Die riddere metter mouwen

[p. 28]

Roman van den Riddere metter Mouwen
Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, Hs. 129 A 10

[p. 29]

Dat begin vanden Riddere metter mouwen

⁺Ons vertelt die aventure,aant.¹
Dat coninc Artur op dese ure²
Hilt een hof soe over groet³
In die stat te Kardeloet,⁴
Recht op enen tsinxen dach,⁵
Datmen nie gelijc des ne sach.aant.⁶
Die coninc hi droech crone doe⁷
Entie coninginne mede alsoe.⁸
Daer was menech riddere te hove,
Stout ende van goeden love.¹⁰
Die coninc hadde oec doen maken
Roet samijt ende scarlaken¹²
Mantel ende roc, vif hondert paer,¹³

+ 167r^a

1 aventure: verhaal.

2 ure: tijd.

3 hof: hofdag; over groet: ontzaglijk belangrijk.

4 die stat te Kardeloet: de stad Kardeloet.

5 Recht: juist, precies; tsinxen dach: pinksterdag.

6 gelijc des: een dergelijke hofdag (letterlijk: het gelijke daarvan).

7 hi: herhaald onderwerp (vgl. Stoett par. 34); doe: toen, bij die gelegenheid.

8 Entie (= ende die): en de; mede alsoe: eveneens.

10 Stout: dapper; van goeden love: van zeer goede naam, voortreffelijk.

12 samijt: zijdeachtig fluweel; scarlaken: een kostbare stof, gewoonlijk rood, maar ook wel van andere kleur. Het laatste woord zou ook een bijv. nmw. kunnen zijn met de betekenis ‘rood’, maar een overeenkomstige plaats in de Renout van Montalbaen: ‘Hem allen dedi cleder maken:/ Groenen samijt ieghen root scarlaken’ (vs. 407-408), doet veronderstellen, dat we ook in dit vers uit de RRmM met een zelfst. nmw. te doen hebben. De syntaktische funktie van dese regel is waarschijnlijk die van een bijw. bep. van middel (eigenlijk meer van materiaal) met de betekenis: ‘van rood fluweel en scharlaken’. Dit type wordt in Stoett bij de bepalingen in de accusatief overigens niet genoemd.

13 Mantel ende roc: moet hier wel als een meervoud opgevat worden; roc: het onder de mantel gedragen kleed.

[p. 30]

 

Vol hermerijns wit ende claer,¹⁴

 

Ende dor op blau sindael dor houwen.¹⁵

16

Daer waren ridderen ende joncfrouwen,

 

Met diren clederen ende met goeden¹⁷

 

Geaetsemeert, die hem wel stoeden.¹⁸

 

Daer waren V^m ridders snel,¹⁹

20

Van prise goet, wetic wel.²⁰

 

Doe ginc die coninc messe horen²¹

 

Met menegen riddere ut vercoren.²²

 

Erec ende Ydier, wet vor waer,²³

24

Gingen vorden coninc daer

 

Met tween guldinen roeden²⁵

 

Ende weerden die te bi stoden.²⁶

 

Ydiers vader hiet coninc Verminc,

28

Eres vader was Lac die coninc;²⁸

 

Dese waren edel ende rike.

 

Die coninginne dire gelike³⁰

 

Volgede na met sconen joncfrouwen

32

-Vierwerf XX mochtmer scouwen-,³²

 

Die alle gecleet sierlijc sijn³³

14 Vol hermerijns: vol hermelijn (partitieve genitief; in hermerijns, lat. hermelinus, assimilatie van de 1 aan de r); wit ende claer: helder wit.

15 dor: waarsch. een verschrijving, anticiperende op dor houwen; sindael: een zijden stof, een soort taf; dor houwen: doorgestikt; de mantels waren dus met blauw sindael gevoerd.

17 diren: kostbare; zie voor de woordvolgorde in dit vs. Stoett par. 137.

18 Geaetsemeert: getooid; uitgedost; stoeden: stonden (vgl. vL. I, par. 61a).

19 V^m: 5000; ridders snel: wakkere ridders.

20 van prise goet: voortreffelijk; wetic wel: dat weet ik zeker (vaste formule).

21 messe horen: de mis bijwonen.

22 ut vercoren: voortreffelijk, uitstekend.

23 wet vor waer: weet dat zeker (vaste formule).

25 tween (3^e nv.): twee; guldinen: gouden.

26 weerden: hielden tegen; te bi: te dichtbij; stoden: stonden (vgl. vs. 18, zie ook vL. II par. 85).

28 Eres: Erecs (vgl. vs. 23).

30 dire gelike: eveneens.

32 Vierwerf XX: vier maal twintig, dus tachtig; mochtmer (= mocht men er): kon men er; scouwen: zien.

33 sierlijc: prachtig, luisterrijk; sijn: waren (vgl. Stoett, 247a).

