Het boek van Sidrac

[Tekst: geschiedenis van Boctus en Sidrac]

Nu suldi horen die scone dingen die ghesciede[n] den coninc Bottus overmits Sidracke den wisen philosophe ende vanden miraculen die God dede omme hem. Ende hoe hy den coninc Bottus bekeerde van sire quader wet ter goedere ende vanden wonderen die Sidrac wrochte.

Inden tide des conincx Bottus die coninc was van grooten lande, dat leecht tusschen Inden ende dat groote Persen, dat men heet Battorien, gheviel dat dese coninc Bottus na de doot Noes VIII^c ende XLVII⁶⁾ jare, maken woude ene stat ten ingange van Inden om te orlogene enen coninc die sijn viant was, die hielt ene groote partie van Inden ende die hiet coninc Garaab. Alse dat dese coninc Bottus dede beginnen enen torre omme te beginnene die stat ane den inganc vanden lande⁷⁾ coninc Garaabs. Die torre was begon-

6) hs. XLVI, H XLVII

7) hs. vander stat; zo ook B H, maar Haag: de la terre.

[p. 27]

aant.nen met grooter feesten ende bliscapen, ende wrachten daer ane een groot deel vanden daghe. Des morgens alsi weder quamen vonden sijt al te broken, waer af de coninc was zere verbolgen ende ghestoert ende dede weder dit werc beginnen haestelike ende werken ⁺ toter / nacht, dattie liede moesten gaen rusten. Des mergens alsi weder quamen vonden sijt weder al te broken. Die coninc hadde des grooten rouwe ende was weder des zere ghestoert. Ende dit ghesciede daer VII werven, dat soe wat sy maecten des dages, dat des morgens al te broken was.

De coninc Bottus dede te gader comen sine liede ende vragede raets, hoe dese dingen sijn mochten ende in wat manieren hy dit werc¹⁾ toe bringen mochte alsoe dat volquame. Hier op rieden hem sine liede datti ontbode alle die divine astronomine ende philosophen die men vinden mochte ende datti raet name met hem. Dese dingen worden alsoe ghedaen dat te XV²⁾ dagen te gader quamen diere meestre diere was XX^IIII ende IX.³⁾

Die coninc Bottus ontfincse eerlijc met grooter bliscapen ende lietse rusten III dage. Ten vierden dage dedise alle comen voer hem ende vertrac hem de sake ende seide tote hem: Ghi heren ghi weet wel dat ic ben die meeste coninc van Orienten. Ende alle de coninge van den lande sijn comen te minen gebode, sonder een allene die heet coninc Garaab ende es coninc van Inden, die en wil my niet onderhorich⁴⁾ sijn; ende ic en can in sijn lant niet comen, ghi en gheeft my raet dat ic make ene stat int ingaen van sinen lande, daer icken met orloge. Ende die stat hebbic VII werven doen beginnen ende emmer tsnachs werdet weder te broken. Ende des ben ic zere tongemake, want die mare sal lopen te minen viant, ende es te hant gelopen, dat ic ghene macht en hebbe enen torre te makene an sinen lande ende daer omme hebbic u doen soeken, om dat ghi my gheraden selt. Ende eest dat ghi my gheraden moecht, ic sal u doen groot goet, want dat alle die werelt mine ware, soe en soudic niet alsoe blide sijn alsic soude, mochtic⁵⁾ my wreken over den coninc Garaab, die my hout in dit dangier.

Alse die coninc hadde gheseit sine redene, antwerden sy alle met ere stemmen: here, wy selen u sulken raet geven, dat u comen sal ter grooter eren ende bliscapen ende ghi selt u wreken over uwen viant. Maer wy willen hebben enen tijt van XL dagen om onse conste te werkene ende wy willen alle sijn in ene stede.

+ 13r

1) hs. voert, H werc

2) hs. V, B H XV, Haag XXV

3) hs. XXIIII ē IX. Zoals bekend is, is XX^IIII of IIII^XX= 80.

4) hs. onderhorch.

5) hs. mochtich.

[p. 28]

⁺ Alse die coninc dit hoerde was hy blide ende gheboet datmense / dade in ene stede die vol ware van groenheden¹⁾ ende van watre; ende dat men hem diende gelijc sinen lichame ende dat men hem brachte alles dat sy begeerden.

