coninc vraecht: Die laserie ende die scorftheit wanen 19 comen sy?

20Sidrac antwort: Van den wive comen dese dingen, want alse de 21 man metten wive es in hare siecheit die sy ter maent plegen te heb-22bene ende sy dan een kint wint metten overtulleghen bloede dat heet 23 es, wet dat sekerlijc dat dat kint van rechter natueren sal moeten 24 sijn scorft ofte lasers want dat kint wert gewonnen ende ghevoedt 25 in dat selve overtullege hete bloet. Ende es dat wijf van goeder com-26plexie soe en heefter dat kint gheen nose af. Daer omme seget men, 27 dat de man niet en sal wesen metten wive alsi es inden ongemake. 28 End alse hy es met sinen wive, soe sal sijn meininge sijn ende sinen 29 wille, vrucht te winnene die God haren sceppere dienen ende aan-30beden¹⁾. Ende alse hy weet dat sijn wijf groot es van kinde, soe 31 ⁺ en sal hise nemmer gereinen vleesschelijc / vore dat sy es te 32 livereert ende daer na²⁾ XL dagen; ende dit selve geboet onse here 33 Noe met sinen ingelen.

1) lees: diene e. aenbede. Vgl. Franck § 125, 1.

+ 36v

2) hs. nam.

3466 Die coninc vraecht: Alle dingen die God maecte, maecti die 35 van beginne der werelt?aant.

36Sidrac antwort: God maecte alle dinge maer sommeghe dinghe sijn 37 die niet ghemaect en waren van beginne der werelt, die God heeft 38 sint laten werden by sinen wille ende bider temperuren der natueren, 39 alse mulen, die seder ghemaect sijn vanden esel [ende] vander orsmer-

[p. 70]

1rien; die lusen die seder oec ghemaect waren van den swete des men-2schen; mieren worden oec seder ghemaect ende vele worme, gaende 3 ende vliegende ende somege vogele, ende vele andere dingen die te 4 lanc waren om noemen worden seder alle ghemaect. [Maer hoe dat 5 sy ghemaect sijn,] God heeft se alle ghemaect ende sijn wille waest 6 datse alle ghescepen worden.

767 Die coninc vraecht: Wie voet die vrucht op der eerden?

8Sidrac antwort: God voedse ende hout opter eerden ende hy heeft 9 gheset die iiij elementen omme de vrucht te dienene ende te voedene. 10 Die eerde hoetse ende onthout, die locht voetse¹⁾ ende lichtse, dat 11 water maectse levende ende versch, die sonne verwermtse ende doetse 12 wassen. Alsoe men ene spise sieden wille daer moeten sijn een vat, 13 water, vier ende locht, anders en mocht mense niet zieden ende alsoe 14 eest vander vrucht²⁾ die dien ende ripen sal.

1) hs. voetsel.

2) hs. locht.

1568 Die coninc vraecht: Hoe comt dat de beesten verwoeden?

16Sidrac antwort: Ten XXVIIsten daghe vander maent van Junius 17 so baert ene sterre bider sonnen opgange aenden hemele ende op dien 18 dach ende op dien nacht, entie beesten diese sien ofte hare scade int 19 water die verwoeden ende degene³⁾ diese biten, sijnt lieden sijnt 20 beesten, die verwoeden oec. Die moeten hem wel hoeden vander 21 pissen⁴⁾ van ratten, dat sy hem niene genaken; ende mach hy der 22 doot ontgaen soe moet menne wachten⁵⁾ XL dage van grover⁶⁾ 23 spisen, van wermoese, van vleessche, van vissche, van wine, van 24 groven ende ongansen broede; toten inde van XL dagen sal menne 25 alle nachten wachten van slape sonder waken. Ende eest dat hem 26 ⁺ die woet alsoe zere stect datti niet ghenesen en can no 27 ghe/sterven, maer pine ende maertielie hem ane wast ende andere 28 liede mede scaet met sinen bete, soe salmen nemen enen sac ende 29 doen daer in clene asschen ende dien houden ende recken boven den 30 ghenen, es hy mensche oft beeste; al te hant sal hy sterven ende 31 telivereert sijn vander pinen (vander hellen) ende die liede selen oec 32 telivereert sijn van hem. Want het mochten herde vele liede ende 33 beesten ghescaet⁷⁾ sijn van sinen bete.

3) hs. negene.

4) hs. spisen.

5) wachten van = afhouden van; zie Mnl. Wdb. kol. 1496, 1.

6) hs. groner (Haag: garder de grosses viandes). Vgl. de varr.

+ 37r

7) hs. ghescapen vgl. J: schade kryghen.

3469 Die coninc vraecht: Wat dinghen leeft alre lancxt in eerte-35rike?

36Sidrac antwort: Die aer⁸⁾ leeft langer in eerterike dan iet dat es,

8) de hand van P. Oris heeft achter dit woord ē gevoegd.

[p. 71]

1 want die aer vliecht sunderlinge hoge ende die wint ende die locht 2 houdene versch ende ghesonde ende daer moetti omme langer leven 3 dan iet dat es in de werelt. Dat serpent leeft lange, want het leeft 4 ende woent altoes op deerde ende op de stene ende drinct de cout-5heit vander eerden ende blijft altoes versch ende nuwe ende leeft 6 langer dan die aer ende dit es doirdinancie Goids. Dat serpent leeft 7 langer dan M. jare ende telken C. jaren soe wast hem een horen 8 int hoeft vander groote van [ere] lentille ofte mere. Ende alset 9 hevet dusent jare soe werdet een fiere drake. Ende en verstaet des 10 niet dat alle de serpenten alsoe langhe leven, want sy sterven som 11 eer¹⁾, somme werden sy gheten van vogelen ende van beesten, somme 12 werden sy verslagen ende aldus gaen sy te quiste.

1) hs. so meer.

1370 Die coninc vraecht: Die dingen die God maecte voedt hise 14 alle ende berecht?

15Sidrac antwort: Alle dingen die God ghemaect heeft die voedt hy 16 ende berecht, want hy maecte alle dinc in die werelt ende gaf elcken 17 tsine. Den lieden gaf hy const van aerbeidene, te winnen des sy leven 18 ende behoeven ende eten. Den anderen creatueren heefti gegeven 19 ene andere maniere te levene ende van etene, want beesten leven van-20den beesten, vogele van vogelen, vissche van visschen ende deen eet 21 den anderen. Ende desen sin heeft[i] hem gegeven ende vele beesten 22 ende vele vogelen hebben den sin dat sy eten vrucht vander eerden 23 sonder pine ende aerbeit. Ende in deser manieren soe werdt alle dinc 24 gevoet ende lijt²⁾ sinen tijt.

2) hs. liden.

2571 Die coninc vraecht: Die beesten ende die vogelen ende die 26 visschen hebben sy zielen?

27Sidrac antwort: God en gaf niemen ziele sonder den man ende den 28 ⁺ wive allene, want die mensche es / here van allen anderen 29 creatueren. Want die here sal altoes hebben weerdicheden ende mere 30 machts ende dat betaemt wel den here. Dandere craetueren die God 31 ghemaect heeft sy en hebben ghene ziele maer sy hebben ruerlike 32 ademe ende alse sy doet sin soe en werden die adem[e] niet ende 33 aldus sijn andere creatueren. Sy sceden hem alse een blasinge die 34 gaet ute eens monde, die alsi ute vaert te nieute comt.

+ 37v

3572 Die coninc vraecht: Die liede die sijn selen in [den tide] der 36 comste des Goids soens, selen sy alsoe lange leven alse wy?

37Sidrac antwort: Alsoe gelike alse wy (sijn) mere sijn van personen 38 dan sy sijn selen alsoe selen wy langer leven dan sy, want die werelt 38 es vele sterkere in onsen tiden dan sy dan sal sijn, ende die planete

[p. 72]

1 die dan berechten sal de werelt sal vele crancker ende minder sijn 2 dan wy nu sijn ende¹⁾ dan die ons nu berecht ende alle die werelt. 3 Want inden tide die dan sijn sal, die dan leven sal C. ende L. jare 4 die sal alte hout sijn. Want altoes soe selense nederende sijn van 5 haren levene, van hare cracht ende van haren sinne ende selen op-6gaen in quaetheden tote dat God betert. Ende alsoe selen alle andere 7 creatueren crancker²⁾ sin van haren levene, van haren lichame ende 8 van hare cracht.

1) de hier vooraf gaande woorden: dan wy nu sijn ende zijn hier overbodig; maar het is niet onmogelijk dat ze dit geworden zijn door verslechtering van de voorafgaande tekst.

2) hs. cranckē.

973 Die coninc vraecht: Hoe langhe sal die werelt leven?aant.

10Sidrac antwort: Dat secreet³⁾ Goids es soe [groot ende soe] diep 11 dat nieman weten en mach dan die ghene dien hy meest minnen sal 12 ende alder liefst hebben sal, alsoe gelijc alse u heymelijcheit niemen 13 weten en mach dan dien ghi alre meest mint, eest u brueder ofte u 14 vrint. Heeft⁴⁾ een coninc ofte een ander here enen goeden vrint dien 15 hy mint ende hy dien vrient sine heymelijcheit weten laet, ende die 16 vrint hebbe voert enen anderen vrint. dien en sal hij (t) niet laten 17 weten des anders vrint heymelijcheit. Ende al(soe) wordire toe be-18dreven soe sal hijt seggen soe donckerlijc datment niet verstaen en 19 sal deen noch dander. Aldus eest vander heymelijcheit Goids, want 20 niemen en mach weten die heimelijcheit Goids dan sijn vrient ofte 21 sijn sone; dats te wetene die ghewarege profete die (in) comen sal 22 (alse) in de maget, die sal weten al die heimelijcheit Goids ende hy 23 sal sijn onder tfolc alse mensche ende sal doen al dat mensche doen / 24 ⁺ sal sonder sonde. Oec selen andere sijn die weten selen die 25 heimelijcheit Goids, dat selen sy sijn die profeteren selen die virtuut 26 Goids. Nochtan en selen sy niet weten al de heimelijcheit, maer sy 27 selen dat weten allene datti hem sinden sal met sinen heileghen geeste. 28 Maer de Goids sone sal al weten Goids heimelijcheit, want hy sal 29 here sijn almechtich ende sal selve God sijn. Alse men hem vragen 30 sal oft die werelt dueren sal M. jare soe sal hy antwerden ende oec 31 saelt seggen soe donckerlijc dat niemen en sal mogen verstaen die 32 heymelijcheit sijns vaders. Want dat oec en sal men niet verstaen hoe 33 dat sijn sal, het mach sijn C^M jare ende het mochte sijn VII daghe 34 ofte meer ofte min, want het staet inden wille Goids. Maer wy vin-35den wel dat God mits siere gracien heeft geordineert VII planeten 36 omme te berechtene eerterike, alsoe dat elcke van hem soude be-37rechten eerterike M. jare. Ende alse de VII^M jare⁵⁾ leden sijn soe

3) hs. eerterike. Vgl. de varr.

4) hs. eest.

+ 38r

5) hs. VII j. (maar in B H C: VII^M j.).

[p. 73]

1 saelt voert ane sijn in sinen wille ende in sinen gebode; ende dan 2 saelt sijn alsoe hijt gebieden sal alse here mechtich van al, datti hevet 3 geset de VII planeten (alse hier) omme te berechtene die werelt ende 4 sine macht berechtet al boven ende beneden.

574 Die coninc vraecht: Wat liede woenen inde eylande in de zee?aant.

6Sidrac antwort: Het sijn M.CCC ende ij eylande, somme sijn sy 7 wonechtich ende somme woeste. Daer sijn sommege beseten met lie-8den ghemaect na onse vorme maer sy en sijn groot maer iij palmen 9 ende sy hebben baerde toten knien ende haer toten voeten, ende en 10 leven maer van cruden ende van vleesche; ende oec sijn hare beesten 11 clene ende sy hebben ene sprake by hem ende sy sijn diep inde zee 12 ene mile ende en weten ghene gelove, maer sy leven na die wise van 13 beesten. Het es een ander eylant biden lande bider zee daer liede sijn 14 van ere palmen lanc ofte men, die maer en leven van visschen; ende 15 sdaechs sijn sy op dlant ende tsnachs int water maer het sijn beesten 16 ende ruerlike creatueren. Het es een ander eylant in de zee daer liede 17 sijn ghemaect alse wy ende van onser grootheit, ende en hebben 18 maer een oge in haer hoot ende sy hebben ene sprake by hem ende 19 sijn herde sere gehaert ende sy ontsien ons herde zere omme dat wy 20 ⁺ hebben ij oghen in onse voerhoeft, ende sy en leven maer / 21 van vleessche ende cleden hem met vellen. Het es een ander eylant 22 daer liede woenen ghehorent alse wedere, die maer en leven van 23 vissche. Het es een ander eylant daer liede sijn die hebben tappen 24 in haar fondament ere palmen lanc, ende en mogen niet sitten op 25 dat effene maer op ghegaette stoele daer de tappe dore gaet, ende 26 sy sijn gehaert alse een buc ende en hebben anders cleder negheen 27 ende leven al van roeken. Het es I ander eylant dar liede sijn gemaect 28 alse wy, die ene sprake hebben by hem ende plegen te vechtene jegen 29 groote vogelen ende sy woenen in holen doer de stercheit vanden 30 vogelen inden somere, want sy ontsien hem herde zere van hem; 31 ende inden wintere¹⁾ soe verwinnen die liede die vogele omme die²⁾ 32 groote coude ende slaense doot ende etense ende houdense ende leven 33 daer af inden somere. Het sijn andere liede die woenen in herde vast 34 lant, die geloven aen die sonne ende aen die mane ende aen afgode 35 ende doen sacrificie van haers selfs lichame den duvele. Alse daer 36 iemen sacrificie doen wille sinen afgode, soe noet hy daer toe alle 37 sine vriende ende hout groote feeste met hem viij daghe; ende ten 38 ix sten dage heefti een groot vier doen maken ende gaet staen daer 39 by op een hoghe dinc datti daer toe heeft doen maken, daer sy C.

+ 38v

1) hs. windere.

2) hs. d.v. ende g.c.

[p. 74]

1 op staen mogen. Ende soe cryiert hy lude toten volke ende seget: Ic 2 springe in dit vier in den name mijns Goids, eest sonne eest mane 3 ofte ander afgod, ende soe sprincti int fier, eest wijf eest man, ende 4 dandere cryieren oec alsoe ende springen mede int fier omme die 5 vrientscap van hem ende dan verbranden sy al ende varen ten duvel 6 volen. Ende andere die daer omtrint sijn driven grote bliscap ende 7 doen luden trompen ende bosinen ende andere instrumente ende bli-8ven daer by tote dat sy alle verbrant sijn ende dan nemen sy die 9 asschen ende maken daer af groot heilicdom ende aldus soe offeren 10 hem die vrouwen. Hets oec een ander provincie die sacrificie 11 doen van haren selfs lichame den duvel ende dese doen maken sickele 12 crom alse een hoefiser, snidende alse een sceers ende aen elc inde enen 13 hecht ende dan doen sy binden haer haer van haren hoefde aen een 14 corde an enen tacke van enen bome hoge vander eerden ende dan 15 ⁺ setten sy die sickele aen haren hals ende houdense met bei-16den / den hechten¹⁾ ende cryieren dan²⁾ met luder stemmen aldus: 17 Ic offere my in de ere des goids, ende trecken dan met beden han-18de[n] ende soe blijft daer dat hoeft hangende ende die lichame valt 19 ter erden. Ende die ghene die dan daer by sijn nemen dan den 20 lichame ende leggen thoeft daer ane ende clieven den lichame ende 21 worpen uut al datter in es ende setten dan den lichame biden afgod, 22 in wijs ere hy geoffert es; ende scriven boven hem hoe datti ghe-23offert es omme die ere des afgods ende aldus varen sy ten duvel 24 volen. Het es een ander maniere van lieden die oec sacrificie doen 25 den duvel van haren lichame ende alsi dat willen doen soe doen 26 sy steken iiij sweerde onder enen boem entie appele vanden sweer-27den in deerde entie poente recht opweert³⁾; ende soe doen sy binden 28 ene poleye boven [an] enen boem. Ende die gene die hem offeren 29 wille doet hem binden hande ende voete ende soe doeti hem binden 30 mits sinen lichame ende doet hem dan op trecken metten corden 31 ende alse hy dan compt wel hoge, soe crijert hy: in dere van desen 32 gode⁴⁾ so willic my offeren, ende dan laten sy die corden gaen ende 33 dan vallen sy inde sweerde ende doden hem selven. Dandere die 34 omtrint hem sijn driven grote bliscap ende doen dat criieren al dlant 35 dore ende nemen sinen lichame ende leggene in ene scone stede ende 36 bliven twee dage by hem ende dan doen sy cryieren inden lande 37 datten die man heeft gheoffert inden name sijns goids, ende die ghene 38 die bidden willen comen dan tote hem ende elc bidt hem alsulke

+ 39r

1) hs. lichten.

2) hs. dat.

3) hs. opwrac.

4) hs. goede.

[p. 75]

1 bede alse hy wille. Ende dan compt de duvel inden lichame ende 2 antwert elcken datti doen sal den orbore; ende aldus offeren hem 3 oec de wive. Het es ene andere maniere, alse de man sterft ende menne 4 eert, soe doet hare dat wijf oec eerden al levende met hem [ende 5 alsoe ghelijc de man metten wive. Het es ene andere] (aen de) ma-6niere (n) van lieden, alse dat wijf gheneest van kinde met nachte, 7 soe doot men dat kint ende seggen dat een kint, dat wert gheboren 8 met nachte, niet weerdich en es dat het leven soude. Het es ene andere 9 maniere van lieden, alsi eten willen sonderlinge spise, soe eten sy 10 honde oft catten ende de spise es hem gansere dan enege andere spise. 11 Hets ene andere maniere van lieden, alse een man trouwet een wijf 12 soe gheefti enen anderen groten loen, datti den iersten nacht by 13 hare liggen sal. Hets ene andere maniere van lieden, alsi hebben / ene 14 ⁺ dochter soe houden sise ende voedense XV jare ende dan 15 jagen sise van hem omme te soekene enen man. Het es ene andere 16 maniere van lieden, die geen wijf trouwen en willen, want sy seg-17gen: dat wijf en mochte hare niet onthouden met enen man. Het es 18 ene andere maniere van lieden, daer af de manne sijn in ere steden 19 [allene] vanden wive[n] ende de wijf in ere ander steden. Ende 20 iiij werven int jaer versamen sy in ere steden ende maken groote 21 feeste ende grote maeltiden, endie feeste duert viij dage ende soe 22 sijnder de manne metten wiven ende sy en sparen der moeder no 23 suster no dochter ende daer na soe keert elc tsinen danen hy quam. 24 Die wive die kint bliven dragende, hebben sy ene dochter, die hou-25den sy met hem ende hebben sy enen sone, dien en houden sy maer 26 V¹⁾ jaer ende dan sinden sine toten mannen, want boven den V¹⁾ 27 jaren en mach gheen man leven inden lande; ende dit lant es geheten 28 der wive lant. Dese wijf plegen haer lant te houdene met stride iegen 29 de manne ende dic²⁾ verwinnen de wive ende hare wapene sijn al 30 selverijn, want sy en hebben geen yser ende sy pinen ende arbeiden 31 ende winnen des sy leven ende sy hebben ene coninghinne die hem 32 gebiet ende recht onder hem. Ende die manne hebben enen coninc, 33 ende te iiij saysoene tsaers vergaderen sy in ene scone stede (ende) 34 tusschen hare beide lande ende setten daer scone pauwelioene dair 35 sy te samen in sijn. Het sijn vele andere manieren van lieden op 36 eerterike, dat te lanc ware al te vertreckene ende dese manieren selen 37 dueren toter comste des valschen propheten. Maer³⁾ het salder 38 luttel sijn, want een coninc sal werden geboren die ghenant sal sijn 39 Alexander, die de meeste⁴⁾ partie vander werelt dwingen sal ende

+ 39v

1) hs. VI.

1) hs. VI.

2) hs. dit.

3) hs. met.

4) meeste .... die tweemaal in 't hs.

[p. 76]

1 die meeste partie vanden lieden te quiste ende te nieute brin-2gen sal.

375 Die coninc vraecht: Hoe compt dat de liede som sijn wit, 4 som bruin, som swert?

5Sidrac antwort: By iiij manieren; dene [bider] gelikenesse des vaders 6 ende der moeder¹⁾: alse de vader es bruin ende hy een kint wint 7 met grooter begeerten soe moet van gerechter²⁾ [natueren] tkint 8 sijn vander selver³⁾ verwen daer de vader af es; ende eest dat die 9 ⁺ moeder ontfaet dat saet vanden man / met grooter begeer-10ten soe moet van gerechter natueren dat kint gelijc sijn der moeder. 11 Ende [eest] dat de man ende dwijf beide sijn met grooter begeerten 12 te samen ende dat wijf ontfaet, soe sal nochtan tkint sijn den vader 13 gelijc, want het comt uut alle sinen leden ende sinen nieren ende 14 aderen met rechter natueren. Daer omme moet dat kint sijn vander 15 verwen des vaders ende vanden maecsele der moeder. Ende noch [es] 16 ene ander maniere: es dat wijf van heter complexien, soe wert dat 17 kint bruin in haren lichame. Dander redene [es] bider natueren van-18den lande ende vander locht dat kint wert swert, bruin ende wit.

1) hs. d.g. biden v. ende bider m.

2) hs. gerechte.

3) hs. suver.

+ 40r

1976 Die coninc vraecht: Die meer eet ende drinct dan hy behoeft, 20 doeti sonde ofte quaet?

21Sidrac antwort: Die ghene die meer eten ende drincken dan sy 22 behoeven sy doen groot quaet an haren lichame ende grote sonde 23 aen hare ziele ende scade oec aen de spise, daer een ander af leven 24 mochte dies niet en heeft; ende dat es een glot ende quader dan 25 ene beeste endie doen iegen dordinancie ons heren. Want hy heeft 26 gheset dat de mensche eten ende drincken sal alsoe vele als hijs be-27hoeft, ende dat hem blijft, houden voert ende verbliden daer mede 28 die gene dies behoeven. In deser manieren salmen eten ende drincken 29 ene werf sdaechs ofte twee werf; ende die anders doet hy mesdoet 30 herde zere ende die es geheten I glot ende leeft na manieren van 31 beesten, die ghene verstannesse en hebben alse menschen. Alse de beeste 32 sat es, soe rustse hare tote dat sy honger heeft. Ende by rechter na-33tueren soe sal een mensche bat doen dan ene beeste die es sonder 34 verstannesse.

76a (J 78) De koningh vraghet: Worumme synt de beesten van vele varwen?

Sydrack secht: Darumme dat see nicht ghelyk en sijn Gode darumme moten se sijn van vele varwen. Unde ok darumme dat see gras eten heit, kolt, nat unde droghe, wanner dat see groet syn unde swardrachtich. Dat meiste deil vanden cruden unde van dem grase dat see eten dat moet den beesten macht gheven

[p. 77]

scholen see deghe hebben. Isset dat see eten dat meiste deil heit unde droghe vanden cruden tosamende, so moten de beesten swart syn. Unde is dat meiste deil heit besonderghen so moten see roet syn. Unde is dat vucht so werden de beesten grys. Unde is dat kolt so werden de beesten wit. Unde is dat see van dessen vier wysen van den cruden ghemeyn eten so werden see grone. Unde also vele ere myn is van eynen crude dan van den anderen, van der naturen schal de beesten hebben ere art. Unde welke koo de eyne beeste drecht de schal meer van der eynen naturen hebben dan van der anderen. Unde ok isset also van den wilden also van denn tamen, eyn islike heft alsulke art unde nature also de wille unde de schickinghe is van Gode.

177 Die coninc vraecht: Welc dinc es dbeste ende tquaetste vander 2 werelt?aant.

3Sidrac antwort: Die tonge es dbeste ende tquaetste dat es inden 4 lichame want mits der tongen mach men wel hebben ere ende voir-5deel ende vort getogen werden onder die liede ende mach oec heb-6ben den name van wijsheden, al en ware hijs niet. Mits der tongen 7 mach men oec hebben onnere, scaemte, scande ende verlies des licha-8men ende der zielen. Want selken spreken mochten de quade ton-9gen seggen, dats al de lichame scade hebben soude; ende alsoe mochte 10 de goede tonghe spreken ende seggen, dats al de lichame groot goet 11 ende grote ere hebben soude ende dat hem gheen arch toe comen 12 en mochte. Die tonghe en heeft gheen been, maer sy doet breken 13 lichtelike rugge, lendenen ende alle dandere lede, ende vele seker- 14 ⁺ leker/ [mach sy] spreken goet dan quaet.

+ 40v

1578 Die coninc vraecht: Dwelke maect meer wijsheden inden 16 mensche, oft coude spise oft hete?

17Sidrac antwort: De hete spise verwermt den lichame ende voet die 18 nieren ende verwermt therte ende die hersenen ende maectse claer. 19 Ende van daer compt puerlijc den sin ende die wijsheit. Die coude 20 spise verhart die nieren ende die aderen, therte, die hersenen ende 21 die lede; ende van dier coutheden ende hertheiden soe behoert dien 22 persoen, die daer [af] es gheuseert, datti hart zij ende onver-23 standich.

78a (J 81) De konnigh vraghet: Wor aff kumpt grymicheit?

Sydrack secht: De grymmicheit kumpt van quader vuchticheit unde to sommygher tyt kumpt dat dat see syk by dem herte beroren ghelyk dem vure unde vorhitsen syk. Unde van der hitten so werden see swart unde dunker. Unde van der dunkerheit werden see denckende unde grymmich unde melancolieus. Unde de dunckerheit de antwordet den hertsenen. Unde de hertsenen de antworden den oghen unde den leden. Unde see vordupen see an quaetheit. Unde by rechter kraft so moet de mynsche grymmich werden und vul dancken. Unde wanner dat de vuchticheit aff leet unde de vorhittinghe nahet dem herten so scheydet de dunkerheit van eme unde de lede vorlesen ere grotheit unde dan so wert de mynsche vrolyk unde gudes hoghen.

[p. 78]

179 Die coninc vraecht: Alse de mensche es fel ende melancoleus, 2 hoe mach hy dat scouwen ende verdriven?aant.

3Sidrac antwort: Ierstwerf sal hy pensen op sinen sceppere ende hem 4 danken hoechlijc dat hine weerdichde¹⁾ te makene na sine gelike, 5 ende sal dincken omme de doot die hy doen moet die niemen ont-6vlien en mach; ende sal dincken omme die ghene die God gebrec²⁾ 7 ghegeven heeft van haren leden ende siecheden ende qualen an haren 8 lichame ende aermoets meer dan hem ende en gedincken niet dergere 9 die gesonder ende riker sijn dan hy. Ende sal pensen om de gebode 10 ons heren ende sal hem voeghen by eneghen sinen vrienden ende 11 spreken met hem enege³⁾ goede auctoriteiden ende sal hem houden 12 in goeder stede ende in goeden poente; ende sal slapen alst es saysoen 13 ende sal verwinnen sinen wille ende trecken sijn gepens van die din-14gen diene erre houden ende melancolieus, ende hier mede mach hy 15 verdriven felheit, gramscap ende melancolie.

1) hs. weerdicht.

2) hs. gebrec gebrec.

3) hs. ene.

1680 Die coninc vraecht: Welc es beter soe dat men die wive 17 minne oft hate?

18Sidrac antwort: Dat goede wijf salmen minnen, eren ende loven, 19 vordren ende houden over vrouwe ende over goede gesellinne, want 20 vanden goeden wive en mach men anders niet hebben dan goet ende 21 ere ende meernesse van goeden love. Want sy hout trouwe ende alle 22 goetheit haren geselle ende verhoetene van allen quaet doene na hare 23 macht, alsoe alse dwijf hoedt hare kint. Ende van dusdanen wive 24 es beter die minne dan die hatie. Ende dat quade wijf salmen scou-25wen ende vlien alsmen doet dat vier; ende en can men van hem niet 26 ghevlien soe salmen scouwen ende verren haren wille. Ende vanden 27 geselscape des quaets wijfs en mach men anders niet hebben dan 28 ⁺ scande ende scade, vrese ende verwijt onder/ die liede. Ende 29 sy en hout ghene trouwe haren geselle niet te mere dan dat cocatrijs 30 en doet den vogele (n) die hem goet doet ende hem suvert sine tanden 31 vanden wormen. Dat cocatrijs es ene beeste met enen grooten langen 32 hovede met vele tanden, ende twee werven tsjaers soe wassen hem 33 sine tande vol van wormen ende gaet⁴⁾ uter ryvieren liggen ter 34 sonnen ende doet wide open sine kele; soe compt dair een vogel 35 dien God daer toe gheset heeft sine tande te suverne vanden wormen. 36 Entie vogel heeft enen bec scerp alse een naelde ende gaet in⁵⁾ des 37 cokatrijs mont ende eet hem alle die worme ute. Ende also saen alse 38 hare de beeste ghevoelt ghesuvert vanden wormen soe luuct sy haren 39 mont toe omme den vogel tetene die hare dit goet gedaen heeft. Ende

+ 41r

4) hs. gaen.

5) hs. ute.

[p. 79]

1 alse hem die vogel gevoelt datti met quade al daer gheloent soude 2 sijn, soe setti opweert sinen scerpen bec. Ende alse die beeste dan 3 gevoelt den steke vanden becke die hem wee doet, soe doet[i] op den 4 mont ende die vogel sprinct ute ende vliecht. Dusgedanen loen doet 5 dat quade wijf den manne die haer goet heeft gedaen. Daer by soe 6 sal hem een man verren van hare, beide hem ende sinen wille.

781 Die coninc vraecht: Alse een mensche es blide ende hoechlijc 8 ende hy dan hoert dat hem niene behaecht, waer omme erret hy hem 9 dan soe saen?aant.

10Sidrac antwort: Dat¹⁾ herte es here ende meester vanden lichame 11 ende die lichame es here ende hoede des herten; soe wat genoeget 12 der herten dat genoecht den lichame. Die ogen sijn der herten mes-13sagiere, die tonge es der herten taelman, die voete sijn hare soemeren, 14 die hande sijn hare riddere ende bescermense van doodene. Thoeft 15 es hare borch, die hersenen sijn casteleine²⁾ entie baeliu diet al 16 heeft in hoeden, de humore sijn viande der herten. Want alsmen 17 hoort ene redene soe en maechs die herte niet weten en³⁾ sy mits 18 haren messalgieren. Ende also hare dan die redene genoeget soe 19 verblijt sy hare, ende alle hare manne hebbens ioie ende bliscap 20 ende hare adversarijs wert ghescoffiert. Ende alse de messaelgiere 21 hare bringen quade boetscap soe vergramt sy ende beruert hare 22 manne ende soe sijn sy alle erre ende verbolgen gelijc dat sy es. 23 Ende dan soe sijn hare adversarise blide ende hebbens groote ioie 24 omme dat sy haer ende hare manne verwinnen aldus. Maer es de 25 ⁺ lichame⁴⁾ dan sterc ende vroet ende heefti lief sinen / 26 casteel ende sine liede, soe sal hy verhoeden sine hoetstade ende sal de 27 blame endie bolgenscape nemen op hem ende sal hem houden vast 28 ende hart ende saelt algader chissen; soe selen die viande⁵⁾ sijn ghe-29scoffiert.

30Es dat herte cranc ende ydel⁶⁾ ende hem die viande weder striden 31 [ende] haesten, ende sy en hevet⁷⁾ niet de macht te verdragene 32 dat assaut van den wedersaken ende sine manne sijn oec cranc alse 33 hy ende werden beruert quaet te doene, soe moet de here⁸⁾ hebben 34 den scade; want waert dat de lichame(n)⁹⁾ verdroegen¹⁰⁾, die 35 herte(n) en souden¹⁰⁾ gheen quaet pensen.

1) het woord herte is in dit caput nu eens onzijdig, dan weer vrouwelijk. Men zie voor deze corrupte tekst - waarschijnlijk was de tekst van het Franse voorbeeld al bedorven - de Aant.

2) hs. casteelen.

3) hs. ē.

+ 41v

4) zo ook in de andere hss., echter ongetwijfeld te lezen: die herte.

5) hs. soe saelt algader s.g.

6) hs. scel.

7) hs. hevest.

8) hs. soe moeti hebben d.s.

9) zie noot 4.

10) Vgl. Franck § 129, 2.

10) Vgl. Franck § 129, 2.

[p. 80]

182 Die coninc vraecht: Hoe sal de man minnen dwijf ende 2 dwijf den man?

3Sidrac antwort: Die man ende dwijf selen elc anderen minnen in Gode 4 daer omme dat hise heeft ghemaect gesellen te sine ende omme te win-5nene vrucht de dancke ende loven¹⁾ sinen name ende omme dese redene 6 sal de man hebben groote minne te wive ende getrouwe²⁾ na den ge-7bode Goids, ende alse dwijf ten manne. Ende na de werelt sal elc an-8deren minnen in vele manieren. Ierstwerf salmen minnen dwijf omme 9 hare getrouwicheit, omme hare goetheit, om hare rijcheit, om hare 10 gifte, omme hare gediensticheit ende om hare gheraecticheit. Die man 11 die dwijf mint daer dese costume in sijn, hine mesdoet niet na de werelt 12 op datse gene andere quade costumen en hebbe, daer sy dandere goede 13 costumen mede ontsiene; want hy mintse³⁾ omme hare goede costu-14men ende omme hare doget. Dwijf sal oec minnen den man [na] die 15 werelt in vele manieren. Ierstwerf om sine ghetrouwicheit, omme sine 16 doget ende om sine scoenheit, om sine giften ofte om sine vroemheit, 17 om sine hovescheit, om sine gediensticheit ofte om sinen sin. Dwijf die 18 mint den man om dese goede costumen, sy en mesdoet niet no en 19 doet hare ghene blame, en sy datti enege quade smette hebbe aen 20 hem, daer hy dander costumen mede verbluscht. Ende eest datti 21 maer ene van desen goeden costumen en hebben¹⁾ aen hem ende 22 mintene dwijf daer omme, sy en blameert haer selven twint daer 23 ane na de werelt, maer omme de selve goede costumen eest dat sine 24 mint. Die man die mint dwijf ende dwijf [die] mint den man, 25 ende niet en hebben van desen goeden costumen in hem, sijt des 26 seker dat sy sijn te blameerne ende te begripene.

1) Vgl. Franck 125, 1 en 129, 2.

2) getrouwe is adj. bij minne; vgl. Franse druk:... doibt lhomme avoir bonne voulente a la femme et loyalle, selon le commandement de dieu.

3) hs. want die minne.

1) Vgl. Franck 125, 1 en 129, 2.

2783 Die coninc vraecht: Salmen dwijf castien met slane alsi mesdoet?

28Sidrac antwort: Van den goeden wive es die mesdaet herde clene 29 ⁺ ende alsi mesdoet ende sy hare bedinct / ende hare dat 30 leet es, soe sal ment hare vergeven ende ane gaen met sueten 31 woirden ende toenen hare met redenen ende met auctoriteiden 32 dat sy hevet mesdaen, ende soe salse kinnen dat sy hevet mesdaen 33 ende sal hare castien ende sals hare vort ane meer hoeden. Tquade 34 wijf alsi mesdoet soe en scaemt sijs hare no en verwijt, maer sy ver-35heft hare dair inne ende glorieert; ende soe sy meer es ghecastijt soe 36 sijs mere doet. Nochtan salmense castien met woirden, met ghe-37lovene, met ghevene ene werf, anderwerf, derdewerf, vierdewerf, 38 vijfstewerf; ende eest dat sy hare dan niet en castijt soe salmense

+ 42r

[p. 81]

1 laten ende begeven se altemale. Want de quade wijf die vol es des 2 duvels ende quaets wils, daer af sal hem de man sceden. Ende die 3 hem van hare niet ghesceden en can altemale, soe verre hem van hare 4 ende van haren wille soe hy meest mach.

584 Die coninc vraecht: Wat dinge es ialoisie¹⁾ ende waer omme 6 es men ialois?

7Sidrac antwort: Het es ene maniere van ialosien die men heet te 8 Gode weert, alse vanden gelove, alsoe men hoert spreken ende 9 disputeren van dingen die iegen tgelove sijn ende men quaet seget 10 van siere wet ende van sinen gelove, dan salmen van rechte ge-11stoert sijn ende (therte) jalois met grooter herten²⁾. Ende oec 12 salmen sijn jalois omme sinen goeden vrint; die jaloisie es goet ende 13 getrouwe ende uut goeder herten, suver ende reine. Het es ene andere 14 maniere van jaloisien die es van der archeit der werelt; dats van 15 quader minnen, die niet lange dueren en mach, dat es jaloisie van 16 wiven, die herde berrende es ende malicieus ende die verteert ende 17 scint de herte ende bringt met groten scaden, die heet sotheit. Want 18 sy therte verbrant met quaden gepensen ende soe wallen ende blus-19scheren die humoren ende verliest die lichame sijn eten, sijn drinken, 20 sine bliscape ende sinen troest. Maer lichtelike mach hijs telivereert 21 werden, wille hy; hy sal pensen in hem selven met pueren gedochte, 22 datti quaet doet hem selven ende dat al sine pine ende sine sorge 23 niet en doech. Ende eest dat dwijf es sijn proper wijf, soe sal hijt 24 worpen in ene varwe ende saelt hem selven ontgeven³⁾ ende saelt 25 gepens worpen van hem ende pensen dat sy hare selven bat hoeden 26 sal dan ofse⁴⁾ een ander hoede; ende soe en sal hy nemmermeer 27 ⁺ jagen die jaloisie, want soe mense meer jaegt soe (men) 28 se meer ber/ret. Ende soe sal men pensen dat sy allene niet en es 29 in de werelt. In deser manieren mach hy sijn telivereert enen corten 30 tijt. Ende eest datti mint die gene die sijn proper niet en es, wet 31 seker datti hem selven travelgeert met herder grooter sotheden. Ende 32 hy es te rechte sot ende dwaes die hem jalours [maect] omme eens 33 anders dinc ende verliest sinen tijt in groter⁵⁾ pinen ende sorgen 34 ende rijshede ende al omme niet; alse die gene die met enen scilde 35 ende met enen stave nacht ende dag vecht iegen den wint ende die 36 wint waent slaen ende vaen ende niet bescaden en mach.

1) hs. ialoise.

2) Haag: de grant cuer.

3) hs. ontgever.

4) hs. oft.

+ 42v

5) hs. corter.

3785 Die coninc vraecht: Salmen minnen den vrint getrouwelijc?

38Sidrac antwort: Die mensche sal minnen sinen vrint getrouweleec

[p. 82]

1 van goeder ende van suvere herten ende sal hem alle doget doen 2 ende al sijn gevoech na sine macht ende sal dragen sine bordene op 3 sinen hals. Maer dit en salmen al den vrienden niet doen, want die 4 vriende sijn van vele manieren: men vint vrinde die omme hare 5 profijt ende bate gesellen metten mensche ende hem en roect watti 6 dore hem doet ofte en gheeft¹⁾, eest sijn oirboer ofte sijn scade. Ende 7 sy orloven alle sinen wille ende sine ghenoechte ende en achten niet 8 watter hem af comen mach, op dat sijs hebben haren wille, ende 9 volgen hem alle sinen wille in sotheden, opdat sy hare bate te bat 10 doen. Ende soe houden sy die over hare goede vriende, maer het 11 sijn sine dootviande. Het sijn andere manieren van vrienden alse van 12 geselscape, van etene ende van drinckene ende van vele andere ma-13nieren. Haddi sijns goets vrints te doene ofte haddi iet gaens [iegen] 14 hem, sone soudi in hem twint vinden di[e] ne bedorve. Ende mes-15dadi iet iegen hem, sy souden hem weder doen grote scande ende 16 harcheit. Ende van desen vryenden sal hem de mensche hoeden ende 17 hem emmer verren van hem; maer men sal minnen den vrint, die 18 twint en volget no en penst den sotten wille van sinen vrient, maer 19 diene blameert ende castijt alse hy mesgrijpt, al waert oec dat hijs 20 hem bolge. Ende omme de bolgenscap en sal hijs niet laten, hy en 21 sal hem seggen sinen orboer ende sine ere ende alse mesdoet dese 22 vrint iegen hem zere, daer omme en sal hine²⁾ niet laten. Aldus ge-23danen vrint sal men minnen, prisen, vorderen, geloven ende be-24trouwen.

1) onduidelijk; zie de varr.

2) hs. hy.

2586 Die coninc vraecht: Mach een mensche orboer doen sonder 26 ⁺ hem te / pinene ende travelgeerne?

27Sidrac antwort: Seder³⁾ dat Adam at den appel dien hem God ver-28boden hadde, soe en mochte noit mensche oirboer doen sonder 29 aerbeiden; want daer vore dedement wel ende en was noit soe 30 mechtich man noch en sal sijn die sinen orboer gedoen can sonder 31 aerbeiden, ende na dorbor nochtan vander werelt daer luttel oir-32boers in leget, want hets meest idel ende valsch. Ende oec moeten 33 die arme liede aerbeiden van lichamen, endie rike van herten ende 34 gepense ende selc stont oec na den lichamen [omme] na der zielen 35 te comene ten eweliken lone, dien wy verloren mits Adame. Aldus 36 behoert dat de rike aerbeide alsoe wel alse die arme, want die arme 37 aerbeit omme sine lijfnesse ende alsoe sal die rike doen om Gode 38 ende om sine ziele. Ende het behoert dat die arbeit sy voir den 39 loen ende [den loen] daer na. Dats alsoe oft sy twee gingen twee

+ 43r

3) hs. Om.

[p. 83]

1 wege; dene vint de gene diene monteren tors ende doen hem ere ende 2 herbergene wel. Des ander daechs vint hy die ghene die hem doen 3 meer eren ende meer rasten¹⁾; des derde daechs vint hy die ghene 4 [die noch meer doen,] des vierde ende des vijfste daechs noch vele 5 mere. Des VII. daechs vint hy liede diene slaen ende hem doen 6 groote scande ende hingene by siere kelen. Ende wet dat selke ere 7 ende achement alsemen hevet in de quade werelt, dat daer na volgt 8 een quaet ende, dat sy ontfaen moeten die hare genoechte daer in 9 setten ende daer in bliven. Dander mensche, die ginc den anderen 10 wech, vant²⁾ die ghene diene sloegen ende groote scande deden ende 11 also elcx daechs meer toten VIIsten dage. Des sevenste³⁾ daechs vanti 12 vele goeder liede die hem quamen iegen met grooter bliscap ende 13 daden hem groote ere ende gaven hem een conincrike. Aldus eest van 14 deser werelt. Die hebben wille profijt ende bate die groot sy ende 15 ewelijc duere, hy moet hem travelgeren enen corten tijt in dese werelt 16 omme den sceppere hemelrijcx ende eerterijcx. Maer die ghene die 17 hem travelgeren omme profijt ende ere der werelt, sy verliesene al, 18 want het mach hem onlange dueren ende oec vint mens vele quaet 19 ende valsch, dair sy dewelike bliscap met verliesen.

1) hs. die hem den moet eren ende meer ioesten.

2) hs. want.

3) hs. seven.

2087 Die coninc vraecht: Salmen altoes wel doen ende salmen 21 geven den armen lieden?

22Sidrac antwort: Waerlijc salmen doen wel ende geven den armen 23 ⁺ lieden ende men sal roeken wie sy sijn/, want God heeft 24 gegeven die rijcheit den riken lieden omme dat sy hulpen selen den 25 armen die niet en hebben af te levene. Ende die rike mensche sal 26 pensen in hem selven datti es geboren van Adame ende van Yeven 27 alse die arme es na sine gelike ende datti een mensche es alse hy 28 ende datti ane die rijcheit, die hem God gegeven heeft, nemmermeer 29 en heeft dan sijn lichame behoeft ende sine mayseniede, eest dat hise 30 heeft. Want alse hy sterft en sal hy niet voeren vore hem, ende alse 31 arme sal hy henen sceden alse hy quam. Ende daer omme sal de 32 mensche vanden goede dat hem God gegeven heeft, wel doen ende 33 deylen den armen lieden ende alse hy dat doet, dat sal sijn oetmoe-34dicheit sonder hoverde met goeden willen.

+ 43v

3588 Die coninc vraecht: Hoe sal hem die mensche houden onder 36 die liede?

37Sidrac antwort: Alse een mensche es onder die liede soe sal hy hem 38 houden vroedeleec ende hovesleec met sconen gelate ende sconen 39 manieren, ende spreken te maten ende redenen alst tijt es ende

[p. 84]

1 horen die redenen van anderen lieden, ende eest dat sy hem niet 2 wel en gelieft. Want dat es groot sin ende grote hovescheit, te siene 3 op den genen die sprect ende te horene sine redenen, want dat 4 genoecht hem wel. Noch sal hy [hem] houden eersamleec sonder 5 overmoet ende sonder hem te verwanen boven anderen, al ware hy 6 vele mere here; want alsoe vele alse hy mechteger es soe sal hy sijn 7 hovesscher ende toetmoedeger ende des sal hy sijn vele tedelre ende 8 te betre. Ende alse hy sine redene seggen sal soe sal hy voirpensen 9 hoe hise vore segge ten alre scoensten ende ten hoechsten. Ende soe 10 sal hy seggen met scoenre cieren ende met sconen gelate ende met 11 goeder herten; ende hy en sal hem oec niet ontsetten no scamen. 12 Want het valt selc stont een man die recht heeft, alsi hem ontset 13 ende scaemt, datti wel verliest sine redene ende sijn recht. Ende alse 14 een mensche es onder die scalke ende valsche¹⁾, soe sal hy hem 15 houden vroedelijc ende hovesschelijc in sijn profijt ende in sijn ere 16 ende hem hoeden vore hem dat hem gene scade en gescie. Ende eest 17 datti siet dat hem hovesscheit noch sin hulpen en mogen, soe sal 18 ⁺ hy hem oec houden scalkelijc alsoe hy siet dat sy doen. Al-19dus / salmen sijn goet onder die goede, quaet onder die quade, fel 20 onder die felle, ja eest dat hem sijn doget no sijn wijsheit niet hulpen 21 en moge.

1) hs. vaste.

+ 44r

2289 Die coninc vraecht: Alse de rike verliest sine rijcheit, doecht 23 hijs dan iet [te] min ochte alse die arme comt ter rijcheden, doecht 24 hy dan iet te meer?

25Sidrac antwort: Alse die rike verliest sine rijcheit soe verliest hy 26 sine ere, sijn profijt, sine macht ende sine mogentheit, soe heet menne 27 sot ende en es niet geroepen also dicke te rade alse hy was te voren. 28 Ende elc verret hem van hem, want hy verliest sijn gedincken 29 ende sijn ere ende niemen en prijst sine sprake, want sy en es niet 30 wel gehort, mair men houtse voir sotheit. Ende hy wert bloede 31 ende out ende al de werelt doet hem onnere. Ende alse die arme rike 32 worden es, soe es hy vroet ende hovesch; al waert datti ware valsch 33 ende dorper soe es hy vray ende valiant ende sine sprake es wel ge-34hoert, ende hy vint vriende over al die hem goeds onnen ende elc 35 voeget hem geerne by hem ende prijstene ende draget sijn ere ende 36 hy es dicwile geroepen te rade. Die rike mensche es alse een eerden 37 vat dat es vol gedaen van edelen gestente, van finen goude ende selvere 38 mede ende dat vat valt dan in een vier ende dat selver ende gout 39 ende dat gestente wert al verteert vanden viere ende verloren. Dats 40 al te verstane dat de rijcheit van der werelt en es niet des geens diese

[p. 85]

1 antiert; maer sy hebbense ontleent alse een coepman die voert eens 2 rijcx coepmans have omme winninge achter lande ende anders niet 3 dair af en heeft dan sorge ende arbeit ende dat hire af leeft; ende 4 alse die rike man tsine dan hebben wille soe wert die coepman dan 5 al bloet vanden goede. Maer alse vele heeft hijs dien tijt dat hijt 6 hadde in sire macht. Aldus soe sijn die liede van deser werelt, want 7 sy en hebben sgoets van deser werelt nemmermeer dan alsoe lange 8 alsi leven dat syre dan haren wille mede doen, ende alsi sterven soe 9 varen sy henen alsoe arme alsi quamen. Maer de arme es vele edelre 10 ende sekere die rike was, dan de rike die vore niet en hadde.

1190 Die coninc vraecht: Quaden seden ende quade manieren waer 12 af comen zij?

13Sidrac antwort: Sij comen vanden wille des menschen, van sire 14 ⁺ quaetheit ende van sire loser herten, want het compt al 15 van / hem selven; want hy heeft den sin datti wel kint, datti es van 16 quaden costumen ende quaden manieren ende dat hise wel laten 17 mach, wilt hy, ende nemen die goede ende doen tgoede. Want die 18 ghene die quade costumen heeft in hem, hine mach wel doen no wel 19 seggen no goet pensen no goeden lof hebben onder die liede, no 20 rusten oec van herten, want altoes pensti omme quaet doen ende es 21 altoes in grooter pinen ende verteert¹⁾ sinen lichame ende useert 22 sinen tijt in quaetheden. Ende van hem selven heeft[i] alle dese pine 23 ende arbeit, alse een mensche die gaen mochte [sekerlike] tote ere 24 steden al enen sconen pleinen wech ende gaet doer bossche ende doir 25 hagen met grooter sorgen ende ongemake; aldus eest van hem die 26 useert quade costumen ende laet die goede, want die scouden sijn al 27 sijns selfs.

+ 44v

1) hs. hier teert.

2891 Die coninc vraecht: Yser dat soe hert es ende sterc, hoe wert 29 dat yerstwerf ghesmeedt?aant.

30Sidrac antwort: God maecte alle dinc ende hy wiste wel alles dies 31 de mensche behoeven soude in eerterike ende ontboot Adame ende 32 dedem wisen met sinen ingelen datti name yser, dat doen gedaen 33 was alse savel ende wijsdem hoe hijt vergaderen soude; ende dat hy 34 hameren maken²⁾ soude ende tangen ende aenbelt ende ander 35 dinc dies hy³⁾ behoeven soude. [ende hiermede soudemen der we-36relt dienen alsoe lange alsi dueren soude.] Ende Adam dede dat ge-37bod. Ende alst quam toter diluvien, soe leide Noe in die arke vanden 38 instrumente[n] die ghesmeet waren vanden tide dat Adam was. Ende 39 aldus salmen des vort maken connen tote den inde der werelt.

2) hs. maken maken.

3) hs. zij.

[p. 86]

192 Die coninc vraecht: Die gene die versweren haren God, wel-2kerhande datti sy, mesdoen [sy] daer ane?

3Sidrac antwort: Die ghene die versweren haren God valscheleec¹⁾, 4 weder hy sy goet ofte quaet, [sy doen daer ane herde groet quaet], 5 want sy en houden haren God niet voir quaet maer sy houden voer 6 goet ende sweren nochtan valschelijc by hem ende sy weten wel dat 7 sy valschelijc sweren. Sy sijn selve duvele ende quader dan onge-8lovege liede, want sy maken haren God valsch met hare boesscheit²⁾ 9 al eest dat hare God quaet es. Ende es hare God goet, soe versweren 10 sine valschelijc om te bedriegene die liede ende sy sondegen herde 11 swaerlijc om die valscheit die sy doen den lieden; die en hebben³⁾ 12 trouwe no wet, noch sy en selen niet gheloeft werden onder die 13 liede van dingen die sy seggen. Maer men salse houden over quader 14 dan beesten ende men sal hem twint getrouwen. Alsi valsch maken 15 ⁺ haren God / met harer quader valscheit soe souden sy dan 16 wel bedriegen enen mensche die gelijc hem es.

1) hs. vasteleec.

2) misschien te lezen: loesscheit; zie de varr.

3) hs. hadden Franse druk: nont.

+ 45r

1793 Die coninc vraecht: Sal een mensche sijn suver van al sinen 18 lichame [van allen dinghen]?⁴⁾

19Sidrac antwort: De mensche sal sijn suver van al sinen lichame van 20 allen dinghen. Ierstwerf van luxurien, van sweerne, dat es quaet 21 van sprekene dat quaet es; geen quaet horen, geen quaet pensen noch 22 daer toe doen sine hande, no quaet raden, no eten no drinken in 23 arge. Van allen desen salmen suver sijn ende oec van vele anderen 24 dingen. Den genen die God gemaect heeft na sine figure hy sal suver 25 sijn van allen dingen, soe sal hy weerdich sijn siere glorien. Want 26 God heeft gegeven sin ende verstannesse elcken mensche datti scou-27wen mach alle dese dingen; eest dat hijt doet soe es God sijn vrint 28 ende soe es hy weerdich siere geselscap.

4) Vgl. Vragenlijst.

2994 Die coninc vraecht: Wien salmen minnen ende haten ende 30 scouwen?

31Sidrac antwort: Men sal gaen den wech die scone ende saechte ende 32 suver es ende men sal scouwen den wech die swaer ende steenachtich 33 es ende dair doirne sijn. Ende oec salmen scouwen dat vier, want die 34 doer doerne gaet ochte doer vier, hy moeter mesquame ofte scade 35 af hebben, ende die gaet den saechten wech hy gaet sonder mes-36quame. Ende sekerlijc dits te verstane, men sal minnen goede liede 37 ende wandelen in hare geselscap [ende daer af mach men] anders 38 niet [hebben] dan oec goet; ende daer es hy behouden ende seker. 39 Dit (s) sijn die ghene die gaen den sconen groenen wech; ende die

[p. 87]

1 genen die wandelen met quaden geselscape, al waren sy goede liede, 2 men soutse houden over quaet. Ende sy en mochten daer anders 3 niet af hebben dan scande ende onnere ende quaden name onder die 4 liede ende selen mesprijst ende geonneert sijn vanden goeden lieden. 5 Ende die goede liede selen pensen: en waren sy niet alsoe quaet alse 6 dandere, sy en gingen niet met hem noch en consenteerden niet hare 7 quaetheden. Aldus werden sy ghequest¹⁾ ghelijc hem die gaen doer 8 doirne ofte doer vier ende daer omme salmen minnen die goede 9 ende wandelen altoes by hem, weder sy sijn rijc oft arm, ende 10 altoes salmen haten ende scouwen die quade.

1) hs. ghequist.

1195 Die coninc vraecht: Welc es beter soe rijcheit soe ere?

12⁺ Sidrac antwort: De rijcheit sy es²⁾ lichamelijc / ende ere 13 sy es geestelijc. Ende die rijcheit heeft hy mach hebben deen ende 14 dander, wille hy, ende hy mach hebben dat³⁾ oirboer sy ten lichame 15 ende ter zielen. Ende hy sal vinden die ghene die hem dienen selen 16 ende lieve doen omme sijn rijcheit ende te sinen gebode sijn selen, 17 ende hine mach niet sijn keitijf noch armoede hebben, maer hy moet 18 hebben sine behoefte sijns lichamen ende sijns aysements omme sine 19 rijcheit. Ende een [arm] man die ere heeft, sy doech hem luttel⁴⁾, want 20 vander eren die hem die liede doen en mach hy niet leven, noch 21 des en mach hy niet te sader noch ghevoet sijn; want ere en es maer 22 wint want sy es geestelijc. Ende die en es niet alsoe willecome alsoe 23 die rijcheit heeft, want hets beter na den lichame [dat men seit] hets 24 een rijc dorper dan een arme gheëerde.

+ 45v

2) hs. es sy.

3) hs. die.

4) hs. luttul.

2596 Die coninc vraecht: Salmen doen ere, recht ende reverencie 26 den armen alse den riken?

27Sidrac antwort: Die ghetrouwelijc wille jugeren hy sal eren [ende] 28 vorderen den armen alse den riken inden jugemente. Ende eest dat 29 sy twee comen inden jugemente, men sal den armen niet laten belet 30 ende den riken vorderen, mair men sal doen den enen gelijc den 31 anderen ende doen den armen sitten ende stede maken om te hoerne 32 ende te vertreckene sine redene alsoe wel alse den riken. Deen ende 33 dander selen inden jugemente allene sijn ende gelijc, want dat ge-34rechte compt van Gode, op dat men[t] doet getrouwelijc ende men 35 jugeert alsoe God jugeert gherechtelijc den armen alse den riken, ten 36 welken jugemente niemen ontgaen en mach no ontbergen.

3797 Die coninc vraecht: Darme liede hebben sy genoechte in haer 38 armoede alse⁵⁾ die rike in haer rijcheit?

39Sidrac antwort: Die arme sijn blider in hair armoede dan die rike

5) hs. dan.

[p. 88]

1 in haer rijcheit. Want die rike sijn ghieregher¹⁾ dan darme, want 2 die rike en mach soe vele niet hebben, hy en begeert altoes meer te 3 hebbene ende en mach niet versaet sijn. Dits alse die hongerege ende 4 die sade, want die sade heeft mere vrouden dan die hongerege. Die 5 sat es hy es al vervrout ende ayse ende die honger heeft, hy es droeve 6 ende tongemake. Die rike en mach niet gesaedt werden van rijcheden 7 ende die arme en mach niet soe luttel hebben vanden sinen, hy en 8 verblijt hem met grooter vrouden. Alsoe alse een mensche die es 9 ⁺ in grooter siecheit langen tijt ende siet de / liede wandelen 10 omtrint hem blide ende gesont, alsoe saen alse hy geneest ende 11 hem²⁾ de pine laet enen dach ofte twee, soe es hy blidere dan de 12 gene die lange gesont hebben geweest; alsoe verbliden hem die arme 13 meer van C. penningen die sy vinden ofte die men hem gheeft in 14 hare armheit, dan de rike doet in al siere rijcheden.

1) hs. gheregeert.

+ 46r

2) hs. hy.

1598 Die coninc vraecht: Eest goet dat hem een mensche vort 16 doet van dien datti selve ghedaen heeft oft es beter datti swige?