[p. 31]

 

Met diren clederen sidijn.³⁴

 

Der conninginnen leide Walewain

36

Ende Perchevale in dat plain^35-36

 

Ende Lanceloet ende Ductalas

 

Leetden Claretten, sijt seker das.³⁸

 

Dus heefmen messe begonnen daer.³⁹

40

Men sanc met noten scone ende claer⁴⁰

 

Ende doen die dienst was gedaen,

 

Brachtmen water ende ginc dwaen.⁴²

 

Daer was ten etene gedient wale.⁴³

44

Wat soude daer af lange tale?⁴⁴

 

Elc hadde daer sijn gevoech⁴⁵

 

Dies hi wilde ende meer dan gnoech.⁴⁶

 

Doen terde gerechte daer was geten,⁴⁷

48

Swoer die coninc ende liet daer weten,⁴⁸

 

Datmen niet soude eten vord⁴⁹

 

Eer daer niemare ware gehord,⁵⁰

 

Noch scoenlaken ward op gedaen.⁵¹

52

Ende niet lange daer na saen⁵²

34 Met diren clederen sidijn: in kostbare, zijden kleren.

35-36 Der conninginnen ... dat plain: W. en P. begeleidden de koningin naar buiten; de dubbele -n in conninginnen is een verschrijving; leiden regeert naast de 4^e nv. ook de 3^e nv. (zie Stoett par. 182).

38 Leetden: begeleidden; sijt seker das: wees daar zeker van.

39 Dus: zo.

40 met noten scone ende claer: met mooie, heldere tonen.

42 ginc dwaen: ging men de handen wassen.

43 was ten etene gedient wale: werd tijdens de maaltijd voortreffelijk bediend.

44 Wat ... tale: waarom moet ik daarover een lang verhaal houden?

45 hadde ... sijn gevoech: kreeg volop.

46 dies hi wilde: van wat hij wilde.

47 terde (= et derde): het derde; was geten: gegeten was.

48 Swoer: legde ... een eed af; liet daer weten: gaf toen te kennen.

49 soude: moest; vord: verder.

50 niemare: een bericht van iets opzienbarends of indrukwekkends, een bericht waaruit een of ander avontuur voortvloeit (MNW VI, 2415); ware gehord: zou zijn vernomen.

51 Noch scoenlaken ward op gedaen: Noch (dat) het tafellinnen werd weggehaald, (MNW V, 1691); dit vs. sluit aan bij vs. 49.

52 saen: reeds (MNW VII, 42).

[p. 32]

 

Quam een bode met haestecheden⁵³

 

Al tote vore die zale gereden.⁵⁴

 

Hi beette neder ende sijn paert⁵⁵

56

⁺Hielt een knape. Hi ginc ter vaerdaant.⁵⁶

 

Vorden coninc ende groetten met sinne⁵⁷

 

Ende daer na die coninginne.

 

Hi seide hi brachte ene niemare

60

Die hem liver comen ware⁶⁰

 

‘Bi enen anderen dan bi mi.’⁶¹

 

Doe sprac die coninc: ‘Segt mi wat si,⁶²

 

Want ic moet ene niemare weten⁶³

64

Eer hier heden werd volgeten.’⁶⁴

 

Doen seide die knape met droven mode:⁶⁵

 

‘Here Tristram, die goede,⁶⁶

 

Es doet; ic litene opten vloeraant.⁶⁷

68

Licgen doen ic henen voer.⁶⁸

 

Ysauden minne, sijns oems wijf,⁶⁹

 

Heeft genomen sijn lijf⁷⁰

53 met haestecheden: met spoed.

54 tote vore die zale: tot voor de ridderzaal.

55 beette neder: steeg af.

+ 167r^b

56 Hielt een knape: hield een dienaar vast; ter vaerd: terstond.

57 Vorden: tot voor de; groetten (= groette en): groette hem; met sinne: hartelijk.

60 Die ... ware: waarvan hij liever wilde dat die hem (nl. de koning) bereikt zou hebben.

61 Bi: door bemiddeling van; mi: overgang in de direkte rede.

62 wat (= wat et) si: wat het is (zie voor de conj. Stoett par. 344).

63 weten: horen.

64 werd volgeten: wordt afgegeten.

65 met droven mode: treurig gestemd.

66 die goede: de voortreffelijke.

67 litene (= liet ene): liet hem; vloer: grond.

68 henen voer: wegreed.

69 Ysauden minne: de liefde voor Isolde; sijns oems wijf: de vrouw van zijn oom.

70 Heeft ... lijf: heeft hem het leven gekost.

[p. 33]

 

Ende si es oec om sinen wille doet.⁷¹

72

Marcus, sijn oem, heeft rouwe groet⁷²

 

Beide om hem ende om hare.⁷³

 

Here, uwen orlof ic vare;⁷⁴

 

Ic moet elre boetscap dragen.’⁷⁵

76

Doen hoerdemen sere clagen⁷⁶

 

Beide heren ende oec vrouwen.

 

Die coninginne sprac met rouwen:⁷⁸

 

‘Here, gereit u, vaert ten like.’⁷⁹

80

Artur seide doe sekerlike:⁸⁰

 

‘Ic sout harde node laten.’⁸¹

 

Hi bat doe alle die daer saten,⁸²

 

Dat si met hem souden varen.