Dese vroede astronomine waren gheleit in ene scone stede daert die coninc bevolen hadde ende begonsten te werkene met haren consten ende ten XLsten²⁾ daghe ontboden sy den coninc dat sy sinen dienst voldaen hadden ende dat sy comen wouden voer hem. Die coninc hadde des groote bliscap ende dedese comen voir hem herde eerlijc ende vraechden³⁾ hem wat meren sy brochten. Ende sy antwerden met ere stemmen: here, sijt blide, u begeren es al voldaen ende op desen dach, alse de mane out sal sijn XV daghe, op die ure, opt tpoent dat wijt heten selen, soe seldi doen beginnen te werkene ende wy selen daer staen.

Doen die coninc dit verstoet haddijs groote bliscap ende dancte hem allen ende alst quam ten selven dage voirseit, waren sy op dwerc ende wachten hare ure ende dat poent ende hieten werken. Ende dwerc wert weder begonnen met grooter bliscapen, ende wrachten al dien dach ende alst quam ter nacht, soe hieten dastronomine, dat men licht sette op dwerc ende haer gebod was alsoe ghedaen. Alst quam smorgens soe gherede hem die coninc met vele lieden te gane besien sinen torre ende alse hy daer quam, vant hijt al te broken. Doen was hy zere erre dat des gelijcx niet en was ende droeve van herten ende ontboet sine astronomine voir hem ende seide: Dits tgoede gelof dat ghi mi daet, ende sy en wisten wat antwerden. Doen seide die coninc: By minen gode, ic sal u senden in ene stat dat u quaet sal sijn ende van daer en seldi nemmermeer comen, die stat en sy volmaect. Ende hy gheboet datmense vaste hielde ende hars seker ware ende sijn ghebot was te hant ghedaen en dit was dierste ghevanckenesse dat ie quam in die werelt.

Dese mere quam ten coninc Garaab ende de coninc Bottus no met consten no met goede en mochten maken enen torre ende was des herde blide ende sende hem ene lettere van sinen wegen sprekende aldus:

Saluut aen den coninc Bottus van onsen wegen, coninc Garaabs; wy hebben verstaen dat ghi hebt wille te makene ene stat ten ingange ⁺ van onsen lande ende hebt vele verloren van / uwen goede. Maer wy ontbieden u, wildi ons geven uwer dochter tenen wive,

+ 13v

1) hs. grootheden, vgl. Haag: plein de verdures.

2) hs. vierden, vgl. B: XL st. daghe (overeenkomstig Haag en J).

3) vraechden, zie Franck § 129, 2.

+ 14r

[p. 29]

aant.wy selen u laten maken de stat, eest dat wy willen. Ende dit ontbieden was ghedaen met enen verwite.¹⁾

Alse de coninc Bottus hoerde dese lettere, wert hijs zere ghestoert ende herde erre ende dede den ridder onthoefden, die de boetscap dede. Ende dede cryieren in al sinen lande, soe wie hem raet geven conste datti volmaecte den torre entie stat, hy soude hem geven siere dochter tenen wive ende half sinen scat. Ende oec soude hijt sweren op sinen god dat hijt houden soude sonder arghelist.

Na dien cry X daghe quam tote hem een out man ende seide hem: Here, ic ben comen tote u omme te ghevene raet te volmakene die stat die ghi begonnen hadt te makene. Ende ic en ghere niet te hebbene uwer dochter no uwen scat, maer ghi selt sweren dat ghi my goet doen selt. Alse die coninc dat hoerde, wert hy blide ende swoer hem by sinen goden datti hem goet doen soude, worde die stat volmaect. Hierop seide hem doude man: Here, ontbiet zere biddende van uwen wegen aen den coninc Tratabar, datti u lene dboec van astronomien dat Noes was, int welke es ghescreven die leringe entie wijsheit die dingel brachte van sinen Gode. Want dat boec was gelaten enen (man) van Noes sonen²⁾, want hy hadde III kindere daer af deene hiet Sem ende dander Jafet. Die derde en es niet te noemene, want die vader vermalendidene ende keerden vanden witten int swerte; ende dat boec vanden enen ten anderen quam in de macht sconincx Tratabars. Ende bidt hem datti u mede sinde Sidracke sinen astronomijn, want hy es een herde vroet man ende weet vele van astronomien. Ende dese Sidrac sal u wel raet gheven u te wrekene over uwe viande ende te volbringene dien torre entie stat.