17Sidrac antwort den coninc: De mensche en sal hem selven niet prisen 18 van dien datti hevet ghedaen, want eest datti swiget hy doet Gode 19 lieve ende scande den duvel. Want es een mensche vrome ende stout 20 ende heefti weerdicheit in hem ende vertrecti dat selve ofte trecti 21 hem selven dair omme voert, soe doense dat God zere haet ende 22 soe doeti alse een onweert mensche ende een bloede ende die liede 23 lachterent ende mesprisent, al eest dat sijt hem niet en seggen. Ende 24 sine vromicheit hout men dan al over bloetheit, want die bloede 25 prisen³⁾ hem selven daer omme dat sy gene cracht en hebben in 26 hem ende wanen hem doen houden vrome ende stout met haren 27 logenen ende met dien dat sy hem selven uut trecken ende daer 28 af werden sy gehouden over onwerder ende min dogende dan sy 29 sijn. Maer die vroede man die stoute ende die vrome es, hy sal swigen 30 ende hem houden stille van vertreckene sine vromicheit; ende dan 31 soe es [hijs] mere geprijst ende gehoecht, want die liede vertreckent 32 voir hem ende dan heeft hijs groote ere.

33Ende die valsche ende die quade die hem beroemt, hy en es gheen 34 mensche maer hy es ene beeste alsi vertelt sine scande ende sine sonde 35 ende sine scamelheit, alse een beeste die haer selven niene scaemt 36 voir dandere beesten te doene hare ghevoech. Sy en heves doch en 37 ghene blame want sy en heves sins niet dat sy dade hare ghevoech 38 bedectelike; sy en mach ghene sonde doen want sy es ene beeste 39 sonder ziele. Maer die ghene die hem beroemt van sinen sonden die

3) hs. prijst.

[p. 89]

1 hy gedaen heeft ende hem verhoecht inde sonden, die sal met rechte 2 sijn gehouden over ene beeste ende over genen mensche.

399 Die coninc vraecht: Waer omme hangen die honde vaster te 4 samen dan ander beesten?aant.

5Sidrac antwort: Die honde sijn van heeter natueren dan enich ander 6 beesten sijn ende van hare hitten alsi versamen ende verwarmen / 7 ⁺ soe verhelen sy te samen. Alse ij stucken geloys¹⁾ isers 8 diemen leegt op dander ende men dan daer op slaet soe helen sy 9 tsamen omme die hitte; alsoe doen die honde.

+ 46v

1) het Mnl. Wdb. vermeldt als bijvorm van gloedich of gloeiend o.m. ook gloi.

10100 Die coninc vraecht: Die begheren anders wijf ofte anders 11 goet, doen sy quaet?

12Sidrac antwort: Die ghene die hebben begeerte tote anders mans 13 wive ofte tote anders goede, sy doen herde quaet ende sy sijn geheten 14 knechte des duvels. Want die duvel mach niet gesaedt werden van 15 quaet doene ende hy wilt altoes tote hem trecken alle dinc. Alsoe 16 eest van den ghenen die begeerte hebben tote anders wive ende tote 17 anders goede, want elc soude den anderen doen alsi woude datmen 18 hem dade. Wy es dat de woude dat men hem name sine cledere 19 ofte sijn wijf; niemen en es diet woude, want hem souts zere ver-20drieten. Daer omme sal hem elc laten genoegen mettien datti heet, 21 eest rijc eest arm, ende en sal begeren niet eens anders dinc, alse alse 22 dingele die niet en begeren deen dat dander heeft.

23101 Die coninc vraecht: Mach men in eneger manieren ontgaen 24 der doot?

25Sidrac antwort: Die doot es gelijc der locht in dese werelt in allen 26 dingen ende in allen creatueren die leven, ende hoe dat sy leven soe 27 leven sy vander locht. Ende waert dat hem der locht gebrake ene ure, 28 sy en souden niet mogen leven; ende en mach er soe vele niet sijn 29 in eerterike sy en leven alle vander locht, ende die ghene locht en 30 hevet hy es doot. Ende aldus eest vander doot. Want niemen en 31 mach [soe verre vlien] hy en moet emmer sterven sy vroech sy 32 spade. Ende al borch hy hem inde abisine vander eerden ofte inden 33 gront vander zee daer hy locht coever hadde, nochtan en mochtijs 34 niet ontflien hy en moest emmer sterven. Want in wat steden dat 35 de mensche es, [hoe hoghe] hoe neder, hoe groot hoe clene, die doot 36 gaet altoes met hem. Ende ene clene ure en mochtise niet geworpen 37 van hem, maer hy draecht se over hem bat ende vaster dan enich 38 let datti heeft. Want een mensche mochte wel af sniden een van

[p. 90]

1 sinen leden ende wech worpen, maer de doot en sceet nemmermeer 2 van hem; want al tgoet ende alle die cracht van eerterike en 3 mochte niet verlingen no verscouwen de doot tfierendeel van eender 4 uren God en wout. Want goede ende quade¹⁾, arme ende rike, oude 5 ende ionge, starke ende crancke, vroede ende sotte, gerechte ende 6 ⁺ valsche moeten alle sterven ende des / en mach niemen 7 ontvlien.

1) hs. quade ende.

+ 47r

8102 Die coninc vraecht: Eest goet datmen antwert den genen 9 die sottelijc ende scalckelijc spreken?

10Sidrac antwort: Den ghenen die scalckelijc spreken hem en sal [men] 11 niet antwerden, eest dat de sprake niet en gheet aen hem oft ane sine 12 scade, want die quaet ende ongeraect es, sprect selc stont van yemene 13 bedectelike alsoe datment niet en verstaet op wien dat men sprect. 14 Maer eest dat hem yemen daer op antwert, soe verstaet men te hant 15 dat om sinen wille dat gesproken es, waer by dat de swigere beter 16 es dan de antwerdere. Ende vroede²⁾ liede mesprisent hem selc stont 17 dat sy messeggen ende dat sy weder keren³⁾ [ende] scamens hem 18 herde zere; ende als mense dair af begrijpt soe hebben sijs blame in 19 hem ende bekinnen te hant dat sy quaet hebben gheseit. De quade 20 ongeraecte alse hy quaet sprect ende ment hem lachtert soe belcht 21 hijs hem ende verquaet noch mere dair in ende sterct ende hout 22 noch vastere sine redene ende penster noch meer redenen toe die 23 valsch sijn ende quaet, waer by dat de swigere beter es dan de ant-24werdere, eest datter sijn scade niet aen en es.

2) hs. vroode.

3) te lezen: ende dat keren sy weder?

25103 Die coninc vraecht: Welc es de swaerste conste die es in 26 eerterike?

27Sidrac antwort: Die swaerste conste die es in die werelt dat es de 28 lettere ende die subtijlste ende die diepste ende die meest geëerde 29 ende sy es here ende meester van allen consten ende arten; daer 30 omme heten sy conste, omme dat die liede onthouden haer leven 31 met⁴⁾ haren handen ende met haren arbeide. Maer die scriftuere 32 es die meeste arbeit ende die meeste travelgerende const die es. [En es] 33 conste noch arbeit in die werelt men macher mede spreken⁵⁾ ende 34 lachen ofte eten ofte drincken, horen oft swigen oft singen; maer 35 in de arte der scriftueren en mach men des niet doen. Want ghe-36scrifte travelgeert alle die lede ende den lichame ende dogen, die 37 hersenen ende die lendenen; ende hy en der anders niet pensen no 38 sien no lachen⁶⁾ no spreken no horen anders dan in sijn ghescrift.

4) hs. in.

5) hs. spreken spreken.

6) hs. lachan.

[p. 91]

1 Die niet scriven en can hy en weet niet wat pine [dat] es, maer 2 het es een arte die den lichame meer travelgeert dan enege arte die es.

3104 Die coninc vraecht: Die ghene die hem travelgeren om goet 4 ende hem selven daer af gheen goet en doen, waer omme doen sy dat?

5⁺ Sidrac antwort: Die ghene die hem travelgeren / om goet 6 ende hem gheen gemac en doen daer af, sy sijnre dienstknecht af; 7 want dat [goet] en es hare niet want sy sijn in eygenen dienste. 8 Ende moeten [sy] sterven, soe sal een ander verteren dat goet dat 9 hem suer wert. Men sal verteren met redenen entie mensche en sal 10 hem niet laten gebreken. Hy sal wel laten¹⁾ vanden sinen, hy en 11 sal oec tsine struweren riselijc, maer hy sal hem gemac ende raste 12 doen ende anderen dies behoeven ende die aldus doet [die doet] wel.

+ 47v

1) te lezen: leven? Vgl. K en B.

13105 Die coninc vraecht: Hoe versotten die liede ende verdwasen?

14Sidrac antwort: Die liede versotten in vele manieren: deen es alse 15 een weldich sot²⁾, dander verliest sinen sin by siecheden, dander 16 met crancheden van hersenen, dander van quaden humoren, dander 17 om datti (sinen tijt) verliest [te vele] van sinen bloede, dander van 18 alte grooter hitten; dander van crancheden van herten, dander van 19 te vele te wakene ende te vele te vastene, die hem crancken de her-20senen; dander van scaden die hy neemt [ende] daer af draget grooten 21 rouwe ende vele andere manieren van sotheden³⁾, daer af elc draget 22 sijns selfs scade ende sijns selfs pine sonder anders menschen pine 23 ende scade. Maer het sijn andere manieren van sotheden die quaet 24 hem selven sijn ende anderen lieden, dats te wetene die ghene die 25 qualijc leven, die anderen lieden roeven ende nemen thare ende stelen 26 ende die de liede dooden ende mesdoen in vele manieren. Ende die 27 ghene die dragen valsch orconde ende worpen die liede in scade 28 [ende] in pinen, ende die ghene die betien ende beswaren die liede 29 in vele andere manieren, van desen lieden sal hem elc mensche hoe-30den. Want met hare sotheit ende quaetheit doen sy vele quaets hem 31 selven ende anderen lieden. Maer dandere sotheden die ic vore seide 32 en deren niet anderen lieden, maer allene⁴⁾ pinen sy ende deren die 33 gene die se dragen.

2) te lezen: a.e. eenvuldich sot gheboren? Zie de varr.

3) hs. siecheden.

4) hs. alle.

105a (J 109) De konnigh vraghet: Isset swaer dem lichame unde der selen also see syk beyde scheyden?

Sydrack secht: Ja, dat is sere leit en beyden unde see synt darumme drovich unde in groten anxt also de eyne scheydet van dem anderen. Unde stonde dat to en beyden see en scheyden syk nummermeer. Unde dat is en also leit also de nye ghetruwede man unde wyff de syk leff hebben in desser werlt unde dan in kort vorscheyden moten unde see dan quaetlyken gelevet hebben in desser werlt dan

[p. 92]

so is ere angest unde bedrofnisse also groet. Wente de sele gheit to dem quaden unde de licham wert to nichte. Wo langhe dat men vortogert dat moet ja wesen. Eyn islyk moet to der sulven gheselschopp, alle mote wy dar hyn. Also off eyn ghinghe in eyn vremet lant umme wynnynghe. Also he ghenoch hadde ghewonnen so scholde he wedder umme keren to hus unde vortruwen syk eyne brut unde dat scholde eme schynen in gude. Also isset ok wanner dat de sele scheydet uth dem lichame so vlucht see hyn also eyn vogel dar see vordenet heft. Unde de licham blift ligghen also eyn boem de aff ghehouwen is unde wert tho nichte unde vorderft.

1106 Die coninc vraecht: Wien salmen meer ontsien oft den jon-2gen oft den ouden?

3Sidrac antwort den coninc: Men sal zere ontsien den enen ende den 4 anderen, want es de ionge sot ende ongeleert ende ongesceet, die 5 hete natuere die in hem es die verwermtene ende ontstect tere onge-6temperder bliscap¹⁾ [ende ten quaden fayten]. Ende [alse] die 7 vlamme te gaet ende saecht, soe werti weder ghemackelijc ende 8 goeder tieren, want die jolijsheit²⁾ die in hem was, was verwermt 9 ⁺ ende ontsteken van rechter natueren/. Maer die sotte oude, 10 - die enghene hitte en heeft in hem, oft sy hebben ene partie - 11 ende jolijs³⁾, wet dat hy es recht sot ende van hem doet goet hoeden. 12 Want hy heeft leden sinen tijt ende wilt hebben den tijt eens anders 13 die hem niene behoert, alse hy toenen [wilt] jolijsheit met crachte 14 boven sine natuere; want in hem en es niet die hitte no de weder-15vlamme der humoren van binnen diene verwarmen ende ver-16blusscen⁴⁾, maer hy nemt die jolijsheit na den tijt in hem met fortsen 17 die in hem wast, alse die ghene die vleesch braden wilt in die sonne. 18 Alsoe eest metten ouden sot die hem maect iolijs ende ionc ende 19 met crachte wille sijn dat hem natuere verbijt ende dat emmer hou-20den wille met logenen, met boerden ende met hem te prisene ende 21 voert te settene ende maect den vromen, den fieren, den sterken ende 22 den coenen ende dat houden wilt met sire sotheit. Desen salmen 23 ontsien ende scouwen want hy es rechte valsch.

1) hs. herten.

2) hs. joluisheit.

+ 48r

3) Haag: qui na nulle chaleur en soy, ou il en a ja partie perdue et il est joly, sachies...

4) te lezen: verjolijsen? Vgl. Haag: qui leschauffent et le facent jolis.

24107 Die coninc vraecht: Waer omme rechent meer op een jaer 25 dan op een ander?

26Sidrac antwort: Op een jaer rechent meer dan op een ander, dats 27 ierstwerf biden wille Goids ende vanden beruerene der planeten 28 ende der⁵⁾ tekenen, want sy berueren hem biden wille Goids ende 29 contrarien hem⁶⁾. Hier by rechenet meer op een jaer dan op een

5) hs. ten.

6) Vgl. J: unde moten syk de eyne jeghen anderen.

[p. 93]

1 ander. Dat jaer dat luttel rechent doet grote scade in deerde, want 2 die eerde gheeft onna alsoe vele vruchte alse oft (e) wel ende ghe-3noech rechende, ende in dat jaer sal die eerde siec sijn omme de 4 heette van den jare vore, want waert¹⁾ alsoe vele niet en rechende, 5 dat die eerde vercoelen mochte vander hitten die na volcht inden 6 anderen somer. Want die eerde es heet ende berret ende slaet uut hare 7 vlamme ende worpt²⁾ uut hare venijn ende hare siechijt metten 8 watere ende metter vrucht ende daer omme sijn sy siec in dat jaer. 9 Ende en verstaet niet dat dit es in elcken lande, want in selken lande 10 berret zere, in sulken luttel, in sulken niet, ende dit compt al biden 11 beruerene vanden sterren ende vanden planeten ende van den tekenen 12 ende vanden wille ons heren.

1) want waert = aangezien het daar.

2) hs. worpe.

13108 Die coninc vraecht: Hoe mochte men genesen van lasarien?aant.

14Sidrac antwort: Van lasarien machmen ghenesen met enen onge-15wente dat heet ongewent van philosophien. Want die hadde daer 16 af hy mochte lichtelike genesen. Men souder den sieken met was- 17 ⁺ schen met alsoe heten watere alse hy mochte gedogen; 18 ende daer/ na soudemen wel drogen met³⁾ enen clede ende dan 19 soudemen salven mettien ongewente biden viere ofte inde sonne. 20 Ende dit salmen doen lange⁴⁾ ende nemen iiij werven also vele 21 alse tsap van enen zennepsade⁵⁾ ende mingen deen op dander⁴⁾ 22 over tfier. Ende dit soudemen doen elcx daechs VII werven ende 23 ten dertichsten dage soe sal hem dat vel⁶⁾ af gaen. Ende ten 24 XXXVIsten⁷⁾ daghe soe sal hem comen een ander huut scone ende 25 suver ende soe sal hy al ghenesen sijn van sire lazarien ende van 26 allen dingen. Dit ongewent heeft grote macht ende het es herde 27 oirboerlijc der werelt den lieden diet useren. Ende hets weerdere dan 28 enich dinc in die werelt met⁸⁾ te houdene smenschen leven. Ende 29 en verstaet niet dat dat elcke kinnen sal dit ongewent oft dat elc 30 sal mogen gecrighen. Dit ongewent heeft selke virtuut, het doet 31 ghenesen (selke) lazarie ende het ontdoet alle toverie. Want dies een 32 luttel doet int fier, alsoe verre alst ruct ende de roec gaet soe brect 33 sy alle toverie. Ende dijs een luttel dade aen sine voerhoet inden 34 name der drievuldicheit des sceppers hemelrijcx ende eerterijcx ende 35 hijs Gode gheloefde met goeder trouwen ende hy dan vore in enen 36 strijt, hy soude ontfaen grote ere ende lof vanden wapenen boven al

+ 48v

3) hs. men.

4) Haag: et que on meist avec loinguement quatre tans du jus de seneve et meslast bien lun avec lautre. - Waarschijnlijk had de Franse tekst die de Antwerpse vertaler gebruikte, longuement in plaats van loinguement.

5) hs. hempsade.

4) Haag: et que on meist avec loinguement quatre tans du jus de seneve et meslast bien lun avec lautre. - Waarschijnlijk had de Franse tekst die de Antwerpse vertaler gebruikte, longuement in plaats van loinguement.

6) hs. wel.

7) hs. XXVIsten.

8) = om er mee (vgl. bl. 95 r. 1).

[p. 94]

1 die ghene die daer waren al ware dusent ofte mere. Ende die ate 2 van dien ongewente inden name der heileger drievuldicheit ende goet 3 gelove daer ane hadde, hy soude sijn gheëert ende ghehoecht boven 4 alle die liede waer hy quame rijc ende arme, ende souden hem allen 5 verbliden van sire comsten ende soude hebben van hare gracie. Ende 6 waert datti enege dinge seide daer hy redene toe hadde, dat soude 7 ghehoert ende ghedaen sijn; ende al waert sotheit datti sprake, 8 men souden over goet houden ende niemen en souden weder seggen. 9 Ende waert dattet¹⁾ iemen dade aen²⁾ sijn voerhoeft inden name 10 der heyleger drievuldicheit ende ginge iegen sine viande, hare ghene 11 en souden arch mogen doen, al hadden sy sine doot ghesworen. Ende 12 waer een mensche ghevaen ende [hadde] verdient der doot, niemen 13 en souden mogen verdoemen. Ende oec souden vrouwen dair af 14 ontfaen ende kint dragen. Dit ongewent es ghemaect ende men saelt 15 maken mits den wille Goids alsoe lange alse die werelt dueren sal 16 ⁺ ende dat sal ghebreet werden in al de werelt. Maer elc / men-17sche en saelt niet mogen kinnen noch hebben, noch niemen en maecht 18 maken dan die ghene die daer af wel sijn gheleert, VIII dage binnen 19 Aprille mits astronomien ende philosophien XXVI daghe op weert 20 metter arten van astronomien metten uren [ende metten poenten] 21 vanden planeten, int groote Inden in ene stat die heet Straven³⁾ 22 tusschen [II] montaegien, die een coninc maecte die Straven hiet; 23 die [was] vanden gheslachte eens soens die Noe hadde ende hiet 24 Cem. Dese coninc was de meeste astronomijn ende philosophe die 25 was in sinen tijt ende nemmermeer en comt in eerterike sijn gelike. 26 Hy dede maken dese stad om dit ongewent daer te makene ende gaf 27 hare sinen name, ende altoes soe sal sy meren ende dit ongewent 28 daer maken alsoe lange alse de werelt dueren sal. Ende het sal hem 29 spreden over al die werelt ende elc en saelt niet kinnen noch hebben 30 mogen. Dit ungewent maect men van CCC cruden ende (die) 31 LXXII⁴⁾ die beste ende die edelste van eerterike, ende vanden vette 32 van enen drake diemen vint in een diep eylant vander zee van 33 Inden. Ende dit ongewent moet sijn over tfier VIII daghe oft VII 34 ofte VI ofte meer na die arte van astronomien, ende dat vier es van 35 wortelen ende van edelen cruden, die men⁵⁾ hout van enen jare 36 ten anderen. Dit ungewent es een luttel bruin oft een luttel bleec 37 root oft een luttel wit ende heeft goeden roke ende es soete alse 38 honich, ende alsoe edel ende alsoe diere es deene als dander. Dit on-

1) hs. datter.

2) hs. aen dade.

+ 49r

3) misschien te lezen (met H): Stramon.

4) hs. LXXII er. e. die CCC.

5) hs. die niet en h.

[p. 95]

1gewent es dat weertste dinc van eerterike met te lidene des menschen 2 leven, want vele weerder dingen mach men daer af maken.

3109 Die coninc vraecht: Waer omme en maecte God niet den 4 mensche alsoe datti ghene sonde en hadde moghen doen?aant.

5Sidrac antwort: Hadde God ghemaect den mensche alsoe dat hy niet 6 en hadde mogen sonde doen, soe en hadde de mensche gheen goet 7 mogen verdienen, want tgoet ende die weldaet hadde weder ghekeert 8 te Gode danen sy quam. Want al hadde die mensche verdient die 9 glorie ons heren, dat en haddi niet gedaen mits hem mair [mits] 10 God [e], diene maecte vander natueren datti wel hadde mogen doen 11 ⁺ sonder toedoen¹⁾ sijns willen. [Wet] datti/ ghenen loen 12 verdient en soude hebben; want dat goet datti dan gedaen soude 13 hebben en ware niet comen van sinen wille, maer⁴⁾ dat God emmer 14 woude datti verdiende de glorie Goids, ende omme datti [se] niet 15 en hadde mogen verdienen by hem selven met siere verdienten ende 16 hy oec dan den duvel ghene scande ghedaen en soude hebben. Want 17 die mensche eygenen wille heeft, te doene goet ende quaet ende hy 18 dan met sinen goet doene verdient den loen der glorien, des de 19 duvel heeft groote scande, dat soe crancken dinc alse een menschelike 20 creatuere verdient met sinen wille dewelike glorie daer hy ute ghe-21worpen es omme sine hoverde die[r] hy vol was, ende datti met 22 sinen wille dede ieghen sinen sceppere; ende oec daer omme ofte 23 de mensche dede tquade ende liet²⁾ tgoede mits sinen wille, datti 24 verdoemt worde mits tselve quaet datti dede mits sinen wille. Ende 25 datti aldus wert sy te hebbene deen oft dander na datti verdient, 26 want al eest mits sijns selfs wille.

+ 49v

1) hs. sonder te doen.

4) waarschijnlijk te lezen: maer daer omme. Zie varr. J en Haag.

2) hs. het.

27110 Die coninc vraecht: Eest goet dat hem een mensche onder-28wint van allen dinghen?

29Sidrac antwort: Men sal clemmen opten boem daer men bate halen 30 mach vander vrucht. Maer die clemmen wille op den ray vander 31 sonnen hy mochte lichte vallen ende breken den hals. Aldus eest 32 vanden lieden: die mechtege selen hem onderwinden der mechteger 33 ende hare mogentheit, ende die arme selen hem onderwinden der 34 armen ende haers aermoets. Want die arme die hem onderwinden 35 met riken ende hare dade die sijn sot ende sy mogens wel gescaet 36 werden alse een viole die hurt aen enen steen. Want die dade van-37den mechteghen en selen niet wachten³⁾ die arme noch hem dies 38 onderwinden, want die machtege mict luttel op den armen ende hy 39 weet cume datti es, ende hine roepten niet tsinen rade ende van

3) te lezen: achten? zie de varr.

[p. 96]

1 sinen goede ende van sinen quade es hem al een; waer by hy hem 2 niet onderwinden en sal van daden des mechtegen die in diere 3 manieren die dinc neemt¹⁾. Die arme sal hem houden ghemackelijc 4 ende goedertieren ende hy sal leven in payse in sine armheit alse die 5 vroede ende en sal niet roeken soe wat die rike doen. Noch mere, 6 es de arme geroepen te rade, hy sal hem daer af ontkinneren²⁾ [soe 7 hy meest mach, ende en can hijs hem niet ontcommeren], soe sal hy 8 geven raet na sine macht, daer hy mede beware deene partie ende 9 ⁺ dandere / alsoe³⁾ datti niet gheblameert en zij hier no daer, 10 waer by dat de bordene blive op hem. Want wair soet henen gaet, 11 die machteghe wacht hem altoes elc jegen anderen; maer de arme 12 es (hem) [on] willecome, want al tquade betijt men hem. Ende daer 13 omme en sal de arme hem na sine macht dijs niet onderwinden dat 14 de rike mogende⁴⁾ doen, want soe wat sy doen wel ghewerts hem.

1) hs. neent.

2) te lezen: ontcommeren?

+ 50r

3) hs. ende.

4) hs. mogende mogende.

15111 Die coninc vraecht: Waer omme maecte God die werelt?aant.

16Sidrac antwort: Om weder te vervullene de stoele in hemelrike die 17 gheydelt waren vanden ghenen die ghestoten waren dair uut mits 18 hare hoverden, dat waren die quade ingelen; ende oec om den lof 19 Goids, want God woude metten gheslachte tsmans ende des wijf[s] 20 de cranc⁵⁾ zijn van natueren weder vullen die [voerseide] stoele 21 [omme de scande des duvels]. Maer wet dat alle die liede die sijn 22 ende sijn selen niet comen en selen al daer, maer die gene allene die 23 werdich sijn selker glorien.

5) hs. crant.

24112 Die coninc vraecht: Hoe maecte God die werelt ende waer 25 ane onthout se hare?aant.

26Sidrac antwort: God maecte hemel ende water na die verstotenesse 27 der quader ingle uten hemele in abisine. Ende doe hy de werelt 28 maken woude doe seide hy: Die werelt sy gemaect, ende in die selve 29 ure soe wassi ghemaect alsoe saen alssijt geboot. Ende die werelt 30 was gheformeert op dwater alsoe alst God woude ende al dat water 31 es onder deerde, want soe diep en mocht niet sijn en es nochtan 32 deerde; ende dat fondament der eerden dat es water. Ende dat fon-33dament des waters dats tfirmament⁶⁾ ende beide een ende ander 34 hanct onder dat firmament metter mogentheit Goids. Ende met siere 35 mogentheit maecte hy die werelt na die gelike van enen eye. Die 36 scale vanden eye es dat firmament diet al omme vaet, dwitte van-37den eye es dat dwater dat es tusschen tfirmament ende deerde; dat 38 gelu vanden eye dats deerde die omme rinc[t] es vanden watere

6) hs. tfondament.

[p. 97]

1 also dat gelu vanden eye es vanden witten; ende die liede sijn in 2 [der] eerden alse zaeds¹⁾. Dits de vorme vander werelt; maer sy es 3 alsoe ront alse een appel die niet oneffens en heeft.

1) te lezen: alse dat saet es?

4113 Die coninc vraecht: Sijn ander liede onder ons die wel 5 scouwen die claerheit vanden hemele?aant.

6Sidrac antwort: Om die rontheit vander werelt soe sijn enege liede 7 onder ons ende sien die claerheit des hemels alse wy doen. Met haren 8 ⁺ voeten gaen sy ieghen onse/ voete, dats omme die hoecheit 9 des eerterijcx [ende omme die rontheit. Want hets nedere daer die 10 sonne opgaet dan daer sy onder gaet, ende alse die sonne oec opgaet 11 soe eest noch nacht daer sy onder gaet, ende alsi es daer sy onder 12 gaet soe eest nacht daer sy op ghinc omme die grootheit ende die 13 rontheit des eerterijcx]. Want binnen dien tide dat de sonne maect 14 enen scade van IIII dumen soe loept sy om [aen] tfirmament M. 15 milen. Ende en verstaet niet dat de sonne toent ende baert haren 16 rayen over al de steden van eerterike tenen male alsoe lanc alse 17 erterijc es. Want alsoe verre heeft sy op te gane alse neder te gane 18 ende tusschen die beide es dat eerterike dat hoge es ende ront, soe 19 dat sy vanden enen ten anderen niet ghescinen en can. Hets een lant 20 daer men woent daer de sonne in scijnt²⁾ maer ene ure ende te hant 21 soe eest nacht. Hets een ander lant daert altoes doncker es alse de 22 nacht. Ende alst in een lant es somer soe eest in I ander lant winter. 23 Ende dit comt al bider sonnen die neemt enen anderen wech elcx 24 jaers biden wille Goids.

+ 50v

2) hs. woent.

25114 Die coninc vraecht: Hoe lanc ende hoe wijt es die werelt?

26Sidrac antwort: Alse groot es de lancheit alse die wijtheit ende die 27 dicheit, want sy es ront alse een appel. Ende die woude sijn vanden 28 enen [inde] ten anderen, hy moeste sijn mits doir die werelt. Ende 29 die alle daghe ginge eenpaerlijc³⁾ van smorgens toten avonde ende 30 die zee altemale ware scone vaste eerde ende die werelt al ware scone 31 ende slecht alse een appel, men soude mogen gaen vanden enen ten 32 anderen in dusentich dagen ende soude [gaen] de lingde (in alsoe langen) 33 ende die breheit in alsoe langen tijt⁴⁾.

3) hs. openbaerlijc.

4) dit laatste woord ingevuld door P. Oris.

34115 Die coninc vraecht: Waer omme sal God die werelt ont-35maken?

36Sidrac antwort: Om beters wille, alsoe ghelijc alse een man die heeft 37 een scoen paleis dat edel es ende groot, ende hy dan heeft in ere 38 andere steden een cleyne huys, ende ene partie van dien sconen paleise

[p. 98]

1 dan te broken es ende oirboer ende noot zij, dat men vanden steenen 2 vanden cleinen huise volmake dat paleis, trouwen soe soudi sijn 3 scone paleis volmaken ende en soude vanden clenen huise niet 4 achten in dien dat sijn scone paleis volmaect worde. Aldus eest 5 van Gode: op dat getal van hemelrike vervult werde ende die stoe-6len die gheïdelt worden metten valle der quader¹⁾ ingle, soe en 7 roect hem niet dere woeninghen, dats deser werelt.

1) hs. mits der quader valscher.

8116 Die coninc vraecht: Hoe ghevliegen die vogele inde locht?aant.

9Sidrac antwort: Die vogele vliegen in de locht mits der dicheit 10 der locht, want die locht es dicke ende vocht ende daer op onthou- 11 ⁺ den hem die vogele alsi vliegen; ende dair [omme] soe / 12 leven wy vander locht, omme²⁾ die groote dicheit ende verscheit 13 die in hare es, ende³⁾ sonder hare en mach nyemen⁴⁾ leven ende 14 op dese locht soe onthouden hem die vogele alsi vliegen.

+ 51r

2) hs. ende.

3) hs. es.

4) hs. niet.

15117 Die coninc vraecht: Wanen comt die regen?aant.

16Sidrac antwort den coninc: Die regen comt van den watere vander 17 zee, ende vanden⁵⁾ vlagen vanden winde soe slaet dwater op in die 18 locht; ende die hitte vander sonnen trecket na hare ende dan drinct 19 de wint dwater; ende die sonne es van heeter natueren ende trecket 20 na hare hoghe in die locht. Ende dit mach elc mensche merken 21 lichtelike, want die sonne drinct den dau ende trectene op weert 22 ende dwater uten poelen dat sy droge sijn. Ende alsi dan alsoe vele 23 waters op getogen heeft dat het groot wert, soe werdet ene wolke 24 ende dan hurtse de wint ende doetse breden ende benemt ons die 25 claerheit der sonnen ende alse [die] wolke dan wel vol es soe begint 26 se te rechenen. Ende alse dat water uut ghevallen es ter eerden soe 27 wert de wolke wit⁶⁾, want sy es vander coutheit vander locht; ende 28 so compt de heette vander sonnen ende jaegtse henen ende verteert 29 se al, ende dan baert hare weder de locht scone ende puer. Het sijn 30 vele steden daer dwater ende de wolken wassen ende risen vander 31 eerden ende slaen op in die locht alse een roec ende dat heet men 32 nevel ofte mest ende asemt deerde uut hare.

5) hs. vander.

6) hs. vet.

33118 Die coninc vraecht: Waer af compt die hagel?aant.

34Sidrac antwort den coninc: Vanden watere ende vanden couden 35 dat herde groot es inde locht. Ende soe die dinne wolke es hogere 36 ende cleenlekere soet dair in meer vriest⁷⁾. Want ware die wolke 37 grovere sy souden meer verwermen⁸⁾ ende en soude alsoe zere niet 38 vriesen alse de dunne, alsoe alse een groot yser meer verwarmt dan

7) hs. sciest d.i. mist vr.

8) hs. verwinnen.

[p. 99]

1 de clene; want soe die dinc sterker es, soe dat fier sterckeleker ver-2gadert daer ane ende haesteleker. Alsoe es vander locht: soe sy gro-3vere es soe sy meer verhit ende noder vercout. Ende alsi es dinne 4 ende subtijl soe vervriest sy te meer ende alsoe die wint dan jaget 5 ende breet soe valt dat vervorsen water ter eerden ende hier af compt 6 die hagel.

7119 Die coninc vraecht: Waer af compt die donder ende die 8 blixeme?aant.

9Sidrac antwort: Die dondere ende die blixeme comen uter locht 10 vander grooter cracht der winde die ontmoeten in die locht ende 11 ⁺ herdelijc hem onderslaen; daer af comt die donder van-12den herden slagen / die soe hert sijn (soe) datter claerheit ute blijct 13 alse een vier. Ende die claerheit baert hare eer ter erden dan de 14 donder, alsoe alse¹⁾ een steen daer men vier ute hebben wille; die 15 slach moet daer eer sijn dan dat vier. Alsoe es die donder ere de 16 blixeme want die blixeme compt uten slaghe.

+ 51v

1) hs. ase.

17120 Die coninc vraecht: Hoe mach dat water op comen van 18 onder op die hoghe berghe?

19Sidrac antwort den coninc: Die eerde heeft vele aderen alse de men-20sche in sinen lichame ende waert dat de mensche ene adere liet boven 21 op sijn hoot dat bloet soude daer ute gaen alsoe. Alsoe eest vanden 22 watere dat in deerde es, want dwater gaet doir deerde lancx ende 23 dwers, neder ende hoghe ende dairt vint aederen ende morwe 24 eerde, daer wasset ende gaet op [weert] (alsmen die aderen roerdt)²⁾.

2) de zin tussen ( ) ook ontbrekend in K B H, is toegevoegd door P. Oris, waarschijnlijk uit de druk.

25121 Die coninc vraecht: Wanen compt die wint?aant.

26Sidrac antwort den coninc: Die winde comen uter zee die omvaet al 27 eerterike, ende ontmoeten hem herde herdelijc alse deen compt van 28 hier ende dander van daer ende met haren herden ontmoete soe breden 29 sy hem³⁾ al de werelt dore ende sterken die liede ende die crude 30 ende alle creatueren.

3) hs. hen.

31122 Die coninc vraecht: Wanen comt dat water ende waer gaet 32 henen?

33Sidrac antwort: Al dat water van eerterike comt uter zee ende gaet 34 weder in die zee. Ende het loept onder die eerde in meneger manie-35ren ende sy ontmoeten hem in vele steden, want dene gaen ende 36 dander comen; alsoe alse men siet⁴⁾ dat de wateren lopen in deerde 37 int oesten, die lopen weder uut int westen ende [die int westen lopen] 38 in derde, lopen [uut] int oesten; ende aldus van allen hoeken van

4) hs. seit.

[p. 100]

1 eerterike. En waent des niet dat de watre lopen uter eerden doer 2 holen ende doer gaten, maer die eerde drinct dat water ende loset 3 weder ute alse die spongie dat water ende dan soe vergaderen hem 4 de wateren in vele steden ende werden groote ryviere ende groote 5 vloede. Ende aldus es dit eerterike al vol waters ende worpt sijn water 6 uut in allen steden met sinen aseme.

7123 Die coninc vraecht: Waer om es de zee ghesouten?aant.

8Sidrac antwort den coninc: Die southeit vander zee es daer omme dat 9 sy staet in ere steden ende dat die hitte vander sonnen altoes bernet op 10 hare, want sy der hitten niet ontvlien en can. Ende die zee heeft oec 11 vele berghe die suer ende bitter sijn ende gesouten ende dese southeit 12 ende bitterheit maect¹⁾ bitter ende ghesouten alle²⁾ dwater ende soete 13 ⁺ fonteinen die comen in die / zee. Ende God heeft herde 14 wel³⁾ ghevoecht alsoe alst sijn soude; want ware dwater vander zee 15 soete ende sy altoes stonde in ene stede alsi doet, die onreinicheit ende 16 die stanc soude soe groot sijn dat ghene vissche en souden mogen 17 leven dair inne om den grooten stanc dien sy geven souden.

1) hs. smaect.

2) hs. alse.

+ 52r

3) hs. vele.

18124 Die coninc vraecht: Waer omme compt in meneger steden 19 dwater heet uter eerden?aant.

20Sidrac antwort den coninc: Dwater dat heet es ende dat loept onder 21 die eerde dat loept doer solpher. Ende omme die grote hitte die dat 22 solper heeft van natueren soe wert dat water heet ende dat mach-23men wel merken ane den roke.

24125 Die coninc vraecht: Waren die berge ende die rochen van 25 den beghinne der werelt?

26Sidrac antwort: Van Adams tide toter diluvien soe en was noit 27 berch noch roetsche, maer al de werelt was also slecht alse een appel, 28 ende daer binnen en was noit reghen noch tempeeste ende de eerde 29 gaf nochtan hare vrucht mere dan sy nu doet ende die liede en aten 30 gheen vleesch noch en droncken ghenen wijn. Ende om datter liede 31 sonden soe groot waren dat sy hem niet bekeren en wouden, soe 32 ghenoegt der Gods wijsheit datti comen dede die diluvie omme die 33 sonden die gedaen waren in al der werelt af te dwane ende suver 34 te makene eerterike⁴⁾ van den sonden. Die diluvie duerde op der 35 eerden XL daghe ende sy ghinc hoghe XL cubitus. Ende doen hy 36 die werelt bederven woude mits sinen heyleghen wille doen quam 37 een ingel vanden hemele ende gheboet Noe van Goids halven, datti 38 maecte ene arke ende dat hire in ginge ende sijn wijf ende sine kin-39dere ende sine mayseniede ende van elcker creatueren een paer, van

4) hs. eerderijcx.

[p. 101]

1 goeden ende van quaden, ende hy dede Goids gebot. Ende alse die 2 diluvie begonste te comene soe quam sy met grooter druist ende 3 met swaren vallen ende scurde ende brac die eerde ende werpt al 4 omme ende hier met soe bleven berghe ende dale, ghelijc ghi noch siet.

5126 Die coninc vraecht: Wanen quam die diluvie?

6Sidrac antwort den coninc: Die diluvie quam uter eerden, dats te 7 wetene uten oesten, want dat es de weertste¹⁾ stede van eerterike, 8 want van dair compt alle gracie ende alle dontfermherticheit Goids 9 alse hise doen wille ofte alse hy destruweren wille eneghe steden 10 omme hare sonden. Maer omme die rontheit des eerterijcx ende 11 omme die grootheit der werelt ende omme de hoecheit des firma-12ments soe en can niemen weten wanen sy compt. Ende²⁾ sy selve 13 ⁺ dingle, die God sent in eerterike omme die lieden te / hoedene 14 ende te weckene ter doget, die comen van dere³⁾ danen dat de 15 wint compt.

1) hs. nederste.

2) hs. en.

+ 52v

3) te lezen: v. dere partien? Vgl. Franse druk: de celle part.

16127 Die coninc vraecht: Sal die diluvie comen anderwerven?

17Sidrac antwort: God overmits siere grooter mogentheit heeft ge-18loeft der werelt datti nemmermeer senden en sal die diluvie. Maer 19 eest dat die liede mesdoen ieghen hem, hy sal senden sine ghesele 20 den sondaren ende den quaden, want deen volc sal loepen in dander 21 ende deen sal⁴⁾ dander verslaen ende also selen sy te nieute gaen.

4) hs. e. sal deen.

22128 Die coninc vraecht: Doen Noe ginc in darke ende van allen 23 beesten nam een paer, wat oirbore waest datti mede nam quade 24 beesten ende ghevenijnde alse scorpioene, serpente, aderen ende 25 [andere] quade beesten?

26Sidrac antwort: Hy deedse dair in om twee saken. Dierste sake was 27 om dat gebot datti hadde van sinen sceppere datti daer in doen 28 soude van allen manieren van beesten een paer; want God omme 29 sine ere ende oec omme sinen lof ende omme dat leven des men-30schen (ende) en woude van allen niet verliesen. Dander sake es: waert 31 dat de venijnde beesten niet en waren op der eerden, de eerde soude 32 sijn alsoe ghevenijnt dat sy soe soude venijnen de⁵⁾ vrucht die uter 33 eerden quame, dat menre niet en soude mogen eten men souder af 34 sterven ter selver uren. Want deerde es een deel⁶⁾ zere ghevenijnt 35 ende die beesten die ghi hier voren noemt en leven⁷⁾ nergen af dan 36 vanden venine vander eerden, want hare natuere es selc alst God 37 ghevoecht heeft. Ende aldus suveren sy deerde vanden venine. 38 Ende dat moechdi lichtelike daer ane verstaen: die name dat serpent

5) hs. venijnde.

6) hs. es eens z.

7) hs. bleve.

[p. 102]

1 dat meest ghevenijnt ware op eerterike ende daet in een vat dat niet 2 eerden en ware, XV daghe ende gave hem tetene broot ende vleesch 3 oft ander dinc dat ghene eerde en ware, het soude verliesen al sijn 4 venijn ende en soude niemen moghen deren, waert dat ghene eerde 5 en ate.

6129 Die coninc vraecht: Wanen comt dat gout?

7Sidrac antwort den coninc: Tgout compt uten aderen der eerden 8 ende dat selver mede, want int lant daer die eerde es hert ende puer 9 ende suver dair vint men die aderen van goude ende van selvere 10 ende daer soekent¹⁾ die liede ende makent met haren consten ende 11 dit en es niet in allen landen, maer meest vint mens int oesten.

1) hs. soe kinnent.

12130 Die coninc vraecht: Wanen comen die perlen ende die car-13boncle?aant.

14Sidrac antwort den coninc: Het es ene zee die heet die Swerte Zee, 15 ⁺ in dese zee sijn vele / cokielgien, die hangen emmer twee 16 ende twee te gadere ende liggen op dwater open ende ontploken. 17 Ende soe compt die regen uter locht ende valt in die cokielgie ende 18 dan luken sy toe mits den wille Goids ende gaen te gronde ende 19 bliven dair C. jare ofte meer. Ende die van dien lande nemen se 20 van op den gront int water ten inde vanden C. jaren ende soe 21 bedecken sy hare hoeft in ene blase van enen osse omme te asemen 22 dair inne by dien dat sy lange merren moeten onder dwater ende 23 soe maken sy die blase swert met inte, omme dat hem die vissche 24 daer af ververen selen. Ende als sise²⁾ ute bringen soe vinden sy 25 die peerlen na de wise van enen stucke vleesch. Ende alsi die locht 26 ghevoelen soe werden sy hert alsoe gedaen alsi sijn; ende als mense 27 ute trect voir hare saisoen soe stincken sy alse een corre ende en doghen 28 niet. Die carboncle alsoe ghelijc vint men in die cokielgien, die groote 29 die int soete water sijn. [Sy] wassen van hagele die in die cokielgie 30 valt uter locht ende dan luken sy toe ende gaen te gronde ende bliven 31 daer CC jare ofte CCC in dat diepe. Ende dan vinden se die liede 32 ende alsi niet en sijn van haren saysoene soe stincken sy oec ende en 33 doegen niet, alse de peerlen en doen³⁾. Ende en verstaet niet dat 34 van allen regene ende van allen hagele wassen peerlen ende carboncle. 35 Die regen die valt op den iersten dach vander manen van Junius alsi 36 es in hair teken ende sy valt in die cokielgie, dat werden peerlen 37 ende dat valt herde selden; ende die hagel die valt in die cokielgie int 38 soete water⁴⁾ op den dertiensten dach van der manen alsi es int

+ 53r

2) sc. de ‘cokielgien’.

3) hs. doet.

4) hs. uut soeten watren.

[p. 103]

1 teeken dat men heet Cancer, die wert carbonckel ende dat valt sel-2dender dan vanden peerlen.

3131 Die coninc vraecht: Hoe menich lant es in die werelt?

4Sidrac antwort den coninc: En es maer een lant maer omme die zee 5 die doir dlant strijct soe es dlant gedeilt in drien partien die men 6 heet drie contreien sonder die eylande. Maer nochtan eest maer een 7 lant ende alle sijn sy op een fondament ende God sciepse alle een 8 lant ende tenen male. Ende die gaen mochte al omme en tomme die 9 werelt [hy soude wel sien dat al die werelt] en ware mar een lant 10 beide daer die zee es ende daerse niet en es. Want die zee en mach 11 niet soe diep sijn, sy en hebbe lant onder hare ende dat selve lant 12 heeft ander water daert hem op onthout.

13132 Die coninc vraecht: En mochte nieman gaen al omme entom-14me die werelt?

15Sidrac antwort den coninc: Nyemen en mochte gaen al omme en 16 ⁺ tomme die werelt no keren, hy mochte wel alsoe lange 17 leven / ende langere, datti eerterike omme ginge, ware eerterijc al 18 slecht eerde ende herde. Maer diet bestaen woude te gane, hy soude 19 vinden soe vele lettens van montaengien ende van bossaegen ende 20 wildernessen datti niene mochte liden in gere manieren. Hy soude 21 oec vinden woestinen, daer hy enen dropel waters niet vinden en 22 soude, hy soude vinden vele beesten ende vogele diene dooden sou-23den. Ende hy soude comen in een wildernesse daert soe doncker sijn 24 soude datti niet sien en soude. Ende oec by vele anderen redenen en 25 soude hy niet mogen liden; ja al waer hy een vliegende vogel, hy en 26 mochte niet liden mits dorst ende honger ende omme die groote woes-27tinen ende omme andere vogele diene doden souden [ende bi vele 28 andere redenen die te lanc ware te noemene].

+ 53v

29133 Die coninc vraecht: Mochte iemen soe lange varen op die zee met 30 goeden winde rechte [voert]¹⁾ datti quame daert tfirmament keert?

31 Sidrac antwort: Die ware in een scep in die zee ende altoes hadde 32 goeden wint ende porrede int oesten, hy soude [hem] vinden bin-33nen X jaren int westen ende alsoe gelijc vanden westen int oesten 34 ende waer hy quame hine mochte nergen genaken²⁾ den hemele. 35 Ende waert Goids wille, dat een man alsoe groot ware alse alle die 36 werelt ende waer hy biden firmamente daert keert op twee dusent 37 milen [na] ofte vordere, die groote man soude sterven ende ene ure 38 niet leven van den vreeseliken ende eyseliken gheruchte ende tem-39peeste die daer es vander beruernessen ende den omme lopene des

1) Vgl. Vragenlijst.

2) hs. geraken.

[p. 104]

1 firmaments, want¹⁾ en cesseert nemmermeer van om lopene.

1) hs. ende.

2134 Die coninc vraecht: Waer omme en maecte God niet den 3 mensche datti langhe hadde mogen leven ende altoes ghesont ghe-4weest, ionc ende rike ende alse hy storve ghevaren hadde in hemelrike?

5Sidrac antwort: Wet soe soude God hebben ghedaen onrecht den 6 duvele. Weet datti ons heeft ghegeven leven, rijcheit, ghesonde ende 7 bliscapen [vele] meer dan ghi secht, want die goede en sterven niet, 8 want sy selen altoes sijn ghesont, ionc ende rike. Die doet die wy 9 doen selen in dese werelt en es mair een overliden alse een vogel die 10 van ere veinster op dander vliecht. Ende die hebben wille dattu segs, 11 hy doe die goede werke die hem God heeft geboden te doene. God 12 heeft ons ghegeven bliscap, leven, rijcheit, gesonde ende joncheit, 13 ewelijc duerende sonder inde. Ende dit en es maer een overliden van 14 deser werelt in dandere ende en ware niet mogelijc dat ic hier heb- 15 ⁺ ben soude rijcheit, ghe/sonde ende al mijns herten wille 16 doen soude ende dan comen soude in hemelrike. Want ware al de 17 rijcheit, joncheit, bliscap van al der werelt al te gader in ere steden 18 die sijn sal alsoe lange alse de werelt dueren sal ende daer toe alle 19 die wesen mochten, soe en wert al niet dat dusentichste deel van ere 20 uren van bliscapen int paradijs. Ende aldus eest van den pinen van-21der hellen, want waren al de pinen vander werelt die sijn ende 22 emmer sijn selen, alle te samen in ere steden, soe en waert al niet dat 23 dusentichste deel vander pinen vander hellen.

+ 54r

24135 Die coninc vraecht: Die welke ingele nemen die zielen van-25den²⁾ lieden alsi sterven?

26Sidrac antwort: Elcke ziele, eest dat sy goet ende gherecht sijn, alsi 27 sceden sal van desen sterfeliken lichame soe compt die ingel diese 28 hoedde ende bewaerde in dit eerterike met groter gheselscapen³⁾ van 29 ingelen ende dragen die ziele(n)met grooten sanghe ende met blisca-30pen lovende Gode haren sceppere om hare ende settense met grooter 31 eren inden hemele alse een ingel. Ende daer sal sy bliven tote dat 32 die Goids sone comen sal doemen levende ende doode ende sy sal 33 comen dan ten oirdeele ende sal ane nemen haren lichame ende 34 sal op varen met Goids gheselscape inden hemel alse een ingel. Ende 35 die quade ziele alsi sceeden sal van desen sterfeliken lichame, soe 36 comen die duvele, der welker wille zij heeft ghevolcht, met grooter 37 geselscap van duvelen ende dragense scandelijc ende iammerlijc inde 38 pine der hellen; ende noch doen sy hare meer scanden. Want sy 39 seggen: Waeromme en verweerdi⁴⁾ u niet iegen ons doen ghi waert

2) hs. vanden vanden.

3) hs. bliscapen.

4) hs. verveerdi.

[p. 105]

1 in die werelt ende ghi macht hadt u te verweerne iegen ons inde 2 werelt; ende om dat ghi hadt inde werelt u delijt ende uwen wille 3 ten ertschen dinghen ende volcht onsen rade, soe selen wy u setten 4 in alsulken pine die noit ghesien en was ende nemmermeer inden en 5 sal. Maer en verstaet niet dat dat es in onsen tiden, maer dat sal 6 sijn na de doot des Goids soens. Want goede ende quade varen nu 7 alle in die helle ende sy en varen niet alle in ene stede, want die 8 quade varen inden afgront vander hellen ewelijc ende die goede varen 9 int voirboech, daer sy niet en hebben dan donckernesse, ende daer 10 selen sy bliven tote dat de Goids sone comen sal ende salse telivereren 11 met siere edelre doot.

12136 Die coninc vraecht: Welc es beter oft reinicheit van licha-13men sonder ander goede gewerke oft goede gewerke sonder reinicheit?

14⁺ Sidrac antwort: Die goede werke sonder reynicheit sijn 15 beter dan reinicheit sonder goede werke. Oft ghi sijt reine van 16 uwen lichame ende u werken sijn quaet, die reinicheit die in u 17 es en doedi niet omme Gode maer omme enege andere saken, dats 18 te wetene om crancheit ofte om outheit ofte om hare¹⁾ coude na-19tuere. Die gene die de liede dooden ofte ontgoeden oft beroven oft 20 stelen den anderen oft sy sijn meinedich ende niet en kinnen haren 21 sceppere ende niet en kinnen no en houden sine gebode ende die 22 quade werken werken in vele manieren, selke liede, wat reinicheden 23 mogen sy hebben in hem alsi gene genade en hebben van anderen 24 lieden. Ic segge dat die ghene die quade werken weerken, dat sy 25 gene reinicheit en hebben in hem omme Gode, maer sy hebben[se] 26 om dandere saken die ic voirseide ende die reinicheit en hulpt hem 27 noch anderen lieden. Die ghene die goede werken hebben in hem 28 ende niet reine en sijn, sy en doen gheen quaet anderen lieden ende 29 oec niemen dan hem selven; ende die goede werken werct hy en 30 mach engheen quaet [doen], maer hy doet wel ende trouwe hem 31 selven ende anderen lieden ende sine genade die hy anderen doet 32 keert weder in hem. Ende eest datti niet reine en es, die sonde en 33 gaet maer op hem allene [ende hy draeght de bordene van sinen 34 sonden selve]²⁾ ende hy en doet gheen quaet anderen lieden. Ende 35 mettien goede datti doet den armen soe mach hy ghenade gewinnen 36 ofte hy mach anders ghenoech doen van sinen lichame. Hier omme

+ 54v

1) ‘hare’ slaat op ‘reinicheit’.

2) Vgl. H: soe draeght hi sijns selfs last. J: eyn ewelyk dracht de borden van synen eyghenen sunden. Haag: et porte la somme de son pechie.

[p. 106]

1 soe seggen wy dat reinicheit sonder goede werke niet soe goet en es 2 alse goede gewerke sonder reinicheit.

3137 Die coninc vraecht: Wanen comen die eclipsen?aant.

4Sidrac antwort: God en gehingede noit meer dan III eclipsen; dierste 5 es leden, dander twee sijn te comene. Dierste was doen die diluvie 6 quam ende die werelt al vervaren soude. Dander sal sijn alse die 7 Goids sone sal werden ghecruist ende sterven aen dat cruce, die sal 8 sijn herde groot ende herde doncker. Ende wel mach sy sijn om de 9 doot van soe grooten here (ende) alse die Goids sone sijn sal. De 10 derde sal sijn alse die valsche prophete sal sijn gheboren die al die 11 werelt sal willen verkeren. Dese III en sijn niet natuerlijc; maer 12 dandere die gheweest hebben ende sijn selen dats bider sonnen, bider 13 manen ende bider eerden. Want die eclipsen vander manen comt 14 ⁺ bider eerden (want die eclipsen / van der manen compt bider eerden)¹⁾, 15 alse die eerde wederhout die claernesse vander sonnen, alsi soe zere 16 nedert aen dat firmament dat de eerde es (tusschen tfirmament ende) 17 tusschen die sonne ende die mane; dats alse die tijt compt dat die 18 sonne ende die mane gaen enen wech elc in sinen hemele, want in 19 dien tiden moet dat emmer ghevallen. Ende waert dat de schijn der 20 sonnen niet en ghereinde der manen, soe en soude de mane hebben 21 engheen licht, want sy es alsoe ghelijc alse een spiegel die altoes 22 doncker es en sy datti van anderen lichte verlichte. Ende alse dat 23 firmament al omme loept ende die sonne eerterijc omme gaet soe 24 begint deerde, die comt tusschen die sonne ende die mane, te scuttene 25 die claerheit der sonnen dat sy niet ute en comt ter manen, ende 26 soe wert die mane doncker ende donckerende ie lanc soe meer met 27 dat de sonne omme gaet ende deerde emmer wederhout die claerheit 28 der sonnen. Alse dan de mane es altemale verdonckert van der eerden, 29 soe dat der sonnen rayen niene mogen slaen in de mane, soe gaet 30 die sonne weder ute dander side ende ontdect hare ende soe verliest 31 die mane haer donckerheit mits dien dat sy lijt die eerde die tusschen 32 hem beiden was. Ende die claerheit ende die schijn der sonnen slaet 33 ie lanc soe meer inde mane, tote dat sy haer licht weder heet vander 34 sonnen. Ende alse haer die sonne bercht iegen deerde in deen side 35 alsoe ontdect se hare in dander zide ie lanc soe meer. Ende die eclipse 36 vander sonnen es oec na dese gelike. Alst es die tijt dat die sonne 37 gaet den wech dijn die mane gaet, ende die mane [dan comt onder 38 die sonne soe dat die mane] es tusschen ons ende die sonne, soe 39 wederstaet die mane der sonnen scijn datti tons niet comen en mach

+ 55r

1) in het hs. volgt nog ten derden male deze zin!

[p. 107]

1 vore dat de sonne lijt in dander zide dore, biden lope des firma-2ments; alsoe ghelijc alse die eerde wederhout den scijn vander son-3nen datti ter manen niet en mach comen. Ende alse men den eclips 4 van der manen siet dats des nachs, want dan es henen die claerheit 5 vander sonnen; ende alse men siet den eclips vander sonnen dats 6 met dage, want men heet dan hare claerheit ende daer by wert 7 mens geware dat hare claerheit mindert. Ende die ghene die den 8 eclips van der sonnen niet en sien, sy hebben dan de nacht; daer 9 ⁺ omme en sien sijs niet, nochtan sine ander liede daert dach 10 es; ende / alse wine sien soe en sien sijs niet.

+ 55v

11138 Die coninc vraecht: Die sterren die vallen vanden hemele, 12 hoe vallen sy soe ende [waer] soe varen sy henen?

13Sidrac antwort: Die claerheit die wy sien inde locht en sijn ghene 14 sterren maer het sijn drie ander dingen. Deen es de wint die vliecht 15 inde locht; dander es de verscheit de deerde asemt ute hare, want sy 16 slaet op in dat hoghe ende sy ontstect in die locht; dat derde sijn 17 die ingelen die uten hemele waren gheworpen alsoet God woude 18 dat sy som bleven in de locht, som in berge ende som in die helle. 19 Want die ghene die bleven in de locht willen selc stont clemmen in 20 de locht ten firmamente met hare subtijlheit¹⁾ ende soe comen 21 dingele Goids ende slaense met viere ende iagense in²⁾ dafgront 22 der hellen (ende) daer dander sijn; ende dat vier iaegtse inde helle 23 ende³⁾ baert hem alse een sterre. Ende dit⁴⁾ valt alsoe wel sdaechs 24 alse snachs, maer omme die claerheit des dages en connen wijt niet 25 ghesien.

1) Haag: par leur engin.

2) hs. G. ende iagense m.v. in.

3) Haag: et ce feu qui les chace en abisme.

4) hs. die.

26139 Die coninc vraecht: Hoe menich hemel es?

27Sidrac antwort: Drie hemele sijn: deene es dien wy sien, die keert 28 ende loept omme ons ende die es gheverwet alse lasuer ende es 29 dierste firmament ende es lichamelijc. Dander es de hemel daer die 30 goede sijn selen ende daer dingle sijn ende die gheeste, ende hy es 31 ghelijc den cristale. Die derde es de hemel daer God es, die es ge-32daen alse gout. Elc van desen hemelen es alsoe verre deen vanden 33 anderen alse deerde es vanden firmamente. Maer selke noemen VII 34 hemele om den staet vanden VII planeten.