84

Si gereiden hem alle sonder sparen⁸⁴

 

Ende die coninc es vore gereden,⁸⁵

 

Daer hem menech volgede ter steden.⁸⁶

 

¶ Die dach was scone ende claer,⁸⁷

88

Die vogle songen oppenbaer.⁸⁸

 

Doen hi niet verre was gereden,

71 om sinen wille: ter wille van hem; doet: gestorven. De vrouw van koning Mark was Isolde de Blonde. Door een toverdrank hadden Tr. en zij elkaar lief gekregen. De vrouw met wie Tr. later trouwde, heette eveneens Isolde. Zij onthield hem op zijn ziekbed de tijding van de aankomst van Isolde de Blonde. Daardoor stierf hij; zijn geliefde stierf van smart toen zij hem dood vond.

72 rouwe groet: groot verdriet.

73 Beide (...) ende: niet alleen ... maar ook.

74 uwen orlof: vaarwel (eig. [ik vraag] uw toestemming [om te vertrekken]); ic vare: ik vertrek.

75 elre: elders; boetscap dragen: de tijding overbrengen.

76 clagen: weeklagen.

78 met rouwen: verdrietig.

79 gereit u: maak u gereed; vaert ten like: gaat naar de begrafenis (vgl. MNW IV, 622).

80 sekerlike: voorwaar (MNW VII, 941).

81 sout ... laten: zou het met grote tegenzin nalaten.

82 saten: gezeten waren, aanzaten.

84 gereiden hem: maakten zich gereed; sonder sparen: zonder dralen, onverwijld.

85 es vore gereden: is voorop gegaan, reed voorop.

86 Daer: terwijl; menech: menigeen; ter steden: toen.

87 Die ... claer: Het was een mooie, heldere dag.

88 oppenbaer: luid.

[p. 34]

 

Quam een knape van sconen leden⁹⁰

 

Ridende op een dravende part.⁹¹

92

Doen hi der liede geware ward,⁹²

 

Vrachdi wie die here ware.⁹³

 

Men seit hem al oppenbare,⁹⁴

 

Dat Artur ware, die coninc.⁹⁵

96

Die knape voer na dese dinc⁹⁶

 

Tote Arture ende groettene daer naren⁹⁷

 

Ende alle die met hem waren.

 

Doe sprac hi: ‘Edel coninc fijn,⁹⁹

100

Hoe gerne soudic riddere sijn¹⁰⁰

 

Van uwer hant mochtet wesen.’¹⁰¹

 

Die coninc antwerde hem na desen:

 

‘Vrient, ic ben nu haestech sere.¹⁰³

104

Vaerd te Kardoel; alsic kere¹⁰⁴

 

- Dat snieme sal sijn sonder waen -,¹⁰⁵

 

Ic sal u riddere maken saen.’¹⁰⁶

 

‘Dat lone u God,’ sprac hi daer naer¹⁰⁷

108

Ende bevalse Gode alle daer¹⁰⁸

 

Ende es gereden met haesten groet¹⁰⁹

90 knape: jonge man die de leeftijd heeft om tot ridder geslagen te worden; van sconen leden: goedgebouwde. Deze knape wordt de hoofdpersoon van de roman.

91 een dravende part: een snellopend paard.

92 der liede: de mensen, het gezelschap (2^e nv. afhankelijk van geware ward; zie Stoett par. 167, III).

93 Vrachdi (= vragede i): vroeg hij; die here: die voorname heer; ware: was (conj. in indirekte vraag; Stoett par. 344).

94 al oppenbare: zonder omwegen.

95 Dat (= dat et): dat het; ware: de conj. ten gevolge van seit (vs. 94; vgl. Stoett par. 341, hoewel hier van onzekerheid geen sprake is).

96 na dese dinc: hierna (voor het mv. dinc zie vL. I, par. 12e).

97 groettene (= groette ne): zie vs. 57.

99 fijn: edel, (versterking van de voorbepaling).

100 riddere sijn: tot ridder geslagen worden.

101 mochtet wesen: als het zo zou mogen zijn.

103 haestech: gehaast.

104 Vaerd te Kardoel: ga naar Kardoel; kere: terugkeer.

105 snieme: spoedig; sonder waen: voorzeker.

106 saen: spoedig.

107 hi, nl. de knape; daer naer: daarna.

108 bevalse Gode: beval hen in Gods genade aan.

109 es gereden: reed (zie Stoett par. 247b).

[p. 35]

 

Altehant tote Cardeloet¹¹⁰

 

Ende beette ende ginc in die zale.¹¹¹

112

Sin pard was ontfangen wale,¹¹²

 

Want daer waren gersoene gereet¹¹³

 

Die niet el en daden, Godweet.¹¹⁴

 

Die knape groette die coninginne

116

Entie joncfrouwen met soeten sinne.aant.¹¹⁶

 

Doe seide die knape: ‘Ic gemoette hier bi¹¹⁷

 

Minen here, den coninc vri,¹¹⁸

 

Die mi hiet beiden om die saken¹¹⁹

120

Dat hi mi riddere soude maken

 

Scire, alse hi weder quame.’¹²¹

 

Die coninginne seide: ‘In Goeds name.’¹²²

 

Doen si dus spraken, hordense daer uut¹²³

124

Van ere joncfrouwen groet geluut.¹²⁴

 

Die coninginne sach udeward gereet¹²⁵

 

Ende sach waer een riddere reet.¹²⁶

 

Ene geessele haddi in die hant mede,¹²⁷

128

Daer hi groet leet met dede¹²⁸

 

Ere joncfrouwen, die riep: ‘Owach’,¹²⁹

 

Dire hi gaf menegen slach.¹³⁰

110 Altehant: terstond.

111 beette: steeg af; zale: burchtzaal.