Alse die coninc dit hoerde haddi groote bliscap ende dede ghereden een scoen prosent ende dede maken ene lettere sprekende aldus:

Wy coninc Bottus ontbieden hoechlijc saluut tote onsen here den coninc Tratabar als aen enen here ende onsen vrient ende wy ontbieden u ende bidden dat ghi doet doer ons alsoe ghi sout willen dat wy daden doer u, ende dat ghi ons leent dat boec dat was Noes ⁺ van astronomien/, want wy hebbens zere te doene; ende dat ghi ons mede sent uwen astronomijn Sidracke. Die bode nam die lettere ende ginc dat hy quam daer de coninc was ende presenteerde hem die lettere ende tpresent dat hem sende sijn here, die coninc Bottus; ende hy ontfinc se met grooter bliscapen ende met grooter eren ende dede die lettre lesen ende alse hise hadde verstaen, seide hi toten bode: Ic bens herde blide dat my de coninc Bottus

1) met smalende spot.

2) Vgl. H: eenen van Noes kinderen.

+ 14v

[p. 30]

aant.sint sine lettere ende ontbiet een boec, dat ic verloren hadde¹⁾, dat mire vorders was van Noes tiden. Dat sprect van dingen die op enen berch staen; diese hebben mochte, hy soude hebben watti woude. Ende mijn vader pijnde hem den berch op te comene, maer hine const niet over comen; maer daer omme niet²⁾, ic hope dat mijn here de coninc Bottus des wel overcomen soude, hy es van soe grooter macht. Ende hier op soe sendi hem sinen boec dien hy hadde ende Sidracke sinen goeden astronomijn ende ene lettere die sprak aldus:

Wy coninc Tratabar dancken u coninc Bottus van dier eren die ghi ane ons ghesent hebt ende wet dat wy ende onse lant ende al dat wy hebben dats tuwen gebode ende dat wy u senden onsen boec ende onsen meester Sidracke den astronomijn. Dus gingen sy henen, Sidrac ende de bode, so lange dat sy quamen voer den coninc Bottus, diese ontfinc met grooter bliscapen. Sidrac presenteerde hem die lettere ende den boec van sijns heren weghen, ende de coninc ontfincse ende deedse lesen ende was herde blide. Alse die coninc blide hadde gheweest ende Sidrac hadde ghefeesteert alsoe te hem hoerde, soe begonsti³⁾ hem te vertreckene al sijn doen alsoe alst hem comen was. Sidrac antwerde hem ende seide: Here dit lant es betovert alsoe dat men ghene stat no vesten daer in maken en mach iegen dlant, en sy dat die toverie sy ierst ontdaen. Ende ic sal hebben selken raet dat icse ontdoen sal.

Die coninc was zere verblijt ende bat hem dattire om pensen soude. Sidrac antwerde hem ende seide: Here wy vinden in desen boeke dien u sent mijn here, dien een ingel brachte van Gode den heylegen man Noe, datti wiste een geberchte staen diep in Inden dien men heet tgroote⁴⁾ gheberchte, daer de rave die Noe uter arken sinde⁵⁾ dlant bloet vant ende op die corre⁶⁾ viel. Ende dese berch es IIII ⁺ dachvaerde lanc ende drie breet ende es beseten van / enen volke ghemaect na de wise van onsen lichame, maer sy hebben hoefde na de wise van honden, ende hets by der vrouwen lande daer ghene manne in woenen en mogen. In dit gheberchte sijn XII manieren van cruden, daer af de IIII profijt doen ende de IIII scade doen ende dander IIII en doen profijt no scade; ende daer

1) de bijzin dat ic verloren hadde (ook in H) is niet duidelijk.

2) maer daer omme niet = niettemin.

3) hs. begonste.

4) te lezen tgroene? Zie de Aant.

5) hs. daer Noe de rave u.a.s. Vgl. H: daer die raven, die Noe uter arken seinde, dat lant bloet vant ende op I vullic bleef hi staen.

6) hs. torre. Voor corre = dood dier, kreng, zie Mnl. Wdb. s.v. corne.

+ 15r

[p. 31]

sijn VII manieren van watren die hem versamen in ene stede XII werven int jaer ende laven¹⁾ ende verversschen die crude. Ende wildi varen tote deser montaengien omme die crude te ghewinnene, soe suldi mogen doen met uwen vianden dat ghi wilt ende selter af uwen wille ende begeerte hebben.