35140 Die coninc vraecht: Hoe verre es die hemel hoghe vander 36 eerden?aant.

37Sidrac antwort: Die hemel es alsoe verre vander eerden dat een 38 steen ware aen den hemel die woege C. menschen ende hy vanden

[p. 108]

1 hemele dan neder [viele] soe en soudi niet comen ter eerden vore C. 2 jaren. Nochtan es¹⁾ die hemel soe na der eerden dat die goede²⁾ 3 ende die [ingele] dicke³⁾ varen op ende neder binnen dien dat een 4 sijn oge op ende nederslaen soude metten wille Goids.

1) hs. scijnt.

2) hs. groete; te lezen: die goede zielen? Vgl. Lsp. I c. 3, 43-46:

Nochtan varent dingle eer
Dan men dade een oghe keer,
Ende die goede zielen met,
Alsoot God heeft gheset.

3) hs. dicte.

5141 Die coninc vraecht: Van wat machte es tfirmament?

6Sidrac antwort: Die macht ende die virtuut vanden firmamente es 7 alsoe groot dat nieman en mach ghepensen. Het es al ront ende 8 en fineert niet van lopene altoes ende omme gaet al die werelt. Ende 9 ghene mensche no gheen vogel no gheen vissche en soude hem be- 10 ⁺ rueren mogen en daet dat firma/ment, dat soe groot es dat 11 niemen ghepensen en mochte, maer sy souden sijn oft sy doot waren, 12 want God hevet wel oirdineerlijc ghemaect in [der] manieren ende 13 in die wise dat der⁴⁾ werelt bedorfte ende den lieden; ende mits sinen 14 omkeerne soe leven alle die liede.

+ 56r

4) hs. die.

15142 Die coninc vraecht: Van wat virtute sijn die planeten ende 16 die sterren ende van wat grootheiden?aant.

17Sidrac antwort: Die planeten ende die sterren sijn van grooter 18 virtuut. De VII planeten doen wassen die crude van eerterike ende 19 dat coren ende sy governeren de eerde, water, wint, liede, beesten, 20 vogele, vissche ende alle dinghe die lichamelijc sijn. Deerste heet 21 Satuernus ende die es doverste van allen den anderen ende vele mere 22 ende sterkere ende sy lijdt de XII tekene ende in elc blijft sy twee 23 jare ende een half ende sy es ene planete [van grooter macht. Die 24 gheboren wert onder dese planete] alsi beghint te nederen, hy sal 25 nederen van sier macht, ende die gheboren wert in hare hoghe, 26 regneren in grooten goede ende rijcheden; ende sy regneert in XXX 27 jaren eenwerf. Dander planete heet Jupiter, vol van rijcheden ende 28 van goede, van comenscapen, van sinne, van wetene ende van 29 groten love onder die liede. Ende sy lijt die XII tekene ende in elc 30 blijft sy een jaer. Die gheboren wert onder dese planete hy es te 31 sinen XIIsten jare te sinen besten poente van al sinen tide; ende 32 sy regneert in een teeken dat heet Cancer ende daelt in een ander dat 33 heet Capricornus. Die derde planete sy heet Mars, die es vol van 34 orlogen ende van stride, van bloet stortene ende van morde; ende 35 sy lijt die XII tekene ende in elc teken blijft sy XL daghe. Die

[p. 109]

1 gheboren wert onder dese planete hy mach telken jare ende XL 2 dagen wisselen sine herte ende sinen wille; ende sy regneert in een 3 teken dat heet Capricornus ende daelt in een ander dat heet Libra. 4 Die vierde planete die heet Sol, die es van groten doene, van conin-5gen ende van heren ende van¹⁾ arme; [ende sy] regneert die eerde. 6 Ende sy lijt die XII tekene ende in elc blijft sy ene maent. Die ghe-7boren wert onder dese planete, elcx jaers mach hy wisselen sinen 8 wille, sijn ghepens ende sine dade; ende sy regneert in een teken 9 dat heet Libra. Die vijfste planete heet Venus ende es ene planete 10 van der minnen, van spele ende van ioyen. Die onder dese planete 11 gheboren wert hy sal sijn van cranckere ende idelre herten ende in 12 drien hondert dagen ende XL mach hy wisselen sinen wille, sine 13 ⁺ daden ende sine gedachte; ende sy / lijt alle die XII tekene 14 ende in elc blijft sy XXVII daghe²⁾; ende sy regneert in een teeken 15 dat heet Piscis. Die VIte planete heet Mercurius, sy es een planete 16 van arten, van consten ende van onderwindene alles dincx. Ende 17 sy lijt die XII tekene ende in elc blijft sy XVI daghe. Die geboren 18 wert onder dese planete, te C. (jaren) ende te XL daghen mach hy 19 wisselen sine dade ende sinen wille ende sijn gepeins. Ende sy 20 regneert in een teken dat heet Gemini. Die VIIste planete die heet 21 Luna; dits ene planete goet van wegen ende van pelgrimagien ende 22 sy lijt die XII tekene ende in elc blijft sy II daghe ofte III. Die 23 gheboren wert³⁾ onder dese planete hy mach binnen eender maent 24 wisselen sine ghedachte ende sinen wille ende sine daet; ende dese 25 regneert in een teken dat heet Taurus ende daelt in een ander dat 26 heet Scorpio. Ende wet alse een persoen wert gheboren ende de 27 planete es in dat teken ende sy dan regneert, die persoen sal wel 28 hebben⁴⁾ in sijn leven. Ende alse hy wert gheboren in haer nederen, 29 soe sal hy hebben tribulacie; ende wert hy gheboren in een ander 30 ure onder dese planete, hy sal sijn van anderen gedane na dat die 31 ure es ende tpoent daer hy in geboren wert. Die dach ende die nacht 32 hebben XXIIII uren ende elcke ure heeft M ende XX^IIII5) poente, 33 somme XXV^M IX^C poente ende XX⁶⁾. Aldus menich persoen 34 mach werden geboren op enen dach in die werelt ende meer, want 35 die werelt es herde groot ende wel mogen geboren werden vele per-36sonen in een poent. Ende van soe vele personen die gheboren wer-37den in I poent van desen XXIIII uren soe mach wel ghevallen dat 38 deen niet en gelijct den anderen. Ende eest datter enege⁷⁾ geliken 39 nochtan mogen sy iet ongelijcx hebben onder hem ofte van haren

1) hs. de.

+ 56v

2) B K H: XVII d. Haag: XXVII jours.

3) hs. werden.

4) hs. sal regneren.

5) hs. XXIIII.

6) hs. X.

7) hs. dat sy iet.

[p. 110]

1 lichame ofte van haren wesene ofte van hare macht. Want hets 2 meer ongelijcx dan der (XII) poente sijn van XXIIII uren; ende 3 daer omme soe moeten sy ongeliken onder hem, eest dat sy in een 4 poent gheboren sijn. Ende het es al den wille Goids na dien datti 5 ghemaect heeft dat berueren vanden firmamente, die VII planeten 6 ende die tekene, die uren ende die poente vanden daghe ende vander 7 nacht; ende dit moegdi openbaerlijc sien ende proeven aen dingen 8 die men sien mach. Wy sien die sonne dat sy wassen doet ende voedt 9 ⁺ die crude ende die / vrucht. Ende bider manen machmen[t] 10 merken, want alsi wast soe wasset dwater ende dbloet des menschen. 11 Ende alsi mindert soe minderen sy mede. Ander virtuut hebben sy 12 oec, want sy verlichten de werelt, deene daechs ende dander tsnachs. 13 Ende aldus hebben dandere planeten hare virtute die herde groot 14 sijn. Ende die woude vertrecken die virtute vanden VII planeten, hy 15 soude ghenoech hebben te seggene, want hare ghene versuemt¹⁾ 16 te doene die dingen dar se God toe ghemaect heeft ende alle die 17 gheboerten liden doer hem alsoet God toe heeft ghevoecht; ende 18 dandere sterren hebben oec virtute ghenoech, want sy verlichten 19 den hemele ende geven groote claerheit op deerde. Ende des moechdi 20 u lichtelike bevroeden: alse men ghene claerheit en besiet tsnachs 21 vander manen, soe compt claerheit vanden hemele soe²⁾ dat elc 22 gaen mach ende ghesien mach over al ende dat es vander claerheit 23 vanden sterren. Ende en es negheen van allen den planeten sy en es 24 mere dan al de werelt sonder Venus, Mercurius ende Luna.

+ 57r

1) hs. versuent.

2) hs. ende.

25143 Die coninc vraecht: Hoe menege manieren sijn van watren?aant.

26Sidrac antwort: Het sijn vele manieren van watren in die werelt. 27 Ierstwerf de zee die ghesouten es daer alle dandere watre ute comen. 28 Het sijn fonteinen die hare verwe wisselen vier werven tsaers: ierst-29werf swert ende daer na bleec root dat men heet sangewijn daerna 30 droeve ende daer na claer ende fijn. Het sijn fonteinen die springen 31 ende lopen IIII daghe in elcke weke ende III daghe staen sy stille. 32 Het sijn ryvieren die tsnachs staen oft sy vervorsen waren ende 33 sdaechs gaen sy lopen. Het sijn andere fonteinen inde eylande van-34der zee die sijn alsoe dicke van (II) watere, dade men daer in een 35 cleet het en soude niet netten; ende sijn³⁾ alsoe heet die daer in 36 dade maieren⁴⁾ sy souden roken alse een vier ende men sout niet 37 moghen blusschen. Het sijn andere fonteinen die uut worpen ere 38 hande dingen daer men af maect vliegende vier dat herde zere berret. 39 Het sijn andere fonteinen die ghenesen wonde. Het sijn andere fon-

3) hs. e. sy es.

4) Genev. mairien.

[p. 111]

1teinen alsemen daer af drinct soe maken sy sin ende memorie. Het 2 sijn andere fonteinen die vele doen sijn met wiven; ende oec fon-3teinen die den wiven doen vele kindere dragen. Het sijn andere 4 fonteinen die wit sijn ende sijn soe dicke datter niemen liden en 5 ⁺ mach no visch in swemmen. / Het sijn andere fonteinen 6 die heet sijn ende staen stille ende alse men enege solacie maect 7 omtrint soe hoert men daer luden een instrument. Het sijn andere 8 fonteinen die sijn herde sorchlijc, die daer in ginge hine quamer 9 nemmermeer ute hine ware doot. Het sijn andere fonteinen som heet 10 som cout som suer som gesouten ende dit comt algader vander 11 natueren [vander eerden] ende al na den wille Goids.

+ 57v

12144 Die coninc vraecht: Hoe vele zeen sijn?

13Sidrac antwort den coninc: Het syn III manieren van zeen: deene 14 es de zee die omme gaet al eerterike ende die es ghesouten alse ghi 15 siet; dander es die Swerte Zee dair niemen binnen comen en mach; 16 die derde es die Stinckende Zee daer niemen inne compt hy en storve 17 vanden stancke ende die leget over die Swerte Zee alsoe alse God na 18 sinen wille ghevoeget heeft.

19145 Die coninc vraecht: Waer omme maecte God die werelt 20 ront?aant.

21Sidrac antwort: Om drie saken maecte God die werelt ront. Deene 22 sake es omme die betekenesse van hem selven die en heeft begin 23 noch inde; dander om den lof siere glorien ende omme tonthoudene 24 alle dinc; dat derde omme dat keren des firmaments dat niet en 25 fineert no nemmermeer en cesseert van lopene al omme alsoe alst 26 God ghevoegt heeft ende gheoirdineert.

27146 Die coninc vraecht: Waeromme es die sonne heet ende die 28 mane cout?

29Sidrac antwort: En ware die sonne niet heet ende die mane cout, 30 enghene creatuere en mochte leven noch deerde en gave ghene 31 vrucht. Want God mits siere mogentheit hevet soe gheoirdineert 32 alst best oirboer was der werelt. Die sonne verwermt de eerde ende 33 doet wassen die creatueren ende leven ende doet comen die vrucht 34 uter eerden; ende dat compt al mits hare hitten. Ende waert dat de 35 hitte duerde nacht ende dach, de liede ende andere creatueren souden 36 alle ontfuncken [ende] van hitten [sterven]; mair des nachts compt 37 die coutheit [vander manen ende vander locht ende tempert die hitte 38 metter coutheit] ende dat doet die vrucht ute gaen ende dien ende 39 leven ende oec de creatueren; ende waert dat de coutheit vander 40 manen duerde al den nacht ende den dach ende die sonne niet en 41 ware, die liede ende andere creatueren en mochten niet levende bliven

[p. 112]

1 ⁺ noch en ghene vrucht en ginge uter eerden; ende en ware 2 niet die / hitte ende tcoude beide, die werelt en mochte niet leven.

+ 58r

3147 Die coninc vraecht: Welc es meer oft sants oft dropele in 4 die zee?

5Sidrac antwort: Het es vele mere sants dan dropele in die zee, want 6 voer een hantvol sants soe souden moeten sijn herde vele dropele. 7 Ende dwater en mach nergen sijn dan op deerde ende op sant want 8 tsant onthout dat water. Ende het sijn vele steden in die werelt ende 9 vele grooter dachvarde daer een dropel waters niet en es ende daer 10 dlant es al sant. Ende de diepheit vander zee en mach niet soe diep 11 sijn, daer onder en es eerde ende sant alsoe dicke ende alsoe diep 12 alse dwater es ofte hondertwerf alsoe diep. Ende al dwater van eerte-13rike es geseten op eerde ende op tsant¹⁾ ende alre meest vintmen 14 sittende op tsant ende daer omme es meer sants dan dropele in de zee.

1) hs. water.

15148 Die coninc vraecht: Machmen tellen die sande ende die dro-16pele vander zee?

17Sidrac antwort den coninc: Al ware die werelt mere dan sy es dusent 18 werven ende sy al ware slecht eerde ende al vol liede ware ende 19 elc mensche levede dusent jare ende die dach ende die nacht die 20 XXIIII uren hebben ende elcke ure die heeft dusent ende XX^IIII2) 21 poente ende in elc poent gheboren worden dusent werf M manne ende 22 alsoe vele wive ende al hare lijf ghehaert ware ende vor elc haer ware 23 dusent werven M. dropele, nochtan soude der drople meer sijn dan 24 al dit getal. Ende des sants es mere dan al de dropele ende dan al 25 dat hier ghenoemt es. Ende dontfermherticheit Goids es mere dan 26 deen ende dander es ende alle die dingen die in de werelt sijn ende 27 gheweest hebben ende sijn selen, allen den genen diere verdienen 28 ende dies[e] soeken ende begheren te hebbene.

2) hs. XXIIII.

29149 Die coninc vraecht: Hoe vele sterren sijn aen den hemele?

30Sidrac antwort: Al ware al die werelt slecht lant ende alt beseten 31 ware met lieden ende alle die ghene die sijn ende doot sijn ende ghe-32boren selen werden ten eweliken daghen ende noch alsoe vele ende 33 sy al waren vergadert, nochtan es der sterren meer. Maer om die 34 hoecheit des firmaments soe en can mense niet gesien, want deene 35 gaet op weert ende dander nederweert; ende oec omme een ander 36 redene, want die³⁾ zie des menschen en es niet soe scerp dat sy 37 mach sien alle die sterren aen den hemele, want dat firmament es 38 ⁺ mere dan al / eerterijc ende die zee toe; ende sy sijn alle 39 verlicht vanden sterren aenden hemele. Ende sy sijn daer soe dicke

3) hs. dat.

+ 58v

[p. 113]

1 dat wise onna gesien mogen. [Ende oec omme den loep des firma-2ments en connen wise niet gesien]. Want deen gaen op ende dander 3 neder metter ure ende metten poenten vanden dage ende vander 4 nacht, alsoe dat sy nemmermeer en rusten noch op en houden alsoe 5 se God heeft geoirdineert, sy en moeten altoes omme gaen metten 6 keerne des firmaments.

7150 Die coninc vraecht: Hoe vele ingele sciep God?

8Sidrac antwort den coninc: God by siere ontfermicheit ende by sinen 9 heyleghen wille sciep IX ordenen van ingelen dier herde¹⁾ vele sijn, 10 die altoes danken ende loven Gode den aelmechtegen vader; ende van 11 desen oirdenen soe versciet God ene partie omme hare hoverde ende 12 alsoe vele wasser die vielen alse de werelt liede heeft, dats te wetene 13 onder die doot sijn ende die leven selen toten inde vander werelt; 14 ende die selen besitten die stoele dair de ingele ute worden gewor-15pen. Ende alse die IX oirdenen volmaect werden [ende die stede 16 vervult sijn dergeenre die uut waren ghesteken], soe sal de werelt 17 nemen inde alsoe Goids wille sal sijn. En verstaet des niet dat alle 18 die ghene die gheboren selen sijn, comen selen inden hemel ende be-19sitten die stoele voirseit; maer die ghene selen daer comen dies weer-20dich sijn selen ende die Goids gebode doen selen ende dijs met haren 21 werken verdienen selen; ende daer selen sy sijn in vrouden ende in 22 glorien die hem nemmermeer fauten en mach.

1) hs. die herder.

23151 Die coninc vraecht: Wie es mere soe beesten soe lieden soe 24 vogele ofte vissche?

25Sidrac antwort den coninc: God heeft ghemaect met sinen handen 26 den mensche ende hy heeft ghescepen die beesten. Maer der beesten 27 es meerre dan der liede, want ieghen elcken persoen van menschen 28 soe sijn C. beesten in die werelt sonder de worme; ende ieghen elcke 29 beeste soe sijn M. vogele; ende iegen elken vogel die in die werelt es 30 gaende ende vliegende ende oec vore elcke beeste die in die werelt 31 es soe sijn X dusent vissche in die zee onder groote ende clene. Want 32 der vissche heeft God mere ghemaect dan eneger andere creatueren 33 die ruerlijc sijn ende dit es al tgebot ende die wille Goids.

34152 Die coninc vraecht: God die alles mechtich es²⁾ waer omme 35 en maecti ghene andere creatueren dan beesten vogelen ende vissche?

36⁺ Sidrac antwort: God met siere mogentheit / heeft alle dinghe 37 wel ghemaect ende behoerlijc ende wel gheoirdineert te redenen, 38 want hy heeft ghemaect in de werelt iiij elementen; ende hy heeft 39 ghemaect den mensche van iiij complexien: heet, cout, droege ende

2) hs. G. es a.m. ende.

+ 59r

[p. 114]

1 nat; ende hy maecte den lichame smenschen vander eerden, den 2 lichame der beesten vander hitten, de vogele vander locht, den vissche 3 vanden watere; ende haddi hem ghemaect lichame van der eerden 4 [ghelijc den mensche], soe hadden sy opghestaen ten doemsdaghe met-5ten menschen. Maer omme dat sy hebben en ghenen lichame van 6 eerden soe en werden sy niet ende comen al te nieute.

7153 Die coninc vraecht: Welc es die lieflijcste stede van eerterike?

8Sidrac antwort: Die alre lieflijcste stede van eerterike dat es daer 9 dat herte es ende rust ende daer sijn meeste wille es. Want ware een 10 mensche in die lieflycste ende de scoenste stede van eerterike ende 11 hy daer hadde alles des hem behoerde ende des hy behoevede ende 12 hy liever hadde in ene andere stede, soe en soude hem die scone stede 13 niet duncken iegen die minne die hy hadde in dander stede, al ware 14 oec dat de ander stede herde lelijc ware. Ende ware hy in die lelicste 15 stede van eerterike ende hy die stede minde, hem soude dunken dat 16 het ware de scoenste van eerterike. Ende aldus eest over al daert 17 herte mint ende begeert, eest daer lelijc eest daer scone.

18154 Die coninc vraecht: Wie es coenre oft die gaet by nacht oft 19 by dage?

20Sidrac antwort: Die ghene die gaet in sorgheliken steden met daghe, 21 hy gaet met siere condicheit alse I die coene es hem te bescuddene van 22 sinen viant; ende die ghene die by nachte gaet, hy gaet met grooter 23 vervaernessen, want hy ducht dat menne sien sal ende en es niet coene 24 hem te bescuddene vanden anderen ende gaet alse een dief. Ende 25 niet nochtan daer by, waert dat vele liede lagen in enen wech ende 26 iegen hem waren hem een luttel liede sculdich tontsiene, sy¹⁾ sou-27den [liden] by nachte, mits dien dat sy hem en souden connen 28 geweren²⁾ iegen de vele liede. Ende die ghene die by nachte gaen 29 al en duchten sy mensche no beesten, sy duchten dat licht³⁾, dat 30 hem al compt van fauten van herten ofte van anderen saken; want 31 die goet iaegt en scouwet dat licht niet. Men vint oec ene andere 32 ⁺ maniere van lieden die / bloede sijn ende onduchtich ende 33 sijn liede die niet en dogen ende gheens prijs weert en sijn. Des 34 daechs gaen sy onder die liede vroedelijc ende tsnachs ontlixemen 35 sy hem gaende achter steden oft sy coene waren ende vroem, want 36 sy weten wel dat mense niet en kint, maer dat men waent dat sy 37 vroem ende dogende liede sijn ende op die sekerheit gaen sy tsnachs. 38 Wet dat dese bloede sijn ende vol⁴⁾, die dit doen, want sy ontlixemen

1) hs. ende.

2) hs. geweten.

3) Haag: mais se doubtent de lombre.

+ 59v

4) te lezen: viel (= fr. vilain)?

[p. 115]

1 hem ende maken geliken ende samblant van anderen lieden dies sy 2 niet en sijn.

3155 Die coninc vraecht: Welke condicheit es mere oft uten ste-4den oft uten dorpen?

5Sidrac antwort: Condicheit uten steden en es ghene condicheit maer 6 het es bat sotheit ende scalcheit ende scampinghe, want men vinter 7 vele, alsi redene hebben met iemene soe willen sy emmer dat hare 8 redene voert gae ende lopen opten anderen; ende die ghene die op 9 gelopen es, es condere dan dander dicwile, al verdraecht hijt. Want 10 dat sy anderen lieden op lopen dat doen sy om iiij saken: dierste 11 es om hare grote sotheit; dandere om die sekerheit vanden lieden 12 diere by sijn, diese niene selen laten vergaderen; dat derde omme dat 13 sy te zere hebben gedronken ende hem thoeft es al beruert¹⁾ van-14den wine; dat vierde omme dat sy niet en hebben te verliesene. Die 15 goede man die opgelopen es ende versproken, die verdraeght²⁾ dese 16 dinc ende en wilt gheen quaet doen om iiij saken: dierste hy ontsiet 17 hem van quaet doene; dander hy ontsiet den here, want elc duchtene 18 ende ontsiet ende essene sculdich tontsiene; dat derde hy ducht de 19 scande; dat vierde hy ducht tsine te verliesene. Ende hier omme en 20 dare hijs niet aenveerden, maer waren sy onder hem tween buten 21 op een velt, die coene uter stat en soude den anderen niet dorren 22 oplopen ende verspreken, want daer en soude niemen sijn die den 23 goeden man houden soude. Ende die goede man en soude hem daer 24 niet scamen no heerscap ontsien ende soude den anderen saen ver-25slegen hebben. Ende waert oec dat dese twee vonden enen rovere 26 diese beroven woude, die goede dorpman souden bescudden vrome- 27 ⁺ like, maer die coene uter stad die groote / scamp pleget³⁾ 28 te makene onder die liede, hy en soude niet dorren bliven aen den 29 velde maer hy soude vlien. Daer omme seggen wy dat de condicheit 30 uten steden ghene condicheden en sijn. Maer het sijn scampers ende 31 behagelde⁴⁾ daer niet in en es.

1) hs. beruet.

2) hs. vergadert.

+ 60r

3) hs. plegen.

4) te lezen: scampenien ende behaghelheden? Vgl. de varr.

32156 Die coninc vraecht: Sal een mensche den anderen verwiten 33 sine armoede, sine siecheit oft sijn wijf, eest dat sy hare qualijc hout?

34Sidrac antwort: Men en sal den anderen verwiten enghene dinc, 35 want eest dattu hem verwijts sine siecheit, die ghene die hem gaf 36 die siecheit hy machse dy oec gheven. Eest dattu hem verwijts de 37 sotheit sijns wijfs, by aventueren dijn wijf es alsoe sot al (s) en 38 weetijs⁵⁾ niet; ofte heefs du ghelegen by sinen wive, hy heeft oec

5) hs. wijt hijs.

[p. 116]

1 lichte ghelegen by dinen wive ofte hy mochter by liggen; ende 2 verwijtstu hem oec van sinen armoede, alsoe wel mochte darmoede 3 tote dy comen alsi tote hem quam. Daer omme en sal niemen anderen 4 verwiten van enegen dingen, want niemen en weet wat hem ghescien 5 mach ofte toe te comene staet.

6157 Die coninc vraecht: Salmen ere ende lieve doen allen den 7 lieden?

8Sidrac antwort: Jaet elc diet ghedoen can maer niemen in eerterike 9 en mochte gedoen telcx dancke. Maer du souts doen na dine macht 10 ende dat doet oec te dinen profite ende te diere eren mede. Ende 11 [eest] dattu hem niet en gheves vanden dinen soe diene hem van 12 scoenre spraken, van sconen gelate, van goeden rade ende van goe-13den troeste. In dusdaender manieren soutu lieve doen den enen ende 14 den anderen ende al te dinen profite ende te diere eren ende soe 15 soutuus¹⁾ danc hebben van den lieden ende sout gheprijst sijn ende 16 gheëert ende gehouden over vroet.

1) hs. soutuut.

17158 Die coninc vraecht: Sal een mensche vergeten der ghere die 18 hem goet (daden) hovescheit ende dienst gedaen hebben?

19Sidrac antwort den coninc: Neent ten ghenen dagen, al eest dat die 20 dienst clene sy, nochtan en soutune niet vergeten. Want die my²⁾ 21 niet sculdich en es ende my²⁾ ghevet van den sinen, hy doet ghe-22noech dore my ofte die my²⁾ in anderen manieren lieve doet; ende 23 daer omme sal ic hem weder doen ere ende doegt ende hulpen na 24 mine macht te sinen oirbore ende ghereet te sine daer toe met goe-25den wille; want altoes salmen goeden wederloen doen iegen tgoet 26 datmen ontfaen heeft alse [wel] de[n] arme[n] [alse] den riken. 27 Ende hier omme en salmen niet vergeten des diensts die hem es ghe-28daen.

2) hs. nu.

2) hs. nu.

2) hs. nu.

29159 Die coninc vraecht: Mach hem een mensche onthouden van 30 ⁺ luxurien alse hise wille heeft te doene? /

31Sidrac antwort: Jaet lichtelike, den mensche die es in den wille hy 32 sal pensen omme sinen sceppere diene gheweerdichde te makene na 33 sine gedane; ende dat soe edelen gedane hare niet besmetten en sal, 34 maer haer selven eren ende reinlijc houden omme die minne des 35 gheens diene gheweerdichde te makene na sine gelikenesse; ende mach 36 peinsen datti sterven sal ende te nieute comen ende dat sine ziele 37 sal ontfaen alselken loen in dandere werelt alse de lichame verdient 38 heeft in dese werelt sij(n) goet sij(n) quaet na dat die werke sijn. 39 Ende om dit ghepeins sal hy verliesen die quade begeerte. Gave een

+ 60v

[p. 117]

1 coninc sine cledere enen manne, hy soutse houden in eren ende 2 reinlijc ende hy soudere mede sijn gheëert onder die liede alse hise 3 ane hadde. Soe selen wy te rechte dan reine sijn ende te mere suverleker 4 houden ende minnen die ghedane daer ons God mede heeft ghe-5cleet dat es met hem selven. Ende eest¹⁾ dattu aldus pens in die ure 6 ende in die wile, dien wille sal dy vergaen ende du sout dat laten te 7 doene ende soe soutu dinen wille wech worpen ende deen ghepeins 8 niet laten comen over dandere. Want dats alse vanden viere: soe 9 men mere houts ane leecht soet mere berret, ende met desen ghepense 10 soutu lichtelijc over liden, eest dattu wilt. Ende wet soe een mensche 11 meer verdraecht ende wederstaet, soe hy mere verstaen mach ende 12 soe ghijt mere useert, soe gijt [meer] sout mogen useren. Dat vier 13 dat berret ende scade doet dat sal men dooden ende blusschen met 14 watre alsoe dat nemmermeer scade en doe; ende alsoe salmen doen 15 der luxurien. Sy es ene sonde die herde sorgelijc es ende die vele 16 scanden doet den lichame ende der zielen. Daeromme salmense doo-17den ende blusschen altoes met goeden ghepensen die reine sijn ende 18 sterc.

1) hs. est.

19160 Die coninc vraecht: Welc es die meeste bliscap vander 20 werelt?

21Sidrac antwort: Het sijn twee bliscapen inde werelt: deene es licha-22melijc ende dander gheestelijc. De lichamelike en es niet duerende 23 ende lijt lichtelike ende gaet ute alse een licht van ere kersen dat 24 van selve te nieute wert. Ende van ghenoechten des lichamen soe 25 comen ende wassen vele archs ende anxs, scaden ende scanden der 26 ⁺ zielen / ende den lichame. Want soe vele ghenoechten alse 27 een mensche hebben mach in C. jaren ende hem des een dach ghe-28brect, soe dunct hem dat al dander niet en was want hets al leden 29 alse de wint. Van gheesteliker bliscapen dat sijn²⁾ die ghene die ver-30bliden int goede, in Gode ende in sine gebode ende in sine werke, 31 ende die ghene die hebben goet gelove ende goede hope van den 32 eweghen levene te hebbene in de gheselscap Goids. Wet dat dese 33 hebben grote bliscap ende groete vrouden, ende die arbeit ende 34 tgedogen dat sy dogen om Gode dat es hem ene groote bliscap; ende 35 soe hare arbeit³⁾ mere es ende sy mere gedogen, soe hare glorie 36 meerder es. Ende die glorie ende die bliscap en vergaen hem nem-37mermeer, maer sy verwisselen⁴⁾ van goede int goet, van bliscapen 38 ten bliscapen ende in glorien die nemmermeer inde hebben en sal.

+ 61r

2) Haag: Du delit espirituel est assavoir que ce sont ceulx.

3) hs. bliscap.

4) hs. verwisselt.

[p. 118]

1 Ende daer omme seggen wy dat gheestelike bliscap beter es ende 2 mere dan lichamelike bliscap.

3161 Die coninc vraecht: Salmen genoechte hebben met wiven?

4 Sidrac antwort: Het sijn twee manieren van ghenoechten te hebbene 5 met wiven: deen es gheestelijc ende dander es lichamelijc. De gheeste-6like es: alse een man es met sinen wetteliken wive, soe sal hy leven 7 met hare eerlijc ende wettelijc ende sal met hare sijn in dier meinin-8gen, datti vrucht met hare hebben sal [die loven sal Gode haren 9 sceppere]. Ende alsi groote es van kinde soe en sal hy by hare niet 10 liggen vleesschelijc voer dat sy gelegen es van kinde ende XL daghe 11 daer na; ende alsoe oec alse sijn wijf es in hare bloyen soe en sal hy 12 by hare niet liggen vleesschelijc vore dat hare dat vergaen es. Ende 13 dits de goede ghenuechte met wiven te sine. Ende die lichamelike 14 ghenoechte van der werelt dats ene maniere van beesten die hem 15 niet en hoeden no scamen alsi sijn met haren wive, maer dat hare 16 wille sy ghedaen soe duncket hem al goet. Wet dat dit es quade 17 ghenochte ende verlies der zielen ende des lichamen; die [dit doet] 18 leit sijn leven alse een beeste ende hy doet ieghen tgebod sijns 19 sceppers.

20162 Die coninc vraecht: Alse een heer compt ieghen een ander 21 sal dan deen iegen dander ten iersten dan vechten?

22Sidrac antwort: Alse deen heer compt iegen dander soe sal de cape-23tein sijn vroet, stout, voersienich ende vrome ende sal besien ende 24 ⁺ merken / there, dat jeghen hem compt ende soe sal hy be-25sitten ende oirdineren sine liede ende sal micken ofte sy mere ende 26 sterker sijn dan dandere partien. Ende eest datti mere liede heeft 27 ende sterkere es, soe sal hy voert trecken met sinen liden stoutelijc 28 ende oirdineerlijc ende sal slaen in hem. Ende eest datti vernemt dat 29 sine viande mere sijn ende starkere dan die sine, soe sal hi hem¹⁾ 30 houden vaste te gadere ende troesten sine liede; oft hem ghelaten 31 oft hy slaen soude in de viande ende sal verhoeden sijn volc ende 32 houden in sekerheden waer hy best mach. Ende eest dat hem²⁾ 33 dander here op loept soe sal hy hem bescudden vromelijc, want 34 wiste een here hoet metten anderen stonde ofte ware dat deen den 35 anderen weke, soe vinge deen den anderen; want dat here³⁾ dat 36 weke moeste bliven gevaen⁴⁾ ende dat crancke here mochte hem soe 37 vromelijc houden, het mochte behouden bliven; ende by deser

+ 61v

1) hs. se Haag: il se doit tenir.

2) hs. men.

3) hs. hem.

4) hs. gedaen.

[p. 119]

1 redenen soe soude dat crancke here ontgaen ende ontcomen den 2 sterken.

3163 Die coninc vraecht: Die mensce die gheboren wert doef ende 4 stom, die spreken en mach noch horen en mach, wat spraken ghe-5voelt hy in sijn herte?

6Sidrac antwort den coninc: De mensche die gheboren wert doef ende 7 stom, hy penst ende verstaet in sijn herte die sprake sijns iersten 8 vaders Adams; ende sijn tonghe was Ebreusch want met rechter 9 fortsen soe moest trecken ter natueren sijns vaders daert ute¹⁾ ghe-10spruit ware; alsoe ofte een mensche name de vrucht van enen bome 11 ende plante dair op een grein, dat grein soude werden een boem 12 ende soude dragen vrucht vanden selven bome daer af was dat grein; 13 soe wat dat men vanden bome plante, dat soude altoes sijn eens van-14den enen toten anderen ende altoes bliven van enen smake. 15 Maer de name vanden selven bome ende inte daer op van 16 enen anderen, soe soude die vrucht hebben die gedane vanden 17 bome daer de inte af was. Want onse ierste vader Adam was 18 Ebreusch. Die name een kint van XL dagen ofte van min 19 ende daet in ene stede, dart niemen en saghe no spreken en 20 hoerde ende die hem daer dade alle sine behoef sonder te sprekene 21 ieghen hem, alst soe verre comen ware dat spreken mochte, soe en 22 sout anders niet redenen dan de tonghe sijns iersten vaders, want 23 sine natuere sout daer uut trecken.

1) hs. uute.

24164 Die coninc vraecht: En mach / ghene creatuere die God heeft 25 ⁺ ghemaect weten den wille ende tgepeins Goids?

26Sidrac antwort den coninc: En ghene ingel no arcangel no ghene 27 creatuere die God ghemaect heeft en mach weten (dat God ghemaect heeft 28 noch) den wille Goids alsoe vele alse een dropele es ieghen al die zee 29 en ware by sinen wille. De wille ende tgepens Goids es alsoe groot 30 alse de hemel ende die eerde; ende alsi wille dat enege dingen ge-31daen sijn²⁾ in den hemele ende in deerde, soe peinst hy in hem 32 selven: Dit sy ghedaen. Ende alsoe saen inder selver uren soe eest 33 ghedaen ende en mach niet bliven vertraget no belet. Ende sal iemen 34 iet weten vanden wille Goids, dat doet hy hem weten met sinen 35 ingelen oft met sinen heyleghen gheeste, want gheen ingel no ghene 36 creatuere en maecht weten, tgepens no den wille Goids, en sy by 37 hem selven, niet mere dan ene miere mochte gaen int alre diepste 38 vander zee.

+ 62r

2) hs. sy.

39165 Die coninc vraecht: Sal de mensche altoes Gode aenbeden?

[p. 120]

1Sidrac antwort: Ja eest dat hijt gedoen can. Maer de lichame wilt 2 hebben raste ende waert datti niet en ruste hy en soude niet mogen 3 leven noch beden. Daer omme salmen Gode aenbeden in ere uren 4 van enen dage ende vander nachte; ende in anderen uren [arbeiden] 5 om dat den lichame bedarf; ende in anderen uren soe salmen rusten 6 omme cracht ende macht den lichame te ghevene, waer by hy aer-7beiden moghe voir den lichame ende voir de ziele. Ende alse men 8 aenbeden sal Gode, soe salmen bidden met goeder herten ende reinre 9 ende met goeder meininghen; ende men sal dan [hem houden] goe-10dertierlijc ende oetmoedelijc in ene stede [ende] spreken dat men 11 sprect volcomelijc ende Gode aenbeden gherechtelijc ende ganselijc 12 ende doen dat men sculdich es. Maer die anders doet hy en aenbeet 13 Gode niet¹⁾ gherechte.

1) hs. met met.

14166 Die coninc vraecht: Wie vant die ierste musike?

15Sidrac antwort: Dierste musike vant een van Noes kinderen die 16 Japhet hiet ende die vant ierst metten lude des lopens waters ende 17 metten lude vanden winde die ruschede aen die boeme ende metten 18 steenen die van hoghe vielen neder, die ongelike lude gaven. Ende 19 ⁺ aldus biden boeme ende den bladeren ende den / winden 20 soe oirdineerdi²⁾ dinstrumint vander musiken met sinen wisen sinne; 21 want die was herde vroet ende subtijl ende dit was biden wille Gods.

+ 62v

2) hs. oirdineersdi.

22167 Die coninc vraecht: Waer of compt den ogen dat sy tranen?

23 Sidrac antwort: Dat die ogen dicke tranen dat compt van moru-24heiden van herten ende van reinicheden des moets³⁾. Want dat 25 herte dat moru es ende suver, alst ghevoelt enege dinc die niet goet 26 en es, verweget hem dat te hant ende wert droeve ende worpt water 27 opweert van siere moruheit ende dat water ontfaen die ogen ende 28 soe weenen sy ende worpent ute mits siere pinen vander sericheit⁴⁾. 29 Want therte es ontfermhertich ende moru ende wert verwonnen 30 dan vander pinen des dogens. Ende die ogen doen groote verlichte-31nesse der herten, want vanden tranen die uter herten geworpen waren 32 inde ogen soe vercoelt dat herte van siere hitten ende van siere pinen. 33 Die ogen die niet tranen en mogen, wet dat dat comt van grooter 34 hertheiden ende van grooter felheden van herten ende dese herte 35 sijn gereet in hare pinen te quaetheden ende te scalcheden; ende dat 36 dese liede selc stont om doget⁵⁾ pensen ende omme goet doen, dat 37 en compt niet van hem maer vanden humoren die daer in sijn die

3) hs. monts.

4) hs. siecheit.

5) hs. ondoget.

[p. 121]

1 verwinnen de hertheit ende die felheit ende doen hem met fortsen 2 pensen omme iets goets.

3168 Die coninc vraecht: Hoe vele manieren sijn van lieden die-4men ere ende reverencie doen sal in de werelt?

5Sidrac antwort: Ten alder iersten soe sal de mensche eren ende aen-6beden sinen sceppere diene ghemaect heeft ende ontmaken sal alst 7 sijn wille es. Daer na sal de man eren sijn wijf die hem God ghegeven 8 heeft; alsoe alse God¹⁾ gaf Adame ene ghesellinne ende gheboet hem 9 dat sy een sijn souden, alsoe sal elc man met sinen wive. Daer na 10 sal elc mensche eren sinen vader ende sine moeder boven alle dingen 11 ende hem sal hy hulpen ende by staen ghetrouwelike. Daer na sal 12 de mensche eren sinen here dien hy trouwe sculdich es ende ver13-waren²⁾ van allen dingen die hem ghescien mogen. Ende daer na 14 ⁺ sal de mensche [eren] sine vriende ende die hem goet sijn, 15 sine maghe / ende sine bruedere, sustere, kindere ende al den lieden 16 eest dat hijt gedoen mach ende elcken salmen eren ende minnen.

1) hs. god god.

2) hs. vervaren; H. vorhoeden.

+ 63r

17169 Die coninc vraecht: Welc es de miltste mensche van eerte-18rike?

19Sidrac antwort: In dese werelt en es gheen milde mensche no niemen 20 die gheven mach, want alle die miltheit ende de giften van deser 21 werelt die en doghen twint in dander werelt iemene; ende allet tgoet 22 datmen heet in dese werelt dat compt vander gracien Goids ende geeft 23 God omme dat mer³⁾ af leven sal ende omme dat mens den armen, 24 dies behoeven, sal daer af hulpen ende by staen. Ende de ghene die 25 vander gracien, die hem God ghegeven heeft, hulpen ende by staen 26 den armen, sy selens hebben grooten lof vore Gode dat sy wel bestaet 27 hebben hare gracie die hem God gaf in eerterike, wair by hem God 28 gheven sal vele mere gracie in dander werelt. [Ende dat moghen wy 29 verstaen dat God es dalre milste,] want hy gheeft sine ghiften in dese 30 werelt allen den ghenen diese begeren ende die leven ende na dit 31 leven vele mere in dander werelt. Niemen en voert enich goet voir 32 hem alse hy sterft ende God sprect: Geeft mijn goet my selven; dats 33 te wetene den ghenen dies niet en hebben, ende ic saelt u gheven in 34 dandere werelt tweevout.

3) hs. meer.

35170 Die coninc vraecht: Sal hem een arm mensche altoes nederen 36 vor den riken?

37Sidrac antwort den coninc: Die arme man, eest dat hy gaet metten 38 ghenen die beter sijn dan hy op enen wech, hy sal gedoghen dat de 39 betere dan hy vore hem gae ende hy dair na, al eest sake datti oec

[p. 122]

1 groot zij. Ende also ghelike daermen sit sal hy gedogen dat de betere 2 vore sitte ende hy selve in die nederste stede, want hy en sal hem 3 selven niet hoghe setten. Want een ander die mere ware mochte seg-4gen: Stant op, dy en behoert hier niet te sittene. Maer waert dat sy 5 beide quamen in ene battaelgie daer een volc strede iegen een ander, 6 daer sal hem de arme man vore setten ende worpen vor alle dandere 7 ende vromelijc vechten ende hem bescudden alse een goet man ende 8 en saelt omme niemen laten, die soe goet es, hy en sal dair hem selven 9 vore setten soe wie anders hem vore sette.

10171 Die coninc vraecht: Eest sonde datmen eet alle dinc?

11Sidrac antwort: God mits siere ontfermicheit ende siere mogentheit 12 maecte alle dinc om den mensche ende dat de mensche soude sijn here 13 ⁺ in eerterike alsoe God es in hemelrike, van drinckene, van 14 etene, / van ghebiedene ende van aerbeidene alle creatueren omme 15 hem te dienene ende tes menschen dienste te stane. Ende omme die 16 groote gifte ende voirdeel dat onse here ons ghegeven heeft ende oec 17 mogentheit boven alle dinghe, soe hebben wy macht te doodene ende 18 tetene alle creatueren; ende soe wat wy dooden ende eten met goeder 19 herten ende met goeder meininghen dats ons¹⁾ goet ende gave. Ende 20 waert dat wy aten die edelste beeste vander werelt die men pleecht 21 tetene oft dat edelste broot, ofte den edelsten wijn droncken ende die 22 goede maeltijt ons lage opt therte ende wiere niet en aten met goeder 23 herten, (ende) wet dat ons die maeltijt en ware goet no gave no nut-24telijc. Want soe wat de mensche eet met goeder herten ende met goe-25den wille, dats hem gave ende nuttelijc. Ende wat een mensche eet 26 ieghen sijn herte ende iegen sinen wille dat en es hem niet goet no 27 gave no oirboirlijc.

+ 63v

1) hs. om.

28172 Die coninc vraecht: Salmen altoes grueten die liede?

29Sidrac antwort: Neent niet, men sal altoes die liede niet grueten, 30 want bestu in dine herberge onder dine mayseniede ochte onder dine 31 vrienden, du en soutse maer ij werf grueten [des daghes], dats smer-32gens ende savons; ende dattu dan mere does soe doestu iegen recht 33 ende ieghen redene ende te swaernessen dijns selfs ende diere vriende, 34 die dy antwerden moeten. Ende eest dattu ontmoets dinen vrint in 35 enen weghe, du soutene groeten een werf sdaechs ende dat saluut sal 36 sijn na den tijt ende uren van den daghe ende vander nacht. Ende 37 wet, die ghene die tierst gruet, heeft die ere vanden grueten ende 38 alsoe dy dijn vrint ofte I ander gruet soe soutu hem antwerden 39 hoveschelijc ende goedertierlijc, want die groete es loen voer Gode.

[p. 123]

1 Daer omme salmen hoveschelijc grueten ende oetmoedelijc antwerden 2 soe wie dat hy zij.

3173 Die coninc vraecht: Wien sal die mensche meer minnen oft 4 sijn wijf oft sijn kint?aant.

5Sidrac antwort: Een man sal minnen sijn goede wijf voer enich ander 6 dinc naest sinen sceppere ende hem selven, want hy ende sijn wijf 7 sijn een dinc, alsoe alse God met siere mogentheit maecte Adame 8 ende Yeven een, ende geboot hem dat sy twee souden I sijn ende 9 ⁺ dat deen machtich ware / alse dander. Want God mochte 10 Yeven hebben ghemaect van Adaems voeten haddi ghewilt ende soe 11 hadde sy gheweest onder die voete; ende hy hadse oec ghemaect van 12 sinen hovede haddi ghewilt, soe soude sy hebben gheweest boven 13 Adams hovede. Maer hy woude dat sy tween waren een, daer omme 14 maectise van Adams rechte side, omdat sy sijn soude sine ghesellinne 15 van allen dingen ende datti soude sijn here ende sy vrouwe ende dat 16 de werelt menichvoldeghen soude by hare. Ende hier omme seggen 17 wy dat de man minnen sal sijn wijf, naest sinen sceppere ende hem 18 selven, boven al dat in die werelt es; ende alse dwijf den man, 19 want eest dattu verlies dijn goede wijf soe verliestu dy selven ende 20 dijn ere ende dijn raste ende dijn salicheit; want du ander¹⁾ wijf 21 hebben en moges dan ene in dinen levene. Maer tien tide dat de 22 Goids sone comen [sal], soe selen die ghene die de wet berechten 23 selen, oirdinieren omme des quaets couts²⁾ vleesch wille, eest dat 24 eens mans wijf sterft datti nemen sal mogen een ander wijf. Ende 25 eest dat sine kindere sterven datti nuwe kindere [moghe] winnen 26 an dander wijf metter (dander) gracien Goids.

+ 64r

1) hs. anders.

2) Haag: la mauvaise chair et froide. Waarom ‘froide’? Duidelijk is het niet.

27174 Die coninc vraecht: Ofte mijn vader ofte mijn moeder niet 28 en hadden gheweest, hoe soudic dan hebben gheboren gheworden 29 op eerterike.

30Sidrac antwort den coninc: Van dier tijt dat ghebod Gods ierst ghe-31daen was doen hy hemel ende eerde maecte, soe waerstu geboren 32 in Goids weten ende soe moestu emmer gheboren werden. Want eer 33 God maecte [die werelt] soe wiste [hy] tgetal³⁾ vanden menschen die 34 hy maken soude in de werelt ende wie sy sijn souden die gheboren sou-35den werden in die werelt, ende hare spreken, hare daden, hare 36 namen, haer doot, haer verlies ende hare salicheit; ende alsoe van 37 beesten, van vogelen ende van visschen. Ende en haddi al dit niet 38 gheweten soe en haddi gheen God gheweest ende sine ontfermicheit

3) hs. want oec God maecte die wiste tgetal.

[p. 124]

1 ende sine mogentheit wisten wel dattu souts geboren sijn; [ende 2 nadien dattu emmer souts geboren sijn,] al en hadde dijn vader noch 3 dijn moeder niet gheweest, du souts geboren sijn worden van enen 4 anderen vader ende moeder.

5175 Die coninc vraecht: Alle die wive sijn sy van ere manieren 6 ende van ere natueren?

7Sidrac antwort den coninc: Alle die wive sijn van enen dinghe ende 8 sy sijn eens binnen live ende buten live. Maer somme sijn sy van 9 sterker complexien dan some; maer vanden leden die men sien mach 10 ende oec binnen den live soe eest al een. Ende oec sijn sy al eens van 11 ⁺ dien datten man/nen toe behoert te doene met hen ende 12 dat es al ghelijc van sconen ende van lekken. Alsoe ghelijc alse eyere, 13 die¹⁾ van menegerande verwen sijn deen wit dander bruin, dat derde 14 bleec; nochtan sijn sy van enen smake ende aldus sijn de swerte wive 15 ende die witte van enen smake. Mair van haren wille ende van haren 16 sprekene ende van haren werken en sijn sy niet alleleens, want dene 17 sijn betere dan dandere. Ende alsoe eest van allen dingen, maer men 18 vint lieden dien dunct dat¹⁾ een wijf soetere es dan een andere. Ende 19 dat compt by drien dingen: ierstwerf vander scoenheit swijfs, want 20 sy ghenoecht hem bat dan ene leleke. Dander alse een wijf wel ghe-21cleet es ende ghesiert, die behaecht bat enen man dan die ghene die 22 onreinlijc gecleet es ende lelijc es. Dat derde gaet boven den tween 23 anderen; dats alse [een man] een wijf mint met herten ende van 24 wille, soe heefti dan mere ghenoechten met hare dan met eneger 25 andre ende aldus doen de wive metten mannen.

+ 64v

1) hs. dan; in H: die.

1) hs. dan; in H: die.

26176 Die coninc vraecht: Oft de mensche weet ontrouwe van sijns 27 vrients wive [ofte van sijns vrients maysenieden]²⁾ sal hijt segghen 28 dien vrient?

29Sidrac antwort: Eest dat dijns vrients wijf ofte sine mayseniede hem 30 ontrouwe oft quaet doen ende die vrient by hare quaetheit scande 31 nemt ende du die waerheit vernemen cons, dat soutu hem ghetrou-32welijc doen te wetene, daer omme, dat hire hem vorehoeden sal van 33 sire scanden ende van sire scaden. Want hy mach er selken raet toe 34 setten dat sijn oerboer ende sine ere sijn sal. Ende eest dattu hem 35 des niet en laet weten, hy mach in groote scanden comen ende tsijn 36 verliesen dorperlijc ende by deser redenen soutu hem dat laten weten 37 ende al dese gelike van sire mayseniede.

2) Vgl. Vragenlijst.

38177 Die coninc vraecht: Alse een mensche eneghe dingen doen 39 sal, sal hy hem haesten ofte niet haesten?

[p. 125]

1Sidrac antwort den coninc: Alse du doen souts enege dinc die 2 goet sijn ghedaen, doestu dat haestelike du does¹⁾ wel ende daer mede 3 en soutu niet beiden; ende alse du sout doen enich quaet ende 4 haestidi du does quaet; ende alstuut dan gedaen heves, saelt dy 5 berouwen. Ende waert dattu dy niet en hads ghehaest [soe sterc] in 6 dinen quaden wille dat quaet te doene, die quade wille hadde over- 7 ⁺ leden dat quaet te doene ende dijn herte hadde vercoelt/ 8 ende soe soutu vele mere bliscap hebben dan oftu dinen wille hads 9 ghedaen. Ende hier omme en sal hem die mensche niet te zere 10 haesten van quaet te doene.

1) hs. des.

+ 65r

11178 Die coninc vraecht: Salmen minnen alle die liede?

12Sidrac antwort: Gheestelijc salmen minnen alle die liede. Ende men 13 sal bidden voer die ghene die onghelovich sijn, datse God bekere te 14 sinen gelove. Lichamelijc den ghenen die u mint die mint weder. 15 Ende waer ghi compt over uwen vrint dien ghi mint met goeder 16 getrouweger herten, ghi sijt hem willecome ende hy doet u ere ende 17 hulpt u na sine macht ende dien man sidi wel sculdich te houdene 18 over uwen vrint ende lieve te doene ende sine vrientscap te houdene. 19 Ende waer ghi compt over den ghenen die u haet, hy sal u iegen sijn 20 ende letten ende sochti hem iet ane hine daets niet. Ende al toent 21 hy u goet gelaet dat ware om u bedriegenesse ende om u beder-22venesse; ende dusdane liede en salmen niet minnen maer haten ende 23 van hem salmen verren soe men meest mach.

24179 Die coninc vraecht: Alle lieden sijn sy alleleens?

25Sidrac antwort den coninc: Ja sy van ghebornessen ende van ster-26ven in dese werelt. Maer niet van leden no van rijcheden no van 27 armoeden, no van herten no van ghepense. Want het sijn ghenoech 28 liede in de werelt die min lede hebben dan wy [ende van anderen 29 manieren sijn dan wy] ende rikere ende armere [ende] mechtiger 30 deen dan dandere, deen doet goet ende dander quaet; in desen en 31 eest niet (dan) al ghemene. Maer in de gheboerte ende inde doot 32 eest al ghemene. Alse die ghewareghe prophete comen sal inde 33 maget ende sterven sal aen dat cruce om te livereerne Adame ende 34 sine vriende uter hellen ende alse hise dan heeft telivereert, soe sal 35 hy hem seggen met sinen ghebenediden monde ende spreken herde 36 [claerlike]: die in die helle bliven van voert, dat sy nemmermeer 37 daer ute en comen. Ende al de werelt sal te gaen ende sine woirde 38 en selen niet verandert werden no verwisselt. Ende daer omme en 39 selen sy niet alle sijn ghemene die van dere²⁾ werelt sceden; want

2) sic.

[p. 126]

1 die ene¹⁾ selen comen in die bliscap die nemmermeer en te gaet 2 ende die andere selen werden ghepijnt int fier daer groote pine es 3 ende demsterheit die nemmermeer inde hebben en sal.

1) hs. en.

4180 Die coninc vraecht: Doet men ere in dander werelt alsoe wel 5 ⁺ den armen alse den riken? /

6Sidrac antwort den coninc: In der waerheit seggic u dat datmen vele 7 [mere] eren doet in dander werelt den riken ende vele mere hoecheden 8 dan in dese werelt; ende scaemten ende scanden salmen meer doen den 9 armen dan men hier doet²⁾. Maer dit en sal niet sijn voer dat 10 comen es die Goids sone. Alse dan die rike vart in dander werelt³⁾, 11 soe selen dingele Goids comen iegen hem met grooter bliscapen ende 12 met grooter feesten ende selen hem doen groote ere ende selen hem 13 dienen ende settene in die ewelike setele ende selen seggen aldus: 14 Dese bliscap ende dese ere doen wy [u] omme die rijcheit die ghi 15 hadt in dander werelt, ende der⁴⁾ daet dat ghi sculdich waert te 16 doene. Ende donsaleghe arme alsi sterven soe vlien dingele van hem 17 om darmoede ende omme die vulicheit van hem ende en connen niet 18 verdraghen den stanc. Dan soe selen comen de duvele ende selense 19 gripen ende selen hem doen groote scande ende smade ende selense 20 voeren met hem in hare gheselscap int vier vander hellen. Nu moegdi 21 merken wat de arme doet ende wat de rike doet ende hoet met hem 22 lieden staet. Ende en es nieman in de werelt hy en mach rijc sijn 23 ofte arme wil hy. Ende eest datti die rijcheit laet ende aennempt 24 dairmoede, soe verliest hy die groote ere die hem dingele doen sou-25den ende sal moeten dogen die groote scande onder die duvele inder 26 hellen alse een quaet valsch. Ende [dat en] darf men niemen⁵⁾ tien 27 dan⁶⁾ hem selven, die emmer arme wesen woude. Want dese rijc-28heit es elc sculdich te hebbene in dese werelt ende te latene ende te 29 vertiene dese armheit. Wet dat dese rijcheit niet en es tgoet van deser 30 werelt; die mensche die rijc es in dese werelt dats hy die doet dat 31 goede ende laet dat quade, die es rijc van allen goede. De arme es die 32 doet⁷⁾ dat quade ende laet dat goede. Want hy es arm van wel-33daden ende van alre doget ende vol van vulheden ende van sonden. 34 Ende die wel doet hy sal wel vinden; die ghene die wel doet in dese 35 werelt hy sal wel hebben in dander werelt op dat hy liet tquade 36 ende dede tgoede. Ende die ghene die tquade doet in dese werelt sal 37 tquade vinden in dander werelt ende jammerheit die nemmermeer 38 inde hebben en sal. Daer omme seggen wy dat ghene dinc rijcheit

+ 65v

2) hs. dan den riken.

3) hs. vart art de w.

4) met de betekenis daer.

5) hs. niet nemen.

6) hs. dat.

7) hs. doot.

[p. 127]

1 heten en sal dan doget ende wel doen, want rijcheit van deser werelt 2 ⁺ hebben wy / onlanghe ende die moeten wy emmer hier laten. 3 Maer rijcheit van doegden ende wel doen die blijft met ons sonder 4 inde in de vroude des ewics hemelrijcx.

+ 66r

5181 Die coninc vraecht: Sal de vader in dander werelt dragen 6 de bordene vanden kinde oft tkint die bordene sijns vaders?aant.

7Sidrac antwort: Neen hy niet, die vader en mach niet dragen die 8 boirdene sijns kints noch tkint die bordene sijns vaders in dander 9 werelt. Maer wet¹⁾ dat wel: en es soe gherecht mensche in dese 10 werelt hij en moet liden²⁾ doer eneghe gloet van viere eer hy comt 11 in den hemel, omme die sonden die Adam dede iegen tgebot Goids. 12 Maer die quade sal sine bordene allene dragen alsoe hy die sonde 13 heeft gedaen. Maer siet die vader dat sijn kint quaet doet ende hine 14 castien mochte ende niene castijt, [wet datti sere mesdoet daerane 15 dat hine niet en castijt] noch en vermaent dat hijs afstae, alsoe hijt 16 wel gedoen mach; maer wet dat de vader engheen deel en heeft 17 an die sonden die tkint doet buten sinen wille. Maer daer inne son-18dicht hy herde zere, dat hire sijn kint niet af en [keret noch en] 19 castijt alse hijt doen mach ende can. Maer die sonde vanden enen 20 en mach niet comen ten anderen, maer dene mach sondegen inden 21 anderen ende alsoe wel es tkint sculdich te castiene den vader alse 22 hy mesdoet alse hem ernstelijc des te vermanene, eest dat hijt gedoen 23 can ende vermach ende hine quaet siet doen.