112 was: werd; ontfangen wale: goed verzorgd.

113 gersoene: knechten, bedienden; waren (...) gereet: stonden klaar.

114 niet el: niets anders.

116 met soeten sinne: op vriendelijke wijze.

117 gemoette: ontmoette; hier bi: hier in de nabijheid.

118 vri: edel.

119 hiet beiden: beval te wachten; om die saken: om die reden (verwijst naar vs. 120).

121 Scire: dadelijk; weder quame: terugkwam (voor de conj. zie Stoett par. 340).

122 In Goeds name: in de naam van God (bekrachtiging van de afspraak).

123 dus: zo; daer uut: buiten.

124 groet geluut: hevig geschreeuw.

125 sach udewaerd: keek naar buiten; gereet: dadelijk.

126 sach waer een riddere reet: zag daar een ridder rijden (zie MNW IX, 1537).

127 mede: hier, zoals meer in rijmpositie, zonder duidelijke betekenis.

128 leet met dede: kwaad mee aandeed.

129 Owach: wee mij.

130 Dire: aan wie.

[p. 36]

 

Si riep: ‘Arme, dit motic gedogen!’¹³¹

132

Hi sloechse dat haer dbloet int ogen¹³²

 

Quam geronnen. Doen sach si saenaant.¹³³

 

Waer die coninginne was gestaen¹³⁴

 

Tere vinsteren om udeward sien.¹³⁵

136

Si sprac der coninginnen ane mettien:¹³⁶

 

‘Ay coninginne, wel edele vrouwe,¹³⁷

 

Ontfarme u hier van minen rouwe¹³⁸

 

Die mi dese riddere nu doet.’

140

Die coninginne ginc metter spoet¹⁴⁰

 

Daer her Keye siec lach¹⁴¹

 

Ende clagede hem dit, doe sine sach,¹⁴²

 

Hoe een riddere ene joncfrouwe¹⁴³

144

Sere mesvord, ‘die mi op trouwe¹⁴⁴

 

Bat, dat icse bescudden dade.¹⁴⁵

 

Nu benic sere tenden rade:¹⁴⁶

 

Hiers een riddere te hove niet.’¹⁴⁷

148

Keye seide: ‘Gaet ende besiet¹⁴⁸

 

Oft die knape die daer quam nu,¹⁴⁹

 

Riddere wilt werden hier doer u.¹⁵⁰

131 Arme: ik ongelukkige; helaas; motic gedogen: moet ik verdragen, verduren.

132 int ogen: in de ogen (eig. enkv.: in dat oge, met een -n wegens het rijm).

133 Quam geronnen (inf. rinnen): vloeide; saen: plotseling.

134 Waer ... gestaen: de koningin staan (vgl. vs. 126).

135 Tere (= te eenre): aan een.

136 mettien: onmiddellijk daarop, dadelijk.

137 wel: zeer.

138 Ontfarme u: heb medelijden (onpers. konstruktie met een conj. 3^e pers. enkv. en u als obj.; zie MNW V, 1351 en 1353); rouwe: leed.

140 metter spoet: snel, haastig.

141 Daer: naar de plaats waar.

142 clagede hem dit: klaagde bij hem hierover; dit verwijst naar de vzn. 143-145.

143 Hoe: dat.

144 mesvord (inf. mesvceren): mishandelde; op trouwe: met een beroep op mijn trouw.

145 Bat: smeekte; bescudden dade: zou laten beschermen.

146 tenden (= te enden) rade: ten einde raad.

147 Hiers (= Hier es): hier is.

148 Gaet ende besiet: ga kijken.

149 die daer quam nu: die zojuist gekomen is.

150 doer u: om uwentwille.

[p. 37]

 

Hi saelt harde gerne doen,¹⁵¹

152

Hine si van quaetheide ontfloen.’¹⁵²

 

Die coninginne ginc thant daer naer¹⁵³

 

Ende bat hem riddere te werdene daer

 

Ende dat hi die joncfrouwe bescudden vare,¹⁵⁵

156

Die hi daer sach in groten mesbare.¹⁵⁶

 

Die knape sprac doe: ‘Edele vrouwe,

 

Dat doe ic gerne, semmine trouwe!¹⁵⁸

 

Tirst dat ic riddere ben gedaen¹⁵⁹

160

Ende ors ent wapene, ic volge hem saen.’¹⁶⁰

 

Die coninginne was blide des¹⁶¹

 

Ende dedene wapenen, sijt gewes,¹⁶²

 

Met goden wapenen ende dire.¹⁶³

164

Daer na deetsi bringen scire¹⁶⁴

 

Enen swerten wapen roc saen¹⁶⁵

 

Van sindale. Doe quam gegaenaant.¹⁶⁶

 

Een knecht ende brachte een ors snel,

168

Verdect ende gebreidelt wel.¹⁶⁸

 

Her Keye lenet der coninginnen.¹⁶⁹

 

Een swerd brachtmen hierenbinnen,¹⁷⁰

 

Een dat beste dat daer was.¹⁷¹

172

Die coninginne, sijt seker das,¹⁷²

151 saelt (= sal et): et verwijst naar vs. 150.