Alse die coninc Sidrac hadde verstaen, soe was hy herde blide ende seide, al sout hem costen al datti hadde, hy moeste emmer hebben vanden cruden; ende ghereden hem alsoe datti op den derden dach op sat, hy ende sine liede, ende namen den wech derweert ende op den XIIIsten²⁾ dach waren sy aen den voet vanden berge. Die vanden gheberchte worden des gheware ende setten hem te bescuddene ende te stane voer haer lant ende bleven ghescoffiert, omme dat sy neder quamen vanden berge ende dandere quamen daer op ende lagen daer VIII daghe.³⁾

Bottus die coninc was ongelovich ende en gheloefde niet aen sinen sceppere, maer gelovede ende aenbede afgode. Sidrac gheloefde aen Gode ende aenbede sinen sceppere ende hielt sine gebode. Die coninc Bottus dede sijn afgode met hem voeren tallen steden daer hy voer ende die waren ghemaect van goude ende van selvere.⁴⁾ Ende onder alle dandere was een die vele meere was ende vele rikeliker ghemaect van alre costelijcheden ende was hoger gheset dan enich vanden anderen; ende van desen afgoden hadde hy tote derteghen. Ende die coninc dede vele beesten ghereden omme offerande te doene sinen afgoden. Doen dede die coninc halen Sidracke ende nammene metter hant ende leidene met grooter bliscap vanden lieden toten pauwelioene daer sine afgoden in stonden. Ende doen ontboet hy enen hamel ende hy nam alsoe saen I mes ende sloech hem thoeft af voir dien grooten afgod ende elc van hem die daeromtrint waren onthoefden⁵⁾ ene beeste ende worpen se omtrint den pauwelioene daer die afgode in stonden.

⁺ Alse Sidrac dit sach soe hads / hem groot wonder ende hadde hem herde onweert; ende die coninc seide tote hem: Sidrac, nu doet offerande minen Gode die mechtich es boven al. Sidrac antwerde hem met groter gramscapen: here, des en sal ic niet doen, maer ic sal offerande doen minen Gode, die mechtich es boven al, die sceppere es hemelrijcx ende eerterijcx ende alles datter in es, die maecte

1) hs. leven, vgl. H: laven.

2) hs. derden, B H XIIIsten.

3) In de Franse teksten is dit laatste deel wat uitgebreider.

4) De Franse tekst (Genev.) voegt hier aan toe, dat de koning de tiende dag een paviljoen liet maken, waarin hij de afgodsbeelden ieder op een voetstuk zette.

5) hs. ontboden, H onthoefden.

+ 15v

[p. 32]

Adame ende Yeven ende alle ander¹⁾ creatueren. Alse die coninc dit hoerde seggen Sidracke wert hy herde zere verbolgen ende seide: Wat segstu van minen god! Sidrac antwerde: Dijn god es quaet ende ongetrouwe ende es een duvel die dy ende dijn volc heeft ghestrict ende dit hout²⁾ om dy te bedervene. Ende eest dat ghi my wilt gheloven, soe en seldi hem nemmeer gheloven, maer ghi seltene nu doen breken, want een god die ghemaect es van menschenhanden en es niet weerdich dat menne aenbeden sal; ende wet dat ic liever hadde dat men my doedde dan ic enich van uwen goden aenbeden soude. Alse de coninc dit hoerde was hy byna uut sinen sinne comen van sinen gode dien hy zere minde ende dede met groten erscapen sinen god dien hy zere minde bringen voir hem ende seide tote Sidracke: Aldus rikeliken god ende aldus sconen salmen te rechte aenbeden. Sidrac antwerde: Al es hy rijc ende scone, nochtan en hevet hy ghene doget in hem daer omme dat men aenbeden sal. Alse die coninc dus hoerde spreken Sidracke van sinen god, wassi herde tornich ende vragede hem: Wie es dijn God? Sidrac antwerde: Mijn God es ene gheestelike substancie ende es van sulker scoenheit, dat die ingele [die] zeven³⁾ werven scoenre sijn dan die sonne begeren hem te scouwene. Alse die coninc dit verstoet was hy herde erre ende dede comen hem tween van sinen vroetsten, omme te disputeerne jeghen Sidracke ende sy begonsten te toenene haer ongelove. Sidrac spracker iegen ende verwanse altemale. Doen vragede[n] sy hem: Siedi uwen God alse wy sien den onsen? Sidrac antwerde: Ja wy wel, nu bidt uwen gode, ic sal bidden den minen. Doen daden die quade lieden bringen wieroec ende bewieroectene haren god ende seiden: Wy bidden u dat ghi [niet en] ghedoecht, dat Sidrac desen toverare verwinne onse gelove. Doen sprac die ⁺ duvel van binnen inden afgod met hoger stem/men⁴⁾: Nemt dien toverare Sidrac ende snitene in IIII stucken voer al dit here ende does u quite. Sidrac sach op te hemele weert ende sprac dese bedinge: Here God, die God sijt Adaems ende Yeven, Noes ende mijn, die makede hemele ende eerde, ic gelove in u ende in uwe mogentheit. Ic bidde u, dat ghi ghewerdicht uwe macht te comene daer men uwen heilegen name noemt. Die ongelovege liede hadden gehoert des duvels worde ende quamen om Sidracke, meer dan vijftich, omme hem te vane. Doen quam een donder vanden

1) hs. ander alle.