1) hs. wel.

2) hs. gliden (B lijden H liden).

24182 Die coninc vraecht: Die ghene die dooden die lieden, ont-25faen sy in hem die sonden desgeens dien sy doot slaen?

26Sidrac antwort: Wet voir waer neen hy niet, inde selve voerme die 27 ic u seide hier vore, want die sonde vanden enen en mach niet comen 28 op³⁾ den anderen, al eest dat deen doet⁴⁾ den anderen te rechte 29 oft tonrechte. Niemen en mach dooden den anderen omme enich 30 quaet datti doet en sy mits der herien des lants, die heeft macht van 31 Gode vonnesse ende gherechticheit te doene in eerterike. Ende die daer 32 ghedoot wert om sine mesdaet oft sonder mesdaet, hy sal werden 33 ghedoemt na sine mesdaet datti verdient heeft. Ende des en sal een 34 twint niet gaen op den ghenen diene doot. Maer alsoe vele mochte 35 wel ghescien, dat hem omme die pine ende omme die bitter doot 36 enege sonde ghequijt mochte werden; maer die gene diene doot en 37 mach van des anders sonde niet ontfaen. Mair in hem wast die sonde 38 vander mort ofte van mere in alsoe vele als hire doot⁵⁾; ende aldus

3) hs. van.

4) d.i. doot.

5) hs. als hijt doet.

[p. 128]

1 ⁺ es elc / gedoemt in dander werelt van sijns selfs sonden 2 ende niet vore anders menschen sonden.

+ 66v

3183 Die coninc vraecht: Welc es mere dogen soe datmen siet 4 soe datmen hoert?

5Sidrac antwort den coninc: Die dinc die men siet daer es al twivel 6 af gedaen ende dat dogen es iegenwordich ende en mach niet sijn 7 geborgen; ende sy hebben dat dogen ende die pine des dogens int 8 herte ende in de ogen. Die ghene die een dinc hoert, hy mach doch 9 hebben hope ende toeverlaet dat die dinc alsoe niet en es ende pein-10sen: Het mach alsoe wel logene sijn alse waerheit. Ende daer [omme] 11 en wenen die ogen niet, omme dat sy dat doghen niet en sagen ende 12 niet wel en weten oft die dinc alsoe es. Alle die lede vanden lichame 13 dienen der herten ende therte es here boven hem allen; ende eest dat 14 therte gheloeft dat quaet gedaen heeft ende ghesciet es¹⁾ soe hevet 15 rouwe, maar niet alsoe zere alse oft de ogen hadden gesien. Ende 16 daer omme eest mere dogen dat men siet [dan dat men hoert], want 17 [die ghene die een dinc siet] hine twivelt niet; ende dat sien es 18 lichamelijc ende die ghene die hoert ende niet en siet dats gheestelijc 19 dinc, alse die natuere vanden winde diemen gevoelt ende niet en siet.

1) hs. ende; de tekst is hier niet duidelijk, misschien zijn de woorden ‘gedaen heeft ende’ geïnterpoleerd door een copiist.

20184 Die coninc vraecht: Sijn liede in de werelt die lieden eten?

21 Sidrac antwort: Het sijn liede ghenoech in die werelt die ander liede 22 eten scandelijc ende valschelijc ende ongetrouwelijc. En verstaet niet 23 dat sy eten der liede vleesch; die den anderen nemen thare tonrechte 24 die eten haer vleesch. Want sy nemen hem hare goet, dat sy gewonnen 25 hebben metten arbeide ende metten sweete hars vleesch [ende] daer 26 sy haren lichame met voeden souden ende onthouden dien tijt dien 27 sy sijn souden in die werelt. Het es ene andere maniere van lieden 28 tetene, want die ghene die quaet spreken vanden lieden ende diese te 29 scanden ende te lachter bringen onder ander liede met haren quaden 30 tongen, die doen alsoe groot quaet oft sy aten haer vleesch; ende 31 die ghene die de liede dooden omme thaers wille, hem waer beter 32 dat sy aten haer vleesch. Aldus eet deen mensche den anderen.

33185 Die coninc vraecht: Wie es quadere oft die mordenare oft 34 die dief?²⁾

35Sidrac antwort: Van desen tween en es geen goet maer deen es 36 arger dan dandere; dats te wetene de mordenare es arger dan die

2) In de Franse druk luidt de vraag: Qui est pire chose, ou meurtre ou larcin ou barat (ook bij Bartoli: ... o baratto), maar het laatste ontbreekt in Haag en waarschijnlijk ook in het Franse voorbeeld.

[p. 129]

1 dief. Want die mordenare hy ontmaect die vorme die God heeft 2 ⁺ ghemaect mits siere genaden / na sijns selfs gelike. Ende 3 wet dat de diefte oec es groote sonde, want men neemt ende steelt 4 deen den anderen datti met arbeide gewonnen heeft ende brincten 5 in aermoeden ende in sorgen ende dat es groote sonde, want dair af 6 comen morde ende dieften. [Barate es oec groote sonde], want mits 7 barate soe moert men ende steelt. Met barate heeft deen den anderen 8 dicke bedrogen ende vele goeds doen laten ende vele quaets doen doen 9 ende gaen in scaden ende in scanden; ende vele liede sijn ghevallen 10 met barate ende noch vallen selen ende al quaet comter af. Ende 11 daer omme sal hem elc meer hoeden van barate dan [van morden 12 ofte] van dieften. Noch es een ander sonde ende lachter die gaet 13 boven dese drie sonden ende die zere es iegen tgebot Goids. Dat es 14 sodometrie, dat sijn die ghene die liggen met wiven in anderen ma-15nieren dan sy souden; dat sijn die ghene die God haet ende die ghe-16tormint ende gepijnt selen werden inde pine der hellen. Want alse 17 selke dinc gevalt soe eest wonder datse die blixeme vanden hemele 18 niet en verbrant in diere uren ende dat de stede ende deerde niet en 19 clieft ende sire in versincken, want dingele vanden hemele beven 20 alse die dinc gevalt van anxte dat God scinden sal al de werelt. Maer 21 God omme sine ontfermicheit die (versteet ende bekeert ende)¹⁾ beit, 22 omme dat sy keren selen van dien sonden ende van anderen sonden 23 ende weder comen ten rechten gelove ende ten gebode Goids.

+ 67r

1) de tussen ( ) geplaatste woorden komen in geen ander hs. voor.

24186 Die coninc vraecht: Die ontfermhertege God vergeefti alle 25 die sonden die de mensche doet?

26Sidrac antwort: Alle die dropele vander zee ende al tlant van eerte-27rike ende alle de loveren vanden bomen ende alle die sterren van-28den hemele ende alle de haren van beesten ende vanden lieden ende 29 alle waren in ere sommen²⁾, nochtan en waren sy niet dat tienden-30deel³⁾ vanden tiendendele der ontfermherticheit Goids allen den 31 ghenen diese soeken ende diese verdienen. Al hadde een mensche 32 ghedoot sinen vader, sijn moeder ende sijn kint (ende M.) ende dusent 33 menschen dair toe ende gelegen met hem allen ende hy bekeerde ende 34 hem bedachte van allen mesdoene met goeder herten ende hy hem 35 hoede dan voert van quaet doene, God sout hem al vergeven ende 36 soudene houden voer sine⁴⁾. Ende die ghene die hem niet bekeren 37 en willen te Gode, en⁵⁾ gheen menschen herte mochte pensen⁶⁾

2) hs. sonnen.

3) hs. w.s.n. diendendeel.

4) hs. soudine h.v. dine.

5) hs. ende.

6) hs. h. pensen mochte.

[p. 130]

1 die groote pine die hy hebben sal in dander werelt. Ende in den 2 ⁺ tiden dat volc sal sijn des Goids soens, die / sonderen die 3 dan telivereert willen sijn van haren sonden, sy selen belien¹⁾ haer 4 sonden met rouwen van herten ende met reinder consciencien ende 5 met hope van genaden voer die ghene die de²⁾ wet houden selen 6 ende goeverneren, ende Gode geloven selen dat sy ten sonden nem-7mermeer keren en selen. Ende die in desen wech sterven selen, selen 8 seker sijn des levens dat ewelijc dueren sal. Want hare sonden selen 9 af gedwegen sijn alsoe alse dwater dwaet ende reint de voete.

+ 67v

1) hs. vlien.

2) hs. u.

10187 Die coninc vraecht: Waer omme aerbeit die mensche in 11 dese werelt?

12Sidrac antwort: Om twee saken: dene van tonthoudene den lichame 13 van dat sine nootdorft es, dander omme dat den lichame mach 14 hebben cracht³⁾ ende macht omme te dienene sinen sceppere om die 15 ziele. Want die ziele en mach niet goets hebben [het] en come vander 16 verdienten sijns lichamen. Hier omme aerbeiden die wise die wel 17 leven willen. Die dwase die onnuttelijc leven ende aerbeiden omme 18 haer lijfnere ende omme te latene na hare doot haren kinderen ende 19 haren vrienden, wet dat sy riselijc aerbeiden, want⁴⁾ dat en mach 20 sonder sonde niet sijn. Want men sal doen alse die miere die arbeit 21 inden somere omme haer lijf tontdragene inden winter. Alsoe salmen 22 in dese werelt arbeiden omme [tonthoudene den lichame ende] te 23 hulpene der zielen met aelmoesenen ende met caritaten die men doen 24 sal ane die arme ende ane die gene dijs bedorven; ende na sine 25 macht oec hulpen den sinen, eest dat sijs behoeven. Men sal niet 26 seggen: Ic sal dat goet laten mine kinderen. Eest dat dine kindere 27 goet sijn ende van goeden wille sijn, sy selen winnen alse du daets. 28 Ende hevestu iet met te hulpene der zielen soe hulp hare, dat sal dy 29 [vele] betere sijn dant bleve dinen magen. Die caritate die du does 30 van herten met dinen handen sal dy betere sijn dan dat C. kindere 31 doer dy doen souden. Want alse du does ene caritate in dinen levene 32 dat geefstu Gode voer dine ziele ende dat es te hant geoffert voer 33 Gode alsoe saen alset de arme ontfaen heeft. Ende en es gheen soe 34 clenen dinc datmen ghevet omme Gode en es alsoe saen gheoffert 35 voer Gode met grooten love ende met eren. Ende dattu laets na dy, 36 dat en doestu willens niet dune weetster⁵⁾ anders wat toe doen, du 37 en connes voer dy niet ghevoren maer du moets hier laten. Eest dattu 38 does enege weldaet du winster ane twee dinghe: dene es dattu kins

3) hs. tquaet.

4) hs. wat.

5) hs. weester.

[p. 131]

1 dattu omme die clene aelmoesene vinden sult dat groote goet in 2 ⁺ dander werelt, dander es dat groote goet ende die / groote 3 beden die voer Gode gedaen werden omme die aelmoesene voer 4 dy. Ende daer omme en sal niemen omme kindere no mage noch 5 omme sijns selfs lichame verliesen sine ziele. Want wiste die mensche 6 in dese werelt wat es tverlies (in dese werelt wat es tverlies) der zielen 7 hy en soudse willen verliesen omme C^M1) kindere, haddise ende 8 mocht sijn. Een mensche mach wel verliesen sinen lichame omme 9 sinen vrint ende omme sine kindere ende omme sine trouwe ende 10 die dat doen sy doent omme hare ziele te quitene ende te behoudene. 11 Want die lichame die quijt die ziele; ende die ziele es vele edelre dan 12 de lichame. Die ziele es dat edelste dinc dat es naest Gode; daer 13 omme en salmen die ziele niet verliesen en sy omme beter dinc ende 14 weerder dan sy es. Ende want sy dan es soe edel ende soe goet, soe 15 salmense wel hoeden ende wachten iegen den lichame ende iegen alle 16 dingen die sijn mogen. Doen die diluvie quam inde werelt soe vloen 17 alle die liede hier ende daer ende alse dwater groot wert, setten sy 18 hare kindere op hare hovede omme dat sy niet verdrincken en sou-19den; ende alse dwater soe verre wies dat het quam te hare kelen soe 20 namen sy hare kindere, die sy vore op haer hoeft geset hadden omme 21 die vrese vander doot, ende leidense onder hare voeten om hem te 22 hogene boven dwater. Alse de mensche dus ontsiet tverlies van den 23 lichame dat niet en es, soe salmen mere ontsien²⁾ tverlies vander 24 zielen dat beter es dan alle die werelt.

+ 68r

1) hs. V^M (zo ook B en G). Het moet C^M zijn volgens de Franse tekst, J en Kln.

2) hs. tverlies v.d.l..... ontsien’ 2 ×.

25188 Die coninc vraecht: Wek es die donckerste ende die bedecste 26 dinc diemen vint?

27Sidrac antwort: De mensche es de donckerste dinc die es, want die 28 quade maken scoen gelaet van buten ende binnen hebben sy quaet-29heit bedect; ende men waent dat sy goet sijn omme haer scoen gelaet 30 dat sy toenen [van buten]. Ende lichtelijc mach men nochtan bekin-31nen die liede die wandelinge³⁾ hebben tsamen, want die goede en 32 begheren niet dat eens anders [es], maer sy geven ende gelden geerne 33 dat sy sculdich sijn. Die quade begeren altoes dat eens anders es ende 34 gripen ende trecken emmer na hem ende en willen niet gelden dat 35 sy sculdich sijn, maer altoes pensen om hebben ende om winnen ende 36 die liede te tasseerne om thare. Ende daer ane machmen merken⁴⁾ 37 die goede ende die quade die herde doncker sijn.

3) J: handelinghe Haag: qui ont monnoie ensemble.

4) B G K J Kln: bekinnen.

[p. 132]

1189 Die coninc vraecht: Tgoet ende / quaet dat de mensche doet 2 ⁺ in dese werelt weder comet van Gode ofte van hem selven?

3 Sidrac antwort: In der waerheit seggic u dat God noit quaet en 4 pensde, maer alle gracie ende glorie vloyede ute hem; noch herte van 5 menschen ne mochte pensen die goede die sijn in hem. Want hy 6 maecte hemel ende eerde ende die zee, sonne ende mane ende de 7 sterren ende alle dingen die sijn ende dat dedi al van caritaten 8 ende van goedertierenheden. Ende hy en¹⁾ dede noit quaet ende hy 9 wilt dat de mensche doe al goet, datti om dat goet hebbe sine glorie 10 ende omme dat quaet die pine vander hellen. Ende hadde God 11 ghemaect den mensche datti niet en hadde mogen sonde doen, dat 12 haddi wel gedaen haddi ghewilt, maer soe haddi ghedaen onrecht 13 den duvel, dien hy omme een ghepens allene stiet vanden hemele; 14 ende soe en hadde de mensche by hem selven niet verdient die glorie. 15 Want tgoet datti gedaen hadde en ware van hem niet comen maer 16 van Gode ende soe hadde dat goet weder gekeert in Gode danent 17 quam. Maer de mensche sal wel doen sijns selfs dancx ende sijns 18 willen ende tquade haten, want God heeft den mensche ghegeven 19 [sin] te bekinnene deen ende dandere alsoe datti met sinen arbeide 20 ende met sinen eygenen wille winnen mach de glorie inden hemel 21 ende sijn onder dingele. Want die ingele en sijn maer geeste allene, 22 maer de mensche sal sijn lichame ende geest. Die lichame die gevoelt 23 die weelde ende die bliscap ende oec tfernoy vander werelt ende 24 ander lichamelike dingen. Die mensce sal sijn vrome ende cundich 25 om te winnene die glorie die ewelijc dueren sal met sinen arbeide 26 in de stede daermen raste ende bliscap hebben soude, waer by datti 27 weerdich sy der verdienten der eweliker glorien; want die lichame 28 sal aerbeiden omme der zielen raste. Ende daeromme die laet dat 29 quade ende doet dat goede by sijns selfs wille, en es niet sonder 30 redene datti heeft die glorie Goids, want hy verdientse. Ende waert 31 dat die ziele voere metten sonden inden hemele, soe ware die lichame 32 edelre ende meerdere dan de ziele es. Ende waert dat die lichame 33 inden hemel voere metter zielen ende hy de ghenuchte vander werelt 34 hadde ghehadt, dat en ware ghene redene. Ende hadt God oec alsoe 35 ghemaect dat de ziele inden hemele hadde gheweest altoes metter 36 glorien ende die lichame altoes eerde bleven ware, soe en hadde gheen 37 ⁺ noot / gheweest datti eerterike hadde ghemaect van eer-38den, maer datti die ziele hadde ghemaect allene ende gheset in hemel-39rike ende sy dan [gheweest hadde een inghel ende die werelt dan

+ 68v

1) hs. die.

+ 69r

[p. 133]

1 niet] gheweest en hadde. Want die werelt en was nergen omme 2 ghemaect dan omme der zielen wille, des en woude God niet doen, 3 maer hy woude alle dinc doen na recht ende na redene. Want hy 4 woude dat de lichame ende die ziele beide waren ende dat sy tsamen 5 ghetrouwelyc waren alse brudegoem ende bruut ende dat sy souden 6 elc anderen reinlijc ende salichlijc berechten omme Gode te¹⁾ danc-7kene ende te aenbedene ende te menichfuldegene die gheslachten 8 omme te vulne die stoele daer dingele uut geworpen waren omme 9 hare hoverde. Ende daer omme gaf hy den mensche sin te verstane 10 datti den duvel verstiet vanden hemele omme sinen overmoet ende 11 [dat] die menscen clemmen [souden] inden hemele mits hare wel-12daet ende hebben die glorie daer sy ute ghevallen sijn omme hare 13 sonden, de duvele. Soe sal de mensce dan doen dat goede omme dat 14 goet te hebbene ende wy selen laten dat quade te doene, dat wy niet 15 geworpen en werden [in dafgront] int geselscap des heren²⁾ der 16 quaetheden, die ierstwerf die quaetheit begonste, dat was de duvele. 17 Ende wy selen doen tgoede omme te sine int gheselscap dies heren 18 alles goets dat es God. Ende God wiste wel dat de mensche vallen 19 soude ende sonde doen; ende dat dedi omme gherechticheit ende 20 omme dijs, datti verdienen soude datti weerdich ware Goids loens. 21 Daer omme verleenden God sin ende verstannesse datti goet soude 22 mogen doen ute sinen wille. Ende dat waest dat wi voir seiden³⁾ 23 [dat God wel hadde ghemaect den mensche] datti niet en hadde mo-24gen sonde doen; maer datti woude dat die ghene die haren wille 25 setten inden duvel ende int quade ende den wille ons heren lieten, dat 26 sy die verdiente hebben van haren sonden.

1) hs. tē.

2) hs. der hellen.

3) hs. datti voirseide.

27190 Die coninc vraecht: Waer bercht hem die nacht des dages 28 ende de dag des nachts?aant.

29Sidrac antwort den coninc: Die werelt was al doncker ende dwater 30 ende die heyleghe gheest was een claerheit op dwater ende alsoe God 31 woude, soe waest dach alsoe wy dagelijcx sien. Ende hy maecte die 32 sonne ende die mane ende die sterren ende ander dingen die sijn ende 33 hy ordineerde dat firmament ront ende sinen loep al omme die werelt, 34 alsoe alse die claerheit vander sonnen verlicht [al die werelt]. Want 35 alsoe gelijc alse wy hebben die claerheit vander sonnen alle dage ende 36 snacs vander manen ende vanden sterren, alsoe gelijc hebbense ander 37 ⁺ liede boven hem in anderen lande, dat / hem niet faelgieren 38 en mach. Alse die dach faelgiert an ons soe lichti anderen lieden in 39 die werelt ende alse hem die donckerheit vergaet soe comt sy tote

+ 69v

[p. 134]

1 ons, want dat firmament en fineert niet van omme gane al de 2 werelt ende [dat compt] bider rontheit vander werelt. Het sijn ander 3 liede inde werelt onder ons ende gaen met haren voeten iegen onse 4 voete ende sy hebben die claerheit vander sonnen, vander manen 5 ende vanden sterren ende sy gaen op de eerde gelijc ons ende ackeren 6 ende graven ende aerbeiden; ende hem dunct alsoe wel alse ons dat 7 sy boven ons sijn ende dit es al bider rontheit vander werelt.

8191 Die coninc vraecht: Hoe houden hem daer boven die sonne 9 ende die mane?

10Sidrac antwort den coninc: De planeten sijn vanden firmamente ende 11 dat firmament es van hem¹⁾ ende alle houden sy hem te gadere. 12 Ende alsoe alse hem die noten houden aen den boem vast ende sterc 13 alsoe houden sy hem te samen ende alsoe comt deen vanden anderen 14 ende in deser manieren houden hem met crachte de planeten aenden 15 hemele. Ende en verstaet niet dat alle die planeten ende die sterren 16 sijn aen een firmament maer sijn aen iij firmamente, deen hoger dan 17 dandere, want alse dat hoge firmament keert sinen keer soe keert 18 dat nedere twee kere. Ende daer omme schijnt dicke dat die sterren 19 gaen deen iegen dandere aenden hemele, ende die ons clene duncken 20 sijn grootere vele dan die ons meere duncken, ende daer omme scinen 21 sy clene omme dat sy sijn in hogeren firmamente.

1) 3 hs. hen.

22192 Die coninc vraecht: Alle die sterren sijn sy int firmament?

23Sidrac antwort: Alle keren sy metten firmamente sonder ene die heet 24 die leitsterre. Die gheleit die liede in die zee ende op dlant ende sy 25 es ghestaen²⁾ in dat firmament alst keert, alse dat iser dat [midden] 26 inden molensteen es ende den steen omme keert. Dese planete es vele 27 hogere dan enich vanden anderen ende omme hare hoecheit soe schijnt 28 sy clene, maer int keren vanden firmamente soe hoget sy ene wer-29ven int jaer ene palme hoghe ende in dien tiden dat sy hare dus ver-30wandelt soe moeten hem die scepliede hoeden dat sy niet en verder-31ven ende dat sy [den wech] (dan) niet en verliesen. Ende die ver-32risenesse die maer een palme en schijnt met ons, dat sijn an tfirma-33ment wel M. milen.

2) hs. ghescapen.

34193 Die coninc vraecht: Sal altoes orloge sijn in die werelt?

35⁺ Sidrac / antwort: Orloghe sal altoes sijn inde werelt ende 36 nemmermeer en salt peis sijn maer altoes orloghe groot oft clene. 37 Ende ofte de werelt hadde altoes peys soe en waer sy ghene werelt 38 maer sy ware een paradijs ofte een hemelrike, want in hemelrike 39 es altoes peys. Ende omme dat de werelt werelt es daer omme en

+ 70r

[p. 135]

1 sal haer nemmermeer orloge ghebreken. Ende twee manieren sijn van 2 orlogene: deen es geestelijc, dats omme den quaden gheest die altoes 3 orloecht die goede menschen om te bedriegene ende te ledene in son-4den. Dander orloge dats lichamelijc, dats te wetene deen iegen den 5 anderen ende dat sal altoes sijn toten inde vander werelt ende 6 altoes gheweest heeft.

7194 Die coninc vraecht: Waer omme seitmen dat die werelt niet 8 en es?

9Sidrac antwort: Daer¹⁾ omme dat sy niet en es, want alle dingen 10 die niet altoes duerende en sijn, die en sijn niet ende daer omme 11 seggen wy dat die werelt niet en es ende datmen hare niet en sal ge-12trouwen no geloven. Want het sijn alle dingen van nieute ende sijn 13 sy heden, sy en sijn morgen niet ofte op enen anderen dach. Ende 14 die mensche moet emmer henen sceden ende varen daer hy ewelijc 15 bliven sal sonder inde. Want God met siere mogentheit maecte van 16 dere werelt den wech ter andere werelt, want niemen en mach in 17 dander werelt en sy mits deser werelt [ende hy en verdiene in deser 18 werelt] datti come in dandere. Ende daer omme heet die werelt niet, 19 want hoe lange dat yemen beit²⁾ in dese werelt niemen en macher 20 in bliven, [maer al datter in comt dat moetse rumen].

1) hs. Waer.

2) hs. bert.

21195 Die coninc vraecht: Stoert hem God iet om doode die de 22 mensche sterven, [eest galinge oft anders oft om dingen die gescien 23 mogen]?³⁾

24Sidrac antwort den coninc: Neen hy niet een twint, want in hem en 25 mach gheen storen no gramscap comen maer altoes bliscap; want 26 ware al de werelt afgront ende alle die liede doot, in Gode en soude 27 des gene gramscap sijn noch beswaernesse, want die werelt en mochte 28 werden afgront noch die liede en mochten niet sterven en ware met 29 sinen wille. Niet mere en sout Gode verwegen dat die werelt⁴⁾ een 30 afgront es ende die liede doot waren dan ons verwegen soude dat 31 wy verbranden ere mieren ey die ons groot vernoy gedaen hadde. 32 Want dat wijt verberret hadden dat ware comen ute onsen wille 33 ende omme dat sy ons quaet hadden gedaen; ende daer omme en 34 soude ons niet verwegen van haren arge. Aldus eest van Gode. Doe 35 God die werelt destruweerde metter diluvien ende alle menscen 36 ⁺ gedestruweert worden om hare / sonden die sy iegen Goids 37 wille hadden gedaen, hy bleef alsoe goet ende alsoe blide doen hise 38 destruweerde alse hy te voren was doen hijt al maecte. Ende alsoe 39 goet ende also blide sal hy sijn alse hy andere liede oec destruweren

3) Vgl. vragenlijst en varr.

4) hs. liede.

+ 70v

[p. 136]

1 sal hier namaels die noch te comene sijn, den enen met watre den 2 anderen met sweerden ende dandere in vele andere manieren. Ende 3 dit sal al sijn mits haren sonden, hoe lange datter God mede beit, 4 eest dat sy hem niet en beteren.

5196 Die coninc vraecht: Waer omme was die slaep ghemaect?

6Sidrac antwort: Om de raste des lichamen ende der lede, want alse 7 de lichame slaept, therte ende alle die lede rusten ende sterken van 8 dier rasten. Alsoe alse een groot here, alse hy waect soe es alle sine 9 mayseniede omtrint hem in sinen dienste ende alse hy slaept soe rust 10 hare die mayseniede. Aldus eest vanden herten, die slaep ende die 11 vaec¹⁾ rueren vanden herten ende gaen uten herte ten hersenen weert 12 ende vanden hersenen inde ogen ende uten ogen voert in alle die 13 lede. Ende dan slapen sy ende rusten ende dese slaep ende dese 14 raste sijn om de cracht des lichamen, waer by datti sal hebben cracht 15 te aerbeidene ende te winnene sijn noetdorste ende Gode te danckene 16 ende te lovene sinen sceppere ende te biddene voer die ziele. Hier 17 omme was die slaep ghemaect ende anders soe en hadde gheen nacht 18 gheweest, want God hadde geboden dat altoes dach gheweest hadde. 19 Ende daer omme maecti die nacht omme der rasten wille.

1) hs. dat slaept e. dat waect.

20197 Die coninc vraecht: Welc es die ghesontste stede van eerte-21rike?

22Sidrac antwort: Die ghesontste stede die es in die werelt dats daer-23men es sonder siecheit ende daer hem de mensche hoet van quader 24 spisen, van heeten, van couden, van wakene ende van slapene. Want 25 de mensche en sal in heten lande niet eten heete spise no cleeden heet 26 no gaen, want vander²⁾ ere ende vander ander hitten te samen soe 27 machmen hebben groote siecheit ende des gelike van couden. Ende 28 daer omme niet, ene stede es gesondere dan ene andere [ende on-29gesonder dan ene andere] by der redenen van hitten ende van couden 30 ongetempert ende van winden ochte van zieken lieden, die daer sijn 31 onder dandere. Ander stede sijn oec ongesont omme datter niemen 32 en woent; ende waert dat men daer woende die stede soude gesont 33 ⁺ sijn. Maer soe wie ghesont wille / sijn, hy doe dat hier na 34 volcht. Hy ete eenwerven sdaechs, hy sy met wiven eens de weke, 35 hy late eens de maent ende neme eenwerven tsaers medicine ende die 36 hem in dere manieren hout hy sal gesont sijn van lichamen.

2) hs. vanden.

+ 71r

37198 Die coninc vraecht: Welke liede sijn die houden die werelt 38 ende beleiden [daer sonder sy niet sijn en mochte]?³⁾

39Sidrac antwort den coninc: Vier manieren sijn van lieden die de

3) Vgl. Vragenlijst.

[p. 137]

1 werelt houden ende beleiden. Dierste sijn die toenen ende leren die 2 sciencien ende de leringe den lieden ende dat gelove Goids des vaders 3 almechtics, hoe sy leven souden in dese werelt. Dander maniere 4 sijn die gene van der welker arbeide leven alle die liede dat sijn die 5 ghene die pinen ende winnen de lande ende deerde, omme dat sy 6 hare vrucht¹⁾ bringen sal daer sy ende alle die werelt by leven. 7 Die derde maniere sijn die heerscapien die tfolc regeren ende castien 8 van overdade alsoe dat rike ende arme seker mogen gaen ende riden 9 inden lande. Die vierde maniere die de comenscapen maken ende die 10 marcten²⁾ houden ende die ghene die voeren die dinge der men 11 behoeft vanden enen lande in dandere. Ende en waren dese iiij ma-12nieren die werelt en mochte niet behouden bliven.

1) hs. vracht.

2) hs. maectmen.

13199 Die coninc vraecht: Wie es hogere oft die coninc oft tge-14rechte?

15Sidrac antwort: Dat gherechte es vele hogere want dat gherechte 16 mach iugeren den coninc met rechte ende met redenen. Ende tge-17rechte es coninc ende meer dan coninc, want sal de coninc hebben 18 ere ende macht in de werelt, dat moet sijn by sinen goeden gerechte; 19 ende hy moet sijn getrouwe ende te hem nemen³⁾ heerscapien ende 20 gebode [der wet] ende der gherechticheit. Het sal comen een prophete 21 die seggen sal uten monde Goids: Salich selen sy sijn die doen selen 22 gherecht vonnesse ende dat houden selen altoes.

3) Zie de varr.

23200 Die coninc vraecht: Mach de mensche hebben eertsche rijc-24heit die hy altoes met hem dragen mach over al?

25Sidrac antwort: Men mach wel hebben rijcheit den lichame met tont-26houdene³⁾ overal endie niet minderen en mach ende die men (min) 27 besegen mach altoes, dat es conste. Want de const can sijn broot met 28 te winnene, hy en mach niet bederven waer hy comt, want in allen 29 steden vint hy sijn nootdorste ende daer omme seggen wy dat const 30 es ene dinc die haer here met hem dragen mach [over al].

3) Zie de varr.

31201 Die coninc vraecht: Hoe comt dat selc stont alse een man 32 ⁺ siet een wijf dat hise te hant mint ende also dwijf den man/?

33Sidrac antwort: Alse de man siet dat wijf ende hise dan mint ende 34 dwijf den man⁴⁾, dat compt hem van ongestadeger ende ydelre her-35ten; ende die sijn van crancken sinne ende van crancker complexien. 36 Ende van grooter ydelheit⁵⁾ [van] herten soe onthouden sy die 37 dwaesheit in hare herte ende die scoenheit des lichamen blijft hem 38 in hare herte, ende dat herte es sottelijc bedacht die de rijsheit

+ 71v

4) hs. dwijf dan.

5) hs. idelre.

[p. 138]

1 onthout in de hersenen; ende die hersenen antwerden voert den ogen 2 ende doen¹⁾ de ogen riselijc sien op de creatueren ende ontfaen²⁾ 3 een gepens met grooter ghenuechten. Ende omme de sotte ghenuechte 4 soe mint hise; ende soe hise meer oefent soe hise meer mint ende set 5 hemselven in groter pine ende vernoy ende sonder noot. Maer dat 6 vroede herte dat goet ende vast es, alsi siet ene creatuere³⁾ soe pensti 7 in hem selven ende seget: Gebenedijt sy God die sceppere die alsoe 8 sconen creatuere maect te sinen love ende te sinen dienste. Ende daer 9 na en sal hem nemmermeer gedinken hare scoenheit clene no groot, 10 ende eest datter hem gedinct soe en sal hire niet op achten ende daer 11 op merren; ende aldus dwijf omme den man.

1) hs. doet.

2) hs. ontfaet.

3) misschien te lezen: ene scone creatuere. Vgl. J: eyn schone wyff. Haag: une belle creature.

12202 Die coninc vraecht: Die doet enen quaden eet op sinen God 13 omme X saken [te valschene, es hy maer een werf versworen]?⁴⁾

14Sidrac antwort den coninc: Die doet enen valschen eet van sinen God 15 hoe danich datti zij omme die X saken te valschene ende hy hem 16 bekint datti valschelijc ghesworen heeft, wet sekerlijc datti X wer-17ven versworen es. Ende eest dat een ander dien eet consenteert ende 18 toe bringen hulpt, wet datti alsoe wel versworen es alse de ghene 19 die den valschen eet dede meer no min.

4) dit deel, ontbrekend, is door P. Oris bijgeschreven. Vgl. de Vragenlijst.

20203 Die coninc vraecht: Die ghene die wisen ende leren die liede 21 in die werelt, hebben sy eneghe gracie mere in dander werelt?aant.

22Sidrac antwort: Die wisen ende leren dat goede den lieden in dese 23 werelt sy selen hebben dobbele gracie van Gode in dander werelt 24 ende mede dat⁵⁾ doen ende oeffenen ghetrouwelike. Want het sijn 25 twee manieren van lieden die wisen ende wegen die liede in dese 26 werelt: dene sijn gelijc der sonnen die hare licht sprait alle die werelt 27 dore ende sy en mindert dair nemmermeer af, maer altoes essi even 28 [groot] in hare glorie ende dat sijn die goede liede die wisen ende 29 leren tgoede ende dat selve doen. Ende die ghene die tgoede wisen 30 den lieden ende tquade selve doen, die sijn gelijc der kersen die 31 ⁺ licht anderen lieden ende haer selven verbrant sy ende ver-32teert. / Ende dit sijn die ghene die in dander werelt selen hebben die 33 minne des duvels daer omme dat sy ghewijst hebben tgoede den lie-34den ende doen selve tquade. Sekerlijc dats wel recht dat sijs te wers 35 hebben; hy slecht den ghenen die een goet dinc deilt onder die liede 36 ende geeft elcken sijn deel ende hout selve tquaetste ende deilt dat

5) Zie de varr.; Haag: et ce seront ceulx qui loyaument le feront et maintendront.

+ 72r

[p. 139]

1 goede deel. Met redenen soe eest recht dat quade sijn sy, na dien datti 2 neemt by sinen wille ende dat hijt mere ontgelde dan oft een ander 3 hadde gedaen. Aldus eest van hem die den anderen tgoet leren ende 4 doen selve tquade eest dat sijt kinnen.

5204 Die coninc vraecht: Waer af compt die meeste hatie vander 6 werelt?

7Sidrac antwort den coninc: Die meeste hatie die sijn mach die compt 8 vander wet, van daden van herien ende van wiven. Alse een mensche 9 hout ene wet, al eest dat sy quaet es, ende een ander die wet mesprijst, 10 wet dat hem die mensche des vergramt herde zere; ende dien benijt 11 hy ende haet herde zere die lachtert sinen God ende quaet van hem 12 seget, dien hy mint boven al dat es, dats sijn God. Dander es tfait 13 van heerscepen die den mensche neemt tsine ofte nemen wille ofte 14 begeert, dien haet men herde zere ende daer compt groot nijt af. Die 15 derde maniere es van wiven ofte van anderen dingen die men mint 16 ende hem een ander dat nemen wille ende af breken, den ghenen 17 haet men ende benijt sonderlinge sere; van desen dingen ende van 18 vele anderen dingen comen hatien.

19205 Die coninc vraecht: Tgepens datmen penst wanen comet?

20Sidrac antwort: Tgepens dat men penst comt uter wijsheit ende die 21 wijsheit compt uut puerer herten. Want alse dat herte es wel puer 22 soe penset alle dinge subtijllijc ende behendelijc daer af dat wille, eest 23 goet eest quaet. Want hets al vander wijsheit die uut puerer herten 24 comt, want die ghene die in trecken tgoede ende tquade ende dair 25 met werken connen in alsulker wisen, dat hare nieman hare ghe-26dachten en verstaet, wet dat dat comt uut grooter wijsheit; ende die 27 ghene die es van cleenre wijsheit hy en soude niet connen beleiden 28 enege dinge in goede¹⁾ ochte in quade. Want die vroede ende die 29 puere ghedachte comen ute allen²⁾ pueren bloede dat es omtrint 30 herte ende omme die puerheit des bloets soe verclaren mede die her- 31 ⁺ senen ende dan geven die hersenen / vochtheit den ghedachte 32 ende claerheit den ogen ende lichtheit den lieden ende daer omme es 33 dan dat herte blide. Ende wet es de mensche vroet ende behendich, hy 34 en sal sine wijsheit niet keren int quade maer in doegden ende in trou-35heden. Ende eest datti anders doet soe es sine wijsheit verloren in hem 36 alse een tortise die bernet ende licht voir blinde liede dien sy en genen 37 oirboer en doet, maer scade haer³⁾ selven; want sy haer selven ver-38teert ende scade doet sonder oirbore. Die blinde die niet en sien heb-

1) hs. gode. Zie Hoofdstuk IV, § 6 Opm.

2) te lezen: alle uten?

+ 72v

3) hs. hem.

[p. 140]

1ben gepens welkerhande dat sy, maer de ghene die niet en sien ende 2 niet en pensen om dingen die sy van binnen sien mogen, ofte de ghene 3 die sien ende niet en (sien, sy) pensen omme dat sy sien ende omme dat 4 sy niet en sien¹⁾, dit sijn rechte beesten ende arger dan beesten; want 5 die beeste penst selc stont [omme hare spise te vindene oft omme] 6 te drinckene. Ende daerom seggen wy dat sy arger sijn dan beesten 7 die niet en pensen omme hare oirbore noch van enen noch van 8 anderen ende²⁾ hebben in haer herte, die met rechte pensen souden 9 omme haren sceppere ende omme sine gebode ende hem te eerne 10 boven alle dingen.

1) misschien bedorven lezing.

2) te lezen: en?

11206 Die coninc vraecht: Waer omme vallen die liede vanden 12 quaden evele?

13Sidrac antwort den coninc: Om drie dingen: dierste es omme die 14 quade humore die sijn in die liede ende deene gripen dandere ende 15 soe gevalt dat de quade verwinnen, dats te wetene die swerte humore. 16 Ende sy verwinnen selc stont den lichame ende therte ende verhitten 17 die hersenen ende slaen den lichame ter eerden ende doen scudden 18 met handen ende met voeten ende scumen metten monde ende nemen 19 hem sin ende verstannesse. Ende sy doen dromen quade droemen 20 vanden duvele, van watre ende van serpenten, van honden ende van 21 quaden beesten diese verslinden oft dat hem dunct dat sy verdrincken 22 in watere ofte verberren in I vier. Ende dit es al vander cracht van-23der humoren. Alse de humoren cesseren soe latet dongemac den men-24schen ende soe rust³⁾ hy ende datti dan gesien heeft in droeme dat 25 waenti⁴⁾ dat sijn visioen [es] ende vertellet den lieden over waer 26 ende soe wanen de liede dat compt vanden duvele. Wet sekerlijc dat 27 de duvel⁵⁾ gheen macht en heeft in iemene⁶⁾ die vaste geloeft in 28 ⁺ Gode, want en es gene ziele in die werelt / sy en hebben 29 enen goeden ingel diese hoedt, waer by dat de duvel en heeft ghene 30 macht an hare noch quaet doen en mach, sy en consenteert selve met 31 haren wille. Dandere maniere es de lichame die besmet es met vele 32 sonden [ende] no in Gode no in sine gebode geloven en wille no 33 doen in eneger tijt. Dese[n] liede[n] vertoent hem die⁷⁾ duvel selc 34 stont in herde leliker figueren ende vart in sinen lichame ende travel-35geert hem herde zere ende dingel van hemelrike en wilt hem niet 36 hulpen, maer laten gewerden. Maer en verstaet niet dat hine dooden 37 laet en ware datti altemale sinen consent dade inden wille des duvels

3) hs. rijst.

4) hs. wanti.

5) hs. divel, zonder streepje boven de i.

6) hs. iememe.

+ 73r

7) hs. d.l. verwint den d.

[p. 141]

1 alsoe datti enege dinc dade, waer by hy verlore ziele ende lijf. Mair 2 wilt hy hem keren te Gode ende den viant laten, soe en sal hy gene 3 macht hebben in hem. Die derde maniere es crancheit van herten; 4 alse de mensche es bloede van herten ende verveerlijc ende hy es allene 5 uten lieden, eest by dage eest by nachte, soe pensti ende wert be-6ruert in een ververen ende soe verrueren hem die quade humoren ende 7 slaen hem ter herten ende soe valt hy ter eerden ende dit doet hem 8 wonderlike droemen ende dit compt al van gebreke van herten.

9207 Die coninc vraecht: Welc es dat sorgelijcste let dat de men-10sche hevet?

11Sidrac antwort: Die oge es dat sorgelijcste let dat es inden lichame, 12 want sy bederven doen lijf ende ziele, want die ogen bringen die 13 dingen der herten toe ende setten dat herte in gepense ende doen son-14degen den lichame ende die ziele. Ende en daet die oghe, dat herte 15 en soude niet begeren alsoe vele dingen alst begeert; want meer be-16geert men datmen siet dan datmen niet en siet. Ende overmits den 17 siene vanden ogen soe beeft dicwile die lichame met allen leden ende 18 heeft grooten anxt ende es al ontset; want die ghene die daerge¹⁾ 19 dinc (en) siet heeft meren anxt ende rouwe dan diese hoert ende niene 20 siet. Oec sijn die ogen dedelste ende die tederste lede vanden lichame 21 ende sy sijn die geleiden den lichame in²⁾ sekerheden (ende) van mes-22sciene.

1) hs. daer gheen (Franse druk: qui voyt le mal).

2) hs. van.

23208 Die coninc vraecht: Welc es de sekerste ende die sorgelijcste 24 const die es?aant.

25Sidrac antwort: Die ghene die doget ende tgelove Goids wisen ende 26 leren den lieden sy hebben de beste ende die edelste conste die es 27 ende oec de sorgelijcste boven alle dandere consten in die werelt.³⁾

28⁺ Alsoe die lichame seker gaet⁴⁾ by den wi/ sene vanden 29 ogen, alsoe selen die clergie ende die conste hebben leiden dandere⁵⁾ 30 liede zeker ende onthouden ten gelove ende ten geboden Gods, ende 31 selen oec doen dat sy sculdich sijn te doene volcomelijc sonder enich 32 gebreken in allen uren; ende die ghene die dit doen sijn weert ende 33 reyne voir Gode. Ende alsoe clare alse die sonne es in eerterike die 34 hare claerheit spaert⁶⁾ onder die goede ende die quade ende hare

3) Hier moet een zin ingelast worden die ongeveer luidt als volgt: Want dese sijn het licht vander werelt alsoe die ogen sijn het licht des lichamen. Vgl. Haag: Car ceulx sont la lumiere du monde comme les yeulx sont la lumiere du corps. J: also de oghen synt lichte vander werlt; B: alsoe die ooghen sijn lycht vander weerelt.

+ 73v

4) hs. Alsoe gaet d.l.s.

5) hs. de (B dandere Haag les autres gens).

6) Vgl. Mnl. Wb. s.v. kol. 1648, 1651.

[p. 142]

1 nochtan gheen quaet en gereinen mach, aldus es dese conste boven 2 alle dandere conste meester ende here in eerterike. Ende alle consten 3 van al eerterike es men sculdich te leidene int beste ende die ghene die 4 hebben dese conste ende useren ende niet en doen alsi souden, keren 5 andere liede te Gode ende hem selven van Gode; alse die kerse die 6 gheeft anderen lieden hare claerheit ende hare selven verteert.

7209 Die coninc vraecht: Hoe comt dat de mensche beruert wert 8 selc stont met bliscapen van herten ende wert blide?aant.

9Sidrac antwort den coninc: Die bliscap die sulcstont ruert inden 10 lichame ende maect jolijs ende licht, dat es vanden ouden bloede dat 11 noch es inden mensche bleven van sire ioncheit, datti brachte uten 12 buke siere moeder; ende dat bloet sulcstont verruert mits der ver-13risenessen des quaets bloets dat hem verruert in alle lede, dat ver-14groit den lichame ende therte. Ende dan wert de lichame iolijs van 15 werken oft van gepense; maer dese bliscap es herde sorgeleec, want 16 alse een man selke bliscap toent haestelijc soe es hy begrepen onder 17 die liede van eneger dwaesheiden, al eest datti ghene dwaesheit en 18 doet. Maer die dese bliscap draeght wiselijc ende vroedelijc, hy souder 19 min af begrepen sijn al dadi rijsheit daer by; ende alse dan dit oude 20 bloet weder stelt soe wert die lichame weder alsoe hy was van daden 21 ende van gepense. Ende dbloet wert verruert inden lichame van te 22 vele etene ende drinckene ende van alte vele rasten.

23210 Die coninc vraecht: Hoe versament die natuere smenschen 24 alsi gaet uten lichame ende wat dingen eest?

25Sidrac antwort den coninc: Sy gaet by iiij manieren ute allen den 26 leden des menschen ende vanden zenuwen ende vanden aderen, want 27 sy sweeten bloet binnen den lichame vander hitten ende vanden 28 grooten wille ende dat bloet wert dan verwandelt vanden rooden 29 int witte; ende dan versament ute allen den leden inde cullen ende 30 ⁺ dair soe gaet ute ende dat es tsaet daer/ de menschen af 31 comen. Dierste es vander begeerten smans die hy begeert te doene 32 ende van diere begeerten ontsteken alle die lede ende versoect de 33 natuere in hem¹⁾. Dander es de verwarmenesse die comt inden selven 34 wille. Dat derde es de cracht smans metten wive. Dat vierde es, de 35 raste nemen aen den lichame; ende in deser manieren soe [ghe-]vallen 36 die saken den mannen ende den wiven²⁾. Ende dat mach oec gevallen 37 slapende, maer arbeit des lichamen ende onwille ende vasten ver-38driven dicke dese dingen.

+ 74r

1) Haag: car la nature qui est en lui le quiert.

2) hs. vanden mannen metten w.

39211 Die coninc vraecht: Hoe sal de mensche minnen sinen kin-40deren?

[p. 143]

1Sidrac antwort: Die kindere salmen minnen ende niet sottelijc. Die 2 kinder sijn vruchte der liede ende alsulke vruchte salmen minnen. 3 Maer al hevestu dine kindere [lief] du en soutse niet te zere minnen, 4 noch oec meer dan dy, want dats een dwaes, die enen anderen meer 5 mint dan hem selven. En gheen man no gheen wijf en sal enen ande-6ren meer minnen dan hem selven en ware Gode ende daer naest sijn 7 goede wijf ende daer na sine kindere ende daer naest sine vriende 8 ende alle die liede. Want eest [dattu] om diere kinder wille ghereins 9 anders yemens goet soe minstuse tonrechte ende mere dan Gode 10 ende dan dy selven. Ende du does alse een sot die niet en weet, eest 11 dattu [dat] does; want es dijn ziele verloren ende verdoemt inde 12 helle om donrecht dattu heves gedaen omme dine kindere rike te 13 makene, soe wet hadstu C. dusent kindere sy en souden dy niet hul-14pen ute diere verdoemenessen. Ende beter ware dat dy, dat alle dine 15 kindere verdoemt waren dan du allene. Du souts onthouden dine kin-16dere met diere getrouweger winningen na diere macht [die wile 17 dat sy cleen sijn. Ende hevestu die macht] dattu hem machs doen 18 leren een ambacht daer sy¹⁾ hem met generen [mogen] eest dat sijs 19 hem behoeven, dat soutu hem doen leren ende doen soe gaen hem 20 gheneren²⁾ ende winnen alse du heves gedaen.

1) hs. hy.

2) Druk: dat salstu hem doen leren, dat si hem dan mogen generen.

21212 Die coninc vraecht: Welc es de vrinthoutste beeste ende die 22 verst riect?

23Sidrac antwort: Die hont es die vrienthoutste beeste die es ende die 24 bekinlijcste ende die getrouste; ende ghene beeste en mach soe willich 25 loepen no soe wel geraken no vinden metten roke alse³⁾ die hont. 26 Maer die miere riect noch bat na die cleinheit die sy heet ende es 27 ⁺ oec de wijste, want sy soect ende gaedert⁴⁾ inden somer/ 28 om by te levene inden winter. Dats te verstane dat wy selen in Gode 29 geloven ende houden sine gebode ende aerbeiden in dese werelt in 30 doegden ende in trouwen omme⁵⁾ te gewinnene dander werelt; ende 31 doen alse die miere die riect hare spise van verren daer sy by leven 32 sal ende loepter omme hoge ende nedere, by ende verre, lancx ende 33 dwers ende in allen siden. Ende alsoe souden wy doen ende soekende 34 sijn altoes ende aerbeiden omme onse nootdorste in dewelike leven 35 ende geloven in Gode datti es alles mechtich ende aenbeden sinen 36 gebenediden name altoes ende sine gebode doen.

3) hs. alle.

+ 74v

4) hs. gadaert.

5) hs. ende.

37213 Die coninc vraecht: Welc es hogere oft die zee oft deerterike?

38Sidrac antwort: Dat eerterike es vele hogere dan die zee, want ware 39 die zee hogere dan de eerde sy soude lopen over de eerde ende al

[p. 144]

1 eerterike bedecken ende dit moegdi proeven openbare. Nemt een vat 2 ende doet vol waters al sleic ende houdet al stille, en sal niet storten 3 noch over gaen alsoe lange alse tfat niet en ruert. Maer eest dat ghi 4 dwater meret daer int vat, dwater sal over lopen ende storten tallen 5 borden. Aldus sout zijn, waert dat die zee hoger ware dan die eerde, 6 want sy soude bedecken al eerterike.

7214 Die coninc vraecht: Waren dingle ghemaect vanden ademe 8 Goids alsoe Adam was ghemaect?aant.

9Sidrac antwort: Dingele en waren nergens af ghemaect dan vander 10 sproken Goids allene. Doe hy seide: Ic wille dat sy sijn, doen waren 11 sy. Maer Adam was gemaect vanden ademe Goids doen hy hem 12 gaf ende in blies den gheest des levens in sijn herte. Daer omme es 13 Adam ende sine nacomelinge edelre dan dingele sijn in drien manie-14ren: dierste omdat sy dleven hebben ewelijc duerende vander zielen 15 Goids; dander es want de lichame ende die ziele beide sijn ende 16 dingele en sijn maer een geest allene; dat derde es want die ingele 17 sijn geset van Gode dat sy hoeden ende bescermen den mensche van 18 allen quade ende dat sy hem selven al consenteren inden wille des 19 duvels.

20215 Die coninc vraecht: Wien selen wy meer minnen ofte dien 21 die ons haten ofte ons minnen¹⁾?aant.

22Sidrac antwort: Du sout omme Gode de gene meer minnen die dy 23 haten, dan die dy minnen, [want bi aventueren mochstu diegene 24 minnen] die dy niet minnen en souden, maer die dy / souden haten. 25 ⁺ Daer omme soutu die ghene minnen die dy haten. Ende 26 eest dattu dat does soe mintstu Gode, want²⁾ God mint elcken men-27sche ende men salne weder minnen. Ende alsoe en eest niet vanden 28 duvel, want die hem minnen die haetti ende setse int vier der hellen; 29 want die duvel en doet niemen quaet dan den ghenen die hem mint, 30 dat sijn quade sondaren; ende die goede haetti sonderlinghe zere, 31 nochtan en heefti ghene macht hem arch te doene [ende geerne soudi 32 hem quaet doen haddijs die macht], want God bescermse ende hoetse 33 van des duvels macht ende van siere behendicheit.

1) Zie de Aantekening.

+ 75r

2) hs. wat.

34216 Die coninc vraecht: Want die werelt staet by woerden, by 35 cruden ende by steenen, welc es dan dbeste woert, dbeste cruut ende 36 die beste steen daer die werelt by steet?

37Sidrac antwort den coninc: God maecte in drien dingen mere cracht 38 dan in enegen anderen dingen die sijn in die werelt, want dese drie 39 dingen behoren sunderlinge der werelt toe ende die werelt en mochte

[p. 145]

1 niet dueren sonder hem. Dierste sijn die [woerde waer by die men-2schen] aenbeden¹⁾ ende loven haren sceppere; want ghene woerde 3 en mochten beter sijn no en mochten gaen ute des menschen monde. 4 Ende die edelste crude die sijn in die werelt (ende) [dat sijn die ghene] 5 daer de mensche af leeft ende die meest dienen den lichame des men-6schen; dats te verstane die tarwe ende tcoren. Want des behoeven 7 wy bat ende mochtens qualiker ontberen ende onthout ons bat dan 8 enich ander dinc vander werelt ende daer omme soe heten wijt dat 9 edelste cruut vander werelt. Van steenen vintmen menegen dieren 10 edelen, maer van haren doegden selen wy ons gedogen ende laten 11 bliven. Maer een steen es diemen niet ontberen en mochte, dats de 12 steen die tcoren maelt, want die dient allen den lieden ende alle die 13 werelt behoeft sijns. Ende daer omme es hy die weertste steen die es 14 ende des men qualijcst ontberen mochte.

1) hs. D.s. die ghene diene aenb. Druk: Dat eerste sijn woorden, bi den welcken die menschen aenbeden... fr. druk: Les plus dignes parolles du monde ce sont celles de quoy lhomme adore...

15217 Die coninc vraecht: Sal de mensche ontdecken sine heime-16lijcheit sinen vrient?

17Sidrac antwort: In ere manieren sal de mensche ontdecken sine 18 heymelijcheit sinen vrient dats te wetene Gode diet al weet; dats 19 te verstane den ghenen die in Goids stede sijn selen in eerterike na 20 de comst des vrays propheten. Maer in anderen manieren en soutu 21 dine heimelijcheit niene ontdecken; ende eest dat duse²⁾ ontdeckes 22 ⁺ dinen vrint, by aventueren dijn/ vrint saelt voert seggen 23 sinen vrint dien hy mint. Ende het sijn luttel menschen sy en hebben 24 enegen vrint meer dan dy ende die vrint saelt voert seggen sinen 25 anderen vrint ende van den enen ten anderen selent aldus weten een 26 groot deel liede; ende soe mogestu altemale gescant ende geonneert 27 werden. Ende omme dese redene soe en eest niet goet dattu iemene 28 ontdecs dine heimelijcheit; want alsoe langhe alstu dine heimelijcheit 29 besloten heefs in dijn herte soe bestu hare here; ende alsoe saen 30 alstuse ontdect heves soe bestu haer knecht ende dijns selfs ende best 31 ute gegaen diere vriheit. Ende sulc mach dus vernemen dine heime-32lijcheit die quader es ende minder dan du sijs. Ende mesdadi iet yegen 33 dy ende seide, dune soutene niet dorren wederstaen no weder seggen 34 omme die vrese die du hebben souts van hem datti dine heymelijc-35heit melden soude. Ende eest dattu dy³⁾ niet onthouden en cons 36 dune moests emmer seggen ute dine(n) heimelijcheit, ende dijn herte 37 soe vol es mits diere dwaesheit dattu dat emmer seggen moets, soe

2) hs. dune.

+ 75v

3) hs. dit.

[p. 146]

1 ganc buten den lieden daer du best allene ende segge dat iegen dy 2 selven al uut ende uut, alse oftu dat seits iegen enen anderen mensche, 3 ende dijn herte sal dy vercoelen ende ontswellen. Ende eest dat oir-4boer sy ende du raets behoefs van diere heymelijcheit, soe besie dy 5 wel wie die ghene sij(n) die du dat segges, datti selc man zij datti 6 dy namals niet en verwite, waert dat hy erre worde op dy.

7218 Die coninc vraecht: Wat wive sijn oerboerlijc den man alsi 8 sijn vleesschelijc met hem?aant.

9Sidrac antwort: Nader zielen en es niet oerboerlijc den man datti 10 met enegen wive sy en ware met sinen getrouden wive. Maer naden 11 lichame soe sijn twee saysoene int jaer van liggene met wiven. Alse 12 die locht cout es ende haer coutheit neder comt ter eerden soe es dat 13 ionge brune wijf goet ende gehulpic den man alsi met hare es; want 14 dat brune wijf es¹⁾ van heeten²⁾ ademe ende van heeten live ende 15 die hitte verwermt den man ende gheeft hem groot profijt ende ge-16sonde aenden lichame. Ende in heten tide alse die locht heet es ende 17 hare hitte nedervalt ter eerden, soe sijn die ionge witte wive holpelijc 18 den man alsi met hare es vleesschelijc. Want hare adem es cout ende 19 hare lijf es cout ende die coutheit doet groot profijt den man aenden 20 ⁺ lichame, want sy ver / coeltene vander hitten. Dat wijf die 21 out es ende heet van natueren ende van swaren ademe sy gheeft groote 22 swaerheit den lichame des mans ende swaernesse der herten ende doet 23 hem verwandelen sine goede verwee ende maectene bleec van gedane 24 beide van witten wiven ende van brunen. Ende aldus van mannen 25 ende van wiven (ist een dinc)³⁾.

1) hs. ende.

2) hs. haten.

+ 76r

3) door P. Oris bijgeschreven.