152 Hine ... ontfloen: tenzij hij uit lafheid ontvlucht is (zie MNW VI, 824).

153 thant (= te hant): terstond; daer naer: naar hem toe.

155 bescudden vare: zou gaan beschermen.

156 in groten mesbare: in zeer ellendige omstandigheden.

158 semmine trouwe: bij mijn trouw.

159 Tirst ... gedaen: zodra ik tot ridder ben geslagen.

160 Ent ors ent wapene [ben gedaen]: en paard en wapenrusting heb gekregen (eig. ende te ors ende te wapene; vgl. MNW II, 246).

161 des: daarover.

162 dedene: deed hem; sijt gewes: wees er zeker van.

163 dire: kostbare.

164 scire: aanstonds.

165 wapen roc: lang, over de wapenrusting gedragen kleed.

166 sindale: zie vs. 15; quam gegaen: kwam aanlopen.

168 Verdect: van een dekkleed voorzien; gebreidelt: getoomd.

169 lenet (= lenede et): leende het.

170 hierenbinnen: intussen.

171 Een dat beste: een van de beste (Stoett par. 103); daer: er.

172 sijt seker das: wees daar zeker van.

[p. 38]

 

Gordet hem ende sprac hem an:¹⁷³

 

‘Nu vaerd, God maec u goet man.’¹⁷⁴

 

Doe quam Clarette gegaen¹⁷⁵

176

Ute ere cameren ende gaf hem saen¹⁷⁶

 

Ene witte mouwe ende seide: ‘Here,aant.

 

⁺God gesterke u in die ere.¹⁷⁸

 

Pijnt om die ere vroech ende spade¹⁷⁹

180

Ende dient Gode in al uwe dade¹⁸⁰

 

Ende sire moder, onser Vrouwe,

 

Ende sijt hovesch ende getrouwe.¹⁸²

 

Hord messe gerne in elker stede.¹⁸³

184

Dien gi hort prisen van goder sede,¹⁸⁴

 

Daerna werct, dat radic u wel.¹⁸⁵

 

Van nane, van roden, van die sijn fel,aant.¹⁸⁶

 

Wacht u daer af in allen tide.¹⁸⁷

188

In u herberge soe sijt blide¹⁸⁸

 

Ende gelt oec gerne uwe scout.¹⁸⁹

 

Weduwen ende wesen sijt altoes hout,¹⁹⁰

173 Gordet (= gorde et): gordde het aan; sprac hem an: zei tot hem.

174 Nu vaerd: ga nu op weg (zie Stoett par. 349, opm. II); goet: dapper.

175 quam gegaen: kwam aanlopen.

176 Ute ere cameren: uit een kamer; saen: vlug.

+ 167v^a

178 gesterke: moge sterken; ere: eervol gedrag.

179 Pijnt om: streef naar; vroech ende spade: altijd (eig. vroeg en laat).

180 Gode: 3^e nv. bij dienen, evenals sire (= sijnre) moder, onser Vrouwe in vs. 181.

182 hovesch: hoffelijk, welgemanierd; getrouwe: trouw.

183 Hord messe gerne: woon geregeld de mis bij; in elker stede: overal, bij elke gelegenheid.

184 prisen: loven, prijzen; van goder sede: om zijn goede levenswijze.

185 Daerna werct: volg diens voorbeeld (diens verwijst naar vs. 184); dat radic u wel: dat druk ik sterk op het hart.

186 nane: dwergen; roden: roodharigen (zij hadden naar m.e. vooroordeel een vals karakter); fel: boosaardig.

187 Wacht u daer af: wees daarvoor op uw hoede.

188 herberge: huis of kasteel waar men overnacht; blide: vrolijk, opgewekt.

189 gelt ... scout: betaal ook gewillig wat u schuldig bent.

190 hout: gunstig gezind.

[p. 39]

 

Daer mense wilt veronrechten iet.¹⁹¹

192

Dese erenberge, here, nu siet,¹⁹²

 

Die gevic u hier te desen,¹⁹³

 

Dat gi altoes min ridder selt wesen¹⁹⁴

 

Ende min vrient, waer gi sijt.¹⁹⁵

196

Nu volget den riddere, het es tijt.’¹⁹⁶

 

‘Joncfrouwe, God lone u, ende tuwen wille,’¹⁹⁷

 

Sprac hi, ‘benic lude ende stille.’¹⁹⁸

 

Die coninginne sprac doe saen:

200

‘Clarette, dit was wel gedaen.’