2) hout = doet. Vgl. Mnl. Wb. s.v. houden, kol. 637, 12^o.

3) hs. drie, B H zevenwerf, Haag VII fois.

+ 16r

4) Haag a haulte voix.

[p. 33]

hemele ende een blixeme ende sloech den afgod ontwee ende verberden al in asschen ende mede die ghene diene vaen wouden. Ende daer toe hem C ende XX die daer by waren, die alle doot bleven. Entie duvel voer henen ende groot ghecri maecte hy, soe dat sy hem allen vervaerden die daer waren. Ende lettel ghebraecs die coninc en¹⁾ was selve verberrent. Doe die coninc dit sach was hy herde gram omme sinen god ende omme sine liede die hy verloren hadde ende dede Sidracke vaen ende binden handen ende voete ende leggen in goeder hoede. Entie coninc ende sine liede bleven daer op de stede VII dage dat sy wat en wisten doen no ane gaen, alse die den sconen dach sien²⁾ ende hare ogen verloren hadden.

Die coninc bedacht hem wat hy³⁾ ende sine liede doen souden ende sach wel datti sonder Sidracx raet niet doen en mochte ende was al uten rade. Doen dedi te samen comen sine vroede liede van sinen here ende vraechdem raets watti doen mochte ende seide: Dese die ons hier geleit heeft ende met wijs rade wy hier comen⁴⁾ sin heeft zere mesdaen iegen onsen god: overmits ende omme sinen wille soe es onse god verberrent ende ghescint ende wy en weten oft dat compt by siere toverien oft by sinen God. Maer in wat manieren dat de dingen sijn, wy hebben emmer verloren onsen god ende sine rijcheit. Ende daer omme bidden wy u dat ghi siet wat wy doen mogen, dat wy comen ute desen vremden lande.

Alse die coninc dit ghesproken hadde, soe sach deen op den anderen. Doe seide een van hem: Laet ons desen goedelijc doen ende smeken, al heefti nu⁵⁾ ghestrueert onsen god, tote dat wy onsen orboer hebben ghedaen ende onse viande mits hem verwinnen⁶⁾ hebben, want sonder hem en connen wy niet ghedoen; ende dan selen wine ⁺ doen bernen ende quader doode doen sterven alse hy⁷⁾ gedaen/heeft onse gode. Dander antwerden: Laettene ons nu doen sterven quader doode ende dan selen wy keren tonsen lande. Aldus discordeerdense in haren raet. Doen sende die coninc [X]⁸⁾ vroede manne te Sidracke daer hy lach gebonden ende seiden hem, datti willecorde soe wat hem die coninc hiete, hy soude hem vergeven sinen evelen moet ende al datti mesdaen hadde. Hierop ontboet hem Sidrac weder datti vander gramscap, dat sijn god overmits sinen wegen verberrent ware, nemmermeer vergeffenesse hebben en woude,

1) hs. ē.

2) hs. siet. Vgl. Haag: qui ne voient la clarte du monde et ont perdu leurs yeulx.

3) hs. hem.

4) hs. omme.

5) hs. my.

6) sic. Ook in K komt enkele malen het participium verwinnen voor. Zie de varr. bij bl. 302¹⁴ en 303¹⁹.

+ 16v

7) hs. sy.

8) H tiene synre vroeder Kln X wyse man, Haag dix de ses sages hommes.

[p. 34]

maer woudi datti den dienst voldade dien hy begonnen hadde, datti dan geloefde in Gode die maecte hemel ende eerde ende in sine gebode ende hy wille toenen den coninc die gracie Gods van hemelrike openbaerlijc. Die boden keerden weder ten coninc ende seide[n] hem dese worde ende hy wert dies soe gram, datti Sidracke bliven dede X daghe int ghevanckenesse. Doe ontboet hem noch die coninc alsoe hy hem tierst ontboet ende Sidrac antwerde alsoe hy te voren gheantwert hadde. Die coninc sach datti niet anders gedoen en mochte ende datti ende sine liede al tinden rade waren ende sinden om Sidracke ende dedene ontbinden vanden banden daer hy in was.