26219 Die coninc vraecht: Dwelke vleesch es best tetene?aant.

27Sidrac antwort: Dat beste vleesch [es] dat best macht heeft ende 28 cracht in hem; want dat meest crechtich es dat gheeft meest cracht 29 den lichame smenschen die ghesont es ende die goede mage heeft. 30 Dat vlesch vanden osse ende vanden bugel⁴⁾ es gesonder dan ander 31 vleesch, want het heeft groote macht in hem ende gheeft groote 32 cracht den mensche. Dat vleesch vanden hamele es ghesonder den 33 sieken omme die tederheit diet heeft in hem ende omme die crancheit 34 der siecheden; ende en ware om dese redene men soude den zieken 35 gheven rintvleesch oft bugelen vleesch om dat sy meest crachts heb-36ben in hem, maer omme die siecheit ende die crancheit vanden zie-37ken ende omme de tederheit vander magen soe gheeft men cranc 38 ende teder vleesch tetene.

4) door P. Oris veranderd in vogel.

[p. 147]

1220 Die coninc vraecht: Waer omme heeft men meren honger smer-2gens alsemen des avonts geten heeft dan ofte men savons niet geten 3 en hadde?aant.

4Sidrac antwort den coninc: Dat compt biden humoren die inde mage 5 sijn. Die spise die men des avonts eet die gaet inde mage ende daer 6 sietsi ende verteert ende vultse al dien nacht; ende alst dan compt in 7 de dageraet, soe wert die spise verteert ende soe wert die mage al 8 idel ende dan heeft men te meren honger. Ende alse men des avonts 9 niet en eet, soe es snachs de mage idel ende alse dan die mensche¹⁾ 10 slaept soe gaderen die humoren in de mage ende makense vol; ende 11 alst dan dach es soe es de mage vol vanden humoren dat hare niet 12 hongeren en mach.

1) hs. spise.

13221 Die coninc vraecht: Die spise die de mensche eet hoe deilt 14 sy hare inden lichame?

15Sidrac antwort: Die spise die de mensche eet die gadert inde mage 16 ende dair siet sy ende verteert ende alsi es wel gesoden ende ghe-17teert soe deilt sy hare in iiij partien. Ja dat edelste ende dat cleenste 18 vander spisen, dierste²⁾ partie, gaet slechs ter herten, dander gaet 19 ten hersenen ende ten ogen ende telken [stede] int hoeft; de derde 20 ⁺ gaet/ over [al] inden lichame ende inde lede; die vierde 21 partie gaet ten fondamente, dat es dat mes ende aldus eest vander 22 orinen.

2) hs. dander.

+ 76v

23222 Die coninc vraecht: Die gheswolgen hadde een³⁾ been ofte 24 een doren ende die hem stekende bleve inde kele ende no op weert 25 no nederweert gaen en mochte, hoe soudemen dat ute doen?aant.

26Sidrac antwort: In tween manieren: met swelgene water ende broot 27 soe men meest mochte te male; ende en wout hier met niet ute gaen 28 soe salmen nemen een morseel roefs⁴⁾ vleesch ende binden daer ane 29 enen clenen vasten draet ende dat stucke vleesch sal de ghene in sinen 30 mont keren twee kere oft iij ende saelt swelgen sonder knouwen 31 ende soe salmen den draet vaste houden metter hant; ende eest dat 32 dat been neder gaet, soe salment swelgen deen metten anderen ende 33 eest dat tfleesch nederweert lijt den bene, soe salmen dat vleesch trec-34ken opweert ende soe saelt bringen dat been voir hem ende saelt ute 35 worpen met foertsen; ende eest dat die draet brect soe salment doen 36 anderwerf.

3) hs. een een.

4) Zie de varr.

37223 Die coninc vraecht: Waer omme stinct des menschen mes?

38Sidrac antwort: Dat mes des menschen stinct om twee saken. Dierste 39 redene es omme die beslotenheit des lichamen van binnen, alsoe ofte

[p. 148]

1 men name een stucke vleesch ende dat beslote alsoe vaste, dat ghene 2 locht no wint daer ane comen en mochte, soe moeste dat vleesch 3 emmer stincken. Dander redene es omme die mage alse humore (weder) 4 mede neder volgen die bitter ende suer sijn ende gesouten ende van 5 quader locht ende sy hem mingen metter spisen. Ende alse de macht 6 vander spisen hare deilt in alle den lichame, soe bliven daer de 7 humoren ende die vervulnessen ende tgroeve vander spisen te samen 8 verwermt ende soe stincken sy.

9224 Die coninc vraecht: Waer omme es die orine gesouten?

10Sidrac antwort: Die orine vanden mensche es gesouten omme iij 11 saken. Dierste es omme dat sy lijt ende neder gaet dore die spise ende 12 de southeit vander spisen blijft inde orine alse in hare propre na-13tuere, want alle sout heeft natuere des waters ende keert in watre 14 ende daer omme seggen wy dat de dranc dien wy drincken lijt dore 15 die spise inden lichame ende gadert alle die southeit in die blase. 16 Dander maniere es vanden swete des lichamen, want die lichame 17 sweet altoes binnen ende die dranc diemen drinct, trect dat sweet met 18 ⁺ hem; want¹⁾ dat sweet es vander natueren des souts. Daer / 19 omme trecket te siere natueren. Die derde maniere es omme de hitte 20 die es inden lichame, die mingen doet ende wallen den dranc ende 21 tsweet te samen ende omme dese iii redene soe es die orine gesouten.

+ 77r

1) hs. wat.

22225 Die coninc vraecht: Die wive hebben sy cullen?

23Sidrac antwort den coninc: En hadden die wive ghene cullen sy en 24 souden niet mogen werden met kinde noch oec magedom verliesen; 25 ende omme die cullen die sy hebben soe verliesen sy haren magedom 26 ende werden met kinde. Maer weet dat sise niet en hebben alsoe kin-27lijc no alsoe toechlijc alse die cullen der mannen, want sy dragense 28 binnen haren live bider steden daer dat kint ghevoet wert ende sy 29 en sijn niet alsoe groot alse cullen der mannen. Ende [en] dadent die 30 cullen die wive souden sijn vele wijfachteger ende tedere dan sy sijn; 31 ende alsoe vele als sise minder hebben dan die manne alsoe vele 32 dogen sy te min. Een wijf es meer dogende dan een man die ontcult 33 es. Een man die ontcult es, heefti vromecheit die leerde hy ende 34 useerde eer hy ontcult was, op datti doe groot was; ende dier manie-35ren diere hy te voren plach te useerne dier useert hy namaels. Maer 36 hy en hevet therte niet alsoe groot no alsoe sterc; ende in diere gelike 37 soe hebben alle die zien vanden beesten cullen.

38226 Die coninc vraecht: Hoe menich conste es in die werelt diere 39 men niet ontberen en mochte?

[p. 149]

1Sidrac antwort: Viere consten ofte ambachten sijn principael diere 2 men niet ontberen en mochte. Dierste es de smet, dander es de tim-3merman, dat derde es de nayere, dat vierde dat es de wevere. Dese 4 viere sijn herde oirboerlijc in die werelt, [ende sonder desen en mochte 5 men niet sijn. Die smet es here van allen ambachten vander werelt], 6 want men en mochte ghene dinc maken die oirboerlijc sijn den 7 lichame des menschen, sy en moeten liden doer de hande des smeets 8 ofte doer dwerc dat de smet gemaect heeft.. Die timmerman es ghe-9selle des smeets tallen oirboren vander werelt, dats te wetene thout 10 metten ysere; alsemen thout snijt ende formeert metten ysere, alsoe 11 behoeft dat diser hulpe heeft vanden houte, want men mochte deen 12 sonder dander niet maken. Des nayers en mochte de werelt niet ont-13beren ende want¹⁾ mits den nayere [soe cleden hem die liede]. Ende 14 weven¹⁾ soe doet grooten oerbore in de werelt; want [met] dat 15 men weeft soe decken hem die liede, dies men niet ontberen en 16 mochte. Dander consten die sijn oec herde oerboerlijc maer men moch-17ter bat ontberen dan dere andere. Want in Adams [tiden] was sme-18den dierste const die vonden wert, dander temmeren, de derde nayen, 19 ⁺ want die nayere nayde²⁾ cledere ende alder hande / dinghen 20 daer sonder de mensche niet sijn en mochte. Die³⁾ wevers maect[en] 21 dat laken vanden hare van geiten soe sy best consten ende cleden 22 hem daer mede. Daer na leerden sijt maken van wollen ende van 23 cattuine; ende daer na vant men dandere consten die in die werelt 24 sijn, want alle consten verbehendegen altoes alsoe lange alse die 25 werelt dueren sal.

1) hs. ende want mits den nayere ende den wevene.

1) hs. ende want mits den nayere ende den wevene.

+ 77v

2) hs. nait de. Wellicht moet hier het adj. leder ingelast worden, vgl. B: leeder cleeden Haag: car ilz cousoient le cuir.

3) hs. dat.

26227 Die coninc vraecht: Hoe mochte men verwinnen die ghe-27noechte vander werelt?

28Sidrac antwort den coninc: Herde lichtelijc sonder anxt ende sonder 29 pine mochstu verwinnen den wille ende de ghenochte vander werelt. 30 Want hevestu wille enege dinc te doene die niet goet en sy, doe af 31 dijn gepens ende pens el waer omme enege goede dinc, dijn wille 32 sal over liden. Want alse du pens omme enege riesheit oft vroetheit 33 ende du daer niet op (niet) en duers no ghenoechte in en heves, 34 soe⁴⁾ ontgaestu des altemale. Ende eest dattu penst el waer om ende 35 du in dat gepens duers, [soe du daer langher in duers] soet dy bat 36 genoegen sal. Ende soe weertstu soe ghevest in dat gepens datti tge-37dincken vanden iersten gepense al vergaen sal. Maer die wille alte-

4) hs. du.

[p. 150]

1male ontgaen der ghenochten vander werelt ende sinen wille ver-2driven wille alse sijn wille staet tenegen quaden dingen te doene, soe 3 sal de mensce keren sine ghedachte el waert ende sal verwinnen sijn 4 quade gepens met vechtene. Du sout sijn soe vast ende soe sterc 5 dattu tquade gepens¹⁾ sout verwinnen ende dat onnutte ende wor-6pent onder dine voete ende dan soutu al ontgaen vanden quaet doene 7 ende vanden sonden ende dan sal dijn herte sijn in rasten. Want soe 8 wie ghepens hevet int herte van quaet te doene, hy es in grooter 9 pinen ende in grooter maertielien ende het beneemt hem eten ende 10 drincken ende alle bliscap ende het brinct in grooter tribulacien ende 11 ongemac.

1) hs. tgepens.

12228 Die coninc vraecht: Wie hebben mere bliscap in dander 13 werelt ofte clene kindere die noit sonde en daden ofte oude liede die 14 de sonden lieten om Gode?

15Sidrac antwort: Die clene kindere selen hebben bliscap in dandere 16 [werelt] want sy en daden noit sonde in dese werelt. Die groote 17 liede die doegden ende die goet ende quaet wisten in dese werelt 18 ende dat quade lieten omme die minne van Gode ende die ontfaen 19 hebben doer hem pine ende maertielie, wet waerlijc sy selen [vele] 20 mere bliscap hebben dan die clene kindere die noit sonde en daden. 21 Want sy versmaden die bliscap ende die ere vander werelt van haers 22 ⁺ selfs wille/ ende maecten hem doot te deser werelt om 23 Gode; ende daer omme hebben sy mere verdient dan de clene kindere 24 die en wisten goet no quaet noch hem niet en verstoeden no niet en 25 lieten omme die minne van Gode. Aldus selen de groote lieden heb-26ben de mere ere ende nare [sijn] Gode dan die clene kindere.

+ 78r

27229 Die coninc vraecht: Hoe lange was Adam ghemaect daer 28 na dat [die] duvele worden geworpen uten hemele?aant.

29Sidrac antwort: Van diere uren dat de ingle gheworpen worden 30 uten hemele, dats te wetene die duvele, dusent jare daer na soe wert 31 ghemaect Adam ende hadde den gheest des levens in hem [ende] 32 alsoe [eest] van Adam tote Noe (oec M van) dat die diluvie quam 33 [oec M iaer]. Maer ander liede selen geboren werden hier na die 34 seggen selen mits hare subtijlheit van [VII] generacien inde werelt 35 ende elcke sal dueren M. jare. Maer wet dat sy waer seggen selen 36 van VII^M jaren, want openbare mach men kinnen dat mits den 37 wille Goids VII generacien selen sijn in die werelt. Maer die duvele 38 die neder geworpen worden en selen niet gherekent sijn, want die 39 duvele en sijn gene generacien maer sy sijn allene geeste. Ende daer

[p. 151]

1 omme seggen wy dat de dusent jare vore Adame niet en selen sijn 2 getelt metten VII ^Mjaren, want ghene generacien en mogen sijn dan 3 van lichame ende van zielen te samen, dats van mannen ende van 4 wiven die sterven ende leven moghen¹⁾.

1) hs. mach.

5230 Die coninc vraecht: Welc es tscoenste let dat de lichame 6 hevet?aant.

7Sidrac antwort: Tscoenste let des lichamen dat es de nese, want die 8 nese es aenden lichame alsoe alse die sonne es aenden hemele in mid-9den den dach die hare scoenheit heeft over al de werelt. Alsoe ver-10scoent die nese den lichame. Hadde de mensche een oghe uut sinen 11 hoefde oft een hant af, soe en soude de mensche niet alsoe lelijc 12 sijn alse oft hy hadde den nese af, maer hy soude nochtan mere breke 13 hebben der andere lede dan der nesen. Ende vele mere breken heeft 14 men der hant dan enichs anders leets des lichamen, want men macher 15 min ontberen dan des voets, want een voet van houte mach den 16 mensche dragen over al, maer ter ander hant en weti gheen voirdeel.

17231 Die coninc vraecht: Hoe comt dat men wint gevoelt ende 18 niene sien en mach?

19Sidrac antwort: Die wint es gelijc Gode den almechtegen ende daer 20 omme gevoelt menne²⁾ ende en siets niet, want alle dingen van 21 ⁺ eerterike gevoelen Gode ende gheen dinc / mach leven sonder 22 Gode; ende alsoe eest vanden winde. Want alle creatueren gevoelen 23 den wint ende niemen en machen sien, want hy en es maer een geest 24 ende alle dingen die gevoelen sijn sterfelijc. Die ene creatuere name 25 ende daedse in een huys ofte in enegen stede daer een dropel wints 26 niet en mochte comen van eneger side, die creatuere en soude niet 27 mogen leven met ghenen dingen die sy sage; ende aldus sijn alle 28 creatueren die leven, want waert dat sy genen wint en gevoelden sy 29 souden sterven.

2) niene.

+ 78v

30232 Die coninc vraecht: Hoe [comt] datmen tfier siet ende 31 ment no houden no gripen en mach?

32Sidrac antwort: Dat vier es gelijc der sonnen ende het es gheestelijc, 33 want die sonne siet men ende niemen machse gripen no houden. 34 Tfier datmen gripen mach dats ene substancie, maer tgerechte vier 35 es ene vlamme die en mach men gripen no houden, want sy es vander 36 sonnen ende sy keert weder ter sonnen alsi bluscht.

37233 Die coninc vraecht: Wat es ene maegt?

38Sidrac antwort den coninc: Die maget es suver ende rene van licha-39men, van herten ende van leden, van ghepense, van wille, van ogen,

[p. 152]

1 van voeten, van handen ende van al haren lichame binnen ende bui-2ten, ende ghemeenlijc de ghene vlecke no corruperen¹⁾ en heet bin-3nen haren lichame van herten no van leden, die noit quaet en pens-4den no en deden, dit es ene gherechte maecht. Ene andere maniere 5 es van maechden, dat es de ghene die niet ghecorrumpeert en es van 6 lichamen, maer sy mach ghecorrumpeert sijn nochtan in vele manie-7ren sottelijc van haren leden, van haren herten ende van haren ogen 8 ende van haren voeten. Ende wet dat ene edele dinc es te hoedene 9 die reinicheit omme Gode, want sy selen onder die ingele geset wer-10den inden hemele met anderen werken die sy doen selen in dese 11 werelt.

1) misschien is een m-streepje vergeten of uitgewist. Vgl. de vormen van dit werkwoord in de volgende regels.

12234 Die coninc vraecht: Wie mach hem bat onthouden van 13 luxurien oft de maget oft de ghecorrumpeerde?

14Sidrac antwort den coninc: Een mensche mach hem bat onthouden 15 ende hoeden van dinghen die hy noit en proevede no en hadde dan 16 van dingen die hy heeft gehat ende gheproeft. Dwater onthout hem 17 bat alst niet en heeft daert ute lopen mach ende dat noit ute en liep, 18 dan dat ute lopen mach ende daert dat vore ute ghelopen es. Die 19 corrumpeerde es opene ende die maecht es besloten ende daer omme 20 ⁺ seggen wy dat hare de maecht bat onthouden mach ende 21 gedogen dan de cor/rumpeerde. Want sy noit en gevoelde van dien 22 fayte noch niet en weet wat es, maer de corrumpeerde heves gevoelt 23 ende daer omme behaget hare ende die crancheit ende die broesscheit 24 des vleeschs beruert dat fait te doene. Ende daer omme en macher 25 niet alsoe wel onthouden die corrumpeerde alse de maget dijs noit 26 en smaecte.

+ 79r

27235 Die coninc vraecht: Wie mach meer gedogen der luxurien 28 soe de man soe dwijf?aant.

29Sidrac antwort: Dwijf maechs meer gedogen dan de man, want de 30 man es van vele heter complexien ende die wille es dickere metten 31 man dan metten wive. Dat heetste wijf vander werelt es coudere 32 dan de coutste man vander werelt ende ieghen XXVI werven dat de 33 man dat doet soe en doet dat wijf cume eenwerven. Ende dat 34 moechdi merken lichtelike, want telker werf dat de man es metten 35 wive vleesschelijc soe corrumpeert hy, ende oec in vele andere manie-36ren mach de man corrumperen: van volheden, van ziene ofte van 37 droeme. Theet wijf en mach also niet corrumperen, want hoe dicke 38 dat de man corrumpeert, soe corrumpeert dwijf cume eenwerven,

[p. 153]

1 maer dwijf es vele hetere van wille ende van begeerten dan de man 2 es; ende mere ghenoechten heeft sy int tasten ende int spreken dan 3 de man. Ende hare hete wille nemt cume inde; want alsoe saen alse 4 de man corrumpeert soe es sine begeerte leden, alse dat bernende vier 5 daer men water op worpt ende al te hant bluscht ende vercout. 6 Maer dwijf die selden corrumpeert sy berret ende verhit meer dan 7 dat vier dat berret. Ende omme dese redene heeft dat wijf heteren 8 wille ende verliest haer [meer] in dat spel daer omme dat sy niet 9 alsoe dicke corrumperen en mach alse de man. Want mochte sy 10 corrumperen alse de man [soe soude sy vercoelen als de man;] daer 11 omme begeert sy mere dan die man.

12236 Die coninc vraecht: Alse dwijf kint draecht hoe werdet ghe-13voet in haren lichame?aant.

14Sidrac antwort: God hout ende voedt in haren lichame ende en 15 leeft anders af dan vanden bloede des wijfs, dats te wetene van haren 16 bloemen ende vander locht die dwijf in asemt ende vander spisen 17 ende drancke die sy nuttet. Ende alse dwijf [eet], die gore ende 18 tsuet¹⁾ vander spisen dat loopt inder manieren van melke in die 19 hersenen des kints ende daer mede vervrouwet ende wert gevoet. 20 Maer sijn meeste voetsel es vanden bloede; dat moegdi sien/ open-21 ⁺ bare, want telker maent ofte meer soe hebben die wive 22 dat bloiende ende alsi kint dragen soe gereint hem dit onghemac niet.

1) lees: tsweet.

+ 79v

23237 Die coninc vraecht: Sal een man sijn wijf blameren alsi 24 mesdoet?

25Sidrac antwort den coninc: Eest dat dijn wijf ofte dijn dochter 26 ofte dine nichte dulheit doet met haren lichame, dune soutse niet 27 blameren; ende eest dat duse²⁾ blameers du does sonde ende scade 28 dy selven; want es dijn wijf gehouden over goet wijf, soe selen hare 29 die liede goet ende ere doen ende die ere en es niet verloren, want 30 men doet hare dan mere dan sy verdient heeft ende die ere es oec 31 dine. Ende eest dattu ontdecs hare quaetheit ende hare riesheit, soe 32 es sy gheblameert ende soe doestu hare scande ende die scande es al 33 dine. Want scietstu te hemele weert met enen boge, tgescutte sal 34 wederkeren ende vallen op dy; ende al waert een vremt wijf daer 35 omme en soutuse niet blameren, want dy³⁾ en gereint niet hare 36 mesdaet ende doestuut du does quaet ende sonde. En roke watti 37 ghesciet van dingen⁴⁾ die dy niet en ghereinen; want elc sal ant-38werden vore Gode van dingen die hy selve ghedaen heeft.

2) hs. dune.

3) hs. hy. Vgl. B: dy en doet niet hynder h.m.

4) hs. van dingen van dingen.

[p. 154]

1238 Die coninc vraecht: Eest goet dat een man wantrouwe sinen 2 wive?

3Sidrac antwort den coninc: Du en sout niet wantrouwen dinen wive 4 in gere manieren, want es dijn wijf goet ende getrouwe ende wan-5troustu hare sy¹⁾ sal quaet werden. Ende es sy quaet ende wan-6troustu hare du soutse quader maken dan sy te voren was. Gheen 7 dinc in die werelt en mach geliken den goeden wive no gout no 8 selver no ghesteinte, dat soe diere es; ende mere es te prisene dat 9 goede wijf dan die goede man by vele redenen. Alsoe gelijc alsoe een 10 spoerware die vinge enen crane dat ware hem mere te prisene dan 11 ochten een valc vinge, want die spoerware es vele mindere. Aldus 12 eest vanden wive ende vanden man, want tgoede wijf es mere te 13 prisene dan die man. Want sy niet en heeft alsoe vele sins alse de 14 man [ende sy nochtan goet es, soe es sy bat te prisene dan die man]. 15 Twee dingen mogen gevallen vanden wantrouwene: sy macher af 16 vallen in²⁾ qualen van grooter ongedout of sy mach quaet werden 17 te dinen despite ofte sy sal dingen doen dattu ofte een ander man / 18 ⁺ ghedoot waers. Want vanden quaden ouden boeme en mach 19 niet anders comen dan quade vrucht; ende daer omme seggen wy 20 dat de man niet wantrouwen en sal sinen wive in gere manieren 21 ofte verwiten enege dulheit die sy mesdaen heeft. Ende [eest] dattu 22 does dat, du³⁾ verlichts hare therte quaet te doene ende in deser 23 gelike soe es dwijf den man.

1) hs. hy.

2) hs. maer.

+ 80r

3) hs. dattu.

24239 Die coninc vraecht: Sal de man tongemake sijn alse sijn wijf 25 mesdoet?

26Sidrac antwort: Daer heefti groote redene toe. Es dijn wijf ries ende 27 doet sy dingen die sy niet doen en soude ende du best seker dat sijt 28 doet, du souts wel te rechte tongemake sijn ende du soutse castien 29 met sconen woerden ende niet slaen; want eest dat duse slaes ende 30 meshandels⁴⁾ ende verwijts⁴⁾ hare fayte, dwijf es van diere manie-31ren, sy saels te mere ende dy te wers doen. Ende bestu alsoe sot dattu 32 dy niet onthouden en cons van hare te slane, soe kere dy van hare 33 ende ganc el waer ende pens anders sins tote datti dijn quade wille 34 sy vergaen. Ende dan soutuse manen ende castien met scoenen ende 35 met soeten woerden; ende eest dat sy vroet es, soe sal sy pensen in 36 hare selven dattuse lief heefs ende dattu hare wises hare ere ende 37 hare oirbore. Ende hier met sal sy afstaen hare riesheit; ende eest dat 38 sy rijs es, soe en mach haer nochtan ghereinen int herte dijn testa-

4) hs. meshandelt ende verwijt.

4) hs. meshandelt ende verwijt.

[p. 155]

1ment¹⁾ ende soe lange machtuse castien met soeten woerden dat sy 2 hare hoeden mach ende laten van haren quade. Eest dat dijn wijf 3 sprect iegen dinen vrint ofte lacht ofte speelt ofte scoept ofte scherent 4 ofte na hem siet, daeromme en soutu hare niet wantrouwen, want 5 dese dingen mogen al wel sijn, nochtan essi suver ende reine int herte 6 sonder enich archeit. Ende die ghene die stille sijn, ghemackelijc, oet-7moedich ende goedertieren van buten, sijn int herte dicwile vol van 8 quaetheden ende scalcheiden ende rijsheiden ende en sijn niet alsoe 9 sy schinen voer die oghen; alsoe alse die appel die alsoe scoene ende 10 alsoe wel riekende es van buten ende binnen es hy verrot ende worm-11achtich. Ende hier omme seggen wy dat de man niet en sal wan-12trouwen sinen wive en sy datti wel seker sy hare rijsheit, noch²⁾ 13 dat wijf oec den man.

1) Haag amonestewent.

2) hs. ende. B, druk noch.

14240 Die coninc vraecht: Sal de man gheloeven soe wat hy penst 15 vanden lieden?

16Sidrac antwort den coninc: Du en sout niet geloeven twint soe wattu 17 ⁺ penst vanden / lieden, ja het³⁾ ware te vele dattu gheloven 18 souts dattu peins van dy selven, want du mochs qualijc kinnen enen 19 anderen alse du dy selven niet kinnen en cons. Du pens lichte van 20 dy selven dattu best vroet ende ghemint ende du en best lichte no 21 weder. Du waens sijn van ere manieren du best nochtan van ere an-22dere. Alse du die waerheit niet en cans gesien no gepensen van dy 23 selven, soutu dan geloven dattu pens van anderen lieden van dingen 24 die men niet seker weten en mach by hem selven no by anderen? 25 Des menschen herte es alse een boem die gheplant es in deerde, dien 26 de wint helden doet van wat siden datti comt. Maer es die boem 27 sterc ende vast, hy hout hem wel datti niene brect, nochtan doeti 28 weiven die risere ende die bladere. Dat therte smenschen es die boem, 29 die wint es de humoren, [want alse] die [humoren comen] om-30trint⁴⁾ therte soe doen sy dan pensen therte daer af sine natuere es 31 eest goet eest quaet. Ende alse therte dan es in enegen ghepensen 32 omme sinen orbore oft om sijn achterdeel ende die humoren dan 33 comen omtrint hem, soe scudden sy dan die telgere ende die bladere 34 ende doent dan pensen el weert. Ende daer omme en salmen niet 35 gheloeven datmen penst ende moet vanden lieden en sy dat mens 36 wel seker zij.

+ 80v

3) hs. het en.

4) hs. die omtrint compt therte.

37241 Die coninc vraecht: Waer omme sijn somme ionge liede calu 38 ende oude liede niet?

[p. 156]

1Sidrac antwort: Die ionge liede die calu werden ere die oude dat 2 compt biden lope der manen; want opten selven poent dat sy ge-3boren werden ende die mane es in [een] teken datmen heet Piscis 4 dat van natueren es des waters, clare ende¹⁾ wet, dat alle dinc ver-5verscht, biden selven natueren alle die kindere die dan geboren wer-6den int begin van der manen alsi in dit teken es die werden eer 7 cael eer dandere. Ende die geboren werden in midden der maen(t) 8 alsi in dat teken es die werden noch caelre dan dandere. Ende die 9 ghene die gheboren werden int uutgaen van der manen int selve 10 teeken werden noch caelre dan dandere ende by anderen redenen 11 mogen die liede oec calu sijn, dats bider hitten vanden hovede.

1) hs. Ende.

12242 Die coninc vraecht: Waer by es deen geluwer ende blonder 13 dan dandere?

14Sidrac antwort den coninc: Die liede die gelu sijn dat comt biden 15 poenten van haren gheboerten; want die planete die regneert an den 16 hemele ende die regneren sal in wat tiden dat valt, alsi es in een teken 17 ⁺ datmen heet Leo ende in die ure alse die/ sonne es jeghen 18 dat [teken], alle die kindere die geboren werden in dat teken onder 19 die planete sijn van heeter complexien ende sy hebben hetere magen 20 dan dandere. Ende die hitte slaet op in de hersenen ende verwermt 21 thoeft ende verberret die wortelen vanden hare ende maket thaer 22 van geluwer ghedane ende aldus wert dat haer gelu. Dat teken dat 23 men heet Leo es van [heeter] natueren; alse die sonne lijt dore dat 24 teken, soe verhit sy alle die werelt ende alle die gheboren werden in 25 dat teken die sijn gelu bider redenen voirseit ende deen meer dan 26 dandere na dat begin, middel ende dat uutgaen ende na dat²⁾ mer-27ren vander planeten in dit voirseide teken.

+ 81r

2) hs. dit.

28243 Die coninc vraecht: Hoe ende in wat manieren liden die 29 xij tekene die vij planeten ende van wat natueren sijn sy?aant.

30Sidrac antwort den coninc: God met siere mogentheit maecte vij 31 planeten ende xij tekene ende die voegedi alsoet hem ghenoechde. 32 Dierste planete heet Saturnus ende die heeft twee tekene: deen heet 33 Capricornus ende dander Aquarius ende die sijn cout ende versch. 34 Dander planete heet Jupiter ende heeft twee tekene: deene heet 35 Piscis ende dander Sagittarius; Piscis es cout ende vocht, Sagittarius 36 es cout ende droege. Die derde planete heet Mars ende heeft twee 37 tekene: deene heet Aries ende dander Scorpio; Aries es heet ende 38 vocht, Scorpio es droege ende cout. Die vierde planete heet Sol ende 39 heeft een teken dat heet Leo dat es cout ende heet.³⁾ Die vijfste

3) sic; vgl. Haag.

[p. 157]

1 planete heet Venus ende heeft iij tekene: deen heet Libra ende es 2 cout ende droege; dander heet Taurus¹⁾ ende es heet ende vocht; 3 dat derde es Virgo ende es heet ende vocht. Die VIste planete heet 4 Mercurius ende heeft een teken dat heet Gemini dat es heet ende nat. 5 Die VIIste planete heet Luna ende heeft een teken dat heet Cancer 6 ende dat es droege ende heet. Alse een planete regneert ende sy dan 7 lijt haer teeken ende een mensce dan geboren wert in welc teken dat 8 es, die mensche sal sijn van dier complexien des tekens ende vander 9 gheboerten der planeten na die ure ende tpont dair sy dan in es.

1) hs. Brachius.

10244 Die coninc vraecht: Na dien dat die geboerten aldus algader 11 liggen an die planeten ende ane de tekene, hoe comt dan dat conincx 12 kindere coninghe bliven alse de planeten hem contrarie sijn inder 13 geboerten?

14⁺ Sidrac antwort den coninc: / Alse God wille dat een coninc 15 hebbe oer om recht ende redene te houdene in dien lande ende oec 16 omme enege weldaet die hy gedaen heeft in sinen levene, soe gehinct 17 hem God datti een kint wint in die ure in dat poent daer gheboerte 18 in legt van coninghen ofte van anderen heren. Ende eest dat God 19 gehinct datti gheen oer en hebbe [dat coninc] ofte heer blive, mits 20 enich quaet datti gedaen heeft op eerterike, soe gehingt God ofte 21 hy latet alsoe datti oer wint in alsulke ure ende selc poent dat het 22 es cranc ende keytijf ende niet dogende. Ende wet dat niemen in 23 die werelt [weten] en mochte²⁾ [t]ghepens ende den wille der rikere 24 ende der heren dan God allene. Selc schijnt van goeder connen³⁾ 25 ende van goeder natueren die nochtan sijn quaet; ende selc scijnt 26 quaet die goet es; ende selc doet goede oirbore die mede doet quaet 27 heymelijc daer hy Gode mede zere verwerct; ende selc doet quaet 28 openbare ende doet mede goet [heymelijc] dat Gode behaecht; ende 29 vele lieden dunct dat sy wel doen die nochtan niet wel en doen. Een 30 mensche mochte wel doen groote aelmoesene daer hy nochtan sonde 31 ane dade. Ofte ic stele eens anders goet omme dat iet gheven wille 32 omme Gode den armen, soe dadic sonde ende die aelmoesene en soude 33 niet ontfaen sijn voer Gode; ende beter waert dat de mensche ghene 34 aelmoesene en dade.

+ 81v

2) hs. maecte.

3) Haag: de bonne cognoissance; vgl. Mnl. Wdb. s.v. conne, kol. 1796.

35245 Die coninc vraecht: Eest den ingelen leet dat de mensche 36 sonde doet?

37Sidrac antwort: Iaet alte zere, alsoe leet alse u soude sijn, hadde u 38 uwe here bevolen sijn kint te hoedene ende tachterwaerne, ende gijt

[p. 158]

1 dan¹⁾ hoedet ende²⁾ leret na u beste, na tgebot ende gracie van 2 uwen here; ende hier boven dan quame een quaet, die dit kint ont-3spoede ute uwer hoede ende settet te leerne al quaet ende alle scande 4 ende consenteerde³⁾ al sijns willen, dit³⁾ es iegen den wille dijns 5 heren ende sy es dijns heren viant. Dit soude dy met rechte herde 6 leet sijn ende du soutster zere omme te vernoye sijn om die bolgen-7scape ende die blame dijns heren. Aldus soe es den ingelen van den 8 personen die sy hebben te hoedene; alse die persone sonde doet enden 9 de duvele verleit, soe es dingele zere te vernoye ende scaemt hem 10 van dien persone dien hy hadde in hoeden dien hem sijn here bevolen 11 hadde; ende die duvele es dan herde blide.

1) hs. doen; vgl. K.

2) hs. en.

3) Waarschijnlijk onjuiste lezing (vgl. Haag) en als volgt te lezen: ende dedet consenteren al sijns willen, die es...

3) Waarschijnlijk onjuiste lezing (vgl. Haag) en als volgt te lezen: ende dedet consenteren al sijns willen, die es...

12246 Die coninc vraecht: Die int paradijs sijn en mogen sy niet 13 ute gaen ofte die in die helle sijn?

14Sidrac antwort: Die int paradijs sijn begeren ute te comene ende die 15 ⁺ in die helle sijn wouden dat syre nem/mermeer ute en qua-16men; alsoe alse liede eens heren die sijn in ene stat, deene es ghevaen 17 omme quaetheit ende ontrouwe die hy ghedaen heeft, alsoe datti 18 der doot verdient heeft; dander es van sijns heren vrientscap ende 19 heeft hem sijn here gheloeft, alsi comt inde stat hy sal hem mere 20 goets doen. Dongetrouwe die daer ghevaen leecht woude dat sijn 21 here nemmermeer en quame, omme den anxt datti dan sterven soude; 22 die ander dies verdient heeft dat de here es sijn vrint ende hem ge-23loeft heeft te doene vele goets ende eren, hy begeert herde zere die 24 comste des heren omme dat goet ende de ere tontfane. Aldus eest 25 van dien die sijn in hemelrike (sijn), die begeren altoes die comste⁴⁾ 26 des vrays propheten omme te comene daer hijt al ten lesten dage 27 doemen sal, omme tontfane dobbele glorie ende bliscap; ende die 28 in die helle sijn, wouden dat sy nemmermeer en sagen die comst des 29 vrays propheten ten oirdele⁵⁾, omme dat sy daer na vele mere pine 30 hebben selen alse de lichame ghepijnt wert metter zielen. Maer dit 31 en sal niet sijn dan na de comst des vrays propheten, want tote sire 32 comsten moeten alle die zielen varen ter hellen; maer daer na selen 33 [sy] varen int hemelsce paradijs, int vagevier ende in die helle. Die 34 in hemelrike sijn, selen dan begeren ute te comene ten oerdele om te 35 dobbeleerne hare bliscap ende an te nemene haren lichame ende 36 [dan] selen lichame ende ziele te samen sijn ende sal hare bliscap 37 ende hare glorie te mere sijn ende daer inne bliven selen sonder inde.

+ 82r

4) hs. comsts.

5) hs. oirtele.

[p. 159]

1Die in die helle sijn, wouden dat sy nemmermeer ute en quamen 2 ten ordele, daer sy verdoemt selen sijn ende die lichame ende die ziele 3 te samen in vele mere pinen voert ane bliven selen sonder inde. 4 Want der¹⁾ goeder bliscap ende der¹⁾ quader pinen selen beide 5 zere ghemeert werden mits dien dat de lichame metter zielen dan 6 versament werden selen ende beide gevoelen selen, eest een eest 7 ander.

1) hs. ter.

1) hs. ter.

8247 Die coninc vraecht: Die ziele es sy swaer oft licht, oft 9 teder oft smal ofte wit ofte swert?²⁾aant.

10Sidrac antwort: Gheen mensche noch gheen ziele en mach comen 11 inden hemele sy en moet liden dore dat vagevier, sonder dat edelste 12 dinc van eerterike dats [die] uutvercoerne maget daer die Goids 13 sone in comen sal; dese³⁾ sal op varen inden hemele met haren 14 lichame. Ende dat es wel recht ende redene dat alsoe edelen vat, dat 15 den Goids sone droech in hem, dat dat op vare inden hemele met 16 ⁺ sinen / preciosen lichame. Dander die op varen sal in sinen 17 lichame dat sal de maget sijn der welker die vraye prophete bevelen 18 sal de maget siere moeder alse hy gehangen sal sijn aent cruce. Dese 19 sal levende op varen ute sinen grave ende een wolke van Goids hal-20ven salne dragen inden hemele ende in sine stede salmen vinden 21 manna.

2) Vraag en antwoord passen hier niet bij elkaar. Zie de Aantekening.

3) hs. diese.

+ 82v

22248 Die coninc vraecht: Selen die clene kinderekine verdoemt 23 sijn?

24Sidrac antwort: En ghene ziele en sal verdoemt werden ten oerdele 25 van den Goids sone, eest dat sy niet en kint wat sy gedaen heeft in 26 desen eerterike; ende elc sal verdoemt werden na sijns selfs kinnesse. 27 Dats te wetene vanden cleinen kinderen die noch niet en wisten no 28 en verstonden, goet no quaet en kinden, selke zielen en selen niet 29 verdoemt sijn ten oerdele vanden Goids sone op dat sy comen souden 30 sijn ten ghelove⁴⁾ des Goids soens; maer nochtan selen sy sijn in 31 doncker demsternessen.

4) hs. oirdele.

32249 Die coninc vraecht: Sijn in dander werelt woeninge alse in 33 dese werelt sijn?

34Sidrac antwort den coninc: God met siere mogentheit heeft ons 35 ghemaect in dander werelt ene grote stat ende ene edele ende ene 36 weerde. Ende hy hadde Adame ende Yeven onsen iersten vader ende 37 onse ierste moeder ghedaen int eertsche paradijs om van daer te 38 comene tier edelre stat in deweghe glorie; ende om haer leckernie ende

[p. 160]

1 om haer nidicheit soe worden sire ute geworpen scandelijc ende dat 2 paradijs wert omme loken met enen sterken viere, soe datter niemen 3 in comen en mach no in comen en sal, sonder¹⁾ Enoc ende Helie. 4 Ende het es ene ander stat die es herde groot ende anxtelijc, daertoe 5 Adame ende Yeve met hare leckerheit ende vrecheit maecten enen 6 wech. Ende al dien wech moeten die quade in die selve quade stat 7 daer²⁾ sy in geleit waren, ende die quade wech sal dueren alsoe lange 8 alse die muer vanden viere om tparadijs ghebluscht sal sijn ende die 9 poerten ontdaen selen werden. Ende niemen en sal mogen blus-10schen dat vier no die poerte opdoen sonder die vray prophete die 11 Goids sone³⁾; ende dat sal sijn alsi comen sal inde maget ende nemen 12 menschelike natuere ende hem telivereren ter doot omme sine vrin-13de⁴⁾ telivereerne vander hellen. Ende mits siere doot sal hy telive- 14 ⁺ reren Adame ende Yeven van dien dat sy mesdaden / int 15 paradijs, dan selen die poerten op gedaen sijn ende dan selen sijn 16 iij wege. Dene sal sijn recht inden hemele ter goeder zielen behoef. 17 Dander sal sijn int vagevier dair de sonden af vergaen⁵⁾ ende van 18 daer selen die zielen alsi ghesuvert sijn, varen int hemelsche para-19dijs. Die derde wech es ter quadere stat, dats ter hellen daer de quade 20 varen.

1) Waarschijnlijk te lezen: sonder twee persone, E. ende H. Vgl. de varr.

2) hs. dat.

3) hs. des G. soens.

4) hs. sinen vrint.

+ 83r

5) hs. vergaet.

21250 Die coninc vraecht: Die ghene die vele goets gedaen hebben 22 ende luttel quaets ofte vele quaets ende luttel goets, in welker stat 23 selen sy varen?

24Sidrac antwort den coninc: In waerheiden seggic u dat van den tide 25 Adaems toter doot des Goids soens niemen comen en sal in hemel-26rike, maer alle varen selen in die helle, die goede in die hoghe, die 27 quade in die nedere; ende die doot des vrays propheten sal telivereren 28 alle die sijn selen in die hoge helle. Ende die in die nedere sijn, selen 29 dair bliven ten eweliken daghen; ende alle daghe sal de werelt dan 30 beterende sijn ende van dan voert alse die liede sterven selen, selen 31 sy werden ghevoert na dat hare werke sijn daer sy in vonden wer-32den, sij goet sij quaet. Ende hadde een mensche alle sijn leven wel 33 gedaen ende wordi⁶⁾ vonden in ene clene sonde daer hy niet ghe-34noech af hadde ghedaen⁶⁾ ende hy dair in storve, hy en soude niet 35 verdoemt sijn ter hellen om die clene sonde. En ware oec niet recht 36 datti voere inden hemele metten ingelen, hoe clene dat die sonde 37 ware; seker hy moeste emmer int vagevier ende daer ghesuvert sijn

6) ende wordi ... ghedaen 2 × in 't hs.

6) ende wordi ... ghedaen 2 × in 't hs.

[p. 161]

1van¹⁾ siere vlecken ende dan varen van daer in hemelrike. Alsoe 2 gelijc die vonde enen preciosen steen in een mes, hy souden herde 3 wel dwaen ende suveren eer hine in sijn trisoer ofte in sijn borse 4 leggen soude. Aldus soe eest van Gode; inden hemele en mach nie-5men comen hy en sy ghepurgeert ende ghesuvert van allen sonden 6 ende vlecken eer hy inden hemel comt; want ghene vlecke en mach 7 comen in hemelrike.

1) hs. met.

8251 Die coninc vraecht: Ofte Adam niet ghesondicht en hadde 9 int paradijs, souden dan alle menschen bleven sijn int paradijs ende 10 souden daer de wive metten mannen te doene hebben ghehadt vlees-11schelijc te samen?aant.

12Sidrac antwort: En hadde Adam niet ghesondicht, gheen mensche 13 ⁺ en hadde ghecomen uten paradise, want van dare waren sy 14 ghevaren²⁾ in hemelrike/ sonder enich sterven ende sonder enighe 15 pine te hebbene; want alse een oer te gaet ende sterft ende deen ghe-16slachte na dander comt mits der doot, alsoe souden sy te hemele 17 ghevaren sijn alse een ingel. Ende alsoe tgetal vanden ingelen had-18den gheweest vervult soe hadden dat paradijs ende die zielen daer 19 gheïnt ende die manne ende die wive souden te samen gheweest 20 hebben sonder enege vroude ende sonder scaemte³⁾ van den ingelen, 21 alsoe ofte een man sloege sijn ene palme in dandere; ende en souden 22 ghene scalcheit daer inne gehat hebben deen vore den anderen, no 23 scaemte van haren leden ghelijc dat wy nu hebben metten ogen elc 24 van anderen.

+ 83v

2) hs. van dare varen sy in h.

3) hs. scade.

25252 Die coninc vraecht: Doen die diluvie ran over die werelt, 26 ran sy int paradijs?

27Sidrac antwort den coninc: Neen sy niet, want God sende die diluvie 28 op eerterike om af dwaen die sonden die de lieden daden dagelijcx. 29 Maer int paradijs en quam noit sonde dan ene, dat was die Adam 30 dede, ende wet⁴⁾ dat die⁵⁾ sonde mere was dan al eerterike. Maer die 30 sonde en bleef niet int paradijs maer sy bleef in Adame. Ende alsoe 31 saen alse hy die sonde gedaen hadde soe werti gheworpen uten 32 paradise al metter sonden ende tparadijs bleef al sonder sonde alst 33 te voren was. Ende die de sonde dede droechse voir hem uten para-34dise; daer omme en was niet te doene dattie diluvie ghedwegen 35 hadde alsoe werde ene stede dair noit sonde en quam, want sy es 36 ende was ende sijn sal altoes sonder sonde.

4) hs. wat.

5) hs. de H, B, druk die.

[p. 162]

1253 Die coninc vraecht: Doen God maecte Adame, van wat 2 ouden maecte hine?

3Sidrac antwort den coninc: Hy maectene jonc na de wise van enen 4 ingele om dat sijn gheslechte sitten soude ende sitten sal onder die 5 ingele. Maer alsoe saen alsi ghesondicht hadden worden sy geworpen 6 uten paradise ende doen wies hem haer haer ende worden inde ghe-7dane van XXX jaren.

8254 Die coninc vraecht: Die clene kindere der ongeloveger liede 9 selen sy verdoemt sijn?aant.

10Sidrac antwort: Sekerlijc ja sy, alle die kindere die comen souden¹⁾ 11 ter wet haers vader, hoe jonc dat sy sterven, selen verdoemt sijn; 12 ende die ghene die comen souden ten ghelove Goids ende clene ster-13⁺ ven, selen varen inde demsternesse sonder ander pine te 14 hebbene./

1) hs. sonder.

+ 84r

15255 Die coninc vraecht: Waer omme en machmen niet sien die 16 ziele?aant.

17Sidrac antwort: Die ziele es een gheest ende es alsoe subtijl een dinc, 18 datmen niet sien en mach. Dingele²⁾ die neder comen vanden 19 hemele sijn geeste ende anders niet ende men machse niet sien en 20 sy dat sy nemen enen lichame vander locht, want gheen eertsche 21 lichame en mach gheest sien, die gheest en neme ane een gelike³⁾, 22 weder die gheest sy goet ofte quaet, ende den gheest mach niemen 23 sien dan een geest. Want alsoe lange alse een geest es inden sterfe-24liken lichame soe en mach menne⁴⁾ niet sien no de lichame selve en 25 machene niet gesien. Maer alsi sterft ende sceet uten sterfeliken 26 lichame, soe sien wel andere geeste, sijn sy goet sijn sy quaet.

2) hs. dinge.

3) te lezen: n.a. enen lichame van gelike enigher dinc? Vgl. de varr. en beneden.

4) hs. niene.

27256 Die coninc vraecht: Welc was eer ofte de lichame oft die 28 ziele?

29Sidrac antwort: God maecte alle dinghe die sijn souden ende oirdi-30neerde vanden beghinne der werelt. Alse de man wint kint an dwijf 31 soe wert dat kint geformeert biden wille Goids mits den vij planeten. 32 Ierstwerf doet Satuernus dat saet comen tenen stucke vleesch, daer 33 na formeert hem Jupiter thoeft ende die hersenen, Mars formeert de 34 lede, Mercurius die tonge, die zenuwen ende die cullen. Die mane 35 formeert de nagele ende thaer. Ende en verstaet niet dat die pla-36neten tkint formeren, maer het formeert de mogentheit Gods. Aldus 37 wert dat kint gheformeert biden planeten ende den tekenen ende dan 38 wert hem die ziele in ghesent van⁵⁾ Gode in den lichame. Aldus es

5) hs. voir.

[p. 163]

1 de lichame tierst ere de ziele dair in comt.

2257 De coninc vraecht: Es die ziele ghewonnen aen dwijf alse 3 die lichame?

4Sidrac antwort den coninc: Ware die ziele ghewonnen alse die 5 lichame es, sy soude oec sterfelijc sijn alse die lichame es; ende daer 6 omme dat die ziele es vanden ademe Gods dien God dede in Adame 7 doen hij in hem blies den geest des levens, by dier redenen mach die 8 ziele niet sterven, want die adem Goids en hadde noit begin no 9 inde hebben en sal; ende daer omme mach die ziele niet sterven.

10258 Die coninc vraecht: Die ziele sijn sy ghemaect vanden be-11ginne der werelt oft werden sy gemaect dagelijcx?aant.

12⁺ Sidrac antwort/: Doe God ierstwerf maecte die werelt doe 13 wisti wel hoe menege ziele sijn soude ende hoe menich lichame soude 14 sijn gheboren, want doen oirdineerdi alsoe vele lichame alse van 15 moederen soude geboren sijn ende alsoe vele zielen daer toe. Ende 16 alse de lichame es gheformeert inder moeder buuc soe es gescepen de 17 ziele van Gode binnen der uren ende dan comt sy inden lichame 18 des kints inder moeder buuc dat mense niet sien en mach. Ende alsoe 19 saen alsi inden lichame es soe ruert hy ende heeft beide die lichame 20 ende die ziele.

+ 84v

21259 Die coninc vraecht: Waer gaet die ziele int lichaem des 22 kints in synder moeder¹⁾ buuc ende [hoe] mogen sijn ij zielen in 23 enen lichame?

24Sidrac antwort: God es alles mechtich van allen dingen²⁾; pensdi 25 M. zielen in enen lichame, alsoe saen souden sire in sijn ter selver 26 uren; ende noch es de mogentheit Goids vele mere. Ende alse dat 27 kint es gheformeert inden buuc sire moeder, soe ontfaet³⁾ ene ziele 28 des levens ende die ziele wert dair in gesent biden behete Goids mits 29 sire mogentheden. Ende dan wert dat kint ghevoet inden lichame 30 bider natueren die God ghegeven heeft, alsoe die keerne ghevoet wert 31 inden appele.

1) het cursieve deel is door P. Oris ingevuld na radering van de oorspronkelijke tekst; vgl. de Vragenlijst.

2) hs. van van dingen.

3) hs. sy ontfaen.

32260 Die coninc vraecht: Al waer gaet die ziele inde vrouwe die 33 tkint draecht ende waer gaet sy ute alse tkint sterft inder moeder 34 lichame?

35Sidrac antwort: Alse dwijf sterft die tkint draecht ende tkint sterft 36 in haren lichame soe gaet des kints ziele ute aldaer des wijf ziele uut 37 geet; want ghene ziele en gaet elre ute dan ten monde ende al ware 38 des menschen mont vernait ende sijn hals vaste toe ghebonden ende

[p. 164]

1 verstrect¹⁾, nochtan soe es die ziele alsoe subtijl dat sy dore den 2 mont liden soude. Ende dat machmen sien openbare: ierstwerf ster-3ven die voete ende die hande. Ende soe strijct die ziele ter borst 4 weert ende dan sterft die borst ende dan trecse ter kelen weert, om 5 dat sy ten monde uut varen moet. Aldus eest vanden kinde alst sterft 6 in den buuc siere moeder; es de moeder doot oft levende, die ziele 7 moet uut varen te haren monde.

1) hs. vertrect

8261 Die coninc vraecht: Maecte God alle dinc ende naemdise alle?aant.

9Sidrac antwort: God maecte alle dinc ende alle creatueren ende hy 10 gaf Adame te kinnene hoe hy elc noemen soude; ende hy leerde 11 hem alle consten ende ambachten, die hy behoeven ende bedrijven 12 ⁺ soude ende die duerden tote onsen anderen vadere (n, Noe. 13 Ende / [Noe ende] sijn kindere leerdense voert ende versubtijldense 14 ende altoes selen sy voert versubtilen toter werelt inde. Noe heet 15 daer omme onse ander vader, omme dat alle menscen van hem 16 quamen na die diluvie ende van sinen kinderen. Ende van Noe ende 17 van sinen wive ende sinen iiij kinderen ende haren wiven waren 18 geboren eer sy storven XX^M menschen.

+ 85r

19262 Die coninc vraecht: Hoe comt dat som die liede clene sijn 20 ende som groot?

21Sidrac antwort den coninc: Die liede sijn groot ende clene biden 22 uren ende by den poenten daer sy inne gheboren sijn ende by der 23 grootheiden des vaets daer sy inne ghevoet sijn eer sy comen op 24 eerterike. Die planete, die de werelt regneert in wat tide dat es, weert 25 die creatuere gheboren int begin vander intreyen des tekens, soe sal de 26 creatuere clene sijn; ende essi geboren in midden den termine, sy 27 sal mere sijn dan der andere twee. Ende het mach wel sijn es dat 28 wijf groot, dat dat kint oec groot sal sijn al es de vader clene. Die 29 ghene die vore ons waren sy waren vele mere dan wy sijn biden 30 redenen vanden planeten die hem dienden; ende oec waren alle 31 dinghe mere in haren tide dan inden onsen. Aldus saelt sijn van 32 hem die na ons sijn selen, soe selen alle dingen minderen alse langhe 33 alse de werelt dueren sal. Want ene werf telken M. jaren soe ver-34wandelen alle dingen mits dien planeten die(n) de werelt dienen ende 35 dienen selen alsoe langhe alse [de werelt] dueren sal; want elcke 36 van hem sal dueren M. jare inden dienste der werelt ende alse de 37 vij. M. jare leden sijn ende vervult, soe saelt al staen ten wille ende 38 ten gebode Goids van desen te doene ende tontdoene.

39263 Die coninc vraecht: Welc es de beste arte ende conste die in 40 die werelt es?aant.

[p. 165]

1Sidrac antwort den coninc: Alle de conste ende ambachte vander we-2relt sijn alle bastarde ende knechten iegen de conste vander letteren, 3 want en dade die lettere, die liede en souden hem niet vermiden ende 4 souden leiden quaet leven; no niemen en souden kinnen no goet no 5 quaet, no niemen en souden weten die dingen die gesciet sijn ofte die 6 ghescien selen. Die [lettere] leert ons [ende wijst ons leven ende] wat 7 wy doen selen ende laten ende sy leert ons hoe wy Gode onsen here 8 selen dienen, gheloeven ende aenbeden ende hoe wy oeffenen selen 9 alle goede dinghe ende comen ten eweliken levene.

10264 Die coninc vraecht: Welc es sorgeleker oft coude oft hitte? / 11 ⁺

Sidrac antwort: Bestu qualijc ghecleet, du moges dy selven 12 hulpen ende verwermen¹⁾ in vele manieren met aerbeiden, met lopene, 13 met zere te gane²⁾ op enen wech ende du moges dy wermen by enen 14 viere, mogestuut hebben. Maer hevestu hitte, alle dese en mogen dy 15 niet hulpen, maer sy meren (dy) de hitte in dy. Du moegst [dy] 16 alsoe vercouden om die hitte te verdrivene, du moges daer ane ster-17ven; want die hitte na coude en mach niet deren, maer coude na 18 hitte deert ende doet sterven.

+ 85v

1) hs. verwinnen (zo ook in de druk).

2) hs. m. gane te z.

19265 Die coninc vraecht: Welke liede sijn blider ende in meren 20 rasten, soe die hem voegen te Gode oft die hem voegen ter werelt?

21Sidrac antwort: Die ghene die hem voegen in Gode ende en ghene 22 ghenoechte en hebben ter werelt, dat sijn die ghene die wel ende 23 ghetrouwelijc gelaten hebben ende wech geworpen hebben alle die 24 sonden ende die quaetheiden vander werelt ende hem houden alte-25male an haren God ende dien gheloven ende aenbeden ende ghetrou-26welijc dienen. Dit sijn die blijtste liede die leven op eerterike ende 27 inder meester rasten, want God mits siere gracien en³⁾ gaet hem niet 28 af ende maectse soe rijc int herte [dat] sy⁴⁾ in hare armheit vele 29 rikere sijn dan de rijcste van eerterike, want sy ontbeidende sijn den 30 grooten loen van Gode ende en hebben gheen onderwinden metten 30 volke [dan al goet; ende weten wel, die hem onderwinden metten 31 volke], dat sy niet en mogen sijn sonder gramscap ende sonder onraste 32 in vele manieren ofte van worden ofte van werken. Ende daer omme 33 seggen wy dat dat de blijtste liede ende wijste liede van der werelt 34 [sijn] die anders niet te doen hebben dan met Gode haren sceppere.⁵⁾

3) hs. ē

4) hs. soe.

5) in deze zin heeft P. Oris sijn van ingevoegd tussen blijtste en liede; ook heeft hij n-streepjes gezet boven de slotvokaal van liede.

35266 Die coninc vraecht: Sijns de liede iet targer dat sy hadden 36 quade vadere oft quade moedere?aant.

37Sidrac antwort: Die ghene die sijn van quaden vadere[n] ende van

[p. 166]

1 quaden moedere[n] ende wel geloven in haren sceppere ende hou-2den sine gebode, sy en sijn niet targere haers vaders no hare moedere 3 twint no deel; niet meer dan de tarwe es targer datse een quaet man 4 sait ofte mait. Die ghene die sijn van goeden vadere ende moedere 5 ende niet en geloven in haren sceppere ende sine gebode niet en hou-6den, sy en sijn des niet te betere dat sy goede vadere ende moedere 7 ⁺ hadden; gelijc datmen sayde terwee die verbrant es, daer 8 nem/mermeer vrucht af comen en mach.

+ 86r

9267 Die coninc vraecht: Van wat dingen comt bliscap?

10Sidrac antwort: Bliscap die hoert ten lichame es ierstwerf ghesonde, 11 daer na rijcheit, daer na giften. Want bestu gesont al bestu arm, 12 nochtan verblijtstu selcstont van herten in gane ofte in keerne ofte 13 in doen enege dingen ofte van siene ofte van hoerne. Bestu gesont, 14 rijc ende milde ende du geefs ende goet does den armen ende dinen 15 naesten ende dinen vrienden, soe bestu een goet¹⁾ man. Want die 16 goede eersame man verblijt hem in gevene ende in presenteerne; maer 17 daer by niet, du en sout dijn²⁾ goet niet geven in derre manieren 18 dat men dy houde voir sot, maer te redenen ende te maten.

1) hs. groot.

2) hs. om.