 

¶ Dus voer die riddere wech ter vard²⁰¹

 

Ende Keye sprac ter coninginnen ward:²⁰²

 

‘Vrouw, min ors voerd hi daer henen;²⁰³

204

Nembermeer sidi den genen,²⁰⁴

 

Noch ic min ors. Wats oec gesciet,aant.²⁰⁵

 

Hine volget den roden riddere niet.

 

Al waerre X, hi soutse verslaen,²⁰⁷

208

Wordi verbolgen. Ic segt u saen,aant.²⁰⁸

 

Kindine, hine volgede hem niet.²⁰⁹

 

Maer Clarette heeft wel bespiet²¹⁰

 

Haer scoenheide te gevene enen man²¹¹

212

Die vele bat derschen can²¹²

 

Ofte met ere ploech eren,²¹³

191 veronrechten: onrecht aandoen; iet: in enig opzicht.

192 erenberge: mouw (vgl. vs. 335; erenberch <erem-, arm-; zie BvdS blz. 123).

193 te desen: tot dit doel (nl. wat in vs. 192 gezegd is).

194 min: mijn.

195 vrient: vriend, of beminde, geliefde.

196 volget: ga achterna; den riddere: nl. die uit vs. 126.

197 tuwen wille: tot uw dienst.

198 lude ende stille: geheel en al.

201 Dus: zo; ter vard: snel, vlug.

202 sprac ter coninginnen ward: sprak tot de koningin.

203 daer henen: hier vandaan, weg.

204 Nembermeer: nooit meer; sidi: eig siedi (= siet i): ziet gij; den genen: hem (eig. deze).

205 Wats (= wat es) oec gesciet: wat er ook van komt.

207 Al waerre (= waren (e)re) X: al waren ze met hun tienen; verslaen: doden.

208 Wordi verbolgen: als hij kwaad werd.

209 Kindine: als hij (de RmM) hem (de rode ridder) kende.

210 heeft wel bespiet: heeft het goed bekeken.

211 Haer scoenheide: haar kostbare geschenk (nl. de mouw).

212 vele bat: veel beter; derschen: dorsen.

213 met ere ploech eren: met een ploeg het land bewerken (eren: ploegen).

[p. 40]

 

Dan vor enen riddere hem verweren.’²¹⁴

 

Die coninginne sprac: ‘Her Keye, u tale²¹⁵

216

Es quaet; ic rade u wale²¹⁶

 

Dat gijs meer gewaget vor mi.’²¹⁷

 

Die riddere was daer noch soe bi,²¹⁸

 

Dat hijt algader heeft gehort²¹⁹

220

Ende sweech alstille ende reet vord²²⁰

 

Ende pensde, hi souts gewroken werden,²²¹

 

Hine ontsonke hem inder eerden.²²²

 

Dus es hi ene mile gereden.aant.aant.²²³

224

Daer quam hi tere wegesceden;²²⁴

 

In elke sach hi hoveslage baren.²²⁵

 

Doen ne wisti welken varen.²²⁶

 

Daer vernam hi een magedekijn saen,²²⁷

228

Die lambere hoetde. Doe liet hi gaenaant.²²⁸

 

Sijn ors vaste te hare ward²²⁹

 

Ende vrachde hare met snelre vard²³⁰

 

Om enen riddere ende ene joncfrouwe.²³¹

232

‘Here, si riden daer; groten rouwe²³²

 

Moet den riddere geven onse Here.²³³

214 vor enen riddere: als een ridder.

215 tale: woorden.

216 quaet: boosaardig; wale: sterk, met klem.

217 Dat ... mi: dat u er niet meer over spreekt in mijn tegenwoordigheid. Voor meer (= niet meer) zie Stoett par. 228.

218 noch: nog; soe bi: zo dicht in de buurt.

219 algader: allemaal.

220 Ende: maar; vord: verder.

221 pensde: dacht; hi ... werden: dat hij (Keye) ervoor gestraft zou worden.

222 Hine ... eerden: als hij niet aan hem ontkwam door in de grond te zinken.

223 Dus: zo.

224 tere wegesceden: aan een splitsing van wegen.

225 In elke: in elke weg; baren: zich vertonen.

226 welken varen: welke [weg] hij moest inrijden. Voor de inf. zonder te zie Stoett par. 279.

227 vernam: zag; magedekijn: meisje.

228 lambere: lammeren.

229 vaste: snel; te hare ward: naar haar toe.

230 met snelre vard: snel.

231 Om: naar.

232 groten rouwe: groot leed, diepe smart.

233 Moet: moge.

[p. 41]

 

Hi sleet daer ene joncfrouwe soe sere.²³⁴

 

Vaertse bescudden, des biddic u²³⁵

236

Si riden daer vore niet sere nuaant.²³⁶

 

Ter rechter hant, seldi weten!’²³⁷

 

Die riddere es na hen gesmeten²³⁸

 

⁺Ende quam gereden in een wout,²³⁹

240

Daer vogle in songen menechfout.²⁴⁰

 

Die sanc bequam hem harde wel.²⁴¹

 

Mettien sach hi den riddere fel²⁴²

 

Ende riep dat hi ontbeiden soude.²⁴³

244

Die rode riddere niet en woude

 

Ontbeiden, noch hine sach omme²⁴⁵

 

Ende sweech al stille alse di stomme²⁴⁶

 

Ende sloech die joncfrouwe maer te meer.²⁴⁷

248

Dies hadde die swerte int herte seer²⁴⁸

 

Ende sprac: ‘Her riddere, bi mire trouwen,²⁴⁹

 

Tfernoy dat gi deser joncfrouwen²⁵⁰

 

Doet, sal u berouwen sere.’