Alse Sidrac voer den coninc quam sprac hy te hant: Ghi hebt my doen halen, maer by Gode van hemelrike, u orboer en wert nemmermeer gedaen by my en sy dat ghi gheloeft in Gode van hemelrike ende sine gebode ende ic wille[n] u toenen openbare. Alse die coninc dat verstoet seide hy in grooter gramscapen: Nu toenen my dan ende ic sal doen dattu my segs ende sal gheloven in dinen¹⁾ God. Doen trac Sidrac I luttel achter ende sach op te hemele weert ende dede dese bede: Here God ontfermhertich ende goedertieren, vader, sceppere hemelrijcx ende eerterijcx, die makes die ingele ende hem gaefs scoenheit ende claerheit ende wijsheit ende gheest sonder lichame, here, sy verhieven hem ende begeerden te hebbene u heerscapie ende ghi stietse neder inden afgront vander hellen ende alle die sine. Namaels, here, ontdeckedi eerterike van den watere ende oetmoedeget u ende u goedertierenheit quam neder in eerterike ende formeert alle lichamelike dingen ende andere die sijn; ende doe ⁺ makedi Adame vander eerden ende gaf hem / den gheest des levens, daer [na] makedi Yeven van sier rechter rebben. Here vader alsoe waerlijc alse ghi alle dese dingen maket, soe biddic u dat ghi my [omme] uwe grote ghenade sent u gracie, dat ic moge verwinnen den viant, dat ic moge bekeren dese ongelovege liede ten gelove uwes heylegen namen.

Alse hy hadde ghedaen sine bede soe quam een ingel vanden hemele tote hem ende seide: God heeft gehort dine bede ende du saelt verwinnen den viant ende al sine macht. Entie gracie Goids es neder comen in dy ende du sout toenen desen ongelovegen een deel vander cracht Goids. Nem een eerden vat ende settet op drie houten inden name der heyleger drievuldicheit inden name des vaders, des soens ende des heylegen gheest; ende vult dat vat met watere ende du sout sien de macht Goids in dat water; ende dat soutu togen desen

1) hs. sinen.

+ 17r

[p. 35]

aant.ongelovegen. Hierop voer dingel henen ende Sidrac trat voer den coninc ende seide: Her coninc, ic sal u toenen minen God wie hy es. Die coninc antwerde: Soe toenten my dan ic wille besien oft hy beter es dan die mine.

Sidrac ontboet te hant een eerden vat ende deet vol waters ende settet op drie houte ende sach int water inden name Goids ende der heyleger drievuldicheit ende hy sach daer de scade der heyleger drievuldicheit ende hy begonste te roepen met luder stemmen: Coninc Bottus, scouwe int water, du sout sien Gode den here van alder werelt. Entie coninc quam met grooter gramscapen ende sach int water ende sach de scade der heyleger drievuldicheit, den vader enten sone ende den heyleghen gheest inden hemel in haren stoel, den enen gelijc den anderen ende dingel[e] singe[n]de ende love[n]de den vader enten sone ende den heyleghen gheest.

Alse die coninc dit sach hadde hy groote bliscap, want hem dochte datti was inder glorien ende seide tote Sidracke: Ic ghelove in dinen God ende [in al dat sijn es ende]¹⁾ sijn sal; maer ic bidde dy dattu my segs hoe datter drie sijn. Sidrac antwerde hem: here, dat es die heylege drievuldicheit die es ende sal altoes sijn, vader ende sone ende heilich gheest, drie persone in enen God. Nu segt my, sprac die coninc, hoe versamen sy in een. Sidrac antwert: alsoe alse die sonne heeft drie dingen in een, - dats substancie, claerheit ende ⁺ hitte; die substancie die es (sy) / de sonne, dat es de vader; die clarheit dats de sone, de hitte dat es die heyleghe gheest, dit sijn drie dingen in een; - aldus soe sijn drie personen in enen God.

Alse die coninc hoerde dese redene soe haddi groote bliscap ende riep met luder stemmen ende seide: ic ghelove ende aenbede den God Sidracx, den vader enten sone enten heyleghen gheest, III persone in enen God ende ic vertie des goids mijns vaders ende miere vordere die ic plachte minnene. Doe sine lieden dit horden bolgen sy hem zere ende worden herde erre ende swoeren alle Sidracx doot ende berieden hem doe deen met den anderen ende seide[n]: Onse coninc heeft verloren²⁾ sinen sin; Sidrac de toverare heeften betovert ende heeften doen vertien den goeden god sijns vaders ende siere vorderen. Hier met quamen sy toten coninc ende toenden hem dese redene ende seide[n]: Here her coninc, ghi hebt quaet gedaen, want u liede sijn herde gram op u om dat ghi geloeft desen toverare Sidrac, die u met toverien dus betovert heeft, dat ghi loechent uwes goets gods. Die coninc antwert: Ic hebbe gelaten dat vule stinckende vulnesse

1) H ende in al dat sijns es, was ende wesen sal.