19268 Die coninc vraecht: Welc es dat lieflijcste aensien vander werelt?

20 Sidrac antwort: Dat lieflijcste aensien dat es dat een te hemele waert 21 siet ende hy dan dincke om sinen sceppere ende omme sine almech-22ticheit, hoe hy heeft ghemaect hemele ende eerde, sonne ende mane, 23 die sterren ende andere dingen die sijn. Want dat es ene bliscap van 24 geesteliken siene. Ander siene sijn lichamelijc, dats dattu begers te siene 25 ende te hebbene dattu mins, want al duchte een dinc alle den lieden 26 leelijc ende minnestu dat dinc, du souts dat begeren te siene boven 27 alle dinc die soe scoen sijn mochten. Dair by soe es dat de meeste 28 lichamelijcste³⁾ bliscap die es, datmen siet die dinc die men mint.

3) Vgl. Stoett: Syntaxis³ § 152 opm. I.

29269 Die coninc vraecht: Hoe sal de mensche minnen sinen vrint?

30 Sidrac antwort: Es dat dijn vrint [ofte dijn maech] es sot ofte quaet 31 ofte doet dorpernie ofte overdaet⁴⁾ den lieden, dune souten niet 32 hulpen no toenen goet gelaet, maer du soutene scelden ende castien 33 ende du sout erre sijn op hem; ende eest dattu hem hulps ende 34 volcx⁵⁾ sire quaetheit soe blijfstu⁶⁾ gheblameert ende in quaden 35 namen ghelijc hem die de quaetheit doet. Ende eest dat dijn vrint 36 goet es⁷⁾ ende wel doet, du soutene lief hebben ende hulpen ende 37 vorderen over al daer du moges. Ende waer soe hy recht heeft 38 soutu hem hulpen hoefschelijc ende goedertierlijc, alsoe dattu 39 des niet gheblameert en sijs. Maer tonrechte en soutu hem niet

4) hs. ondanc.

5) d.i. volchs.

6) hs. blijtstu.

7) hs. doet.

[p. 167]

1 hulpen daer du ondanc moges by hebben van anderen lieden.

2270 Die coninc vraecht: Wie es beter oft de spreker oft de 3 ⁺ swigere? /

4Sidrac antwort: Ten sprekene ende ten swigene hoert tijt; een spre-5ken es op selc tijt weert M. sprekene, ja men mochte op selc stont 6 spreken, het ware beter dan X^M sprekene op enen anderen tijt. Ende 7 men waent selc stont spreken een dinc om trouwe ende om dbeste, 8 dat nochtan quaet wert ende daer men grooten haet mede beiaegt. 9 Spreken es dicke zere berouwen ende ter grooter noosen ende scaden 10 comen; maer van swigene es menege grote abolge gelegen ende me-11nege gramscap gevelt, ende swigen es selden berouwen. Daer omme 12 sal de mensche den hals hebben [lanc] alse een crane¹⁾ omme dat 13 lanc sal sijn eer dantwerde uut come; daer binnen sal hem de mensche 14 bepensen ofti swigen wille ofte en wille oft wie dat horen mochte. 15 Hier omme prisen wy den swigere voer den sprekere.

+ 86v

1) in het hs. stond waarschijnlijk cruce, maar dit is met rode inkt doorgestreept; P. Oris maakte er crone van. Vgl. K.

16271 Die coninc vraecht: Salmen scuwen den rijs ende sine rijsheit?²⁾

17 Sidrac antwort: Soutstu gaen tere steden weert ende du lijts³⁾ den 18 goeden sachten wech [ende ginges enen herden wech] vol keyen, 19 dorne ende distelen, soe mogestu dien wech niet liden sonder te 20 scoerne dine cledere ende sere pinen dinen lichame. Aldus eest van-21den genen die volgen den sotten ende den quaden, sy en mogender 22 anders niet af hebben dan scande ende scade ende onnere onder tfolc. 23 Ende al waerstu goet in dy selven ende daets geen quaet, men soude 24 dy houden over quaet gelijc hem, waert dattu wandels met hem; 25 ende van wandelen metten goeden en mach nieman hebben anders 26 dan goet ende ere, doget ende goede name. Daer omme sal hem elc 27 voegen⁴⁾ biden goeden ende scouwen die quade want daer af niet 28 comen en mach dan al quaet.

2) Door P. Oris veranderd in: schouwen den sot e.s. sotheit.

3) d.i. liets.

4) hs. wegen.

29272 Die coninc vraecht: Wie sal te rechte vroeder sijn soe die 30 ionge soe die oude?aant.

31Sidrac antwort den coninc: Es die jonge vroedere dan die oude, dats 32 iegen natuere ende dat ware den iongen zere te prisene ende den 33 ouden te blameerne want van rechte na de werelt soe sal de oude 34 vroeder sijn dan de ionge, want die oude heeft dat bloet sware ende 35 ghestadeger in [die] hersenen dan die jonge, want al de sin comt 36 uten hersenen ende vanden bloede. Na die puerheit ende die swaer-37heit ende lichtheit des eens ende des anders ende met allen redenen 38 ⁺ soe sal de oude vroedere sijn dan die ionge, ghelijc alse een

+ 87r

[p. 168]

1 groot out sterc / boem vaster ende sterker gewortelt es in der eerden 2 ende vaster staet iegen den wint [dan de jonge boem] die weec es 3 ende cranc ende ondiep gewortelt inde eerde. Alsoe sal een out man 4 sterker ende vroeder sijn [van] sinne dan die ionge man die luttel 5 ghesien heeft ende gehoert ende die niet vaste ghewortelt en es van 6 sinne. Al duncti dattu vroet best du en sout dy selven niet prisen. 7 Ende sietstu enen anderen die luttel weet, du en soutene niet bla-8meren want die wijsheit ende die sotheit en comen niet vanden 9 mensche maer van Gode diese hem ghegeven heeft na de oirdinancie 10 vanden vij planeten ende vanden xij tekenen die de werelt goever-11neren na dien dat God gheset heeft. Ende aldus van allen manieren 12 ende poenten die de liede hebben aen hem.

13273 Die coninc vraecht: Waer omme maecte God haer aenden mensche?aant.

14Sidrac antwort: God maecte haer aenden mensche omme te toenene 15 sijn subtijl werc ende omme dat die lichame es geselle der eerden¹⁾ 16 ende omme dat de mensche metten hare decken soude sine scamel-17hede; ende daer toe souden weesen cleder sijn²⁾ alsi ontcleet souden 18 sijn van clederen der gracien mits sire glotternien ende datti dan be-19dect soude sijn van hare. Want eer Adam at den appel en hadden sy 20 ghene scame harer lede; maer doen sy uten paradise gestoten waren 21 ende ontcleet vanden³⁾ clederen der gracien doen gevoelden sy hem 22 naect ende decten hem met haren hare. Want al hare lede waren hem 23 gehaert ende [dat] sloech hem tote haren inkele; [ende te voren 24 waren sy ionc alse kindere ende ongehaert.]

1) Zie de Aantekening.

2) Druk: ende daertoe soudent zijn clederen zijn.

3) hs. vander.

25274 Die coninc vraecht: Welker hande appel waest dat Adam at?aant.

26Sidrac antwort: Dien appel dien Adam at die was al selc alse men 27 siet hebben tekene vanden bete. Ende die appel was soete eer Adam 28 daer ane beet, ende na soe werti suer in sinen mont. Dat betekent 29 datti inder selver uren ontcleet was vanden clederen der gracien 30 ende der glorien ende vander bliscapen des paradijs. Die bitterheit 31 [betekent] die⁴⁾ pinen ende die⁵⁾ sonden vander werelt ende die 32 demsterheit vander hellen. Want hy dede mere sonde dan al die 33 werelt ende [dat en was niet omme datti den appel at, maer] omme 34 datti brac tgebod Goids sijns sceppers ende daer met soe verloeti ende 35 verswaerde al dat na hem comen soude.

4) hs. der.

5) hs. ter.

36275 Die coninc vraecht: Waer omme werden die kindere ge-37boren doef, stom ende cropel?aant.

38Sidrac antwort den coninc: God met siere mogentheit eer hy maecte 39 hemel ende eerde wisti wel dat de mensche sonde doen soude ende

[p. 169]

1 ⁺ datti soude geworpen sijn vander gracien in de pine / ende 2 daer na soe heefti geoirdineert den loep vanden firmamente ende 3 vanden planeten ende tekenen daer in¹⁾, dat somege kindere geboren 4 souden werden doef, stom ende crepel ofte [blint om] die sonden 5 die Adam doen soude, daer hy met breken soude tgebot sijns sceppers; 6 ende dat des altoes een gedinckenesse bliven soude van rouwen ende 7 van plagen. Want alsoe die tonge vanden wive aen sprac Adame 8 haren here ende hem becorde omme tetene dat hem God verboden 9 hadde, soe worden die kindere stom; die oren die hoerden dat de 10 duvel riet iegen tgebot Goids worden doef; die ogen die sagen haren 11 wille van dien dat was iegen tgebot Goids worden blint; die voete 12 die den lichame droegen int breken²⁾ tgebot Goids worden cropel. 13 Alle³⁾ dese ghebreke comen bider sonden die Adam dede ende dese 14 dingen gevallen mits dien planeten, tekenen ende poenten ghelijc 15 dat God geset ende gheoirdineert heeft omme dat Adam liet den sin 16 die hem God ghegeven heeft ende geloefde sijns wijfs sotheden.

+ 87v

1) Haag: en tele maniere.

2) hs. bergen.

3) hs. alse.

17276 Die coninc vraecht: Die aelmoesene diemen in dese werelt 18 geeft, hulpen sy in dan der werelt?aant.

19Sidrac antwort: Eest dat sy die aelmoesene gheven die gheloven in 20 Gode ende doen sine gebode, soe hulpt hem daelmoesene die sy 21 doen den armen; want sy sal hem verlichten een groot deel vander 22 pinen der sonden in dander werelt, hoe clene dat die aelmoesene sijn. 23 Ende den ghenen die in Gode [niet] geloven ende sijn gebot niet 24 en houden, hem en hulpt die aelmoesene twint, want sy en doent 25 niet omme Gode, voir dat sy hem bekeren te Gode voir hare doot. 26 Alsoe alse die meesterie⁴⁾ niet en hulpt der wonden alsoe langhe alse 27 dyser des ghescuts dair in es. Ende al gheloven sy in Gode soe en 28 hulpen hem daelmoesene twint, eest dat sy sijn sondaren, en sy 29 dat sy die sonden laten.

4) hs. meestre. Elucidarium: medicamenta.

30277 Die coninc vraecht: Mesdoet dat gherechte iet alset doemt 31 de quade, ofte mesdoen sy iet diese tormenten ende pinen?aant.

32Sidrac antwort: Sekerlijc seggic u dat waert datmen die quade niet 33 en doemde ende elcken sijn recht niet en gave, dat gherechte soude 34 daer ane sere mesdoen, want tgerechte es geset wreecstere vander 35 gramscap Goids ons heren; want het sal gesproken werden vanden 36 monde des waricx⁵⁾ propheten die geboren sal werden in eerterike 37 die spreken sal mits den heyligen gheest: Salich sijn sy die gherech- 38 ⁺ ticheit doen selen op eerterike ende diese altoes / hanteren

5) d.i. (ghe-)warichs.

+ 88r

[p. 170]

1 selen. Ende die ghene oec die de quade tormenten omme tgebot des 2 gherechs, sy en mesdoen niet, maer sy dwaen hare hande int bloet 3 der sonden. Maer die ghene die men torment tonrechte ende in Gode 4 geloven, hair torment hulpt hem zere aen die ziele ende verlicht hem 5 een deel van hare pinen in dander werelt.

6278 Die coninc vraecht: Salmen minnen die herien ende hare ge-7rechten?

8Sidrac antwort den coninc: Men sal prisen, minnen ende eren hoech-9lijc die herien, want sy sijn geset van Gode omme tfolc te berechtene 10 ende te governeerne, omme die quade te castiene ende die goede te 11 vorderne¹⁾ ende elcken tsine te ghevene ende dair omme selen alle 12 menschen eren, minnen ende ontsien die herien.

1) hs. voedene.

13279 Die coninc vraecht: Mesdoen die liede iet alsi doemen die 14 liede ter doot?

15Sidrac antwort den coninc: Die ghene die doemen de liede tonrechte 16 die sijn metten vingere [Goids]²⁾ gewijst den duvele metten wor-17men, die hare(n) tongen eten selen, nochtan nemmermeer sterven en 18 selen mogen, dan ewelijc leven in die pine. Maer de ghene die doe-19men die liede te rechte, sy en mesdoen daer ane niet. Maer het es 20 de wille Goids ende sijn gebot dat sijt doen, ja al worden sy ge-21doemt te hare³⁾ quader doot.

2) Zie Lsp. III, 11, 89; Kln: m.d. vinger gots.

3) te lezen: harde(r)? Vgl. de varr.

22280 Die coninc vraecht: Die ghene die gheboren werden sot ende 23 stom ende ghenen sin en hebben te bekeerne te Gode noch ghene kin-24nesse, weder bliven sy verloren soe behouden?aant.

25Sidrac antwort den coninc: Die ghene die geboren sijn alsoe ghi segt, 26 sy sijn daer de kinderkine sijn, die hem niet en verstoeden. Maer die 27 ghene die sin hebben ende hem verstaen ende niet bekeren en willen 28 te Gode, maer in haer sotheit ende in haer quaetheit bliven, die wer-29den verdoemt.

30281 Die coninc vraecht: Hoe mogen dingele geweten alle dinc?aant.

31Sidrac antwort: Die ingele sien wel in Gode alle dinc dat gesciet es 32 ofte die iegenwoerdich sijn; ende sy hebben groote bliscap in Gode 33 alsi ons sien wel doen ende vasten in doegden ende sy hebben groten 34 rouwe alsi ons sien volstaen in sonden. Ende die duvele hebben groo- 35 ⁺ ten rouwe alsi ons sien volstaen in doechden, want sy al 36 contrarie sijn den wille Goids. /

+ 88v

37282 Die coninc vraecht: Sijn dingele wachters ende hoeders der 38 menschen in allen dingen?⁴⁾

4) Haag: Sont les angels tous temps avec les gens quils gardent.

[p. 171]

1Sidrac antwort: Al dair die ingele sijn inden hemele bider macht 2 van Gode sien sy den mensche alsi in node sijn ofte hare hulpe be-3hoeven. Ende soe comen sy hem te hulpen, want men mach herde 4 volleke comen sijn vanden hemele tier eerden ende vander eerden 5 weder te hemele; want dingele varen nacht ende dach op ende nedere. 6 Ende alsi neder comen te ons, daer omme en verliesen sy niet die 7 glorie die sy hebben inden hemele ende sy sien te hant te welker 8 steden dat sy gesent sijn.

9283 Die coninc vraecht: Hoe openbaren hem dingele den mensche?aant.

10Sidrac antwort: Alse dingele hem oppenbaren den menschen 11 dan nemen sy enen lichame vander locht na de gelike eens 12 menschen, want die mensche en mach niet sien geestelike dingen 13 alsoe lange alse hy es lichamelijc; ende daer omme nemen sy enen 14 lichame vander locht om datse de mensche anders niet sien en mach. 15 Want en es niemen soe goet no soe quaet in de werelt, die soe siec 16 ware ofte die soe groten rouwe hadde ochte soe groten scade gheno-17men hadde, alsoe saen alsi enen ingel sage, hy soude al sijns rouwen 18 vergeten hebben ende soude blidere ende lichtere sijn dan alle de 19 menschen van der werelt; ende hem soude dunken datti ware in die 20 glorie daer hy Gode selve sage ende sine ingele. Te rechte selen wy 21 geloven in Gode ende in sine gebode biden welken¹⁾ wy moghen 22 comen in de geselscap der ingele ende [die] sien aensichte iegen aen-23sichte na ons selfs wille ende begeerte.

1) hs. bider welker.

24284 Die coninc vraecht: Weten de duvele alle dinghe die men 25 doet?aant.

26Sidrac antwort: In allen steden [van eerterike] sijn duvele (onder ons) 27 die onder hem hebben vele duvele die hem onderdanich sijn, die 28 anders niet en doen dan sy die zielen bedrieghen. Ende al dat quaet 29 dat de mensche doet dat vertellen sy haren meester; ende gevalt dat 30 enich van hem verwonnen wert van enegen goeden mensche soe 31 nemen sy dien ende worpene inden afgront vander hellen, in diere 32 manieren datti daer na ghenen mensche en mach quaet doen, mair 33 in sine stede wert dan een ander uutghesent. Alsoe Adam wert ghe- 34 ⁺ worpen uten paradise doen hy verwonnen was van den / 35 duvele, alsoe ghelijc wert die duvel verdoemt van sinen meester 36 onder wien hy es, alsoe hy verwonnen wert van den mensche.

+ 89r

37[285 Die coninc vraecht: Wat steden es dat die men heet vage-38vier of purgatorie?²⁾aant.

2) De tekst van vraag en antwoord is hier overgenomen van K. Wel komt de vraag voor in de Vragenlijst van O; zie ook vr. 286, n. 2.

[p. 172]

1Sidrac antwort: Die puergatorie es ene stede daer es harde groet 2 vier ende vele pinen ende vele manieren van tormenten. Maer die 3 minste pine es meere dan enich mensche in erdrike over peinsen 4 of ghespreken mochte. Ende in die wile dat si sijn in die pine of 5 droufede so openbaren hem dinglen of andre helighe daer duere dat 6 si yet goets daden doe si up aerdrike waren ende troostense ende seg-7ghen hem dat si gherne die pine draghen omme die pine van onsen 8 here, ende van deser visitacien es hem zere te bad. Maer dit ne sal 9 niet sijn dan na die coomste des Gods soens. Mer allen sullen si daer 10 niet comen.¹⁾ Maer die gone sullenre in comen die waerdich sullen 11 sijn der glorien als si ghesuvert sijn in die puergatorie.]

1) Deze gecursiveerde zin, ook in K ontbrekend, is ontleend aan de druk; zie de varr.

12286 Die coninc vraecht: Wat dinc is die helle ende hoe varen die 13 zielen daer inne²⁾?aant.

14Sidrac antwort: Alse die quade mensche sterft soe vergaderen om-15trint hem die duvele met grooter demsterheit ende sijn herde blide 16 omme die ziele te hebbene ende wachtense herde nauwe ende soe 17 treckense die onsalege ziele ute den onsaleghen lichame ende voerense 18 fellike ter hellen. Daer sijn der hellen twee: ene nedere ende hoghe, 19 daer de pine menegerande sijn: selc stont alte groote coude, selc stont 20 alte grote hitte, selc stont alte grooten honger, selc stont alte grooten 21 dorst ende vele andere tormente. Daer es een geestelijc vier dat nem-22mermeer blusschen en mach ende dat es onder deerde. Alsoe gelike 23 alse die lichame sijn³⁾ bedect onder deerde alsoe ghelijc sijn de son-24deren begraven onder die helle. Ende daer sijn IX principalen pinen. 25 Dierste es van bernenden viere, want al ware dat die zee ginge dore 26 dat vier, en soude niet blusschen no tonhetere sijn; ende die hitte 27 van dien viere gaet⁴⁾ boven onse vier alsoe onse vier gaet boven 28 tfier datmen scrijft ane den weech; ende het berret altoes ende en 29 gheeft ghene claerheit. Dander pine es soe groot ende soe fel ende 30 soe cout datse niemen verdragen en mochte. Want waert datter een 31 berch van viere in ware hy soude te hant ijs sijn. Die derde pine es 32 herde fel want daer sijn worme die nemmermeer en sterven, alse ser-33pente ende drake die herde eyselijc sijn te siene ende te hoerne, ende 34 woenen daer inne gelijc dat die visch [doet] int water ende alsoe 35 leven sy in dat vier. Die vierde es die stanc die soe groot es dat geen

2) het gecursiveerde is geschreven door P. Oris, na radering van de oorspronkelijke tekst. Waarschijnlijk had de copiist van O. hier vraag 285 doen volgen door het antwoord van vraag 286.

3) hs. sy.

4) hs. vergaet.

[p. 173]

1 dinc soe zere stincken en mach. Die vijfste pine es datmen dair die 2 zielen slaet alsoe zere oft smede waren die smeedden een yser. 3 Die seste pine es de doncker demsternessen die soe groot sijn dat deen 4 den anderen niet gesien en can. Die sevende pine es die scande vander 5 sonden, want elc siet ende weet wat dander mesdaen heeft. Die 6 achtende pine es dat de duvele, serpente ende draken altoes wassen 7 ende meerrende sijn ende dene meer dan dandere, ende dat gheween 8 ende ghecrijt sal iammerlijc sijn te hoerne, dat nemmermeer inden en 9 ⁺ sal. Die IXste / pine es ene stede vol van viere¹⁾ die bedect 10 al hare lede ende hare lichamen die nemmermeer fayten en sal. Dese 11 IX²⁾ tormente selen sy dogen om dat sy³⁾ versmaden selen die 12 IX ordenen der ingele. Ende daer omme dat sy coninge waren der 13 quaetheit in dese werelt, daer omme selen sy comen in dese pine die 14 nemmermeer gebreken en sal ende daer sy nemmermeer sterven en 15 selen. Ende daer omme dat sy ghenoechte hadden in dese werelt 16 metter sonden ende metter stinckender⁴⁾ luxurien, daer omme selen 17 sy dogen dese pine ende desen stancke die nemmermeer en indt; ende 18 daer omme dat sy niet en wouden setten [haren lichame] omme 19 taerbeidene omme die minne Goids, soe selen sy daer gheslegen sijn 20 sonder ontfermenesse. [Ende daer omme dat sy niet en keerden ten 21 ghewaregen lichte dat God selve es soe selen sy ewelike sijn in die 22 demsternesse.] Ende daer omme dat sy niet en wouden belyen hare 23 quaetheit ende hare sonden den ministren Goids, daer omme sal elc 24 weten ende kinnen die sonden ende die quaetheit sijns gesels. Ende 25 daer omme dat sy niet en wouden horen die gebode Goids, daer 26 omme selen sy horen die stemmen vanden draken ende serpenten 27 ende al selc wenen ende criten dat al te sterc sal sijn te hoerne. Ende 28 daer omme dat sy vonden⁵⁾ werden ende opgehouden in sonden 29 ende in quaetheiden ende scande der werelt; soe moeten⁶⁾ sy dogen 30 desen rouwe aen al haren lichame. Ende sy souden gheerne willen 31 sterven, mair de doot sal hem vlien. Ende sy selen sijn gepijnt in 32 derre wisen, dat hem thoeft sal sijn neder weert ende die voete op 33 weert ende die rugge deen iegen dandre; ende dit selen sijn die ho-34verdege ende die nidege, die bedriegere⁷⁾ ende die pilike, die wilde 35 iegen Gode, die leckere, die dranckere, die manslachtege, die luxu-36riose, die swerers, die felle, die dieve, die oncuyscelijc leven, die 37 vrecke, die gierege, die liggen in keesdomme ende in overspele, die

+ 89v

1) bedorven tekst; zie de Aantekening.

2) hs. IXste.

3) hs. datti.

4) hs. sondeleker.

5) hs. wouden (druk: gevonden).

6) hs. mogen.

7) hs. te bedriegene.

[p. 174]

1 liegeren, die verswoerne, die tovereren, die verraders, die twist maken 2 onder die liede; alle die ghene die vonden werden in desen sonden 3 selen alle varen in dese voirgenoemde pinen, daer¹⁾ sy nemmermeer 4 weder keren en selen²⁾. Ende die goede selen sien die quade in der 5 pinen ende die quade die goede inder glorien, ende soe selen die goede 6 hebben groote bliscap des dat sy ghescouwet hebben die sonden; 7 ende die quade selen hebben grooten rouwe dat sy die glorie verboert 8 hebben ende den goeden en salt niet ontfarmen dat sy selen sien 9 ⁺ die quade in de pine. Ja al sieter de vader tkint in ende 10 tkint / den vader, ende de moeder de dochter ofte [de] dochter de 11 moeder ofte de man sijn wijf ofte dwijf den man, soe en selen sijs 12 geen deren hebben, maer het sal hem sijn ene bliscap dat sy dat sien, 13 ghelijc oft wy vissche sagen spelen int water. Want sy selen sien 14 Goids wrake over die sonden; ende hem sal goet duncken Goids oir-15deel. Ende [na dat oirdeel] selen die quade niet sien die goede in 16 die glorie, want sy selen sijn inden afgront vander hellen inden 17 grooten tormente.

1) te lezen: danen?

2) Vgl. de druk: daer si nemmermeer wt comen en sullen.

+ 90r

18287 Die coninc vraecht: Die gene die sijn in die helle ende die 19 gene die sijn [selen]³⁾ in hemelrike na de comst des vrays profeten, 20 mogen sy weten dingen die in die werelt sijn?aant.

21Sidrac antwort: Die zielen vanden goeden gerechten kinnen alle die 22 goede menschen, haer name, haer spraken ende hare verdiensten, 23 alsoe oft sy altoes by hem geweest hadden; ende die quade menschen 24 kinnen sy, want sy weten waer omme dat sy verdoemt sijn. Ende die 25 gherechte bidden voer die ghene die sy minnen op eerterike ende voir 26 die ghene die hulpe [aen hem] begeren⁴⁾; want die bede vanden 27 gherechten die es herde goet ende van grooten oirboere⁵⁾ want sy 28 hebben al dat sy begeren sonder enich verlingen. Noch es ene andere 29 maniere van bedingen, dats alsi mogen presenteren hare goede ge-30werke voir Gode ende die pine die sy gedoecht hebben doer die 31 minne Goids. Maer wet dat sy voir niemen en bidden sy en sien dat 32 Gode ghenuechlijc sy, want anders ware haer bede sotheit.

3) Vgl. Vragenlijst.

4) hs. die gene hulpe en begeren.

5) hs. van grooter begeerten.

33288 Die coninc vraecht: Die goede menschen hebben sy vol-34maecte bliscap in dander werelt?aant.

35Sidrac antwort: Neen sy niet; die gene die gesent sijn in enen oir-36bore ende haers geselscap[s]⁶⁾ wachtende sijn en hebben ghene vol-37maecte bliscap vore dat hare gesellen⁷⁾ comen sijn. Aldus eest vanden

6) Vgl. Van Helten bl. 343.

7) hs. geselscape.

[p. 175]

1 goeden zielen, sy hoepen ende verbeiden altoes [meerre] bliscapen, 2 want hare bliscap en es noch niet volmaect; ende daer omme ver-3lanct hem zere na hare geselscapen, dats na haren lichamen; want 4 alse die lichamen [ende die zielen] vergaderen selen, dan selen sy 5 hebben volmaecte bliscap. Want dan selen sy op varen hoge inden 6 hemele inde bliscap sonder inde ende besitten die stoele der ingele 7 inder glorien, uut welken stoelen die quade ingele geworpen worden 8 mits hare hoverden. Ende alsoe gelijc selen die quade versamenen 9 metten lichamen ende gestoten werden in de helle in pinen ende in 10 rouwen sonder inde.

11289 Die coninc vraecht: Weten die / zielen al datmen doet [in 12 ⁺ eerterike]?¹⁾aant.

13Sidrac antwort: Die zielen vanden gherechten weten alle dinc die 14 men doet in eerterike. Maer die gene die sijn in pinen en weten 15 anders niet dan hem die goede ingele ende die heylege vertellen ende 16 die ghene die sijn in die helle en weten niet meer wat in eerterike ge-17sciet, dan men in eerterike weet wat in de helle gesciet. Ende selke 18 sijn die weten dinge die dandere niet en weten ende sijn hem ont-19dect van Goids weghen.

+ 90v

1) Vgl. Vragenlijst.

20290 Die coninc vraecht: Mogen de zielen hem vertogen den 21 genen dien sy willen?aant.

22Sidrac antwort den coninc: Die zielen vanden goeden menschen ver-23toenen hem wel den genen dien sy willen, den genen die waken oft 24 dien die slapen. Maer die gene die in pinen sijn en mogens niet doen, 25 sy en hebbens oirlof vanden ingelen ende dan vertoenen sy hem 26 omme dat men bidden [soude] voer haer verlossenesse. Ende alsi 27 verlost sijn soe doen sijt te wetene haren vrienden. Ende die in die 28 helle sijn en mogen hem niene vertoenen ende alse ons duncket dat 29 sy hem vertogen die ter hellen sijn, dat en sijn sy niet, maer het 30 sijn die duvele die hem transfigureren alse ingle omme dat sy die 31 liede willen bedriegen.

32291 Die coninc vraecht: Die droeme ende die visione waer af 33 comen sy?aant.

34Sidrac antwort: Selc stont comen sy van Gode alse hy vertoenen wilt 35 iet dat gescien sal; selc stont vanden duvele alse hy iet quaets te 36 voren bringen wille; selc stont van den humoren die vermoveren²⁾ 37 omtrint therte; selc stont van volheden des lichamen van te vele 38 etene ende drinckene; selc stont van te vele vastene, selc stont van

2) hs. vermoruen.

[p. 176]

1 dingen diemen gesien ofte gedaen heeft ofte om dat men gepeins 2 heeft sdaechs ofte tsnachs.

3292 Die coninc vraecht: Sal God vergeven alle die sonden die 4 men doet in eerterike?aant.

5Sidrac antwort: God mits sire ontfermicheden es genadich ende 6 mechtich ende alle de sonden die men doet selen vergeven werden 7 sonder dese¹⁾. Die doot slaen, die liegen²⁾, die roven, die dragen 8 valsch orconde, die sondegen met haren live, die andere sonde 9 doen³⁾, die versworen sijn, die in keesdomme ende in overspele lig-10gen, die gierege, die nidege, die luxuriose, [die leckere], die leven in 11 twiste, die dooden vader ende moeder, hare kindere, hare broedere, 12 ende C.M. menschen, allen desen salt nochtan⁴⁾ God vergeven, eest 13 ⁺ dat sy in hem geloeven willen ende / doen sine gebode ende 14 die quaetheit laten voir hare doot. Ende eest dat sy des niet en doen, 15 sy selen verdoemt werden ewelike. Die ander sonde⁵⁾ eest datter de 16 mensche in sterft ende hem niet en bedinct no en betert noch gene 17 genade en bidt voir sine doot, hine mach nemmermeer aflaet hebben, 18 maer blijft verdoemt ewelijc.

1) bedorven tekst. Vgl. Haag: sauf deux. Zie de Aantekening.

2) hs. die liede.

3) l. sondegen doen? Vgl. Haag: qui font autrui pechier.

4) hs. noch can.

+ 91r

5) bedorven tekst. Zie de Aantekening.

19293 Die coninc vraecht: Die bome die God maecte int begin van 20 eerterike, droegen sy vrucht ten iersten male?

21Sidrac antwort den coninc: God mits sire goedertierenheit maecte 22 Adame ende Yeven al volmaect, alsoe maecti alle dinc, ende die 23 bome vrucht dragende elc van sinen saysoene die goet tetene was in 24 der selver uren. Ende die bome die van dier uren van saysoene niet 25 en waren van vruchte te draghen⁶⁾ diemen eten mochte, sy dragen 26 in der selver uren lovere ende bloeme na de maniere van haren 27 saysoene. Ende alsoe vander tarwen ende anderen sade, want elc 28 dinc in hem selven draecht vrucht na sine natuere.

6) hs. draken.

29294 Die coninc vraecht: In wat uren ende in wat saysoene was 30 Adam ghemaect?aant.

31Sidrac antwort den coninc: Inden ij iersten dagen van der manen 32 die Adam ierstwerf noemde Galerigap⁷⁾ soe werti ierst ghemaect 33 ende dat was op enen Vriendach, maer doense Adam ierst sach 34 wassi van iij dagen ende hietse prieme. Ende van Noes tiden ende 35 na der diluvien soe hebben die mane ende die maende⁸⁾ ander namen 36 ende ander liede selen comen na ons diese anders noemen selen. Ende

7) hs. Galeriap.

8) hs. naēde.

[p. 177]

1 op dien dach dat Adam wert ghemaect soe ontfinc hy den geest des 2 levens ende op dien dach soe sterf hy ende Noe. Ende opten selven 3 dach sal geboren werden ende sterven die vray prophete in eerterike 4 ende op dien dach selen vele grooter dade ghescien op eerterike.

5295 Die coninc vraecht: Wie maecte den iersten wijn?

6Sidrac antwort: Noe maecte den iersten wijn na die diluvie want te 7 voren en was noit wijn, want die liede en droncken genen wijn van 8 Adams tiden toter diluvien noch en rechende noit ende aten noit 9 vleesch. Ende na die diluvie was die werelt ghemaect al nouwe ende 10 die complexie[n] van den lieden ende van anderen [dinghen] waren 11 oft sy verwarmt waren ende verwandelt van ere manieren in dandere. 12 Ende doe begonste men [ierst te drinckene wijn ende tetene vleesch] 13 ende doe was Noe verwijst vanden¹⁾ ingelen hoe hy wijn maken 14 ⁺ soude want daer groot orbor ende groot profijt ave²⁾ 15 comen / soude. Aldus was wijn ierst ghemaect mits den wisene³⁾ 16 ende leerne der ingele ende biden gebode Goids.

1) hs, metten.

+ 91v

2) hs. ane.

3) hs. viseerne.

17296 Die coninc vraecht: Doen Adam was gegaen uten paradise 18 vanti doe te hant vrucht af te levene?

19Sidrac antwort: Adam en was noit ghemaect int paradijs, maer hy 20 was ghemaect in Ebroen daer hy doot ende begraven was. [Ende 21 daer hy ghemaect was] soe maecte God alle dinc (omme) te sinen 22 behoef. Ende doen werti gedragen int paradijs ende daer was sijn 23 wijf ghemaect van hem ende doe vanti die benedide vrucht. Ende 24 doen hy brac tgebot sijns sceppers werti verwijst scandelijc uten 25 paradise ende ontcleet vanden⁴⁾ clederen der gracien ende doe keerdi 26 in Ebroen daer hy ghemaect was ende vant vruchte ghenoech af 27 te levene.

4) hs. vander.

28297 Die coninc vraecht: Maecte God [andere] nieuwe⁵⁾ vruchte 29 na die diluvie?

30Sidrac antwort: Neen hy niet dan de selve die altoes geweest had-31den vanden beginne van eerterike. Doen [die diluvie leden was] 32 droech deerde weder alle boeme ende alle dinghe alse te voren. 33 Ende die wortelen waren bleven mits den wille Goids ende alse die 34 diluvie wech trac soe worden die wortelen levende ende vergroiden 35 ende droegen vruchten om die lijfnere Noes ende sire maysenieden.

5) ieu is na radering door P. Oris ingevuld; er heeft waarschijnlijk nouwe gestaan, vgl. vraag 295 r. 5.

36298 Die coninc vraecht: Doe Noe ende sine mayseniede gingen 37 in⁶⁾ darke waren sy doe vremde in eerterike?

38Sidrac antwort: God en maecte noit mensche no maken en sal,

6) l. uut.

[p. 178]

1 hy en was vremde in eerterike ende moet vremde sijn in dese werelt. 2 Ende wy sijn alle vremde hier ende selen sijn der worme¹⁾ herde 3 saen, want hier mogen wy niet lange dueren. Want in dese werelt 4 en hebben wy ghene erve, maer in dander werelt dat²⁾ onse rechte 5 lant es; hoe lange wy beiden, daer moeten wy emmer toe oft int 6 goede oft int quade, na dien dat wy verdient hebben op desen eerte-7rike. Want alle menschen leven enen corten tijt ende moeten 8 [emmer] in dander werelt.

1) waarschijnlijk bedorven tekst. Vgl. Haag: ‘car tous sommes estranges et serons, et povre y venismes et povre en yrons.’

2) hs. dan.

9299 Die coninc vraecht: Waer sat die arke doen die diluvie wech 10 ginc?

11Sidrac antwort: Darke sat op enen berch int groote Ermenien alsoet 12 God woude ende daer stoet sy menegen dach ende van haren houte 13 soe becleef³⁾ in deerde; daer af wiesen groote hoge bome ende die 14 bome selen dueren toten inde van der werelt inder gedinckenessen 15 vander diluvien die quam omme die sonde der menschen, dat men 16 daer by weten sal, dat de sonden quaet sijn ende datse God haet 17 ⁺ ende dat wise haten selen ende vlien. /

3) hs. beclief.

+ 92r

18300 Die coninc vraecht: Waer af comt dontfermenesse?

19Sidrac antwort: Dontfermenesse comt vander suverheit ende vanden 20 sweete des herten, want dontfermenesse es gelijc Gode ende uut Gode 21 comen alle doechden ende weerdicheden ende alle ontfermherticheit, 22 genade ende alle goedertierenheit. Ende die ontfermenesse in hem 23 heeft, God heeft ontfermenesse sijns al ware hy sijn viant, want het 24 sal gescreven sijn in den gelove des Goids soens: Here vergeef ons 25 alse wy vergeven den anderen. Die niet en vergeeft dien en sal niet 26 vergeven werden. Dontfermenesse comt vander moruheit ende van-27den sweete der herten; want het sweet om genen arbeit dient hebben 28 mach, maer alse hem enich dinc ontfermt soe swetet ende alset dan 29 sweet soe eest moru ende teder om dontfermenesse die es in hem.

30Ende die ghene die niet sweten en mogen die sijn hart ende en 31 hebben ghene ontfermenesse in hem ende God en sal haers niet ont-32fermen.

33301 Die coninc vraecht: Bliscap ende raste van deser werelt 34 weder sijn sy goet oft quaet?

35Sidrac antwort: Die ghene die soeken die bliscap ende die raste van 36 deser werelt sy doen quaet ende sy soeken tfier vander hellen, want 37 van dien esser⁴⁾ luttel sy en sijn verdoemt ter⁵⁾ hellen. Want men

4) hs. esse.

5) hs. vertoent der.

[p. 179]

1 mach niet wel dienen twee heren deene en moet qualijc gedient sijn. 2 Die gene die de genoechte ende die raste [des lichaems] begeren, [die 3 minnen de] werelt¹⁾ [ende die werelt es een delijt] ende dat delijt 4 dat es die wille des duvels. Ende daer by en minnen sy Gode niet 5 no en dienen no en willen no en mogen, want sy sijn soe zere ge-6bonden metten sonden der werelt mits delijt ende rasten, dat sy 7 Goids vergeten ende sine gebode ende en connen hem niet gedienen 8 no gekinnen. Ende God en sal hem oec niet kinnen ende al om harer 9 delijt, want dat delijt dat sijn al sonden ende die sonden sijn die 10 duvele ende de duvele sijn de werelt. Ende de sonde compt ute des 11 menschen quade wille ende die quade wille es die helle den genen 12 die minnen dat delijt ende die verweentheit. Ende die haten dat delijt 13 ende de ghenoechte der werelt, sy haten den duvele ende minnen Gode 14 ende God salse minnen ende kinnen in hemelrike.

1) hs. die raste begeren vander werelt.

15302 Die coninc vraecht: Salmen ontfermenesse hebben der gere 16 die in pinen sijn ende salmense verlossen?

17⁺ Sidrac antwort den coninc: / Die ghene die verlossen crea-18tueren die in pinen sijn ofte die in ghevanckenesse sijn, hy doet 19 groote ontfermenesse; al waert een vogel oft een beeste hy doeter 20 herde wel ane. Dat en es niet te verstane van vogelen, beesten ende 21 andere creatueren die men eet ende daer men af leeft, want die²⁾ mach 22 men [coenlike] nemen³⁾ ende eten. Ende hevestu ene beeste die dy 23 soe lange gedient heeft dat sy nemmermeer en mach, dien en soutu 24 nemmermeer quellen; maer laettuse gaen soe heefstu ontfermenesse 25 in dy. Ende eest dattu ontmoets eneghe beeste die quaet es ende 26 anxtelijc ende sy dy gheen quaet noch anxt en doet noch anderen 27 vore ghedaen heeft, die en soutu niet doden want du en hevessche⁴⁾ 28 niet ghemaect. Want die ghene diese ghemaect heeft ende ontmaken 29 sal alsi wille, hy maectese van selker manieren. Maer wilse dy quaet 30 doen soe mogestuse coenliken doeden, want elc mensche es hem 31 sculdich te verweerne.

+ 92v

2) hs. dat.

3) misschien te lezen: coenlike doden e.e. Zie de varr.

4) sic.

32303 Die coninc vraecht: Welc es nutteliker te drinckene soe 33 goeden wijn soe dwater?

34Sidrac antwort: Die wijn es een herde edel dinck⁵⁾ ende hy es ge-35sonde ende salicheit des lichamen ende der zielen, want met wine 36 mach de mensche behouden ende ghenesen sinen lichame in vele

5) door P. Oris veranderd in dranck.

[p. 180]

1 manieren van siecheden. Die wijn es goet den ghenen diene drincken 2 matelijc ende te redenen ende arch no scade hem en doen noch 3 anderen; desen lieden es beter gedroncken wijn dan water. Ende 4 den¹⁾ quaden ende den¹⁾ riesen die den wijn drincken ombescedelijc 5 ende boven mate ende verdrincken haers selfs sin²⁾, ende die liede 6 dan verslaen ende thare nemen ende vechtinge ende twist maken, 7 hem ware beter gedroncken water dan wijn; ende die en souden met 8 rechte genen wijn drincken daer sy haren sin met verliesen ende 9 hem selven quaet doen ende anderen lieden. De wijn maect den goe-10den, diene met maten drinct, therte gesont, reine ende oetmoedich 11 ende de wijn maect den quaden therte gram, fel ende hert. Ende 12 daer omme seggen wy dat de wijn es beter den goeden ende dwater 13 es beter den quaden.

1) hs. ten.

1) hs. ten.

2) hs. sijn.

14304 Die coninc vraecht: Salmen hebben ghenoechte in enich 15 spel?aant.

16Sidrac antwort: In gheen spel dat in de werelt es salmen hebben 17 ⁺ genoechte, want wat ghenoechten datmen heeft anders dan 18 in Gode/ hoert dats al scalcheit ende nidicheit; ende sonderlinge 19 ghenoechte met wiven dats fonteine des duvels. Ende waer in dat 20 men ghenoechte heeft sonder te dingen die te Gode horen daer doet 21 men den wille des duvels. Het sal noch op comen ene grote sonde in 22 die werelt datmen heten sal [dobbelspel] dat (een spel) des duvels 23 spel sijn sal, dat enen widen wech maken sal ter hellen weert, al 24 welken wech vele liede selen varen ter hellen. Dat spel sal sijn 25 sorgelijc ende herde quaet den menscen ten lichamen ende ter zielen 26 ende verlies mede des goets³⁾; ende der liede⁴⁾ selen vele mits den 27 spele loechenen ende versweren haren sceppere. Ende alle die ghene 28 die af gaen haren God op eerterike, God sal hens af gaen inden 29 hemele sy en soeken genade voir haer doot.

+ 93r

3) hs. goids soens.

4) hs. zielen.

30305 Die coninc vraecht: Alse de mensche es heet om iegen 31 iemene te vechtene ende te sceldene, hoe mach hy dat scouwen dat 32 hijs ontga?

33Sidrac antwort: Alse iemen es verhit op enen anderen om scelden 34 oft om striden, soe soude hy dincken om Gode ende omme sine 35 ziele ende datti ghene dingen en doe dat hem worpe in scaden ende 36 in verlies [des lichamen ende der zielen] ende toe in scanden ende 37 soe salmen pensen omme ander dinc ende vechten iegen therte 38 ende den quaden wille. Ende en can men des niet gedoen soe sal-39men trecken buten den lieden ende scelden iegen hem selven ende

[p. 181]

1 paerlementen ende seggen ute dat hem leget opt therte, alsoe oft 2 ware vore des geens ogen [daer hijt iegen heeft], ende die heetheit 3 die hem leget opt therte ende inden buuc die sal ute gaen ten monde 4 ende ten leden; ende dat herte sal ghesist¹⁾ werden ende vercoelen 5 ende te hem selven comen.

1) door de hand van P. Oris veranderd in ghelist.

6306 Die coninc vraecht: Doeti quaet die hem beroemt van sinen 7 sonden?aant.

8Sidrac antwort: Die ghene die hem beroemen van haren sonden 9 die sijn ministrele des duvels want alle die sonden comen vanden 10 rade des duvels. Ende [die] hem beroemt van dien dat hem die duvel 11 raet, hij es rechte ministreel des duvels, want hy ontdect des duvels 12 werke den menschen [ende sondeget herde zere; ende hy doet son-13degen andere menschen] die pensen selen omme sine quaetheit ende 14 schuldich sijn met hem van diere sonden om gedincken, want hy 15 hem sine quaetheit cont ghemaect heeft.

16307 Die coninc vraecht: Mach enich quaet mensche hebben 17 groote sciencie?

18Sidrac antwort: Men vint in quaden menscen groote sciencie, maer 19 ⁺ men / hetet ghene sciencie daer omme [dat] tfat daer sy 20 ute compt niet en siet ende blint es, want saghe hy hy en dade 21 gheen quaet. Ende die wijsheit en es niet te prisene die daer ute 22 compt, want dair soe vele sonden inne sijn; alsoe gelijc oft ghi 23 saget ene lelike corre die zere stoncke ende eyselijc ware ane te siene 24 ende ghi inde corre saegt liggen een herde scone dinc, dat ware 25 daer swaer te hebbene ende het soude in die corre qualijc voegen. 26 Alsoe es die consciencie qualijc geseten in enen quaden besondich-27den lichame. Want die lichame des sonderen es vele leliker²⁾ dan 28 die lelicste corre vander werelt. Daer omme seggen wy dat sciencie 29 des sondaren die gheen werc en werct der sciencien, dats van Goids 30 wille, sine sciencie ende sine wijsheit en es gene sciencie. Het sijn 31 vierderande³⁾ sciencien; dierste inden ghenen die in Gode geloeft 32 ende sine gebode hout; dandere es inden sondare[n] die(s) wijs 33 willen sijn ende qualijc hem keren, soe dat sy Goids gebode niet en 34 houden; dese es wijsheit slichamen ende es volmaect voer den du-35vel⁴⁾. Die derde es inden iongen mensche die van wisen sinne es 36 ende met sire ioget alsoe doet, dat sine wijsheit over niet gehouden 37 en es met siere iolijsheit. Die vierde wijsheit es inden armen man, 38 die onder die liede over niet gehouden en es ende nochtan herde

+ 93v

2) hs. leckere.

3) hs. iiij andere.

4) hs. van duvelen.

[p. 182]

1 wijs es ende die vele gesien heeft ende wel ende wiselijc berechten 2 can alles dies men hem vraecht. Daer omme en salmen niemens 3 sciencie oft wijsheit mesprisen die soe arme oft soe clene sijn; want 4 uut ere armer fonteinen mach alsoe soeten ende alsoe groot water 5 lopen alse ute ere grootere; ende een clein man worpt selc stont 6 enen steen, sy twee en constene niet geheffen; daer omme en salmen 7 niemen mesprisen.

8308 Die coninc vraecht: Waer by hebben die wive die bliscap 9 ende den rouwe vander werelt?

10Sidrac antwort: Die wive hebben die bliscap ende die droefheit 11 vander werelt daer omme dat sy dbloet ende die hersenen hebben 12 vele lichtere dan die manne. Sy sijn alse die clene riserkine van den 13 bomen die nigen voer den wint alsi wait, wanen datti compt. Aldus 14 soe sijn die wive, want en mach soe clenen dinc niet sijn die sy 15 horen ofte¹⁾ sien, sy en lachen, criten ofte weenen; ende dat es 16 vander lichtheit des bloets, dat sy dus cranc sijn van sinne. Want 17 waren sy vroet/ alse manne, men soudse maken rechteren [ende] 18 ⁺ gebiederen ende sy souden vonnessen ende gebieden gelijc 19 den mannen; ende daer omme dat sy luttel bloets hebben ende 20 ongestade sijn van herten soe laetment te doene. Want handelinge 21 geloven sy ende ongeloven van²⁾ dien dat sy horen oft datmen 22 hem seit ofte doet. Ende daer omme hebben sy die bliscap ende 23 den rouwe vander werelt. Ende eer souden LXX wive verleit sijn 24 dan een vroet man; dats omme den crancken ende den onvasten sin 25 die sy hebben.

1) hs. ende.

+ 94r

2) Fr. druk descroyent de.

26309 Die coninc vraecht: Sal een mensche dicke gaen sien sinen 27 vrint?

28Sidrac antwort den coninc: Du en sout niet dicke gaen sien dinen 29 vrint, want du moges soe dicke te hem gaen, hem mochs verdrieten. 30 Maer du sout wachten den tijt ende den poent, want hy heeft lichte 31 te doene in sire herbergen met sinen wive, met sinen kinderen ende 32 met sire maysenieden, dats hem vernoyen soude dattu over hem 33 quams. Ende besich by dy selven oftu wars in diere herbergen, ofte 34 dy op selken poent niet verdrieten en soude, dat yemen quame over 35 dy alse du erre waers oft iet te doene hads met dinen kinderen oft 36 bruederen, dattu niet en wouts dat iemen wiste. Daer omme alse 37 du gaen wils te dijns vrients huse soe doe hem te voren weten dattu 38 comen sout; soe does du hovesscheit.

[p. 183]

1310 Die coninc vraecht: Salmen den vrint toenen lelijc gelaet 2 alse hy¹⁾ comt in eens herbergen ent geen tijt en es?

3Sidrac antwort: Bestu in dire herbergen met diere maysenieden 4 ende dijn vrint compt over dy ens dy vernoit, du en sout hem daer 5 omme niet toenen lelijc gelaet noch gramscap, maer du sout hem 6 toenen scoen gelaet ende ere doen na dine macht. Want beter es 7 dattu heves danc van dinen vrint in diere erscap dan dune verbolges, 8 want toenstu hem quaet gelaet soe sal hijs hem moyen op dy. Ende 9 alse du wils dat niemen over dy en come ende du selke dingen 10 te doen heefs binnen dinen huse, die du wils dat niemen en wete, 11 soe slute dine poerte, soe en mach niemen comen over dy du en 12 wiltene hebben.

1) hs. men. Vgl. Haag: sil vient. H: alse hi coemt.

13311 Die coninc vraecht: Eest goet datmen eet alle dinc?

14Sidrac antwort: Alle dingen die God ghemaect heeft omme tetene, 15 ⁺ die sijn alle gans. Maer die sieke om sine crancheit moet 16 eten vanden / crancxsten ende den cleenleecxsten; ende den gheson-17den es al goet dat men eten mach. Aldus soe es alderhande spise 18 goet den lichame, maer den sieken mescompt een clene dinc meer 19 dan den ghesonden ende moeten hem bat hoeden.

+ 94v

20312 Die coninc vraecht: Welke liede beroemen hem meest?

21Sidrac antwort: Van lieden die hem meest beroemen sijn iij manie-22ren, Ierstwerf doude sot die hem beroemt van siere joncheit ende 23 vertelt van sire vromicheit ende van grooten daden die hy dede 24 in sire joncheit, weder[t] waer oft gelogen zij, ende verseggen hare 25 boerdene ende hare sotheden ende beroemen hem ende en verstaen 26 niet dat de ghene diet horen haer sceren daer mede maken ende des 27 hem niet en geloeven, al eest dat sijs hem volgen. Dander maniere 28 es van den vremden lieden, die vertrecken ende hem beroemen van 29 grooten dingen ende van rijcheden die hem ghescieden ende die sy 30 hadden in haer lant; ende iegen enen dies geloeft sy X makens 31 haer sceren. Die derde maniere es die sotte rike man, die vertelt groote 32 dingen ende groote logenen; ende die ghene diet horen weten wel 33 datti liecht, nochtan volgen sijs hem van al datti seecht (ende) omme 34 sine rijcheit, want sy mogen sijns behoeven.

35313 Die coninc vraecht: Hoe compt dat die clene kinderkine alse 36 beesten sijn ende niet en verstaen noch en weten?

37Sidrac antwort den coninc: Die clene kinderkine sijn groene ende 38 teder ende en hebben ghene vroude in eerterike no van etene no van 39 drinckene, no van gane no van stane ende sy en mogen niet spreken

[p. 184]

1 vore dat hare tijt compt. Ende dese natuere heeft hem God gegeven 2 omme scande te doene den duvele, dat alse arme een dinc ende min 3 wetende dan ene beeste alsi clene es, soe vroet ende goet werden sal, 4 dat sy hebben sal dat erve datti verloes met siere sotheit. Want het 5 sijn beesten ghenoech die verstandeger sijn dan clene kinderkine ende 6 daer omme heves de duvel groote scande, dat soe clene een dinc 7 beiagen mach ende verdienen die herberge ende [dat erve] dat hem 8 God ghegeven hadde datti verloes met sinen overmoede. Hets oec 9 ene andere maniere waer om dat hem de clene kinderkine niet en 10 verstaen. Dats daer omme dat sy comen sijn vanden sade des men- 11 ⁺ schen ende sijn van crancker/ natueren ende van crancker 12 complexien. Doe God Adame gemaect hadde ende hy hem in blies 13 den gheest, alsoe saen dancti Gode sinen sceppere¹⁾ ende wiste 14 alle dinc, want hij en was van ghenen sade maer vanden ademe 15 Goids. De andere die van hem comen, sijn vanden sade des vaders 16 ende der moeder; daer omme en sijn sy niet also verstandich alse 17 Adam, die vader no moeder en hadde dan allene Gode ende sinen 18 heylegen wille.

+ 95r

1) Vgl. vraag 418.

19314 Die coninc vraecht: Wanen compt die sin ende hoe?

20Sidrac antwort: Die sin compt van puere herten, van pueren bloede 21 ende van pueren hersenen. Die de ij van desen puer heeft ende dat 22 derde niet puer, hy en heeft ghenen natuerliken sin in hem; alsoe 23 alse een man met ere ogen niet alsoe wel en siet alse met twee ogen. En-24de hevestu puer herte ende puer hersenen ende doncker bloet, weet²⁾ 25 het becommert ende verdonckert therte ende die hersenen alsoe 26 dattu niet en moges hebben goeden naturliken sin. Ende dit comt 27 al bi den planeten ende der ordinancien Goids des sceppers.

2) hs. want.

28315 Die coninc vraecht: Waer af comt dat suchten?

29Sidrac antwort den coninc: Dat suchten compt van ij dingen. Dier-30ste es alse dbloet worpt ene hete locht die omvaet dat herte, soe es 31 dat herte met diere locht verladen ende sucht dat herte ende ont-32laet hem van diere locht metten³⁾ suchtene. Dander es alse dat herte 33 gestoert es ende tongemake, soe berueren hem die humoren in al 34 den lichame ende gheven der herten ene groote hitte, die soe groot 35 es dat sijs niet verdragen en mach; ende dan moetse hare ontladen 36 met grooten suchtene vander hitten⁴⁾ oft sy en mochten den last 37 anders niet gedragen.

3) hs. met d.l. van den s.

4) hs. herten.

[p. 185]

1316 Die coninc vraecht: Waer af recht hem des mans let ende 2 wert groot ende weder cleine?¹⁾

3Sidrac antwort: Des mans let gaet ute ende wast van drien dingen: 4 mits der ogen, mits der herten ende mits volheden des buucs. Alse 5 de ogen sien een scone wijf daer sy ghenoechte in hebben, soe doen 6 sijt te hant verstaen der herten ende dan heeft dat herte begeerte te 7 dien wive met grooten ghepense; ende dat gepens doet verrueren 8 die humoren ende die humoren slaen dan nederweert te dien lede daer 9 die wille der natueren es ende soe moet dat let wassen by natueren; 10 ⁺ want dat let es ghemaect na die maniere / vander blasen. 11 Dander maniere es vander herten, alsi penst omme alsulke dinge ende 12 ghenuechte dat de humoren oec verrueren ende nederweert slaen alsic 13 vore seide. Die derde maniere es herde sorchlijc, dats de wille die 14 comt van volheden des buucs ende van rasten; ende daer af ont-15steken alle die humoren ende slaen nederweert ende doen dat let 16 rechten. Ende alse²⁾ die hitte van den humoren wech gaen danen 17 sy quamen (ende) dan ontswelt dat let ende soe es die wille vergaen. 18 Maer alse die lichame pijnt ende arbeit, soe en mach hem die volheit 19 des lichamen niet deren. Ende alse die ogen niet en sien soe en 20 wert dat herte niet ontsteken in begeerten; ende daer omme en sal 21 niemen sottelijc pensen no sien no te vele rasten geven sinen lichame; 22 want die aldus doen woude, te bat mochti bedwingen sijn let.

1) hs. e.w. weder gr. e. cl.

+ 95v

2) hs. ende alse Ende alse.

23317 Die coninc vraecht: Van welken elementen mochte men 24 best ontberen?

25Sidrac antwort den coninc: Van genen van[den] iiij elementen 26 mochte men ontberen, want die lichame behoeft van enen ende 27 van anderen. Ofte men seide aldus: Ofte een ware in de zee in een 28 scip ende hadde alles des hem behoefde, soudi mogen ontberen der 29 eerden? Neen hy niet, want en hadde die eerde geweest, tscip en 30 hadde niet gheweest. Waer oec yemen die seide datti viers ontberen 31 mochte ende sine spise rou eten woude, dat en mochte niet sijn, want 32 en hadde die hitte geweest vander sonnen, die vrucht en hadde niet 33 mogen wassen. Ende seide yemen datti leven soude sonder water 34 te drinckene, ende wijn drincken altoes, hy en souts niet mogen 35 doen, want en dade dat dwater, derde en gave gene vrucht. Ende 36 sonder die locht en mochte oec niemen leven, want die ware daer 37 hy gene locht en hadde, hy soude sterven; ende en dade oec de 38 locht, deerde en soude gene vrucht dragen.

[p. 186]

1318 Die coninc vraecht: Waer omme en hebben niet de wive-2kine vanden vogelen natueren alse die beesten hebben?

3Sidrac antwort: Waert dat de wivekine vanden vogelen hadden 4 natuere alse andere beesten, soe en souden sy niet mogen vliegen. 5 Ende God met siere goedertierenheit maectese selc alsi sijn souden, 6 want hare lichamen souden vervult sijn worden vanden winde. 7 Ende haddense hare jongen gedraghen¹⁾ in haren lichame, soe 8 soudense [alsoe] swaer geweest hebben dat sy niet en hadden mogen 9 vliegen.

1) hs. gedroncken.