252

Die rode keerdem met enen kere²⁵²

 

Ende sprac: ‘Du best een sot vor waer,²⁵³

 

Dat gi mi comen dorst dus naer.²⁵⁴

234 sleet: slaat.

235 Vaertse bescudden: ga haar beschermen; biddic: vraag ik dringend.

236 sere: snel.

237 Ter rechter hant: [op de weg] aan uw rechterhand; seldi: moet u.

238 es na hen gesmeten: is hard achter hen aan gereden.

+ 167v^b

239 quam gereden in een wout: reed een bos in.

240 Daer: waar; menechfout: in groten getale.

241 bequam hem harde wel: beviel hem zeer goed.

242 Mettien: op hetzelfde ogenblik; fel: boosaardig, wreed.

243 ontbeiden soude: moest wachten.

245 noch hine (= hi ne) sach omme: hij keek [ook] niet om.

246 sweech al stille alse di stomme: zweeg (eig. zweeg volledig, zoals iemand die stom is).

247 maer te meer: alleen maar des te meer, des te harder.

248 seer: verdriet.

249 bi mire (= mijnre) trouwen: voorzeker.

250 Tfernoy (= dat vernoy): het leed, het verdriet.

252 keerdem (= keerde hem) met enen kere: keerde zich met een ruk (een plotselinge wending) om.

253 Du best een sot: je bent een dwaas. Het gebruik van du is waarschijnlijk als belediging bedoeld, vgl. gi in vs. 254.

254 dus naer: zo dichtbij.

[p. 42]

 

Bestaect mi, ic soudi te handen²⁵⁵

256

Hier beten doen met groten scanden.’²⁵⁶

 

Die swerte ridder sprac doen saen:²⁵⁷

 

‘Mochtic uwes gedreiges ontstaen,²⁵⁸

 

Ic waende wel ontstaen uwer daet.²⁵⁹

260

Bi Gode, gi sijt fel ende quaet,²⁶⁰

 

Dat gi dese joncfrouwe dus slaet.’²⁶¹

 

Alse die rode dat verstaet,²⁶²

 

Sloech hi met sporen ten swerten ward²⁶³

264

Ende die swerte op hem ter vard²⁶⁴

 

Ende die rode stac met crachte

 

Den swerten dorden scilt onsachte,²⁶⁶

 

Dat tspere brac. Die swerte medeaant.²⁶⁷

268

Stac den roden daer ter stede

 

Int canteel vanden scilde weder,²⁶⁹

 

Dattie rode viel ter neder

 

Ende riep ende seide: ‘Hebs mins genade!aant.²⁷¹

272

Nu scinen hier mine overdade.²⁷²

 

Gi sijt wel over mi gewroken:²⁷³

 

Mijn arm ende III rebben sijn te broken.’²⁷⁴

 

Ende doen die joncfrouwe hoerde dat,²⁷⁵

255 Bestaect (= bestac et) mi: als ik er zin in had; te handen: dadelijk.

256 beten doen: in het zand doen bijten.

257 saen: dadelijk.

258 Mochtic: als ik kon; ontstaen: bestand zijn tegen (met 2^e naamval).

259 waende: verwachtte; uwer daet: tegen uw daden (eig. enkelvoud).

260 fel ende quaet: wreed en boosaardig.

261 dus: op deze wijze.

262 verstaet: hoorde (zie Stoett par. 244).

263 Sloech ... ward: reed hij hard op de zwarte [ridder] in.

264 ter vard: snel.

266 dorden scilt: door het schild; onsachte: ruw.

267 Dat: zodat; tspere: de lans; mede: ook.

269 canteel: uitstekende rand; weder: van zijn kant.

271 Hebs (= heb es) mins genade: schenk mij hiervoor vergiffenis.

272 scinen: blijken; overdade: schanddaden.

273 Gi ... gewroken: u hebt u goed op mij gewroken.

274 te broken: gebroken.

275 dat verwijst naar vs. 276. Vgl. Stoett par. 320.

[p. 43]

276

Dat hi dus genade bat,

 

Dankes sijs den riddere sere²⁷⁷

 

Ende Gode onsen liven Here.

 

Doe sprac si: ‘Edel riddere vri,²⁷⁹

280

Slaet hem thoeft af ende gevet mi.’²⁸⁰

 

‘Bi Gode, scone maget, dat si.’²⁸¹

 

Hi trac tswerd. Doe bat genadeaant.

 

Die rode. Die swerte sprac: ‘Hets te spade,aant.²⁸³

284

Gi moet die overdaet copen saen,²⁸⁴

 

Die gi der joncfrouwen hebt gedaen.’