+ 17v

2) hs. verloen.

[p. 36]

ende hebbe vore genomen dat fine gout ende den soeten roke¹⁾. Sidrac heeft my getoent die waerheit ende die claerheit, die noit oghe en sach ende die mijn vader no ghi no onse vorderen noit en sagen ende alle hare gode hebben quaet geweest. Ende ic en hadde noit goeden god dan nu ende ic en wille nemmeer anderen god dan hem, die hemel ende eerde maecte ende in sinen name ende in sine gebode ende in sine gelove willic sterven ende leven.

Sine liede hoerden alle sere haren onwille²⁾ ende waren zere tongemake ende brachten voert IIII vanden vroetsten mannen vanden here³⁾ om te disputeerne jegen⁴⁾ Sidracke ende de coninc orlovet hem ende sy begonsten te disputeerne⁴⁾ van haren ongelove ende Sidrac toende hem de macht Goids ende verwanse altemale.

Alsi hem al verwonnen sagen ende wat meer seggen en wisten, soe daden sy bringen enen cop vol stercx venijns ende seiden: Oft dijn God goet es ende gherecht, soe drinc desen cop. Sidrac nam den cop in sijn hant ende seide: Ik drincke dezen cop vol van sterken venine inden name tfaders⁵⁾ ende soens ende tseilichs geest, mijns ⁺ Goids sceppers hemelrijcx / ende erterijcx. Ende doen dranc hy dien cop ende was daer na sterker ende ghesonder dan hy te voren was ende des wonderde hem allen zere. Ende die coninc hads grote bliscap ende was vele te vaster int gelove Goids van hemelrike. Daer na te hant quam een donder ende een blixeme ende cloef die IIII vroeden ende sloechse doot. Alse dit die ander sagen, begonsten sy te seggene deen toten anderen: En ware dies mans God niet goet ende getrouwe, hine mochte niet ontgaen vanden sterken venine datti gheswolgen heeft. Ende dese IIII vroeden en waren dus niet doot bleven en hadden sy gheen quaet ghesecht van sinen God, die in despite van hem Sidracke dooden woude[n].

Alse God dit wonder doer Sidrac dede, soe keerden die meesten deele vanden volke ende gheloefden aen Gode met groter bliscapen. Alse die duvel sach datti hadde gehadt dus groten anxt ende dus grooten scade, soe voer hy ende andere ghesellen in andere afgode die noch niet te broken en waren ende riepen met luder stemmen: Coninc Bottus, quade catijf, wat heeftu⁶⁾ gedaen! Du heefs gheloeft aen Sidracx seggen ende an sine toverie. Du heves ons vertegen ende wy vertegen⁷⁾ weder dine offerande ende dy en willen wy nemmermeer ontfaen ende dine beesten selen wy dooden, dine viande selen

1) Vgl. vraag 63.

2) = vonden het zeer onaangenaam dit te horen. Vgl. voor deze uitdrukking Mnl. Wbk. s.v. onwille, kolom 1589, 3.

3) leger; Fr. druk de lost (ost = armée).

4) jegen... disputeerne 2 × in 't hs.

4) jegen... disputeerne 2 × in 't hs.

5) Zie voor deze vorm Franck § 22.

+ 18r

6) zie Franck § 125, 3.

7) te lezen: vertien?

[p. 37]

wy bringen boven dy, van dinen goede ende van dinen conincrike selen wy dy achter setten ende dine kindere ende dine vriende selen wy bederven ende dy selven selen wy in grooter scanden doen sterven. Ende wilt du van allen desen ontgaen, soe wedersegge dattu gheseit heves, ende doe breken dat erden vat end worpt onder dinen voet, want het es al betovert vander toverien Sidracx. Ende doe Sidracke verbernen den toverare ende thoeft af slaen, die u gheworpen heeft vanden goeden ghelove uus vaders ende uwer vorders.