10319 Die coninc vraecht: Wie gevoelt²⁾ dat wee als men van 11 hier scheyt³⁾, ofte die lichame oft die ziele?

12⁺ Sidrac / antwort: Vier dingen sijn daer de ziele(n) sceet van-13den lichame. Die ziele heeft anxt ende zericheit; die lichame heeft 14 pine ende rouwe. Die anxt vander zielen die es soe groot ende soe 15 sterc en mochte geen mensce gepensen, want sy hare mesdadich 16 kint ende ontsiet haren gerechten rechtere. Die zericheit der zielen 17 es oec alsoe groot, al sage een wijf doden hare kindere vore 18 hare ogen, sy soude onna sijn alsoe zerich. Die pine vanden lichame 19 es soe groot ende soe sterc dat ment niet gepensen en mochte. Want 20 dat een mensche geslagen ware met hameren op enen aenbilt ende 21 hy niet sterven en mochte ende hy geslagen worde also clene ende 22 alsoe smal datti gaen mochte doer een hantvingerlijn, soe en waert 23 niet dat tiendendeel vander pinen des lichamen alse die ziele van 24 hem sceet, [ja hoe cort sy sceet van hem.) Die lichame heeft oec 25 rouwe daer omme datti keert tasscen ende wert niet. Want dat een 26 mensche soe mechtich ware datti here ware van al der werelt ende 27 alle die lieden, beesten, vogelen stonden te sinen gebode ende hem 28 ere daden ende reverencie: ende de mensche verlore sine rijcheit ende 29 dit voirdeel ende dese ere, ende soe arm woirde ende soe neder datti 30 niene hadde tetene enen dach, soe en ware al dit niet tiendendeel 31 vanden rouwe dat die lichame heeft alse die ziele sceet van hem.

2) hs. gevolt.

3) 't cursieve is van de hand van P. Oris; oorspr. tekst uitgekrast, waarschijnlijk stond er henen keert (vgl. Vragenlijst).

+ 96r

32320 Die coninc vraecht: Waer omme en verstaen hem niet die 33 kindere ende waer omme sijn sy soe clene [ende moylijc op te 34 houdene]?⁴⁾

35Sydrac antwort: Om twee saken eest dat die kindere clene ende 36 onverstandich gheboren werden ende moylijc sijn op te houdene. 37 Deene es om die sonden die Adam dede iegen sinen sceppere, ende

4) Vgl. Vragenlijst.

[p. 187]

1 daer omme bleven sy alle becommert die van hem quamen ende die 2 van hem comen selen; alsoe dat sy hem qualijc verstaen alse beesten, 3 [omme dat Adam hem verstont alse een beeste] met siere gulsernien, 4 doen hy begeerde tetene dat¹⁾ hem God verboden hadde. Ende en 5 hadde hy die sonde niet ghedaen, al dat hem na quam hadde alsoe 6 verstandich gheweest cleene ende groot. Dander dat die kinderkine 7 [moylijc] sijn op te houdene dats daer omme, dat Yeve hadde doen 8 bliscap doen Adam at den appel dien hem God verboot; want daer 9 by waenden sy gelijc sijn Gode. Ende daer omme hadden sy pine 10 ende moyenesse hare kindere op te voedene; [ende alle wive moeten 11 moyenesse hebben hare kindere op te voedene]²⁾ gelijc dat Yeve 12 dede ende daer omme bliven die wive altoes in ghedinckenessen dat 13 sy bliscap hadden om dat tgebod Goids gebroken was. Ende daer 14 ⁺ omme hevet dwijf altoes pine ende arbeit/ ende sorge met 15 spinnene, met wasschene, met kindere op te houdene, daer groote pine 16 ende sorge ane leecht; ende met menegen anderen ongevalle daer 17 sy met becommert es.

1) hs. die.

2) ingelast volgens de druk; vgl. B.

+ 96v

18321 Die coninc vraecht: Hoe salmen leven in dese werelt?

19Sidrac antwort: Men sal leven in ere manieren ende in ere andere 20 maniere [sterven ende in ere andere maniere] opverstaen. Men sal 21 leven getrouweleec ende goedertierlijc elc van sinen aerbeide ende 22 van sire gherechter winningen ende sal altoes hebben minne te Gode. 23 Ierstwerf Gode loven ende aenbeden ende vlien dleven ende die 24 ghenoechte die ter werelt hoert; die gene die dit doen leiden een 25 erachtich leven. Dander maniere es datmen sterven sal heylichlijc, 26 dats te wetene: die in Gode geloven ende hem kinnen ende aen-27beden ende geerne ende verduldichlijc sterven omme Gode ende 28 omme die minne van hem [in ghewaregher berouwenesse van haren 29 sonden], die selen opverstaen met groter glorien alse God wilt.

30322 Die coninc vraecht: Sal de mensche zere ontsien sinen 31 viant?aant.

32Sidrac antwort: Es dijn viant sterc ofte cranc, du en soutene niet 33 te zere ontsien noch oec dy te zere ghetroesten, want ongedeelde 34 dingen siet men dicke gevallen. Selc wert heden verwonnen die 35 mergen verwint ende selc verwint heden, hy wert mergen verwon-36nen. Ende die den anderen niet en ducht, een ander en ducht hem 37 niet; ende die hem alte zere ducht, hy nedert hem ende ontweert 38 alte zere. Ende die hem alte zere getroest, heeft dicwile alte groote 39 scade. Want die ducht altoes draecht, hy draecht groote pine ende

[p. 188]

1 groote bordene over hem; ende die hem selven alte zere ghetroest, 2 hy draecht sine(n) grote(n)scade ende sine doot. Daer omme sal-3men duchten ende ontsien alst tijt es ende alst sinen tijt heeft sal 4 hem een man getroesten (ende Gode te bate nemen).¹⁾

1) Het cursieve is van de hand van P. Oris, uit de druk aangevuld.

5323 Die coninc vraecht: Sal een mensche spelen enich spel met 6 sinen vrint?

7Sidrac antwort: Hoet di van te spelene enich dinc iegen dinen 8 vrient ende iegen andere te²⁾ spottene, want daer af mochti vele 9 quaets comen. Want van spelene met woirden³⁾ ofte met handen, 10 dair af comen groote bolgenscape ende manslachte al waert⁴⁾ iegen 11 dinen vrint ofte iegen dinen bruedere. Want doestu hem zere ofte 12 quetstune ofte werpstune ter eerden ofte gheraecstune in eneger ma-13nieren, du soutene zere vergrammen; weder hy sy clene ofte cranc 14 ofte onweert ofte bloede, elc houdet in hem al swiget hy. Ende 15 ⁺ eest dattune dan bespots soe doestu hem vele quaets in / sijn 16 herte, ende waent dattu dit does op sinen lachter ende haetti daer 17 omme toter doot. Maer du sout spelen metten lieden met sconen 18 woerden ende seggen goede woerde ende ghescienessen, want daer 19 af en mach anders niet comen dan doget, vrienscap, hovesscheit 20 ende ghemintheit.

2) te lezen: van? Vgl. de varr.

3) hs. want met sp. van w.

4) hs. alse were.

+ 97r

21324 Die coninc vraecht: Hoe sal hem die mensche houden iegen 22 sinen viant?

23Sidrac antwort den coninc: Du soutu houden manlijc ende vromelijc 24 iegen dinen viant, al eest dattu hem ontsies ende bloede sijs; ende 25 doestu aldus, dijn viant sal dy prisen ende ontsien ende en sal niet 26 dorren comen in dine macht, want hy soude duchten verwonnen 27 te sine⁵⁾ van dy. Ende eest dattu vlies soe sal hy dy iagen, soe 28 blijfstu verwonnen ende soe sal hijs dy lachter spreken ende en ont-29sien nemmermere. Daer omme soe sy altoes goet man ende vrome 30 ende hout dine ere, soe soutu sijn geprijst ende geëert; ende al bestu 31 bloede soe gelaet u vromelijc onder die liede, sy selen dy prijs geven. 32 Ende emmer behout dine ere, want men sal wanen dattu vrome 33 ende doegdelijc best ende sal dy dan dair over houden. Ende eest 34 dat dine bloetheit wert ontdect enewerven soe bestu onteert tallen 35 daghen ende onweert gehouden onder die liede; ende eest dattu 36 yemen slaen wille ende te dy weert comt, nempt exemple aen hem 37 ende keerdy te hem weert, soe mogestu hem nederen ende dy hogen.

5) hs. tsine.

[p. 189]

1 Die hont alse hy vliet soe iagene dander honde ende scoren hem 2 sijn vel ende sijn vleesch; ende alse saen alse hy hem verstout ende 3 omme keert ende ter were set, soe trecken sy achter ende en dorren 4 niet vechten iegen hem. Daensichte ontsiet den rugge niet, maer 5 daensichte ontsiet wel daensichte.

6325 Die coninc vraecht: Welc es beter oft de rike oft die arme?

7Sidrac antwort: Gheestelijc te nemene soe essi best die Gode meest 8 mint. Die rike sorghen¹⁾ meer dan die arme, want soe sy mere heb-9ben soe sy mere begeren. Ende hevestu goet soe doechstu²⁾ alsoe vele 10 alse dijn goet; ende hevestu enen penninc, [soe doechstu alsoe vele 11 alse een penninc]. Die ghewarege prophete des Goids soens alse 12 hy comt in eerterike, soe sal hy seggen met sinen heylegen monde: 13 Alsoe vele alse du heves alsoe vele bestu weert. Maer hy en sals niet 14 seggen omme den lichame maer omme die ziele; want alsoe vele alse 15 die ziele heeft³⁾ goets gedaen in dese werelt, alsoe vele sal sy hebben 16 in dander werelt. Ende alsoe (vele) eest vanden lichame: alsoe vele 17 ⁺ alse hy macht heeft op eerterike alsoe vele doechti⁴⁾ op / 18 eerterike. Daer omme es die rike beter dan die arme beide na die 19 ziele ende na den lichame; maer die rijcheit der zielen gaet boven 20 al dander rijcheit.

1) hs. seggen.

2) hs. doestu.

3) hs. heefs.

+ 97v

4) hs. doeti.

21326 Die coninc vraecht: Alse een mensche es in ene stede daer 22 hy wel es, sal hy die laten omme te soeken ene betere?

23Sidrac antwort den coninc: Alse du best in ene goede stede daer du 24 heves dine nootdorste ende daer du wel best, soe houti daer stille 25 ende leef in payse ende en verwandelt dy niet ende en hebben⁵⁾ ghene 26 begeerte om ene betre. Maer alse dy God ene betere verleenen wille 27 ende du seker best van ere betere, soe nemse ende houti in payse ende 28 lati genoegen. Want diet al begeert hy verliest al. Ende selc waent 29 vinden broot gebacken, hy vint cume coren opt velt; ende daer 30 omme eest goet alse die mensche es in ene goede stede dair hy wel es, 31 datti van daer niene kere omme ene andere te soekene, want hy 32 mochte vollijc verliesen deen metten anderen.

5) 2 sg. Imp. op n niet vermeld bij Franck.

33327 Die coninc vraecht: Wie sijn die ayste⁶⁾ ende die sekerste 34 die in die werelt sijn oft die rike oft de arme?

35Sidrac antwort den coninc: Die rike sijn meer ayse ende die arme sijn 36 meest seker. Want rike hebben des hem behoeft ende mogen hem 37 ayse maken, mair sy sijn dicke in vresen ende in duchten van ver-38gevene oft van verranessen om haer conincrijck te verliesene oft haer

6) door P. Oris veranderd in naste.

[p. 190]

1 rijcheit ende en dorren niet varen over al daer sy willen, sy en heb-2ben met hem groot geselscap ende dat moet sijn met grooter sorgen 3 ende coste; want soe waer¹⁾ groet cost es dair hoert groote soirge 4 toe. Die arme gaen sekerlijc waer sy willen ende ontsien niet dat 5 mense vergeven sal oft vermoirden om haer goet ofte verraden; ende 6 alsi den buuc hebben vol broots ende waters soe sijn [sy] alsoe 7 ayse alse die rike sijn van haren groten etene. Ende sekerheit es beter 8 dan aysement, daer omme es de arme in sekeren state dan die rike.

1) hs. ware.

9328 Die coninc vraecht: Sal een mensche geloven alles des men 10 hem raet?aant.

11Sidrac antwort: Seker soe doestu alse een herde simpel mensche, 12 daestu al dat u die lieden rieden; maer [men] sal horen al der lieden 13 raet ende wel verstaen den enen ende den anderen. Ende die dinc 14 die dy en duncken goet no getrouwe die soutu laten ende souts tiden 15 ane dijns selfs raet. Ende duncti eens anders raet beter soe laet varen 16 dinen raet ende doe den sinen. Ende eens vremts mans raet ofte / 17 ⁺ dijns knechts raet en soutu niet versmaden. Want soe wie 18 met rade werct, hy wert van Gode gehouden over vroet ende over 19 voirsienich.

+ 98r

20329 Die coninc vraecht: Salmen altoes scouwen die quaet-21sprekers?

22Sidrac antwort den coninc: Sekerlijc die ghene die quaet spreken sal 23 [men] altoes scouwen; ende die ghene diese mint hy mint des duvels 24 busine. Want sy maken met haren quaetsprekene discoert onder die 25 liede ende onder gebruedere; dair af comt mort ende verlies des 26 lichamen ende der zielen. Die quaetspreker²⁾ es seriant des duvels 27 ende sijn sonderlinge knape ende en segt anders niet dan datti wille, 28 dat es verranesse ende al quaet ende discoert onder die liede. Daer-29omme salmense haten ende scouwen boven alle dinc.

2) hs. quaetspreken.

30330 Die coninc vraecht: Sal hem een belgen des dat hem een 31 ander toent quaet gelaet?

32Sidrac antwort: Al eest dat dijn vrient oft dijn brueder³⁾ dy toent 33 selc stont⁴⁾ quaet gelaet, daer omme en soutu dy des niet storen 34 want hy heeft by aventueren enege dinc int herte daer omme hy 35 gram es, soe datti dy noch anderen en can getoenen scoen gelaet. 36 Ende dat soutu verdragen ende sout pensen in dy selven, waers tu 37 gram ende gestoert, dattu niet enen anderen souts mogen toenen 38 goet gelaet, al waert dijn brueder; ende eest dattu enich dinc(s) sprecs 39 ende dat⁵⁾ een ander node hoert⁵⁾ ende dy daer af toent quaet

3) hs. viant.

4) hs. stont stont.

5) hs. du...hoers.

5) hs. du...hoers.

[p. 191]

1 gelaet, des en soutu dy niet belgen, want hij es lichte onwetende 2 ende heet luttel sins ende en can niet bat. Want soe een mensche 3 min weet ende min sins heeft, soe hy hem lichtere stoert dan 4 die vroede; want al waert dat hem die vroede stoerde, hy en souts 5 niet toenen van buten. Daer omme ontsietmen mere die bolgenscap 6 vanden vroeden dan vanden sotten want die vroede connen hem bat 7 [ende] behendeliker wreken ende houden dan die sotte; ende daer 8 omme salmenne meest ontsien.

9331 Die coninc vraecht: Sal een mensche vergeten tslants dair 10 hy in geboren ende gevoet was?

11Sidrac antwort: Een mensche mach wel vergeten sijns lants. Eest 12 dattu sijs arme ende en heves niet af te levene ende du dan trecx in 13 een ander lant [daer] du vints goet ende ere, wel soutu dan vergeten 14 dijns lants, daer du arm wars ende niet en hads. Al waerstu geboren 15 int beste ende tscoenste lant van eerterike ende du dar hads vele mage 16 ⁺ ende vriende van / grooter macht ende du daer soe arm 17 waers, dattu van armoeden daer niet bliven en mochs ende du dan 18 ginges in een ander lant, daer du hads dine nootdorste, dats rechte 19 dijn lant. Ende dlant daer du vints dine nootdorste dat soutu min-20nen ende niet laten, ende niet minnen dlant daer du geboren waers, 21 daer du niet en hadts af te levene. Want die de dinc te rechte merken 22 wille soe sijn alle die liede vremde in dese werelt, want niemen en 23 heeft lant anders dan hy hier es geherbercht; ende saen moeten wy 24 wech. Die merringe in dese werelt al duerde sy dusent jare so en 25 sout niet sijn ene ure na de durentheit der ewicheit vander ander 26 werelt. Ende dat een mensche levede dusent jare, dat en ware anders 27 niet dan ofte hy I ure in ene ghijste gheherbercht ware ende dan 28 voer sire veerde; ende daer omme sijn wy alle vremde in dese werelt.

+ 98v

29332 Die coninc vraecht: Welc es beter oft cracht oft behen-30dicheit?

31Sidrac antwort: Cracht es een goet dinc den mensche, nochtan es 32 behendicheit dicke beter; want men dicke met behendicheden doet 33 datmen niet en dade met crachte. In allen dingen der werelt soe es 34 beter behendicheit dan cracht des lichamen, maer cracht es beter 35 der zielen, want voer Gode en doech geen behendicheit no wijsheit 36 der werelt.

37333 Die coninc vraecht: Oft yemen raets vraecht enen anderen 38 sal hy hem te hant berechten?

[p. 192]

1Sidrac antwort: Eest dat yemen raets vraecht enen anderen, essi dan 2 vroet ende wijs ende antwerden can op datmen hem vraecht, soe sal 3 hy antwerden te hant, soe sal hy gehouden sijn voer vroet; ende 4 eest dat hijs soe saen niet gedoen en can, soe sal hij hem bepensen 5 eer hy antwert. Ende en can hijs hem soe saen niet bepensen¹⁾, soe 6 sal hijs nemen sine vorst vander antwerden. Ende wille hijs dan 7 vollijc vroet sijn des hem gevraecht es, soe gae dicwile ten scriptueren 8 ende ten boeken ende behouden datti leest²⁾ in sijn herte ende in 9 sijn memorie. Ende alse hijs wel bevroet es soe houde dat staende 10 vromelike, soe datti verwinne met redenen die hy daer iegen segge 11 ende setse onder hem ende en prise hem selven niet. Dan sal hy 12 gehouden sijn voer vroet ende vore philosophe ende hebben lof onder 13 die liede. Die gene die met redenen antwerden connen op elc dat 14 men hem vraecht dat heten philosophen; ende die philosophen sijn 15 die wiseren vander werelt.

1) hs. pepensen.

2) hs. leeft; vgl. Haag: list.

16334 Die coninc vraecht: Sal de mensce/ eysschen datmen hem 17 ⁺ sculdich es?

18Sidrac antwort den coninc: Die mensche sal eysschen datmen hem 19 sculdich es hovesschelijc ende goedertierlijc, dair hy peinst redene 20 te hebbene ende daer hijt niet quijt laten en wille. Ende bestu scul-21dich den lieden enich dinc, soe gelde hem hovesschelijc ende goeder-22tierlijc wair by hy dy een anderwerf gereet sy. Want die ghene die 23 hovesschelijc laten ende nemen die hebben deel in der ander goet; ende 24 die ghene die geerne nemen ende node gheven, sy en vinden hulpe 25 no raet in haren orbore³⁾.

+ 99r

3) Haag: a leur besoing la ou mestier en ont.

26335 Die coninc vraecht: Hoe comt dat die uten westen vroeder 27 sijn dan ander liede?

28Sidrac antwort: Die uten westen en hebben niet alsoe groote heete 29 der sonnen alse die uten oesten. Alse die sonne gaet op int oesten 30 soe es sy herde heet ende droege ende dan verhit dat lant alte zere 31 ende die ghene die daer sijn. Ende alset [es] in midden den dach soe 32 es die sonne gemene ende gelijc in al die werelt alsoe verre alst tijt 33 ende redene⁴⁾ es. Ende alsi nedert om dat naken savons, soe nemt 34 sy haren keer ten westen ende es niet alsoe heet alsi was; ende en 35 hebben dair ghene hitte alsoe dat hare hersenen dair gene nose en 36 hebben vander hitten. Ende om dese redene soe sijn die van west 37 vroedere dan die van oest. Ende dat moechdi cort daer ane merken:

4) Haag: temps et raison; Franse druk: temps et saison.

[p. 193]

1 die ginge in ene stede daer die sonne wel heet scene op sijn hoeft 2 ene corte stonde, hy mochte werden dul ende verliesen sinen sin. 3 Noch es daer ene andere redene: die uten westen mogen eten hete 4 spise in allen tiden vanden jare dat sy hem niet en deert. Ende waert 5 dat de van oesten alsoe [aten, het soude hem] zere deren ende dat 6 compt bider natueren des lants daer sy inne geboren sijn. Die uten 7 westen sijn mits der coutheit daer sy inne geboren sijn vele sterkere 8 ende vastere van complexien.

9336 Die coninc vraecht: Welc es scoenre ende meer te prisene 10 aen dwijf soe scoen lijf soe scoen gelaet?

11Sidrac antwort: Man ende wijf die volmaect sijn van haren leden 12 laer sy te samen sijn, soe es dat scoenste ghelaet vele scoenre dan de 13 scone lichame; wit oft swert hy es bedect metten clederen, maer 14 tgelaet ende daensichte es altoes ontdect ende alle die lieflijcheit es 15 ⁺ in daensichte ende int gelaet dat daensichte toent. En die/ 16 hem sette daer toe datti ghenoechte woude hebben in te siene neder-17weert, dat¹⁾ ware groote sonde. Ende daer omme segge [wy] dat 18 tscoen aensichte dat geheel ende volcomen es scoenre es dan de 19 scone lichame.

+ 99v

1) hs. wederweert datti.

20337 Die coninc vraecht: Ofte een man vint enen anderen man 21 op sijn wijf, wat sal hy doen?

22Sidrac antwort: Eest dat een man vint enen anderen man die sijn 23 wijf scint, al stoert hijs hem dat en es geen wonder. Ende dat sal 24 hy nochtan liden rastelijc ende goedertierlijc ende salse castien hoves-25schelijc; want die scande²⁾ ende die blame comt vanden wive, want 26 gheen man en mochte hebben wijf met foertsen hy en woudse 27 dooden. Ende men en sal haer³⁾ des faits nemmermeer verwiten 28 lelijc no voert bringen want sy souts te wers doen. Maer hy sal 29 swigen ende bergen sine gramscap ende die wantrouwe van sire her-30ten. Ende soe een man meer dair omme peinst soe hy sotter es; want 31 al vint een man een anderen by sinen wive, sy en eest niet allene diet 32 doet in de werelt. Ende omme dat ongeval, dat hem soe groot 33 dunct van sinen wive, soe en es hy niet doot ende daer omme en 34 selen die boeme haer vrucht niet verliesen, no die watre en selen daer 35 omme niet verdroegen, no die liede ende ander creatueren en sijn 36 daer omme niet doot, no God onse here en sal de werelt daer omme 37 niet struweren. Ende al duncket hem swaer, het dunct anderen lieden 38 niet; ende en wistijs⁴⁾ soe en deret hem twint. Ende daer omme sal

2) te lezen: scoude? Zie de varr.

3) hs. hem.

4) hs. wijstijs.

[p. 194]

1 hijt lichtelike laten liden ende omme hare quaetheit hem selven 2 niet¹⁾ verteren no bederven. Want alle die manne die liggen by 3 anders mans wive sijn honde ende arger dan honde. Ende alle die 4 wive die hem geven tote enen anderen man dan tote haren wettegen 5 man, die sijn gelijc der stinckender corren die de honde verslinden. 6 Ende daer omme en soutu om de vule²⁾ onweerde(r) dinc dy³⁾ 7 niet verslaen no onteren al te male. Maer draech die dinc heymelijc 8 ende goedertierenlijc, dat sal dine vrome sijn aen ziele ende aen lijf. 9 Ende dat sal Gode ghenoechlijc sijn ende den duvel leet sijn.

1) hs. int.

2) hs. wile.

3) hs. du.

10338 Die coninc vraecht: Sal een mensche gepens dragen omme 11 [sijn] fait ofte omme eens anders?

12Sidrac antwort: Na die geestelijcheit soe sal die mensche⁴⁾ gepeins 13 ⁺ dragen/ om eens anders fait. Maer na die lichamelijcheit 14 en soutu pensen om niemens fait dan om dy ende omme die dine. 15 Wat hevestu te doene van dien dat vremde liede doen; ofte sy wel 16 doen, van haren weldoene en hevestu gene bate. Daer omme en soutu 17 niet laden⁵⁾ no becommeren dijn herte om hair arch, want sy en 18 maken gheen ghewach no en becommeren [hem] met dinen goede 19 no met dinen quade, ende alsoe soutu hem doen. Te rechte ware hy 20 sot die dair omme pensde ende sorchde dat [die visschen] die int 21 dwater vlieten, souden⁶⁾ werden gevaen ende gheten; also ghelijc 22 es hy sot die meer penst omme eens anders [fait] dan omme sijns 23 selfs.

4) hs. De mensche na gestadicheit en sal geen g.d.

+ 100r

5) hs. laten.

6) hs. soutstu.

24339 Die coninc vraecht: Sal een mensche Gode blameren ofte betien 25 van sire gramscap [ofte alse hy es in scaden ofte in verliese]⁷⁾?

26Sidrac antwort: Gode en mach ghene blame no verwijt genaken, mair 27 men sal hem loven ende dancken ende aenbeden. Oftu sot best 28 ende du dy selven toren ende scade makes met diere sotheit, wat 29 soutu des Gode witen; du sout dat witen dy ende diere versuemt-30heit. Oftu iet sies dattu niet winnen en moegs met diere ledicheit 31 ende ave⁸⁾ nemes van goede⁹⁾, dat en soutu Gode niet tien maer 32 dy selven ende dinen werken. Pine ende aerbeide omme dine neringe 33 ende God sal dy hulpen; ende sette dy ten aerbeide, God sal dy by 34 staen ende geraden. Maer bestu trage ende roekeloes ende du wel 35 pinen moechs dine nootdorste oftu wouts, ende des niet en wils mits 36 diere vadheit, wat scoude hevet des God? Du eischs Gode dine noot-

7) Zie Vragenlijst; B: oft als hy es in scaden oft in verliese H: of... is in scaden of in verliese.

8) hs. ane.

9) hs. gode.

[p. 195]

1dorste liggende al stille, hy en saels niet doen; maer wiltu aerbeiden 2 soe sal hy dy geven dine nootdorste. Ware een man in een groot 3 diep water ende hy wel swemmen conste ende hem selven niet hulpen 4 en woude maer riep: Gode here hulpt my! Wet dat hem God niet 5 hulpen en woude; maer waert¹⁾ datti hande ende voete ruerde ende 6 holpe hem selven, dat hem God hulpen soude uter noot ende uten 7 anxte daer hy in ware.

1) hs. wet.

8340 Die coninc vraecht: Waer af sal men hebben meer loefs²⁾ 9 ende prijs soe van den riken soe vanden armen?

10Sidrac antwort den coninc: Men sal hebben mere ere vanden riken 11 dan van den armen, want die rike mach meer eren doen vanden 12 sinen ende van sinen lichame dan die arme. Maer vanden armen 13 machmen hebben meer loefs onder die liede dan vanden/ [riken, 14 ⁺ want men mach soe clenen dinc niet geven den] armen, 15 hy en heves groote bliscap (van ere cleinre aelmoesenen die hem die rike 16 geeft). Ende hy vertellet onder die liede in eren des geens diese hem 17 gaf ende in allen steden sal hy willen vertrecken van diere giften die 18 hem die goede man gaf ende sal sijns altoes vermanen in goede³⁾. 19 Ende gheeft men hem omme Gode, soe heeft men den danc ende 20 den lof van Gode. Ende eest datmen geeft enen⁴⁾ riken man, hy 21 en sal lichte den lof⁵⁾ no de gifte niet vort setten onder die liede. 22 Want by aventueren duncket hem te clene ofte hy heeft selcx goets 23 ende rijcheden ghenoech ende alsoe vele alse hy diese hem gaf ende 24 en saels hem ghene ere willen seggen noch oec prisen omme alsulke 25 gifte, omme dat die liede mochten peinsen datti selker giften be-26dorste. Ende hier omme soe heeft men meer loefs vanden armen 27 dan vanden riken ende mere van Gode dan vanden lieden.

2) hs. loens.

+ 100v

3) hs. gode.

4) hs. enen enen.

5) te lezen: hy en saelt lichte niet loven?

28341 Die coninc vraecht: Salmen dienen alle die liede?

29Sidrac antwort: Men sal dienen alle die liede ende men en sal niet 30 achten wat lieden dat sijn, soe arme soe rike. Want dienstu enen 31 argeren dan du sijs, du does dat⁶⁾ [omme Gode of] omme goeden 32 lof; ende dienstu enen beteren dan du sijs dat doestu omme dine 33 ere ofte omme te bat te hebbene van hem. Die dient om ere ofte 34 om loen te hebbene, dien en sal niet vernoyen no verlangen, want 35 die dach sal comen dat hijt hem loenen sal tienvout, diegene dien 36 hy dienst gedaen heeft. Want die den goeden dient van sinen 37 lichame ofte van den sinen, hy en sal hem niet haesten want hy en 38 verliest niet.

6) hs. daer.

[p. 196]

1342 Die coninc vraecht: Welc es dat smakelijcste dinc dat es?

2Sidrac antwort: Dat smakelijcste dinc dat es dats de slaep, want alse 3 du heves grooten lost van slapene, no eten no drincken, no ghene 4 bliscap en soude dy twint hulpen iegen die begeerte van slape; want 5 die lichame en mach niet leven sonder slapen. (alsoe allen creatueren 6 leven sonder slapen). Alsoe alse alle creatueren leven biden winde 7 ende sonder den wint niet sijn en mochten, alsoe en mogen sy niet 8 sijn sonder slapen. Want God mits sire goedertierenheit die wel 9 kinde de crancke natuere des menscen, soe maecti den dach ende den 10 nacht omme datti des daechs aerbeiden soude ende des nacs rusten 11 ende metten slape verwinnen allen aerbeit ende moetheit des wercx. 12 ⁺ Mair/ hadde God gewilt, hy hadt altoes dach ghemaect 13 ende omme de raste maecte hy den nacht. Also [wel] hebben die 14 beeste [ende] die vogele genoechte inden slaep alse hebben die liede. 15 Ende die slaep es geestelijc ende hy es gelijc der locht diemen gevoelt 16 ende niene siet. Het en es geen beeste soe clene no worme, sy en moe-17ten slapen; ende en [es] gheen dinc die ruert, die leven mach sonder 18 slapen [sonder] de vissche; want soe wat de locht gevoelt dat moet 19 slapen.

+ 101r

20343 Die coninc vraecht: Van wat manieren selen sijn coninge 21 ende ander heren?

22Sidrac antwort: Die coninge ende die lants heren selen sijn ierst-23werf getrouwe van haren lichame, van haren woerden ende van 24 haren werken ende van haren iugemente. Dair na selen sy sijn vroet, 25 voersienich, hovesch ende goedertieren. Daer na selen sy sijn vrome 26 ende coene van haren lichame; daer na selen sy sijn milde ende 27 gevende ende daer na selen sy sijn fier ende hert¹⁾ den quaden, 28 elcken na dat sine mesdaet es, gaet aen lijf oft aen let. Eest dat sy 29 sijn getrouwe van haren live ende van haren woerden, soe doen 30 sy Gode lieve (ende van haren worden) ende groote ere hem selven. Sijn 31 sy vroet ende voirsienich, dat bedarf hem wel, want sy hebben vele 32 [volcx] te berechtene. Sijn sy hovesch ende goedertieren, dat voeget 33 hem oec herde wel ende bat dan enen clenen, want sy hebben groote 34 ere ende God es hem hout. Sijn sy coene, vrome ende stout van haren 35 live, dat behoert hem oec wel te sine, want hare liede nemen exempel 36 daer ane ende pensen dat sy al sulc souden sijn. Sijn sy milde ende 37 gevende, dat behoert hem oec wel; daer omme sijn sy lief getal ende 38 besitten hare heerscapien te rasteleker. Ende sijn sy fel ende hart 39 den genen die quaet doen, dat behoert hem oec wel toe omme die

1) Misschien moet hier gelezen worden: fier, hert ende ongenadich den quaden, ende elcken rechten na ... Vgl. de varr.

[p. 197]

1 quade te versagene ende gelijc te doemen die arme ende die rike. 2 Dit sijn de gebode die hem God ghegeven heeft ende geboden te 3 houdene ende anders en sal sijn geen coninc no here.

4344 Die coninc vraecht: Die coninghe ende die lants heren selen 5 sy mede varen striden?

6Sidrac antwort: Die coninghe ende lantsheren selen ten iersten ende 7 ten vorsten trecken uter herbergen ende uter stad te stride weert, 8 alsoe dat hem hare liede na volgen selen. Ende [eer sy comen ten 9 stride soe selen sy ordineren ende] maken hare battaelgien wiselijc 10 ende met stouten gelate ende selen behouden een deel vanden goe- 11 ⁺ den in hare ghe/selscap ende int achterste van al den bat-12taelien bliven sterckelijc¹⁾ ende stoutelijc. Ende sien sy dat hare 13 liede ghescoffiert sijn ende dat sy hebben ghene macht iegen hare 14 viande, soe selen sy selve stoutelike voert trecken ten vianden weert; 15 soe selen dander vercoenen ende herte maken. Ende sien sy dat 16 hare battaelgie minder ende crancker es dan hare viande, sy selense 17 troesten ende goet exempel seggen haren lieden ende soe vromelijc 18 hem saten tharen vianden weert alsoe oft sijt al ghewonnen sagen. 19 Ende geen coninc no ander here en sal sijn in dierste battaelgie noch 20 in dandere, maer altoes in dechterste, want al there leget an hem. 21 Ende es hare battaelgie gescoffiert, soe sijn alle dandere gescoffiert, 22 want des heren lichame es vore alle dandere. Ende moeten sy emmer 23 ondergaen ende sy ontcomen, sy mogen vercovereren op enen ande-24ren tijt.

+ 101v

1) hs. sekerlijc.

25345 Die coninc vraecht: Welc es van cleedinge²⁾ die beste verwe 26 die es?

27Sidrac antwort: Die meeste vernaemde cledinge die es dats root, 28 want dats coninclijc ende mogelijc boven dandere verwen. Ende sy 29 geeft groot confort den genen diese draecht ende condicheit van her-30ten ende grote ere³⁾ den lichame, want sy es gelijc der sonnen. Die 31 witte cledere horen den ingelen. Daer omme eest ene edele weerde 32 cledinge ende sy doet hebben den genen diese cleden soete herte ende 33 minnende ende maect goede hersenen ende es gelijc der manen. Die 34 groene cledinge es sonderlinc⁴⁾ want dats cledinge ons levens⁵⁾ 35 ende [van] alle[n] andere[n] creatueren; want God heefter mede 36 ghecleet die vruchte van eerterike daer wy af leven. Want dat edel 37 dinc alse die vruchte, die onthouden den mensche hare lichamen, 38 selen te rechte ghecleet sijn met diere edelre werder verwen. God

2) het cursieve, na radering, bijgevoegd door P. Oris.

3) hs. e. van eren.

4) hs. sondeleec.

5) leven = datgene waarvan wij leven?

[p. 198]

1 hadde mogen maken die vruchte van andere verwen dan van groen-2dere, maer alsoe edelre dinc woudi geven alsoe edele verwe. Ende 3 oec es sy gelijc den cruden. Die blauwe cledinge es gelijc den firma-4mente ende sy es ene edel cledinge ende sy doet sijn den ghenen diese 5 draecht edel, goedertieren ende van goeden gelove. Die ander verwen 6 en sijn niet genoemt met rechte ter cledingen der menschen op 7 eerterike.

8346 Die coninc vraecht: Welc es dat groenste ende verste dinc 9 dat es?

10Sidrac antwort: Dat groenste ende verste dinc dat es dats water. Het 11 ⁺ vergroit alle dingen; en dade dwater het en souden sijn/ 12 ghene groene dinghen. Ende het vergroit alle dinge op berge ende 13 montaengien daert niet groien en soude en dade dwater van reghene 14 ofte van dauwe.

+ 102r

15347 Die coninc vraecht: Welc es tfetste dinc dat es op eerterike?

16Sidrac antwort: Die eerde es dat vetste dinc vander werelt, die ons 17 ghevet die vruchte daer wy by leven mits den wille Goids, ende hare 18 vetheit. Want alles des de mensche leeft na den lichame comt vander 19 eerden, eest coren eest fruit, eest cruut ende al datmen eet ende drinct.

20348 Die coninc vraecht: Welc es beter in die ure vander doot: 21 ofte grote hope oft groot berou?

22Sidrac antwort: Die twee sijn de beste dingen die men hebben mach 23 ende sonderlinge ende altoes hope in die ure vander doot. Want al 24 hadde een mensche wel gedaen al sijn leven ende en haddi ghene 25 hope des ewelijcx levens ende hy in wanhopen storve, hy bleve 26 ewelijc verdoemt. Ende heeft een sondere alsi sterft goede hope, 27 dat(tene) dontfermicheit Goids die soe groot es¹⁾ hem alle sine son-28den vergeven mach ende hy sterft in dien hope, hy blijft behouden 29 ende die hope comt van berouwe.

1) die soe groot es, misschien met K te lezen: soe groot es dat sy.

30349 Die coninc vraecht: Salmen die doode beweenen?

31Sidrac antwort: Men sal beweenen die doode ende droeve sijn om 32 die quade, ende blide ende vrolijc sijn omme die goede. Alse die 33 goede mensche sterft die in Gode geloefde ende sine gebode 34 hielt, soe salmen blide sijn ende maken groote feeste, want men es 35 seker datti sal comen ten eweliken levene. Ende omme alsulken men-36schen en sal men niet hebben dan bliscap ende feeste. Ende alse die 37 quade sterft die in Gode niene gelovede²⁾ ende sine gebode niet en 38 hilt, soe salmen droeve sijn ende serich, want hy ewelijc verdoemt es.

2) hs. geloven.

39350 Die coninc vraecht: Wat salmen seggen alse men slapen

[p. 199]

1 gaet ende alse men opstaet ende werweert salmen thoeft keren?

2Sidrac antwort: Alse men slapen gaet, salmen houden die hande op 3 te hemele weert ende dancken Gode (ende) sinen sceppere oetmoe-4delijc ende seggen dese bedinge: Here God almechtich scepper hemel-5rijcx ende eerterijcx, in Uwe hande bevele ic minen geest; [Here ghe-6warich God] hebt mijns genade ende bescermt my vanden viant 7 ende van sire macht. Ende dan salmen slapen. Ende dus salmen oec 8 houden daensichte ten oesten weert des mergens alse men op staet 9 ⁺ ende seggen oec aldus. Want toesten daer die sonne op gaet 10 dats daensichte vander werelt ende van daer compt de gracie Goids.

+ 102v

11351 Die coninc vraecht: Die en hadde maer enen cul, soudi mo-12gen kint winnen ende waer by es deen clene ende dander groot?

13Sidrac antwort: Die maer enen cul en heeft, hy mach alsoe wel kint 14 winnen alse die maer een oge en heeft ende hem gehulpt metter 15 andere. Deen cul es groot ende dander cleine; die groote cul es die 16 hy ende die clene es die zij. Ende alle die clene kindere die gewonnen 17 werden dore die aderen vanden clenen culle dat sijn [sien ende dore 18 die aderen vanden groten culle dat sijn] hien. Ende [God] eer hy 19 den mensche maecte, soe oirdineerdi alle dingen alsoe sy sijn souden 20 [ende diere den mensche behoeven soude]. Ende alsoe maecti alle 21 dingen na recht ende redene.

22352 Die coninc vraecht: Die kindere van X jaren oft van min, 23 by wat redenen en winnen sy ghene kindere [noch die meiskene 24 niet en ontfaen]¹⁾?

25Sidrac antwort den coninc: Die kindere van X jaren ochte van min 26 en sijn noch niet volmaect no volcomen in al selc werc, noch haer 27 natuerlijc saet en es noch niet volcomen no soe rijp no sterc ghe-28noech. Want sy sijn alse een jonc boem die noch ghene vrucht geven 29 en mach ende die vrucht gheeft alsi comen es te sinen saysoene; 30 ende die ierste vrucht die hy geeft en es niet alsoe goet alse dandere 31 die daer na volcht. Alsoe es dat ierste natuerlijc saet dat die kindere 32 maken alsi tote haren saysoene comen sijn. Die kindere die daer af 33 comen (sijn) moeten sijn clene van personen ofte clene van sinne; 34 want hare vader ende hare moeder en sijn noch niet volmaect van 35 sinne, van stercheden no van grootheden. Daer omme es die vrucht 36 gelijc daer sy af comen es ende al des gelijc van beesten ende van 37 vogelen.

1) Aldus ongeveer in K, B en druk; vgl. Haag: et les filles semblablement ne concoivent.

38353 Die coninc vraecht: Die duvele hebben sy altoes pine [in 39 dander werelt]²⁾?

2) Aldus in K B H; vgl. Haag: en lautre siecle.

[p. 200]

1Sidrac antwort: Die duvele van dier uren dat sy vielen uten hemele 2 hadden sy groote pine. Ende alsoe saen alsi hadden den overmoet 3 iegen haren sceppere soe hadden sy die pine des viers; ende alsoe 4 saen vielen sy neder vanden hemele, som inden gront vander hellen, 5 som op deerde, som inde locht. Ende in welker steden dat sy sijn 6 soe berren sy alse een vier in grooter pinen. Ende alst comt ten dage 7 ⁺ des oirdeels soe sal hare pine dobbeleren in / mere pinen, 8 want dan selen sy geworpen werden ende gebonden inden gront 9 der hellen ende selen daer bliven sonder inde.

+ 103r

10354 Die coninc vraecht: Welc sijn die stercste stride diemen 11 vecht?

12Sidrac antwort: Die stercste stride diemen vint dat sijn die coringen 13 des duvels ende die wreetste; want ander stride inden ende saechten 14 enegen tijt maer des duvels stride dueren altoes, slapende, wakende, 15 gaende, kerende, etende, drinckende; ende die en machmen niet 16 verwinnen dan met vastene, aerbeidene ende met goeden gepein-17se[te] Gode onsen sceppere ende met¹⁾ gedincken der doot ende 18 met verdrachlijcheden. Daer omme seggen wy dat de strijt des duvels 19 dalre stercste es, want hy es lichamelijc ende geestelijc ende ander 20 stride en sijn maer lichamelijc.

1) hs. niet.

21355 Die coninc vraecht: Wat liede salmen meest ontsien?

22Sidrac antwort: Men sal de ghene meest ontsien die Gode twint en 23 ontsien, want sy hebben quade herte vol des viants ende alderhande 24 quaetheden ende en hebben in hem ghene ontfermherticheit ende 25 genade; ende soe wiese in hem niet en heeft, hy en ontsiet Gode 26 niet ende dair omme salmense ontsien; ende soe wie Gode niet en 27 ontsien sijn gelevert²⁾ den duvel. Ende sy en roken niet wat sy 28 doen, eest quaet eest goet, op dat hare begeerte voldaen zij. Ende 29 dese liede salmen ontsien, maer die ghene die Gode ontsien sijn vol 30 van genaden, want dontfermherticheit die in hem es en laet hem 31 gheen quaet doen, al hadden sijt gepenst te doene³⁾. Maer sy ont-32recken hem van haren wille ende bedincken hem ende ghevoelen⁴⁾ 33 hare doecht ende pensen omme Gode ende om hare doot.

2) hs. geleent.

3) hs. van Gode.

4) hs. gheloven.

34356 Die coninc vraecht: Hoe sijn de kindere gelegen inden licha-35me harer moeder?

36Sidrac antwort: Mits⁵⁾ der macht Goids sijn sy gelegen inden 37 lichame harer moeder, hare knien⁶⁾ in hare vust geloken vore hare

5) grondtekst: Dits. Er is een zwarte M getekend door de rode D heen.

6) hs. kinnen De tekst is hier waarschijnlijk bedorven; vgl. de Franse varr.

[p. 201]

1 ogen. Ende sy sijn dair in grooter bliscap ende sy wouden wel dat 2 sy nemmermeer daer ute en quamen, ute diere bliscap daer sy in 3 sijn; daer omme dat sy noch niet [ghevoelt] en hebben die locht 4 vander werelt. Ende sy wanen dat ander bliscap en es dan inden 5 lichame harer moeder. Maer alsi biden wille Goids geboren werden 6 ter werelt ende die locht gevoelen, soe en willen sy nemmermeer 7 comen danen sy quamen, want sy vergetens omme de soetheit van-8der werelt, alsoe dats hem nemmermeer en gedinct.

9⁺357 Die coninc vraecht: Hoe salmen/toenen die redenen ten 10 gherechte als men dinct?

11Sidrac antwort: Hevestu dingen te toenene¹⁾ voer tge-12rechte, dat soutu [toenen] cortelijc²⁾, vroedelijc ende met sterker 13 herten. Ende [eest] dattu toens ende seges cortelijc, die wiseren 14 selent te bat onthouden metter herten ende selent connen vertrecken 15 ende toenen (t) voir dy; eest dattu segs vroedelijc, soe selen (t) sijt 16 tere ende te liefleker horen³⁾ ende verstaen. Ende segstuut met ster-17ker herten soe en bestu niet verbloet no verbabeert ende soe getrouwet 18 men dy te bat, want vele liede sijn die haer recht verliesen in een 19 gedinge, om dat sy versaect ende verscaemt sijn ende ontsetten hem 20 haer recht⁴⁾, al eest dat sy recht hebben.

+ 103v

1) hs. doene.

2) hs. stoutelijc (zo ook in de druk).

3) hs. vroedeleker houden.

4) misschien bedorven lezing (zie de varr.) en dan verdient de tekst van de druk de voorkeur: ende vervallen van haer rechten om haerre blootheit wille.

21358 Die coninc vraecht: Sal de mensche toenen sine wijsheit on-22der onconstege liede?

23Sidrac antwort den coninc: Die ghene die hare wijsheit toenen onder 24 simple ende onconstege liede die doen sotheit⁵⁾, gelijc oft sise toen-25den onder die beesten. Want die beesten en soudens niet verstaen 26 ende alsoe en doen oec die onverstandege liede; want soe wat die 27 wise pijnt ende aerbeit om te toenene ende te leerne den simpelen 28 onverstandegen lieden, dat verliest hy, want sy verstaen niet datmen 29 hem seget. Maer mits hare simpelheden ende sotheden soe seggen sy 30 dat alsoe niet en es alse die vroede seggen, maer na hare wise ende 31 na hare seggen soe willen sijt verstaen ende smaken. Ende met dus-32gedanen lieden salmen cort liden sonder pinen [ende sonder storen] 33 mair onder die vroede liede salmen wijsheit toenen ende conste; 34 want daer es hy gehoert ende verstaen.

5) hs. soitheit.

35359 Die coninc vraecht: Waer by es deen wijn wit ende dander 36 root?

[p. 202]

1Sidrac antwort: Doe Noe plante den iersten wijngaert in de werelt 2 mits den wille Goids, soe nam hy planten die in die eerde bleven 3 [waren] na die diluvie, ende woude maken alsoe hem God geboot 4 witten ende rooden wijn. Ende maecte XL planten die hy in XX¹⁾ 5 daghen planten, want elcx daechs plante hij twee planten: ene des 6 daechs ende ene snachs. Ende [die] ghene die hy plante des daechs, 7 omme die hitte des daecs vander sonnen die wert root; ende die 8 ghene vander nacht die wert wit [omme die coude vander manen] 9 ende [omme] dat God alsoe woude. Ende omme dese redene es de²⁾ 10 rode wijn heetere dan dandere.

1) hs. XL.

2) hs. deene.

11360 Die coninc vraecht: Die beesten ende die vogelen hebben sy 12 ⁺ sprake/onderlinghe ofte verstaet deen den anderen?

13Sidrac antwort: Die beesten ende die vogelen en hebben ghene ver-14stannesse van spraken daer deen den anderen met verstaen mach 15 gelijc menschen. Ende en geloeft des niet alse een beeste ende een 16 vogel crijt [dat sy] dair by enege dinc spreken ochte seggen willen 17 mits den critene, maer sy doen alsoe mits hare natueren. No beesten 18 no vogelen en verstaen twint dene den anderen, want die ghene die 19 crijt en weet niet watti seget noch die ghene oec diet hoort, maer 20 hets hare sede van natueren dien hare God gegeven heeft.

+ 104r

21361 Die coninc vraecht: Welc hulpt der zielen bat, ochte die 22 weldaet diemen hare doet alsi es op eerterike oft alsi es in dander 23 werelt?

24Sidrac antwort: Deen ende dander hulpt den ghenen die sijn int 25 vagevier, maer den ghenen die verdoemt sijn ter hellen en hulpt 26 deen no dander. Maer wet dat ene weldaet beter es gedaen [in] 27 sinen levene dan C. die men doet na sine doot. Dits alsoe gelijc alse 28 die ginge int donckere ende droege een licht voir hem, iegen den 29 ghenen die dlicht hadde achter hem; maer daer om niet, tgoet 30 datmen achter hem na doet verlicht herde zere vander pinen ende 31 herde saen³⁾, eest dat sy niet verdoemt en sijn.

3) misschien bedorven plaats (vgl. de varr.), te lezen als: ende verlostse herde saen ....

32362 Die coninc vraecht: Welc es die vroetste mensche van 33 eerterike?

34Sidrac antwort: Adam was die vroetste mensche die ie quam in 35 eerterike. Ende wet dat die name een kint van enen jare ochte van 36 min ende men alle daghe lude soete snaerspel, dat soete luut soude 37 soe tempereren sine hersenen ende sine bloet purgeren ende alsoe 38 versoeten⁴⁾ sijn herte, dat in XXV jaren ofte in XXX jaren soude 39 sijn ene vanden vroetsten van eerterike.

4) hs. versotten.

[p. 203]

1363 Die coninc vraecht: Welc es dat beste smakende vleesch 2 dat es?

3Sidrac antwort: Dat beste smakende vleesch dats van dieren¹⁾ 4 dier men die cullen ute dede ende lietse lopen int bosch ij jare ofte 5 iij ende mense dan vinge ende aetse, soe soude mense vinden dat 6 soetste ende dat smakelijcste vleesch vander werelt.

1) hs. diren.

7364 Die coninc vraecht: Mach eneghe ziele weten datmen doet 8 in²⁾ die werelt?

9Sidrac antwort: Enghene³⁾ ziele en mach weten wat men werct in 10 al de werelt op enen dach, no astronomijn no devijn, maer de goede 11 ⁺ astronomine mogens weten een deel. Die ghene die sijn 12 selen int hemelsche paradijs/na de comst des vrays propheten die 13 selen claerlijc sien al de werelt dore ende dore ende al dat men doet 14 goet ende quaet, want sy selen dan sijn vander natueren der ingle. 15 Ende alsi sien datmen sonde doet soe sijn sy herde droeve; maer 16 dat en es geen rouwe van pinen, want in hemelrike en mach niet 17 sijn dan ioye ende bliscape; maer hem es leet dattie menschen doen 18 iegen haren sceppere om dat sy verdoemt selen sijn.

2) hs. in in.

3) hs. de.

+ 104v

19365 Die coninc vraecht: Hoe mochten die clene beestelkine 20 ende die clene wormkine ghesprait werden al die werelt dore?

21Sidrac antwort: Sy worden ghesprait over al die werelt metten 22 winde diese droech vanden enen lande in dandere. Ende doen en 23 plagen⁴⁾ beesten [no] vogelen deen dander tetene alsoet God 24 woude voir dien dat sy⁵⁾ ghesprait waren in al die werelt; doen 25 begonsten ierst deen den anderen tetene. Maer te voren leveden sy 26 vander vrucht van eerterike.

4) hs. doen plagen.

5) hs. voir dien die g

27366 Die coninc vraecht: Waer by hebben die ionge clare sie 28 dan doude?

29Sidrac antwort: Een kint van enen jare heeft herde clare sien ende 30 wonder eest dat sy niet en sien de sterren inde (n) locht sdaechs. 31 Ende te haren iiij jaren soe mindert hem haer sien ende van X 32 jaren toten XX jaren soe sijn sy in enen poent; ende van XXX 33 jaren tote XL jaren soe houtse hare al eens op dat sy van siecheden 34 niet en mindert. Die ionghe hebben die hersenen groene ende alle 35 groenheit maect goet licht. Ende die oude hebben die hersenen out 36 ende verdroecht ende daer omme en mogen doude niet hebben alsoe 37 goet sien alse die ionge.

38367 Die coninc vraecht: Welc es die scoenste vogel die es?aant.

[p. 204]

1Sidrac antwort: Die hane es die scoenste vogel vander werelt, want 2 hy heeft vele goets dies dander vogele niet en hebben¹⁾. Dierste 3 es dat de hane ghecroent es, dander datti sporen heeft; dat derde, 4 dat [God] hem heeft ghegeven te kinnene die uren vanden daghe 5 ende vander nacht. Ende hy es meer jalours op sijn wijf dan enich 6 man ende hy es milde ende ontspaert²⁾ dat coreken ende gevet sinen 7 wive. Die hane maken oec stride metten anderen ende vechten om 8 die meesterscap ende de ghene die den anderen verwint hem doen 9 dandere reverencie ende ontsien hem.

1) hs. vogel n.en heeft.

2) hs. ontsprait.

10368 Die coninc vraecht: Welc es die scoenste beeste die es?

11⁺ Sidrac antwort: Die scoenste beeste ende die/stercste ende 12 die ghehulpichste die es dats tpeert, want metten perde hout men 13 dlant ende al die werelt ende die heerscapien. Ende daer met wint 14 men ere ende lantscape³⁾. Ende en es ghene beeste die gaen mach 15 geladen (dan) haren pas sonder dat peert; dat es geladen alsoe 16 dapper alse een ander beeste die niet geladen en es. Tpeert salmen 17 minnen, prisen ende eren boven alle andere beesten.

+ 105r

3) hs. heerscapien.

18369 Die coninc vraecht: Welc es die edelste vogel die es?

19Sidrac antwort: Die bie es dedelste vogel die es; die arbeit ende 20 beiaget die gesonde der menschen ende vliecht eten van allen bloe-21men⁴⁾ daer sy ute drinct die soetheit mits den wille Goids, ende 22 maect honich dat gheneest der menschen lichame van qualen ende 23 van siecheden; ende maecter af was, daer men scone lichte af maect 24 ende medicine ende ongewente.

4) hs. boemen.

25370 Die coninc vraecht: Welc es de goedertierenste beeste die es?

26Sidrac antwort: Dat lam es die goedertierenste beeste die es. Men 27 wilt seggen dat die osse ende dlam sijn benedide ootmoedege beesten. 28 Dat lam es simpel ende onnosel, die osse aerbeit om die nootdorste 29 smenschen ende sijns selfs ende omme die nootdorste van vele andere 30 beesten. Die osse en heeft ander ambacht dan dlant te winnene omme 31 die vrucht van eerterike te hebbene dier men niet ontberen en mochte.

32371 Die coninc vraecht: Welc sijn die vermalendijtste beesten 33 die sijn?

34Sidrac antwort: God mits sire genaden en vermalendide noit dinc 35 dan den duvel allene, daer om datti hem woude gelijc sijn; ende 36 ander creatueren en vermalendide [hy] niet. Want die beesten die 37 ghevenijnt⁵⁾ sijn ende anxtelijc sijn mits hare venine en sijn niet 38 vermalendijt, want sy houden wel ende doen die dingen daerse

5) hs. vermalendijt.

[p. 205]

1 God toe geoirdineert heeft ende sy loven ende dancken haren 2 sceppere.

3372 Die coninc vraecht: Welc sijn die verstandichste beesten 4 die sijn?

5Sidrac antwort: Die verstandichste beesten die sijn dat sijn de 6 simme¹⁾ ende die hont ende die bere, dat hebben sy vander na-7tueren die hem God ghegeven heeft. Doe Noe in darke was inden 8 tijt der diluvien soe waren dese iij beesten altoes naest hem voer 9 dandere beesten; ende doe sy gingen uter arken waren sy die lesten 10 die van hem scieden, want mits hare verstannesse hadden sy anxt 11 dat de diluvie weder keren soude.

1) hs. suine, vgl. K en H.

12373 Die coninc vraecht: Die vogele vander iacht waer omme 13 ⁺ en drincken / sy niet?

14Sidrac antwort den coninc: Sy en drincken niet daer omme dat sy 15 vliegen hoge meer dan andere vogele ende hebben altoes die locht 16 ende tcoude ende hebben die natuere dat sy niet veel²⁾ drincken en 17 mogen; ende alsi selc stont drincken dats iegen dat sy vermuten³⁾ 18 selen.

+ 105v

2) hs. wel (vgl. Haag: souvent).

3) hs. vernutten (ook in de druk).

19374 Die coninc vraecht: Die geboerte des Goids soens wanneer 20 sal sy sijn?aant.

21Sidrac antwort: Die geboerte des Goids soens sal ghescien by vele 22 wonderen. Ene groote sterre sal baren des daechs, een groot rinc sal 23 gaen omme die sonne root alse purpere. Ene fonteine van olien sal 24 springen uter eerden; het sal pays sijn in al die werelt. Ene stomme 25 beeste sal spreken. Die beeste, vogele ende vissche selen verbliden; 26 die duvele selen verdroeven. Ende ten viij dagen van sire gheboerten 27 soe sal hy besneden sijn omme te vervulne die wet ende te toenene 28 datti es gewarich God ende mensche.

29375 Die coninc vraecht: Dese sterre ende die tekenen wat be-30dieden sy?aant.

31Sidrac antwort den coninc: Die sterre bediet die goede mensche 32 ende daer omme sal sy sijn sonderlinge claer omme dat die here 33 van allen dingen wilt sijn geboren. Die rinc om die sonne bedijt⁴⁾ 34 sine soete godheit, die verlichten sal sine heyleghe wet; want sine 35 wet sal alsoe puer ende alsoe claer ende also suver sijn alse die sonne. 36 Die verwe vanden roden purpere bediet die passie ons heren. Die 37 fonteine vander olien bediet sine ontfermherticheit die hy ontfaen 38 sal inde maget. Die peys bediet die ghewarege vrede die geboren sal

4) d.i. bediet.

