Het boek van Sidrac

[p. 23]

[Tekst: inleiding (ontstaan en lotgevallen van het boek)]

aant.⁺ Die¹⁾ voersienicheit ons heren des vaders almechtich heeft geweest vanden beghinne der werelt. Ende sy sal sijn sonder inde van te hoedene ende van te behoudene²⁾ alle redelike creatueren den welken hy willecorde te ghevene sijn hemelrike en ware dat bleve aen hem selven. Ende woude storten sijn heilich bloet, sine gracie ende sine ontfermicheit over al de werelt, waer by dat al die liede souden weten te comene van deser werelt³⁾ ende comen mochten ter glorien die nemmermeer ghebreken en sal. Dontfermicheit Goids was datti sette die heyleghe patriarken, die waren vanden tide Adams toten tide⁴⁾ Moyses, die bewijsden den volke te levene na hare usage. Ende die ghene die leefden na hare usage, wet dat sy alsoe wel behouden sijn alse die ghene die hem te levene wijsden. Ende de ghene die overgaen selen de gebode Goids ende siere jongeren die doen waren op ten dach siere opverstannessen, selen alle woenen inder hellen emmermeer ende en selen niet comen inde gheselscap des Gods soens, omme dat sy versmaden sijn gebot. Ende wet dat dat ordeel ons heren vander diluvien, die quam op eerterike, om ander dinc en was dan omme die overtullicheit vanden sonden die doe was⁵⁾ op eerterike. Na die diluvie Noe ende sijn wijf ende sine sonen ende hare wive woenden in eerterike ende begonsten te doene ende hem te settene na den wille Goids, dat was na hare goede usage; ende God benedidese ende gaf hem die benedictie van wassene ende van menichfuldegene. Het was een van Noes sonen die hiet Jafet, die van gheslachte te gheslachten, hy ende die na hem quamen, hielden de wet Goids, alsoese hielt Noe hare vader. Ende God omme sine groote ontfermicheit woude toenen die groote minne die hy hadde toten gheslachte Jafet Noes sone ende dede gheboren werden vanden selven gheslachte enen man die hiet Sidrac, den welken hy vervulde van allen sciencie[n], van wetene alle dingen, die ghesciet waren van beginne der werelt tote sinen tide, ende [dese⁶⁾ was na Noe VIII hondert ende XLVII jaer. Ende hy wiste

+ 11r

1) De gehele proloog ontbreekt in K

2) hs. behoedene, vgl. B: behoudene Haag: de gouverner et de sauver

3) misschien corrupte tekst, vgl. Haag: sceussent la maniere de vivre en ce monde

4) hs. inde

5) H: waren

6) Ingelast naar B en H.

[p. 24]

wat ghescien soude van sinen tide] toten inde der werelt. Desen selven Sidracke gheweerdichde God te vertoenene¹⁾ mits siere gracien die vorme (ende) siere drievoldicheit, waer by datti boetscapere was daer ave toten ghenen die na hem comen souden. Dat was open - ⁺ bare, datti / vertoende die vorme der drievuldicheit enen ongeloveghen coninc die hiet coninc Bottus, omme hem te bekeerne alsoe bescreven es hier na int begin des boecs. Ende hy hadde gracie van Gode datti wiste, hoe die IX ordenen der ingelen sijn souden inden hemele ende waer af elc dient. Ende hy conste die arte van astronomien, vanden firmamente, vanden planeten, vanden tekenen, vanden sterren, vanden lope des firmaments, vanden uren ende vanden poenten ende van wetene alle dingen, gheestelijc ende lichamelijc ende van allen sciencien vander werelt.

Het gheviel opten tijt voir ghenoemt dat een mechtich coninc, die hiet Bottus, soeken dede Sidracke eer hy bekeerde, omme orbore datti hadde te doene, dat ghi horen selt hier na in dit boec. Die coninc Bottus vragede desen wisen philosophe Sidracke vele vragen, die hy begeerde te wetene, die hem noit man berechten en conste. Maer Sidrac berechten te rechte ende te redenen van dien datti vragede, dat den coninc herde wel behagede. Ende de coninc dede maken een boec van allen dien vragen ende gaf hem den name Sidrac ende dat selve boec ginc na coninc Bottus doot vanden enen lieden ten anderen ende quam ten lesten in de macht eens mans van Caldee, die na enen tijt mits den rade sduvels dboec verbernen woude; ende God en wouts niet ghedogen alsoe dat dat boec wert verloren. Ende na enen langen tijt quam dat boec inde hant een coninc²⁾ die hiet Madean; [ende van hem so quaemt enen lasersen man toe die hiet Naaman ende was]³⁾ prince vanden ridderen sconincx van Surien ende doen hijt hadde, hielt hijt herde werdelike. Ende dese laserse ghenas van sire lasarien inde ryviere Ioerdane. Daer na in langen stonden soe en wert dat boec niet vonden, maer na die comste ons heren, daer omme datti niet en woude dat dat boec verloren bleve, soe wert weder vonden ende quam inde macht eens griffoens, die ertschbisscop was van Sabat, dat wilen hiet in ouden tiden Samaria.⁴⁾ Ende dese hadde enen clerc die hiet Dimittere ende was kersten ende wert ontboden in Spaengien omme te predekene daer tgelove ons heren Ihesu Xpe ende hy droech dit