Alse die coninc ende sine liede dit hoerden, soe waren sy herde zere verveert ende beducht. Alse Sidrac dat sach, was hy herde gram ende seide: Coninc Bottus, hout vaste dijn herte ende dijn ghelove in Gode ende hoet u datti die behendicheit des duvels niet en verwinnet, want metter macht Goids van hemelrike ende van eerterike soe sal ic verwinnen den duvel ende sine macht. Doen nam hij een ⁺ bijl ende ginc daer die afgode stonden ende seide/: Ic sal u breken ende u duvele henen jagen bider macht van Gode van hemelrike. Ende sloech de afgode dat sy stucken braken. Alse dit de duvel sach soe moesti henen varen, hy entie sine, ende gaven ene stemme soe verveerlijc ende soe vreselijc, dat al tebarenteerde dat ginder was. Doen quam een groot verveerlijc luut uter erden mits der subtijlheit des duvels, alsoe dat hem dochte dat al tlant verberren soude van den grooten blixeme ende dondere ende dochtem dat al die werelt verdrincken soude ter stede.

Alse die coninc dit sach haddi grooten anxt ende sine liede. Sidrac seide hem: En versaecht u niet, want die macht Goids es mere dan de macht des duvels. Ghetroest u, wy selen saen hebben de gracie Goids ende alle de ghene die in hem gheloven.

Doen quam een ingel uten hemele met groten lichte ende seide tote Sidracke: Nem dat water in dat eerden vat ende doet dat worpen te IIII horeken vanden here inden name Goids, sceppers hemelrijcx ende eerterijcx ende kerstenheits¹⁾; ende nem twee vanden houten ende slae deen op dander inden name des almechtich Goids²⁾ entie duvele ende sine macht selen al verwonnen sijn. Doe voer dingel en wege ende Sydrac dede dat men hem hiet ende de tempeeste vergingen altemale. In der selver uren quam een ingel uten hemele met enen sweerde van viere ende sloech ghene duvele ende jaechdese hare veerde ende verberde alle de afgode. Alse dat die ghene sagen die noch niet bekeert en waren, dit groot wonder, soe bekeerden

+ 18v

1) sic!

2) nl. zo dat de ‘houten’ een kruis vormen.

[p. 38]

aant.sy hem allen ende ghelovede[n] aen den moge[n]den God, scepper hemelrijcx ende eerterijcx, ende vertegen alle hare afgode.

Die coninc Bottus hadde groote bliscap van Gode ende van sire macht ende vragede Sidracke die bediedenesse vanden drie houten ende vanden erdenen vate ende vanden watere daer inne ende van dien datti dwater gheworpen hadde omtrint there, ende datti deen hout op dander sloech. - Here, ic saels u gheerne berechten, seide Sidrac, metter gracien van Gode. Die drie houte bedieden die heileghe drievuldicheit den vader enten sone ende den heylegen gheest, drie persone in enen God. Dat vat bediet de werelt die de drievuldicheit onthout. Dat water bediet God selve die comen sal in ⁺ de maget ende sal de vorme nemen van enen mensche aen hem. / Ende dese sal sijn de behoudere vander werelt ende sal verwinnen den duvel ende verderven, alsoe alse dit water nu was spiegel vander gracien Goids die gire in saecht ende bederfenesse des duvels ende alle sire macht. Entie werde lichame die gheboren sal werden vander maget sal gehangen¹⁾ werden aen een cruce ende geleit werden in een vat van stene, alsoe alse dwater ghedaen was in een vat van eerden; ende overmits diere passien ende diere doot sal hy verlossen Adame ende Yeven ende sine vrienden vander macht des duvels; ende dwater dat ic worpe ten iiij hoeken bedieden iiij goede lieden die sijn selen ewangelisten ende selen sijn inden tide des vrays propheten des Goeds soens; sine jongeren selen hogen sinen name ende sine gebode ende selen metter scriftueren scenden den duvel ende sine macht. Die twee houte die ic te gader sloech deen op dander (selen) bedieden die goede menscen die sijn selen jongeren des Gods soens des vrays propheten, want sy selen gaen predeken den volke over al die werelt tgelove Goids ende bekeren die ghene die verloren souden bliven mits haren ongelove, die alle verloren souden bliven.

Alse die coninc dit hoerde seggen Sidracke, soe behaget hem herde wel ende hadde groote bliscap ende stercte int ghelove Goids ende aenbede sinen name ende ghelovede herde vaste ende begonste te vragene Sidracke die vragen ende die capitelen, die hier na volgen in desen boeke, ghelijc ghi sien ende lesen sult.

+ 19r

1) hs. gehouden; H J Kln gehangen.