[p. 206]

1 sijn in eerterike, dat es hy selve. Die beeste die spreken sal bediet dat 2 ongelovege volc dat hem keren sal ten Goids sone. Die duvele selen 3 serich sijn dair omme datti dieghene es die de helle breken sal ende 4 sine vriende nemen daer ute ende hem selven hair pine dobbeleren 5 sal. Die beeste, vogele ende vissche selen bliscap hebben daer omme 6 dat sy gevoelen selen, dat haer sceppere menscheit ane genomen 7 heeft ane die benedide maget.

8376 Die coninc vraecht: Alse die Goids sone geboren sal werden, 9 sal hy iet meer weten dan een [ander] kint?aant.

10Sidrac antwort den coninc: Alse die Goids sone geboren sal werden, 11 op die ure sal hy weten alle dinc alse God, want in hem sal sijn die 12 trisoer van alre sciencien die ie waren ende sijn selen ende na sine 13 ⁺ mogentheit sal hy mogen doen alle dinc. Maer / hy sal 14 willen houden de natuere des menschen allene sonder sonde.

+ 106r

15377 Die coninc vraecht: Waer sal die Goids sone wandelen alse 16 hy es een kint?

17Sidrac antwort den coninc: Alse die Goids sone es een kint soe sal hy 18 trecken met sire moeder int lant van Egipten ende hy sal willen 19 toenen dat Moyses was een ghewarich prophete. Want alsoe Moyses 20 telivereren sal te sinen tiden tfolc van Israel vanden coninc Pharo 21 ende leiden sal int lant van promissione, also sal de Goids sone die 22 goede telivereren uter demsterheit der hellen ende setten int ewelike 23 rike. Ende na sinen vij jaren salne die heyleghe gheest leiden int he-24melsche leven. Ende om ons exempel te ghevene soe sal hy willen 25 gheboren sijn; ende hy sal willen sijn gedoept int water omme exem-26pel te gevene den volke dattet hem mede sal doen doepen int water 27 dat hy geheilicht heeft met siere doepen. Dat water es contrarie den 28 viere, het dwaet ende suvert onsuver dinghe ende het bluscht den 29 dorst ende het gheeft den mensche scoenheit. Aldus gelijc soe dwaet 30 [dat water] des heylichs geests die sonden af int doepsel, want sy 31 selen gedoept sijn inde wet des Goids soens, ende sal hem weder 32 ghegeven werden dat beelde Goids dat sy verloren hadden mits die 33 sonden van Adame onsen iersten vader.

34378 Die coninc vraecht: Sal de Gods sone sijn een scoen kint?aant.

35Sidrac antwort: Hy sal sijn een scoen kint alse hy spreken sal met 36 sinen jongeren op den berch van Tabor ende sijn aensichte blicken 37 sal alse die sonne ende sine cledere wit selen sijn alse die snee. Maer 38 na sine vorme sal hy sijn [ghedaen] alse een hoge persoen.

39379 Die coninc vraecht: Waer omme sal toch God laten ster-40ven synen zone¹⁾ [ende by wat redenen sal hy sterven]²⁾?aant.

1) het cursieve door P. Oris geschreven.

2) Vgl. Vragenlijst.

[p. 207]

1Sidrac antwort: Om onderhoricheit, want hy sal onderhorich sijn 2 toter doot ende hy sal gherechtich mensche sijn in al sijn leven ende 3 in sijn predeken. Van dier onderhoricheit soe sal comen die men-4schelijcheit toter godheit. Wie es hy die sinen sone soude leveren 5 [toter doot] om te verlossene sinen knecht? Alse onse here sien sal 6 dat sijn sone sal doen soe scoen een werc, datti sal willen sterven 7 ende vechten iegen den duvel om te verlossene den keytijf Adame, 8 soe sal hijs hem gestaden te stervene ende in deser manieren sal hy 9 willen toenen sine minne in die werelt, want hy sal geven sinen 10 sone omme te copene sinen knecht. Die vader sal geven sinen sone 11 ende hem selven ende dat al van minnen; ende hy sal sterven na die 12 ⁺ menscheit ane een hout / omme te verlossene dien die over-13mits thout verdoemt was ende met siere doot sal hy af dwaen die 14 sonden der menschen. Want sine minne es mere dan al die sonden 15 vander werelt ende alsoe ghelijc alse sijn leven sijn sal heileger dan 16 al die werelt, alsoe sal sine doot sijn meere dan al de doode der 17 menschen.

+ 106v

18380 Die coninc vraecht: Wie selen sy sijn die dooden selen den 19 Gods sone?aant.

20Sidrac antwort: Een volc dien hy sinden sal sine gebode die selen 21 maken enen raet onder hem omme hem te doodene. Maer ander 22 liede selene dooden ende hy sal doot sijn XL uren, dat sijn iiij 23 [werf] X¹⁾, om datti aen hem sal trecken die iiij partien vander 24 werelt, die doot selen sijn ane die X gebode vander wet. Ende hy 25 sal sijn int graf twee nachte ende enen dach. Die twee nachte bedieden 26 die ij doode der menscen, deen aen den lichame ende dander aen die 27 ziele. Die enen dach bediet sijn heylege doot, daer hy met verlossen 28 sal al die sterven in sine wet, ende sine ziele sal varen int hemelsche 29 paradijs. Ende hy sal seggen toten dief die by hem hangen sal: op 30 desen dach saltu sijn met my int paradijs. Daer na sal hy varen 31 ter hellen ter middernachte na sine opverstannesse ende sal die helle 32 beroeven van den zielen die hy setten sal int paradijs des hemels. 33 Daer na sal hy weder comen te sinen lichame int graf [ende sal op-34verstaen. Ende haddi alsoe saen opverstaen alse hy geleit was int 35 graf] soe haddemen geseget datti niet doot en ware, maer datti ver-36moit ware vander pinen die hy ghedoecht hadde. Ende alse hy opver-37staen es, soe sal hy troesten sine vrienden die serich waren van sire 38 doot. Ende hy sal op verstaen op den iersten²⁾ dach vander weken,

1) de ‘X’ is, na radering, toegevoegd door P. Oris.

2) hs. derden; Franse druk: le premier jour.

[p. 208]

1 dat es de Sondach, want hy sal willen vernieuwen¹⁾ die werelt met 2 sire opverstannessen.

1) de 2e syllabe door P. Oris geschreven, na radering.

3381 Die coninc vraecht: Wat sal ghescien na sine doot?aant.

4Sidrac antwort: Hy sal sijn XL daghe met Enocke ende met enen 5 anderen gherechten man int eertsche paradijs ende die ghene die op-6verstaen selen met hem. Ende hy sal na sine opverstannesse scoenre 7 sijn vij werven dan die sonne ende in die vorme selene sien sine 8 jongeren. Ende hy sal hem vertonen na sine opverstannesse xij 9 werven metten ioncxten dage ten oirdeele.

10382 Die coninc vraecht: Sal de Gods sone varen inden hemel 11 allene?aant.

12Sidrac antwort: Alle die ghene die opverstaen selen met hem selen 13 op varen met hem inde vorme daer sy in waren voer sine passie 14 ende selen alsoe varen tote boven den wolken; ende dan sal hy 15 ⁺ varen inden / hemel inde gedane doen hy hem toende op-16ten berch sinen jongeren. Ende omme drie saken en sal hy niet varen 17 inden hemel alsoe saen alse hy op verstaen sal sijn. Ierstwerf omme 18 datti sal willen, dat sine apostelen weten seker datti opverstaen sal 19 sijn ende dat sine sien ende eten ende drincken met hem. Anderwerf 20 om datti wil toenen die X gebode vander wet mits den iiij ewan-21gelisten diet al bescriven selen van hem. Dat derde es om [dat sijn 22 huys inden hemele sal sijn XL dagen na sijnre passien ende omme] 23 datti na de XL dagen senden sal sinen heyleghen gheest sinen 24 apostelen.

+ 107r

25383 Die coninc vraecht: Die Goids sone sal hy enich huus 26 hebben op eerterike?

27Sidrac antwort: Die Goids sone sal hebben een heylich huus op 28 eerterike, dat welke sal geheten sijn die heylege kerke ende dat sal 29 sijn sine bruut. Ende alsoe ghelijc alse thoeft des menschen es boven 30 den lichame, alsoe sal hy ende sijn huus sijn I lichame omme die 31 eersamheit sijns²⁾ lichamen.

2) hs. des.

32384 Die coninc vraecht: Die lichame des vrays propheten sal hy 33 altoes sijn in eerterike?aant.

34Sidrac antwort: Sijn³⁾ lichame sal altoes sijn op eerterike in sijn 35 heylege huus metter macht die hy sal geven sinen jongeren ende 36 sine ministren, want hy sal sijn tere tafelen by hem ende sal broot 37 nemen ende sal te hem seggen: Nemt ende eet mijn vleesch, dits mijn 38 lichame ende mijn bloet. Wet dat alle⁴⁾ diegene die nemen selen

3) hs Mijn.

4) hs. alsoe.

[p. 209]

1 ende ontfaen selen desen lichame Goids weerdelijc, sy selen alle be-2houden sijn. Want die ministre die na comen selen, selen sacreren van 3 broede metten woerden die sy seggen selen ende metten tekene des 4 crucen die sy maken selen daer op, alsoe dat dat broot vleesch 5 werden sal ende bloet. Want sonder bloet en mach geen mensche-6lijc lichame sijn. Ende alsi doot sal sijn aen dat cruce ende gesteken 7 met ere glavien in sijn rechterside, soe dat dbloet datter ute sprinct 8 geven sal sijn sien dengenen diene steken sal, also sal sijn heylege 9 lichame, diemen¹⁾ maken sal in sijn huus, geven licht ende sien den 10 menschen. Want in hem selen sijn²⁾ menschelijcheit ende godheit, 11 vleesch ende bloet; want sonder bloet en sal hy niet sijn moghen, 12 want altoes heeft die lichame die leeft bloet in hem. Die gene³⁾ die 13 macht selen hebben van makene den lichame ons heren van broede 14 selen herde weerdich sijn. Want alsoe saen alsi seggen selen die 15 heylege woerden⁴⁾ daer op ende maken die tekene des crucen, 16 alsoe saen sal daer sijn lichame ende bloet des vrays propheten vol 17 ⁺ van levene. Al waert / datter waren M broede voer hem 18 ofte meer ofte min, te hans selen sy sijn lichame des vrays propheten 19 des Goids soens. Ende die gene diene maken selen, selene selve ont-20faen ende ghevenen den volke ende sy selen alle een sijn ende deen 21 niet betre dan dandere. Ende die ghene die den lichame Gods maken 22 selen, selene op heffen hoghe ende toenen den volke in teken datti 23 es boven inden hemele ende datti daer es jegenwordich. Ende diene 24 daer siet, siet Gode, om datmen dincken sal dat de Goids sone quam 25 in eerterike ende mensche wert ende hem leverde ter doot aent cruce 26 (ende) om ons⁵⁾ te verlossene ende omme dat sine alle daghe sien 27 mogen in verlatenessen van haren sonden allen den ghenen diene 28 ontfaen gherechtelijc. Maer al dat volc en salne niet ontfaen anders 29 dan die ghene die in hem geloven selen ende sine gebode doen selen. 30 Ende die ghene die hem niet bekeren en willen ende met ganser 31 herten niet en geloven beternesse te doene en selen hem niet ontfaen. 32 Die clene kindere die Gode niet en weten om hare joncheit en 33 selene oec niet ontfaen [want God om hare suverhede es altoes in 34 hem. Die ghene die in hem niet geloven en willen selene oec niet 35 ontfaen]. Maer willen sy hem bekeren ende ghenoech [doen] 36 soe selen sine ontfaen. [Ende diene anders ontfaen dan voirseit es 37 die selene ontfaen te] hare verdoemenesse, want hy keert weder

1) hs. diene.

2) hs. my.

3) hs. die lichame.

4) hs. wonden.

+ 107v

5) hs. hem.

[p. 210]

1 in hem selven ende en blijft daer niet; ende sy werden¹⁾ ghekeert 2 int ewelike vier.

1) hs. weder.

3385 Die coninc vraecht: Sal elc goet ende quaet mogen maken 4 den lichame des vrays propheten?aant.

5Sidrac antwort: Neen sy niet anders dan die ghene dies macht heb-6ben selen in sijn heylege huus, al eest dat sijs niet weerdich en sijn. 7 Want die lichame des vrays propheten en sal niet mogen gemindert 8 sijn biden mensche, alsoe gelijc alse die sonne niet en mach besmet 9 sijn, op wat vulnessen dat sy scijnt²⁾; noch oec te scoenre sijn in 10 wat scoenre steden dat sy comt. Ende diene weerdelijc ontfaen, in 11 hem sal hy bliven; ende diene ontfaen ende des niet weerdich en sijn, 12 daer in en sal hy niet bliven, maer hy sal op varen inden hemele 13 mits den ingelen. Ende alsoe saelt sijn alse God sal geven sinen licha-14me sinen ministren, soe sal daer een sijn, diene niet ontfaen en sal 15 ende alle dandere selene ontfaen. Ende met hem sal hy bliven, 16 want sine minnen³⁾ ende in dien enen en sal hy niet bliven, want 17 hine niet minnen en sal. Ende die en sal anders niet ontfaen dan 18 ⁺ broot allene; ende met dien broede sal de viant varen in 19 sinen lic/hame. Ende aldus sal hy bliven met hem diene [weerdelijc 20 ontfaen; maer met hem diene] onweerdelijc ontfaen en sal hy niet 21 bliven ende sy selen ontfaen hare ewelike verdoemenesse.

2) hs. comt.

3) hs. minne.

+ 108r

22386 Die coninc vraecht: Die gene die macht hebben selen te 23 makene den Goids sone, selen sy van beteren werken moeten sijn 24 dan andere lieden?

25Sidrac antwort: Alle die minne no die macht van makene sinen 26 lichame noch (no) al dat voirdeel ende weerdicheit die hy hem ge-27geven heeft en mogen Gode niet ghenoech doen no behagelijc sijn, 28 dan allene met goeden werken te doene. Ende eest dat sy qualijc 29 houden haer ambacht, sy selen mere verdoemt sijn dan dandere. Hy 30 salse maken herden van sinen scapen; ende eest dat sise qualijc hoe-31den soe datse de wolf grijpt, sy selen dair vore antwerden voir Gode 32 ende selen ontfaen groot torment.

33387 Die coninc vraecht: Salmen altoes moeten maken den licha-34me des vrays propheten?

35Sidrac antwort: Men sal sinen lichame maken allene om sinen wille 36 ende om sine bruut die heilege kerke ende omme die salicheit al des 37 volcx. Ende die ghene diene maken selen omme giericheit ende omme 38 prijs ende voirdeel van eerterike ende omme dat sy geerne rijc worden 39 op eerterike, sy verraden den Goids sone; ende alle die gene diene

[p. 211]

1 ontfaen met quaden consciencien sy crucene. Ende al eest dat sine 2 maken, des en es hy te minder niet noch te beter. Ende wet dat herde 3 zere swaren die zielen der ghene diene ontfaen selen alse hem ver-4boden es vanden berechters vander heyleger kerken.

5388 Die coninc vraecht: Inden tide des Goids soens sal die 6 werelt dan zere vermenichfuldicht sijn?

7Sidrac antwort: Inden tide des Goids soens so sal de werelt sere 8 ghemenicfuldicht sijn. Ende die werelt sal altoes menichfuldegen 9 meer ende meer ende ten inde van der werelt sal sy mere¹⁾ gheme-10nichfuldicht sijn dan sy ie was.

1) hs. sere.

11389 Die coninc vraecht: Hoe groot mogen wel sijn de hemele 12 ende die helle daer al tfolc in moet dat was, dat es ende dat sijn sal?

13 Sidrac antwort: Ware al dat volc dat was ende sijn sal ende daertoe 14 C.M. werven meer al te samen in hemelrike, ende elc van hem hadde 15 ene groote woeninge omme tontfane dusent menschen ende elc van 16 desen M. hadde oven, bachuus, moelen ende boegaert, soe en souden 17 ⁺ sy niet vullen dat tiendendeel van hemelrike ende aldus 18 eest vander hellen. /

+ 108v

19390 Die coninc vraecht: Welker es meer oft die geboren werden 20 ofte die sterven?

21Sidrac antwort: Dergere die geboren werden es vele meer dan die 22 sterven, al blijft een groot deel volcx in enen strijt op ene ure, diere 23 xxiiij es onder dach ende nacht. Ende en es ghene ure van dien, op 24 elke en werden geboren M. menscen in die werelt. Ende waer der 25 doder meer dan der geboerne, die werelt en mochte niet meren mair 26 altoes minderende sijn.

27391 Die coninc vraecht: Welc es mere soe de gracie Goids oft 28 sine gramscap?

29Sidrac antwort den coninc: De gracie van Gode es also zere groot dat 30 geens menschen herte ghepensen mochte, want sy es mere dan alle 31 die dropelen vander zee ende al dat sant van eerterike ende al dat 32 haer van menschen ende van beesten die ie waren ofte sijn selen. 33 Ende dese alle waren te samen ende daer toe meer²⁾ dan men ge-34pensen mochte, nochtan es de gracie Goids vele mere den ghenen 35 diese verdienen te hebbene; want die gene die sine gracie hebben 36 moete[n], eest cort eest lanc, emmer comen [sy] te siere eweliker 37 glorien. Maer alle die dinge die vore genoemt sijn moeten inden, 38 ende [sine gracie mach nemmermeer inde] nemen. Ende elc die sine 39 gracie begeert ende sinen wille doet, hy heeft sine gracie sonder inde.

2) hs. maer.

[p. 212]

1 Maer tquaet datde mensche doet en comt niet van Gode, want in 2 Gode en es niet dan gracie ende ontfermherticheit. Maer tquaet dat 3 de mensche doet keert weder op hem diet doet.

4392 Die coninc vraecht: Die ghene die in hemelrike comen ende 5 nemmermeer hebben en selen inde, en selen sy nemmermeer ouden 6 ende en selen die quade van hare pinen nemmermeer verteert 7 werden?

8Sidrac antwort den coninc: Dieghene die sijn selen in hemelrike en 9 selen nemmermeer verlanc hebben noch ouden, mair sy selen altoes 10 sijn jonc alse kindere ende snel alse vogele die vliegen ende licht alse 11 die wint, wit alse die snee, blickende alse die sonne, vroet alse ingele, 12 gheëert alse een coninc, ghetrouwe alse die minne ende alsoe gesont 13 ende alsoe gans alse dat fier. M. jaer daer en sijn hier niet ene ure. 14 Ende die inde [helle] sijn selen hebben erscap, droefheit, jammer-15heit, anxt, scennesse, hatie, weeninghe, martelie¹⁾, siecheit, quale 16 ende torment, alsoe dat hem een dach sal duncken dusent jare. Ende 17 geerne souden sy willen sterven ende die doot sal hem vlien; ende 18 ⁺ die vor hem bade, hij dade iegen den / wille Goids. Want 19 alle die beden²⁾ die ie waren oft sijn selen en mogen hem twint 20 hulpen. Ende hem die sijn int [vagevier] hulpen die beden herde 21 zere ontladen van hare pinen; ende die in hemelrike sijn selen en 22 hebbens niet te doene. Maer hem salmen bidden dat sy bidden voir 23 den mensche onsen here. Ende alse men bidt voir hem die int vage-24vier sijn ende hulpt, soe dat sy ter glorien comen, sy bidden voert 25 voer die ghene die hem geholpen hebben; ende dit sal ierst sijn na 26 de doot des Goids soens.

1) hs. marcelie.

+ 109r

2) hs. boden (druk: luden).

27393 Die coninc vraecht: Diegene die in hemelrike sijn selen, 28 selen sy sijn naect of ghecleet?

29Sidrac antwort: Sy selen sijn bloet ende naect van allen scalcheden 30 ende van quader begeerten ende selen sijn gecleet metten³⁾ clederen 31 der gracien ende der glorien, alsoe alse Adam ende Yeve ghecleet 32 waren inden paradise eer sy daden iegen haren sceppere ende sy en 33 selen ghene scaemte hebben no scalcheit van haren leden onderlinge.

3) hs. metter.

34394 Die coninc vraecht: Welc es de weertste stat van eerterike?

35 Sidrac antwort: Die weertste ende die edelste stat van eerterike dats 36 Iherusalem, want sy staet in midden eerterike ende die daer es [es] 37 alsoe na Orienten alse Occidenten ende dwers weder omme. Ende dat 38 lant sal sijn dlant van promissioene daer doerdeel des Goids soens

[p. 213]

1 sal gedaen werden, alse hy anderwerf sal comen doemen levende 2 ende die doode alse die werelt inden sal.

3395 Die coninc vraecht: Alse die werelt inden sal ende die Goids 4 sone doemen sal levende ende die doode, welc selen dan sijn die 5 levende alst al doot sal sijn?

6Sidrac antwort: Gheestelijc ende lichamelijc sal hy doemen. Die 7 levende selen sijn die ghene, die sine vriende geweest hebben ende 8 die weerdich selen sijn des ewichs levens ende der geselscap der ingele 9 inden hemele. Ende die doode selen dieghene sijn die in haer leven 10 quaet waren, in hem niet geloven en wouden ende weerdich selen 11 sijn der pinen der hellen inde geselscap der duvele.

12396 Die coninc vraecht: Die stat des Goids soens die in midden 13 staet der werelt, wat sal haers gewerden na sine doot?

14Sidrac antwort: De stat des Goids soens sal ane vochten werden 15 ende beseten van menegerande lieden ende van menegerande tongen. 16 Ende vele coninge selense begheren te hebbene omme hare weer-17dicheit. Ende vij werven sal sy werden gewonnen ende gedestru-18weert ende vele goeder liede selen daer werden gevaen ende ghe- 19 ⁺ doot. / Dierste liede die dan regeren selen ende onder 20 hebben selen die stat na die doot des Goids soens, dat selen dieghene 21 sijn diene dooden selen; daer na selense onder hem hebben dat volc 22 des Goids soens, die ierstwerf bekeren selen te Gode; daer na die 23 Grieken selen daer regeren langen tijt ende selen sijn in haren tiden 24 die meeste heren ende die mogenste en selen by na weten alle behen-25dicheiden ende arten vander astronomien. Dese liede met haren heer-26scapien selen hem verheffen¹⁾ datse God sal neder worpen ende sal 27 doen werden gheboren enen man die hem al tlant nemen sal ende 28 iagense daer ute ende selen²⁾ verliesen hare macht ende hare 29 wijsheit.

+ 109v

1) hs. verhouden, l. verhoverden?

2) hs. selense.

30397 Die coninc vraecht: Wat manne sal hy sijn die [den] Gri-31ke[n] die soe mechtich sijn selen, dat lant nemen sal?

32Sidrac antwort: Hy sal sijn een arm man lelijc ghescepen, herde [ende 33 hoeder] van kemelen ende sal werden geboren by den duvele ende 34 en sal in sijn begin hebben maer XL mannen van machte. Ende met 35 rade des duvels sal hy bedrieghen ende verleiden vele liede die hy 36 keren sal aen³⁾ hem. Ende hy sal winnen een groot deel van eerte-37rike ende [oec] op tfolc des Gods soens ende sal setten sinen volke 38 ene wet herde quaet ende herde berume mits den vermanene des 39 duvels. Metten sweerde sal hy hem hogen ende doen ontsien ende

3) hs. van.

[p. 214]

1 metten swerde selent die sine al verliesen daer na, dat sy behouden 2 selen min dan terdendeel van sire macht, dats te wetene die Sarasine; 3 alsoe dat [sy] selen sijn onderdaen den volke des Goids soens, dats 4 te wetene den Latinen ende andere nacionen die tlant winnen selen. 5 Daer na selen comen die Tarteren die ongeloveger sijn ende selen 6 winnen Spaengien een groot deel ende andere eylande¹⁾ vander zee 7 [ende al tlant omtrint die zee]: Turkie, Ermenien, Surien ende 8 tgroote Inden ende dat clene²⁾ Babilonien; want die meeste partie 9 van desen lieden selen afgode aenbeden.

1) hs. eylayde.

2) hs. groote.

10398 Die coninc vraecht: Dat quade volc die Sarasine, selen sy 11 dat lant iet lange houden in hare heerscapien?

12Sidrac antwort den coninc: Sy selent houden enen tijt; daer na sal 13 een conincrike in Vranckerike sijn daer³⁾ goede liede selen sijn, vast 14 gelovende in Gode; ende daer sal een coninc sijn die Karle heeten 15 sal, die dat quade volc die Sarasine destruweren sal ende sal hem 16 nemen thuus⁴⁾ mits den wille Goids ende salre vele verslaen ende 17 sal bekeren vele liede ende vele lande toter wet des Goids soens. Ende 18 ⁺ dan sal dat quade volc die Sarasine comen / in dienste 19 ende onderdanich sijn den volke des Goids soens.

3) hs. die.

4) Haag: la terre.

+ 110r

20399 Die coninc vraecht: Wat sal daer na ghescien?

21Sidrac antwort den coninc: Na die doot des [coninx] Karels selen 22 comen die van over zee van Nort ende selen vele lants⁵⁾ winnen op 23 die vule Sarasine ende selen winnen Bareta ende Anthiochen ende 24 die stat des Goids soens Iherusalem. Ende vele salre wederkeren 25 danen sy quamen ende dandere selen dair bliven ende dlant houden 26 enen langen tijt. Ende daer na sal comen een coninc van orienten 27 die heten sal Saladijn ende sal tslants vele winnen op tfolc des Gods 28 soens, dats te wetene die Latine, ende die werde stat van Iherusalem. 29 Ende enen tijt daer na soe sal een vule volc comen van tusschen ij 30 geberchten dats te wetene Tarterien ende selen winnen al orienten. 31 Na desen tijt sal een coninc comen van desen onwerden volke van 32 Babylonien die vele ongelijcx doen sal den volke Goids; ende sal 33 op hem winnen dlant ende sal struweren Rabatta⁶⁾ ende Anthio-34chen ende salt bringen in grooter destruxien⁷⁾.

5) hs. volcx.

6) aldus veranderd door P. Oris; er stond waarschijnlijk rebecca.

7) hs. destuxien.

35400 Die coninc vraecht: Wat sal daer na ghescien?aant.

36Sidrac antwort: Hier na over ene tijt selen die van Noert west 37 passen⁸⁾ die zee met grooter macht om te winnene die stat van

8) door P. Oris veranderd in passeren.

[p. 215]

1 Iherusalem, maer sy selen hem anders keren ende en selen gheen oir-2boer doen ende selen weder achter weert keren. Ende desen lieden 3 en sal anders geen heerscapie blivende sijn in dat lant dan allene 4 Trabaf, dats (allene) Babilonien. Ende over enen tijt hier na soe 5 selen die van Noert west weder comen ende passen die zee ende selen 6 winnen al dlant met fortsen; ende alle die fortrasen selen sy houden 7 enen langen tijt. Ende een van hem sal bliven houdende dlant iegen 8 die ghene die comen selen uten geberchte; want tusschen hem ende 9 die uten gheberchte en sal maer sijn ene ryviere diemen noemt Coude 10 Water, die comt ute orienten. Dese man sal eysschen ene edele vrou-11we van Babilonien te wive ende die gene die here dair sal sijn van-12den lande en¹⁾ sal hem die vrouwe niet willen geven tenen wive. 13 Die gene sal des grooten niet²⁾ hebben int herte ende sal poegen om 14 dlant te verradene, ende sal ontbieden de gene van tusschen ij ber-15gen ende salse over laten liden die ryviere ende sal in hare hulpe 16 sijn ende selen al dlant winnen van Babilonien ende selen daer ute 17 jagen die ghene die vaste gheloven in Gode. Ende die ghene van bin-18nen der stat van Babilonien selen ute comen ieghen die vanden ghe- 19 ⁺ berchte ende metter / macht van Gode soe selen sise [scof-20fieren ende] iagen over die ryviere ende selene vaen diese verriet. 21 Ende daer na over enen tijt selen dese vanden gheberchte concor-22deren iegen tfolc des Goids soens, dats te wetene die Grieken, om te 23 winnene die stad van Trabaf dats Babilonie; ende selen comen 24 met grooter fortsen ende selen winnen al tlant, alsoe dat hem nem-25meer bliven en sal van al den lande dan ene stat op die zee (van) 26 Alexandrie ende noch ene fortreche int lant van Trabaf, dats Babi-27lonie, vanden hospitale, ende selen vele dooden vanden volke des 28 Goids soens Latine ende selen al tlant winnen ende houden enen 29 langen tijt ende selen rijcheden winnen op de stat Iherusalem. Ende 30 daer na enen tijt selen die van Noerden met grooten moede ende 31 fortsen versamenen een groot here³⁾, want sy selen versoent sijn 32 onder hem. Ende dit groote volc sal versamenen in ij partien ende 33 selen hem sceden; deene partie sal trecken ten Grixen die dan hulpen 34 [selen den Tarteren ende winnen selen een groot deel van] den lande 35 van Romenien; dander partie sal willen hebben tfolc van Alexan-36drien dat houden sal op die zee⁴⁾. Ende sy selen vergaderen [ieghen] 37 hare viande ende sy selense scoffieren lelijc ende selen af winnen tlant

1) hs. ende.

2) waarschijnlijk te lezen met K B: nijt (Haag: despit).

+ 110v

3) hs. here groot.

4) Haag Lautre partie venra a leurs gens qui tenront la terre dalixandre sur la mer.

[p. 216]

1 ende selen [se] na volgen XL dage dats te [wetene tote] Baldach ende 2 daer selen [sy] bliven twee jare. Ende alle daghe¹⁾ sal hulpe comen 3 haren viande; ende op enen Disendach selen sy vergaderen dene 4 iegen dandere. Den iersten strijt selen verwinnen dat volc des Gods 5 soens Latine ende over enen halven dach daer na selen hare viande 6 verwinnen met machte over hem ende selense scoffieren lelijc, ende 7 selense iagen in hare lande ende selenre vele dooden. Ende vele 8 selenre verdrincken in die ryviere die heet Cout Water ten overlidene. 9 Ende sy selen trecken te haren lande int Oesten danen sy quamen. 10 Dan selen dese trecken over die voerseide ryviere ende selen ander-11werf winnen al tlant des Goids soens Iherusalem ende Babilonien, 12 alsoe dat hem niet bliven en sal dan Alexandrie op die zee ende die 13 fortse tusschen die twee gheberchte. [Dese iammerlike mare sal comen 14 int lant van Noert dats te wetene in Occidenten.] Ende daer na ten 15 rechten iij jaren ende V maenden soe selen sy weder comen ende 16 passen de zee met grooter macht; ende met sal overpassen die vader 17 vanden huuse des Goids soens dats te wetene die paus, ende vele 18 coninge ende lants heren ende die coninc²⁾ vander wet dats die 19 keyser. Ende sy selen winnen al dlant ende selen hare viande worpen 20 ute haren lande ende selenre vele verslaen ende selense iagen tote 21 Baldach daer sy vore waren ghescoffiert; ende dair selen sy bliven 22 ⁺ ende sterken ende toe nemen alle daghe. Ende die / ander 23 partie na drie maenden ende enen dach op enen Sondach selen ver-24gaderen iegen dese.

25Ende die vader vanden huse des Goids soens sal gaen tote sinen 26 volke ende sal hem gebieden te slane inden name Goids onder sine 27 viande; [dan selen sy slaen ten vianden] ende selense scoffieren. 28 Ende dat sal die felste wijch sijn van eerterike soe vele sire slaen selen 29 ende selense iagen xxxvij dachvaerde verre, tote dat sy comen selen 30 ten droegen boeme. Ende daer selen sy bliven V maenden ende hem 31 sal ghene vitalie ghebreken.

⁺32K: [Ende onder hem sullen si hebben alle die landen ende 33 tmeeste deel van den volke sal bekeren ten ghelove Gods ende die 34 niet bekeren ne willen sullen si alle thooft of slaen met enen zwaerde. 35 Ende waert dattie crude entie stene entie bomen spreken mochte[n] 36 si souden segghen: hi es onghelovich³⁾ die an den Gods sone niet

1) hs. jare.

2) hs. heren.

+ 111r

+ Het nu volgende gedeelte ontbreekt in O en wordt deels uit K, deels uit B geciteerd.

3) Haag: ilz crieroient: occiez ces mescreans qui...

[p. 217]

1 ghelooft. Ende over V maenden daer naer sullen hare vianden 2 weder versaemen ende comen tieghen hem ende anderwarf sullen 3 si scandelike werden ghescoffiert. Daer sullenre so vele doot bliven 4 datter van XX¹⁾ cume een ontgaen sal ende sullense van daer iaghen 5 voort toten droghen bome²⁾.

⁺6 Deen parthie van dien selen nemen eenen anderen wech ende 7 trecken te hairen lande weert, dats in Gryecken, want die meeste 8 parthie sal van dair sijn. Ende dander parthie sal trecken te Tarta-9ryen³⁾ weert want sij van dair sijn. Ende als dit volc des Godssoens 10 van Occidenten sijn sal ten drooghen boome soe sullen sij dair bliven 11 omtrent twee maende ende alle daghe sal hen vytaelge ende pro-12vance na volghen van allen ziden ende alle tvolc ghemeyne dat sal 13 aen hen trecken om dwonder dat sij zien selen aen hen. Ende selen 14 zegghen in hairer spraken: op desen dach dede opverstannesse⁴⁾ 15 [die Gods sone. Ende sij sullen nemen⁵⁾ den paeschdach dat hy 16 opverstont vander doot ten levene]. De vader van den huyse des 17 Godssoens sal messe zinghen onder den drooghen booem ende in 18 dier ure dat hy sacrificie doen sal soe sal die booem vergroyen ende 19 worpen uut loovere ende bloemen. Dan soe sal alle dat volc weten 20 dat die gratie des Godssoens sal neder comen sijn op hen ende dat 21 sal beteekenesse sijn dat sij ghewroken selen hebben die groote scande 22 ende moorde die de ghene ghedaen hebben Gode.

23Ende dan soe selen sij hen zetten voirt te treckene na hare vyande 24 XXV dachvaerde. Dan soe selen sij weder achterweert keeren ende 25 dair soe selen twee drooghe boome sijn ende sij selen trecken toet 26 den verresten de welke soe groot sal sijn datten VII manne niet 27 en souden connen omvessemen ende hy sal bynnen hol sijn⁶⁾. Dat es 28 by der grooter woesthinen dair die dach maer en merret eene ure des 29 daeghs aen dat inde dair de zonne opgaet. Dan selen sij bezetten die 30 lande om die te verhoedene ende selen weder keeren achterweert toet 31 Jherusalem ende in Babylonien. Dair na selen comen die van Indien 32 ende selen winnen een deel des lants dat eenderande volc sijn sal dat 33 in Gode gheloovet, Nubiene⁷⁾, ende die selen ontbieden soucoirs

1) hs. X. Echter in B twintighen, in de druk: XX; zo ook in Lsp.

2) Het nu volgende ontbreekt ook in K.

+ B:

3) Lsp. IV, 2, 94: Torkie, var. Tuerkenye.

4) Wat hier tussen [ ] is gezet, ontbreekt ook in B en is aangevuld naar de druk. Zie ook Lsp. IV, 3, vs. 13 v.

5) te lezen: menen?

6) Het volgende ontbreekt ook in K.

7) hs. nuwelinghe. Druk: ende heeten Nubiene. Vgl. Lsp. IV, 3, 62: in der Nubiene lant. Onder de afschrijvers der Franse hss. waren er verscheidene die meenden te weten, op welke volken en personen Sidrac zinspeelde; zij schreven (de een op meer, de ander op minder plaatsen) dan de namen met rode inkt vaak zonder enig syntactisch verband tussen de tekst. Als een dergelijke interpolatie is hier het woord Nubiene te beschouwen.

[p. 218]

1 ende hulpe aenden soudaen van Babylonien. Ende hy sal hen hulpe 2 zenden om dat sij ghelooven in den Godssone ende sij selen scouf-3fieren die van Indien, vele dooden ende vele vaen ende vele salre be-4keeren ten gheloove des Godssoens. Ende sij selen dair na bliven 5 onderdaen den soudaen van Babylonien om dat soucoirs dat hy 6 hen dede.]

⁺7 Daer na op enen tijt selen desen vanden gheberchten comen 8 ende selen accorderen met desen lieden van Noert west ende selen 9 goede ghevriende te samen sijn. Dan selen alle die heren van eerte-10rike sijn in goeden payse ende selen alle onderdaen sijn dien van 11 Noert west dats den Latinen. Dat sal dueren enen langen tijt; daer 12 na sal comen een groot volc ombekint ende ongelovich ende aen 13 afgode hem houdende, ende selen herde vele quaets doen den volke 14 des Goids soens ende selen winnen al dlant vander voirseider ry-15vieren diemen noemt Coude Water. Daer op selen versamenen drie 16 huse des Goids soens ende selen comen iegen dat volc ende selense 17 alle te nieute maken. Ende dat selve dat te live bliven sal dat sal be-18keren toten gelove des Goids soens ende selen deilen dat selve lant 19 vander ryvieren ende selen achter trecken ter stat des Goids soens 20 Iherusalem. Ende dan sal daer sijn onder alle die liede ende die 21 heren goede vrientscap ende goet acoert. Ende omme die goede 22 vrientscap ende trouwe die onder hem sijn sal soe sal elc [de heer-23scapie willen geven] deene den anderen ende niemen van hem en 24 salse willen ontfaen. Dan selen sy hier toe setten enen dach dair sy 25 alle vergaderen selen omme te makene enen here. Dan sal daer ene 26 stemme comen die seggen sal, wien ment geven sal ende datmen dien 27 setten sal inden setel ende dat menne sacrere. Ende die sal Latijn sijn 28 van Noert westen, aldus sal dierste heerscapie te hem comen van 29 dien lande; ende dandere selen alle blide sijn. Ende dit sal wel recht 30 sijn dat dese liede daer regeren selen boven alle dandere liede, want 31 sy selent ghearbeit hebben ende selen heren sijn van grooter macht; 32 ende om hare oetmoedicheit ende hare ghetrouwicheit soe selen sy 33 willen geven elc den anderen die heerscapie. Ende alsoe vele salre 34 onse here toe doen dat sy weerdeger selen sijn dan dandere ende salse 35 bringen ende starken ter heerscapien. Desen tijt geloven wy dat sal 36 sijn na der¹⁾ geboerte des valsch propheten Antkerst sone des du- 37 ⁺ vels. / Na desen tijt selen vele steden versincken ende vele berge 38 selen slechten ende vele lande selen verbranden ende versincken. Ende 39 dit selen die lictekene sijn vander comst des valschen propheten.

+ O:

1) hs. sine.

+ 111v

[p. 219]

1401 Die coninc vraecht: Wanen sal hy comen die valsche 2 prophete?aant.

3Sidrac antwort: De valsche prophete sal werden geboren inde stat 4 van Babilonien van enen quaden wive, die in hare moeder lichame 5 sal sijn vol vanden geeste des duvels. Ende hy sal sijn coninc(x) der 6 coninghe ende al tfolc ende al die werelt sal hy onderdoen met viere 7 dinghen. Hy sal ane hem trecken die edele liede ende die rike met 8 [ghiften ende met] gelovene; in dander maniere sal hy tmate volc¹⁾ 9 aen hem trecken met anxte ende met vreesen die hy hem doen sal 10 ende om die sterke vonnesse die hy op hem wisen sal. De derde 11 maniere es, hy sal sijn soe goeden clerc datti al die vroede²⁾ clercke 12 verwinnen sal met sire sciencien, want hy sal vol sijn van grooter wijs-13heit ende sal herde wiselijc spreken ende sal weten alle clergie ende 14 scriftuere; ende hy sal sijn van grooter machte ende crachte; ten 15 vierden sal hy bedriegen lieden van penitencien, dats te wetene min-16derbrueders, moneke ende andere goede liede die de werelt vertegen 17 hebben. Dat sal sijn met clergien, met miraculen ende met tekenen, 18 want hy sal doen comen een vier oft quame uten hemele, dat ver-19branden sal alle sine viande³⁾ vore hem. Ende hy sal op doen 20 staen die doode, die oirconde dragen selen van dien datti seit. Ende 21 en verstaet niet datti die doode sal op mogen doen staen, maer die 22 duvele selen comen inden lichame der gere somme die verdoemt⁴⁾ 23 sijn; ende sy selen die lichame draghen ende spreken [doen] alse oft 24 sy ghesont waren ende hy salse doen aerbeiden ende lant winnen 25 oft God selve dade. Ende hy sal stichten ende maken die stat des 26 Goids soens Iherusalem ende tfolc vander ierster wet salne ontfaen 27 met grooter eren, want [sy selen comen] van allen partien van eerte-28rike. Maer sy selen weder keren ter wet ende ten gelove des Goids 29 soens metten predeken van ij menschen Enocx ende Helyas, die al 30 die waerheit⁵⁾ seggen selen ende predeken ende namaels sal hy [se] 31 doen maertelien ende sterven bitter doot. Ende dese twee goede 32 menschen salmen sien op varen inden hemele metten ingelen. Ende 33 dese valsche prophete salse dooden ende hy sal regneren iij jare ende 34 een half. Daer na sal hy hem pinen te verwinnene die goede ghe-35rechte liede ende dan sal menne doot vinden [vander gaedoot], want 36 ⁺ God / salne dooden metten⁶⁾ geeste sijns monts; dats te 37 verstane dat hy gedoot sal werden mits den gebode Goids. Die dage

1) hs. (sal hy) tfolc.

2) hs. goede.

3) te lezen: wedersaken? Zie de varr.

4) hs. verdient.

5) hs. werelt.

+ 112r

6) hs. met sinen.

[p. 220]

1 selen dan ghecort sijn omme die werke¹⁾, want die daghe selen over-2liden gelijc dat wy doen, want hy [en] sal [niet] langer regneren 3 dan iij jare ende I half. Die lichame der menschen selen dan mindere 4 sijn dan wy also wy mindere sijn dan onse vorderen²⁾.

1) te lezen: omme die vercorenen? Vgl. Haag: pour les esleuz.

2) door P. Oris veranderd in vorvaderen.

5402 Die coninc vraecht: Wat sal dan ghescien?aant.

6Sidrac antwort: Veertich daghe daer na selen sy bliven omme dat sy 7 ghenoech mogen doen ende beteren van dien dat sy verleit waren 8 met siere subtijlheit. Ende ten oirdele selen twee opverstannesse sijn, 9 dene na die zielen ende dander na den lichame.

10403 Die coninc vraecht: Op wat uren sal doerdeel sijn?aant.

11Sidrac antwort: Te middernachte op die ure datti³⁾ beroven sal 12 die helle, op de selve ure sal hy te livereren sine vriende⁴⁾ van 13 deser werelt. Ende op alsulken dach alse hy opverstaen sal vander 14 doot soe sal dordeel sijn.

3) lees: dattie Goids sone. Vgl. Haag: que le fils de dieu.

4) hs. viande.

15404 Die coninc vraecht: Hoe sal de Goids sone comen ten oir-16deele?aant.

17Sidrac antwort: Hy sal comen alse een mogende coninc die varen 18 wilt in ene stat ende men sine crone ende ander dingen voer hem 19 voert waer by men hem kint datti coninc es, die alle sine viande 20 verwonnen heeft. Alsoe sal comen die Goids sone ten oirdele inder 21 manieren datti opvaren sal te hemele, dat de coere vanden ingelen 22 selen comen vore hem ende dragen sijn cruce; ende dandere selen 23 trompen ende wecken met hare stemmen die ghene die sijn selen inden 24 grave omme dat sy op selen staen ende comen iegen den Goids sone. 25 Ende alle die elementen selen vore hem sijn (die) droeflijc⁵⁾ ende dat 26 vier sal vore hem gaen; ende daer selen sijn tempeeste ende gheruchte, 27 want alle die elementen selen hem ondervechten voer⁶⁾ Gode iegen 28 die quade felle⁷⁾.

5) Haag: les elements seront devant lui troublez Elucidarium: omnia elementa turbabuntur.

6) hs. van.

7) hier achter voegt P. Oris: mensche.

29405 Die coninc vraecht: Waer sal doerdeel gedaen werden?aant.

30Sidrac antwort: Inden dal van Josephat in die werelt ende die felle 31 selen werden geset ter slincker hant Goids ende die goede ende die 32 gerechte ter rechter hant [alse sine scape. Die rechte hant] dats sine 33 glorie; sine slincke hant dats sine gramscap. Die gherechte selen gaen 34 inden hemele ende die felle in die helle.

35406 Die coninc vraecht: In wat manieren van vormen sal hem 36 dan die Goids sone toenen⁸⁾?aant.

8) door P. Oris veranderd in toonen.

[p. 221]

1⁺ Sidrac antwort: Den goeden sal¹⁾ hy hem toenen / in 2 sulcke¹⁾ vorme datti sijn aensichte verwandelen sal voer sine mi-3nistre inden berch van Thabor; ende den quaden inder vormen datti 4 hangen sal aen dat cruce.

+ 112v

1) het cursieve is van de hand van P. Oris, het oorspronkelijke is weggekrast.

1) het cursieve is van de hand van P. Oris, het oorspronkelijke is weggekrast.

5407 Die coninc vraecht: Sal daer dat¹⁾ cruce sijn ten oirdele?aant.

6Sidrac antwort: Neent niet, maer ene grote claerheit gedaen alse 7 een cruce, die scoenre ende claerder sal sijn dan die sonne. Ende daer 8 sal hy selve doerdeel doen. Ende alse hy dan verwonnen heeft sine 9 viande ende alse hy sine bruut ontfaen heeft, soe sal hy sijn in sire 10 maiesteit, dats te verstane (in) dat de menschelijcheit sal rusten inde 11 godheit.

1) het cursieve is van de hand van P. Oris, het oorspronkelijke is weggekrast.

12408 Die coninc vraecht: Hoe sal dordeel gedaen werden²⁾?aant.

13Sidrac antwort: De goede die geboren selen werden ende die prophe-14teren selen die comst des vrays propheten des Goids soens; ende die 15 ghene die na hem maertielie dogen selen om hem; ende dair [na] 16 sine ministre ende confessore van sinen huyse; ende die ghene die 17 houden selen hare reinicheit omme die minne van hem ende absti-18nencie doen selen alse moneke ende gheestelike liede; dese liede selen 19 alle toenen dat sy sijn vander leringen ende exemple des Goids soens. 20 Daer omme selen sy weert sijn te hebbene dat rike des hemelrijcx 21 (maer die ondeuchdelijcke sullen hebben die helle)³⁾.

2) het antwoord dat bij deze vraag behoort staat in O 410; in O 408 staat het antwoord dat bij vraag 410 behoort (Zie ook de Aantekening; de vragen en antwoorden van de capita 408-410 zijn zonderling vermengd, hetgeen blijkens dezelfde fout in andere hss. van Nederlandse oorsprong, waarschijnlijk te wijten is aan het Franse voorbeeld; men vergelijke de Elucidarium-tekst in de Aantekeningen).

3) het cursieve is toevoeging van P. Oris.

22409 Die coninc vraecht: Wat sal (noch)⁴⁾ daer na ghescien⁵⁾?aant.

23Sidrac antwort: Die ghene die ghetrouwelijc bliven selen al haer 24 leven met haren wiven, ende die ghene die beteren selen met aelmoe-25senen hare sonden ende met penitencien, tote hem sal de Goidssone 26 seggen: Comt ghi ghebenedide mijns vaders, ontfaet⁶⁾ dat rike mijns 27 vaders dat u ghereet es vanden beghinne der werelt. Doen ic honger 28 hadde doen gaefdi tetene my, doen ic dorst hadde ghi gaeft my te drin-29ckene. Ic was naect, ghi cleedde my; ic was inden kerker, ghi visen-30teerde my, [ic was siec, ghi troeste my]. Alse die Goids sone daer sal 31 sijn alse mensche ende alle dandere lichamelijc ende dese redene sal

4) het cursieve is van de hand van P. Oris.

5) Haag: Lesquels seront ceulx qui ainsi seront jugies.

6) hs. ontfaen.

[p. 222]

1 sijn gesproken [dats] daer omme dat elc wel weten sal om wat 2 redenen elc sal sijn verloren ende behouden.

3410 Die coninc vraecht: Wat sal dair (meer)¹⁾ noch ghescien 4 ten ordele²⁾?aant.

5Sidrac antwort: Die goede ende die quade selen gheminct sijn te samen 6 ende vele salre sijn die goet selen schinen, die nochtan quaet selen 7 sijn. Ende selke selen quaet schinen die nochtan goet selen sijn. Dan 8 selen die goede ingele sceden die goede vanden quade[n] alse men 9 dat grein sceet uten cave ende selen ghesceden sijn in twee manieren. 10 Dene maniere selen sijn die volmaecte liede die doirdeel doen selen 11 ⁺ metten Goids sone. Dander maniere / selen sijn die quade 12 die verdoemt selen sijn.

1) het cursieve is van de hand van P. Oris.

2) de antwoorden van O 408 en 410 zijn verwisseld; zie de Aant. bij 408 en 410.

+ 113r

13411 Die coninc vraecht: Wie selen sy sijn die behouden ende 14 verloren sijn selen?aant.

15Sidrac antwort den coninc: Die ghene die gehouden selen hebben 16 tgebot Goids, ende die ghene die verseggen selen die comst des 17 Goidssoens, [ende sine ministren] ende die ghene die niet doen en 18 selen iegen die X gebode³⁾ [vander wet die God zenden sal enen 19 mensche, dese sullen behouden sijn. Ende die des niet ne doen ende 20 met haren quaden werken Gods vertien ende sine gheboden niet ne 21 houden, sullen sijn verdoomt ende tote dien sal die Gods sone seg-22ghen: Sceet van mi die qualijc sijn⁴⁾ ghehoort. Want die goede 23 sullense coren inder waerheit⁵⁾, die gone die niet wel doen ne willen 24 ende die niet gheloven ne willen haren woorden ende hare werken; 25 ende die sal die Gods sone vervaren met sire gramscepe. Ende een 26 vier sal comen ende verslinden ende salse alle verbernen. Ende hi 27 sal alle dinghen domen vredelike⁶⁾ ende vulmaectelike ende elken 28 recht vonnesse gheven up die quade. Ende daer bi sal hem dinken 29 dat hi erre es ende dat hi een vreselike ansichte heift omme dat die 30 verdomenesse over hem gaet] want elcken sal doemen sijns selfs 31 consciencie. Ende alle selen sy clare ende openbare sijn⁷⁾ vanden 32 cruce des Goids soens, want alsoe gelijc alse die sonne nu es ghesien 33 van allen menschen, alsoe selen werden gesien ende bekint die cons-34ciencie[n] van allen menschen.

3) de hier volgende inlassingen uit K worden bevestigd door B, druk en Haag.

4) te lezen: sijt?

5) misschien bedorven plaats; zie de varr. en de Aantekening.

6) hs. wredelike.

7) hs. sien: Haag: seront enluminez.

35412 Die coninc vraecht: Wat sal God doen na doerdeel?aant.

[p. 223]

1Sidrac antwort: Alse dat oirdeel sal sijn gedaen soe sal die duvele 2 ghestoten werden inden afgront vander hellen ende die Goids sone 3 sal gaen met siere geselscap inde stad sijns vaders, dats in die hemel-4sche stat. Ende die menscheit¹⁾ des Goids soens ende sijn heylege 5 huus selen dan regneren inde godheit. Die Goids sone sal dan geloeft 6 sijn; ende sy selen dan [alle] te samen bliscap hebben van dien dat 7 sy den Goids sone sien in sire glorien.

1) hs. mensche.

8413 Die coninc vraecht: Wat sal dan ghescien ende ghedaen 9 werden vander werelt?aant.

10Sidrac antwort: Hy sal altemale bernen, want alse ghelijc alse dwater 11 vander diluvien doode al die werelt ende boven de eerde was XV 12 cubitus, alsoe sal tfier sijn XV cubitus hogere dan die berge²⁾. 13 [Ende die wondre vanden dinghen ende die pine vander werelt 14 {ende alle coude ende hitte, wint, donre, blixeme ende alle andre 15 tribulatien vander werelt} sullen danne alle vergaen³⁾ sijn ende de 16 elementen sullen danne alle ghepurgiert sijn. Also als onse figuren 17 van onsen lechame verwandelen sullen ende vergaen ende wi ene 18 andre figure hebben sullen harde scone {ende harde edel}, also sal 19 die figure van erdrike sijn al wech, ende daer naer sal erdrike hebben 20 ene glorieuse voorme; ende God sal maken niewe hemel ende niewe 21 erde. Ende daer {naer} sullen die sonne entie mane no die sterren niet 22 up houden van gane no van lopene, als dinghen die alle verwandelt 23 sijn ende verbetert⁴⁾. Want die hemel sal ghecleet worden met glorien 24 des hemelrijx ende der zonnen. Ende die zonne zal VII warf scoonre 25 sijn dan si voren es, entie mane entie sterren sullen ghecleet sijn met 26 harde scoonre claerheit. Dat water dat dwaen sal den lechamen der 27 goeder menschen in dese warelt⁴⁾ sal clare sijn dan enich cristael]. 28 Want die ghene die voeden sal den lichame des Goids soens dat sal de 29 eerde sijn⁴⁾; ende daer omme dat sy bedaut sal sijn vanden bloede 30 der goedere diet omme die minne van Gode storten selen soe 31 sal sy verscoent⁵⁾ sijn in vele manieren van bloemen, van lelien 32 [ende] van rosen. Want die eerde, die vol es vanden dornen, van 33 distelen ende van carden, sal van Gode ghebenedijt sijn ewelijc 34 duerende ende en sal nemmermeer pine hebben no doghen.

2) de hier volgende inlassingen uit K worden bevestigd door B, druk en Haag. Wat tussen {} staat ontbreekt ook in K en wordt ingelast naar B of druk, voorzover door Haag bevestigd.

3) hs. vergadert.

4) de tekst van het Elucidarium (zie de Aant.) is hier sterk verbasterd.

4) de tekst van het Elucidarium (zie de Aant.) is hier sterk verbasterd.

4) de tekst van het Elucidarium (zie de Aant.) is hier sterk verbasterd.

5) hs. versait, Haag: embellie.

35414 Die coninc vraecht: Wat lichamen selen dan hebben die 36 goede menschen?aant.

[p. 224]

1Sidrac antwort den coninc: Sy selen hare lichamen hebben seven 2 werven scoenre dan die sonne ende lichtere ende selen sijn vanden 3 state of sy waren van XXX jaren.

4415 Die coninc vraecht: Selen sy sijn naect of ghecleet?aant.

5Sidrac antwort: Sy selen naect sijn van scalcheden, van nidicheden 6 ende van allen quaetheden ende sy selen gecleet sijn van gracien 7 ⁺ ende van / glorien; ende selen hebben vroude ende bliscap 8 ende selen vol sijn van wijsheiden ende van scoenheden. Ende van 9 haren leden en selen sy ghene scame hebben ende al haer wille dat 10 sal goet sijn ende daer omme selen sy vrielijc doen al dat sy willen. 11 Ende in allen steden daer sy sijn willen daer selen sy te hant sijn son-12der enich merren, ende en roken anders dincx dan anebeden ende 13 aenscouwen Gode ende dien loven. Ende haren loen es dat sy hebben 14 daenscouwen ons heren.

+ 113v

15416 Die coninc vraecht: Ghedincken sy der sonden die sy daden 16 doe sy waren in die werelt?aant.

17Sidrac antwort: Seker ia sy altemale ende selen des hebben grote 18 bliscap, dat sy verwonnen selen hebben die sonden van desen eerte-19rike ende overleden, alsoe alse die ridderen vertrecken haren vrien-20den hoe sy den strijt hebben verwonnen.

21417 Die coninc vraecht: Wat bliscapen selen sy hebben?aant.

22Sidrac antwort: Sy selen bliscape hebben die noit oghe en sach no 23 ore en hoerde, no herte en pensde, de God ghereet heeft allen den 24 genen die hem minnen selen, want sy selen hebben ene ewelike glorie 25 ende coever van allen goede duerende sonder inde. Hare lichamen 26 selen hebben vij sonderlinge glorien ende die ziele vij. Die lichamen 27 selen hebben scoenheit, lichtheit, cracht, vriheit, bliscap, gesonde, 28 ewelijc leven; die zielen selen hebben wijsheit, vrienscap, eendrach-29ticheit, genade, ere, sekerheit ende vroude.¹⁾

1) Hier heeft P. Oris aan toegevoegd: eewich durende (volgens de druk).

30418 Die coninc vraecht: Wat ginc ierst ute Adams monde?aant.

31Sidrac antwort: Tierst dat ghinc ute Adams monde dat was: 32 Gode danc.

33419 Die coninc vraecht: Alse die moeder des vrays propheten 34 sterven sal sal sy dan gedragen werden int paradijs met vlesche ende 35 met beenen?aant.

36Sidrac antwort: Die moeder des vrays propheten sal geset sijn by 37 haren sone ende haren stoel sal sijn boven dingele ende boven die 38 potestate ende dominacione ende boven doerdene die sijn selen int 39 paradijs. Ende haer sone salse cronen glorioselijc ende sy sal sijn

[p. 225]

1 fonteine der ontfermicheden ende bringen inden wech die gene die 2 ontweget sijn ende geraden die gene die ongetroest sijn.

3420 Die coninc vraecht: Hoe vele kindere hadde Yeve van 4 Adame?aant.

5Sidrac antwort: Ieve hadde van Adame haren man XXX kindere 6 ⁺ sonder Abelle, Sette ende Caym, ende alle sonen. /

+ 114r

7421 Die coninc vraecht: Wat menschen gheraecten ten eert-8schen paradise?aant.

9Sidrac antwort den coninc: Ieve ende Set haer sone doen sy¹⁾ daer 10 doelden om salve omme te genesene Adame van siecheden. Ende onse 11 here antwerde hem: Sy en sal u te hant niet ghegeven werden; maer 12 alse diegene comen sal, die here, die gheboren sal sijn van ere maget, 13 hy sal u gheven vander salven daer ghi met ghenesen selt uwe licha-14me ende gesont ende claer werden; dats te verstane dat doepsele.

1) door P. Oris veranderd in: hij.