1) hs. wetene, B verthoenen Haag demonstrer

+ 11v

2) H: eenen coninc

3) H: ende van hem so quam hi eenen lasersen man toe die hiet Naaman ende was pr. (ongeveer zo ook in B)

4) Genev. Samaria, ciux bons hons avoit nom Ayo vascilio

[p. 25]

boec met hem ende wert ghemaertielijt te Toletten ende ghedoot. Dit boec bleef daer langen tijt eer die clergie quam te Toletten. Ende alse die clergie daer quam soe vonden sijt ende translateerdent uten ⁺ Grixe in Latine. Die coninc van Spaengen, die te selven tide / hadde horen seggen van desen boeke, ontboet dit boec ende hielt langen tijt in grooter weerden, omme die scone vragen die hire in vant. Emmomemijn, die te dien tiden here was van Thimes¹⁾, horde spreken van desen boeke ende sende met boden aenden coninc van Spaengen datti hem sende dat boec.

Di coninc van Spaengien deet translateren uten Latine in Serrasinoys [ende senden] Emmomemine, diet hielt in grooter weerden.

Na enen langen tijt die ghene die coninc was van Thimes in keyser Vrederijcx tiden, soe was dese coninc van Thimes gehouden voir herde wijs om die groote vragen die hy maecte, ende daer omme datti conste vragen van al dat men pensen mochte ende antwerden op al dat men vragen mochte; waer by dat des conincx Vrederijcx boden sere verwonderden, waer af hem comen mochte die wijsheit soe groot. Soe dat men hem gaf te verstane datti hadde in sijn tresoer een boec, dat sende de coninc van Spaengien sinen vorderen die doe waren; ende dese bode vertellet den keyser, de welke keyser hadde groote begeerte dboec te hebbene ende senden boden aen den here van Thimes, biddende datti hem dat boec sende. Ende de here van Thimes ontboet hem weder, datti hem sende enen clerc die conste Serrasinois ende Latijn, hy sout hem doen translateren.

Die keyser sendem enen clerc die minderbroeder was, die was van Palerne ende hiet broeder Rogier, die translateerde dat boec in Latine ende droecht den keyser. De keyser hadde grote bliscap van desen boeke ende hielt herde weerdelijc. Int hof des keysers was een man van Anthiochen, een philosophe die hiet Tordres, die zere ghemint was vanden keyser. Doen hy spreken hoerde van desen boeke, stont hire zere na omme te hebbene ende gaf ende ghelovede soe vele den camerlinc datti hadde den exemplaer vanden boeke ende [deden uutscriven ende]²⁾ lasene heimelijc, dat niemen en wiste. Daer na enen langen tijt soe sinde Tordres desen boec den patriarcke van Anthiochen die hiet Obert³⁾ ende hy lasser in al sijn leven. Ende dese hadde enen clerc die hiet Jan Peters van Lyoens, dese screvene oec ute ende ginc ter scolen te Toletten. Aldus sijn sy overgheset⁴⁾

+ 12r

1) Haag Thunes

2) B ende screef dair uut een exemplar ende hij lassen h. H ende deden wt scriven ende lassen seer h.

3) hs. tibeert.

4) hs. ghemaertielijt, vgl. H wtgetoghen J overghesat.

[p. 26]

van vele lieden in goeden boeken. Niet elcker en sal desen boec niet ghewinnen mogen ende van voert ane en weten wy niet in wijs ⁺ hande hy comen sal, ende / daer omme bidden wy Gode den sceppere, dat dit boec comen moete inde hande selker¹⁾ liede diet verstaen moeten ende onthouden datti seget die boec ende datse doen²⁾ inde behoudenesse ende profite des lichamen ende der zielen.

Int jaer ons heren Ihesu Xpi M ende CC ende XLIIII³⁾ waren de prologen entie vragen van desen boeke besien van vele meesterien te Toletten, die alle sagen dat dit boec es salichlijc ende oirboerlijc den lichame ende der zielen; ende het was geleit inden rinc van allen den philosophen ende sy en consten niet overeen gedragen te settene in dit boec die capitele die toe keren ere redenen⁴⁾, dat die volgen souden te samen deen na dandere. Maer sy accordeerden int leste dat men die capitele laten soude volgen deen den anderen alsoe sy ghescreven sijn in desen boec mits der kinnessen ende den vragene sconincx Bottus, gelijc dat hise vragede den wisen philosophe Sidracke. Ende het sijn ter selker stat ghelosen⁵⁾ in desen boec om te bat te kinnen dingen die voer ons gheweest hebben ende by consten van astronomien de welke ghesien selen sijn ende gheset in desen boec hier na ghelijc dat hier volcht.

+ 12v

1) hs.sekere Haag telz gens

2) te lezen: ende dat setten? Vgl. B ende dan zetten moeten Haag et mettre en la salvation

3) zo ook in H en de druk; bijna alle Franse hss. hebben echter 't jaar 1243

4) = die éen onderwerp behandelen. Maar vgl. B: diere toe hoeren ende r. - H heeft voor deze en beide voorafgaande regels: Doe waest onder hem luden gheprouft hoe men mochte setten deen capittel na dander in ordinancien na der materien. Ende sine consten dies niet overcomen, maer si overdroeghen -

5) hs. ghelesen