 

Doe riep hi der joncfrouwen an,aant.²⁸⁶

 

Dat hi werden wilde haer man,²⁸⁷

288

‘Ende van al in u genaden staen.’²⁸⁸

 

Doe seide die swerte riddere saen:

 

‘Joncfrouwe, also helpe mi God,

 

Hi biet u een scone gebot.²⁹¹

292

Wat raetdijs?’ Si seide saen:aant.²⁹²

 

‘Al dat gi raed willic anegaen.’²⁹³

 

‘Soe radict u: al was hi fel,aant.²⁹⁴

 

Hi maget al noch beteren wel,²⁹⁵

296

Ende vaerd met hem te Kardoel hier bi²⁹⁶

 

Tot Genevren, der coninginnen vri.

 

Ende groetse mi oppenbare²⁹⁸

 

Ende alle die gi vint met hare,²⁹⁹

277 Dankes (= dankede es) sijs (= sij es): dankte zij daarvoor. Zie voor de s van dankes Stoett par. 170.

279 vri: edel.

280 thoeft: het hoofd; gevet (= gevet et): geef het. Zie voor de meervoudsvorm Stoett par. 349.

281 dat si: dat zij zo.

283 te spade: te laat.

284 overdaet: schanddaad; copen: duur betalen.

286 an: toe.

287 man: vazal.

288 Ende ... staen: en mij geheel aan u onderwerpen. Zie voor de overgang van indirecte naar directe rede Stoett par. 362.

291 biet u een (...) gebot: doet u een aanbod.

292 Wat raetdijs (= raet i es): wat denkt u hierover.

293 raed: aanraad; anegaen: opvolgen.

294 Soe radict u: dan raad ik het u aan (nl. het aanbod aan te nemen).

295 Hi ... wel: hij kan het allemaal nog goed in het reine brengen.

296 vaerd: rijd; hier bi: hier dichtbij.

298 mi: uit mijn naam; oppenbare: waar iedereen bij is.

299 met: bij.

[p. 44]

300

⁺Van minent halven ende segt haer dan,³⁰⁰

 

Datse groet die selve man

 

Die si heden riddere dede³⁰²

 

Selve, met groter hoveschede,³⁰³

304

Om dat ic u bescudden soude nu.³⁰⁴

 

Goddanc, ic hebbe bescud u.

 

Nu sit op ende vaerd gereet³⁰⁶

 

Tote Kardoel ende dat u heet³⁰⁷

308

Die coninginne, dat seldi doen.³⁰⁸

 

Soe hebdi van uwer mesdaet perdoen,³⁰⁹

 

Dat gi an die maget hebbet mesdaen.aant.³¹⁰

 

Ende segt mi heren Keyen saen,³¹¹

312

Dat ic meer come in Arturs hof,³¹²

 

In heb mi eer gewroken daer of³¹³

 

Vanden lachtere die hi mi op teech,³¹⁴

 

Heden doe ic van hove creech.’³¹⁵

316

¶ Die riddere seide: ‘U gebot³¹⁶

 

Salic doen, alselp mi Got.³¹⁷

 

Ic hebbe becocht min overmoet.³¹⁸

 

Nie en dedic joncfrouwen goet.³¹⁹

320

Heden gemoettic dese joncfrouwe vri³²⁰

+ 167v^c

300 Van minent halven: van mij.

302 riddere dede: tot ridder sloeg.

303 Selve: zelf (bep. bij si in vs. 302); met groter hoveschede: op zeer hoofse wijze.

304 Om dat: opdat; bescudden: beschermen.

306 Nu ... gereet: stijg nu op en rijd terstond.

307 dat u heet: wat u beveelt.

308 dat verwijst naar vs. 307 (dat u heet); seldi (= selt i): moet u.

309 mesdaet: wandaad; perdoen: vergeving.

310 Dat: die (zie Stoett par. 55); mesdaen: misdreven.

311 mi: uit mijn naam; heren Keyen: aan heer Keye.

312 meer: niet meer (zie Stoett par. 228); in: aan.

313 In (= ic ne): als ik ... niet; eer: tevoren; daer of: daarvoor (nl. wat in vs. 314 wordt genoemd).

314 lachtere: smaad; op teech: aandeed.

315 van hove creech: van het hof vertrok.

316 U gebot: uw bevel.

317 alselp (= also helpe): vgl. vs. 290.

318 becocht: duur betaald; overmoet: onridderlijk gedrag.

319 Nie ... goet: nooit heb ik jonkvrouwen iets goeds gedaan.

320 vri: edele.

[p. 45]

 

Ende enen riddere, dat seitsi mi,

 

Dat haer broder was die gene;^321-322

 

Dien slogic doet. Met groten weneaant.³²³

324

Ward die joncfrouwe om hem saen.

 

(Groet leet hebbic haer sint gedaen)³²⁵

 

Dien doetdic onverdient, Godweet.’³²⁶

 

‘Nu vaerd ter coninginnen gereet³²⁷

328

Ende valt hare hier af te voet;³²⁸

 

Sine doet u nembermer els dan goet.³²⁹

 

Ende dat ic u Keyen secgen hiet,³³⁰

 

Ic bids u, en vergetes niet.’³³¹

332

Doe seide die maget: ‘Gi hebt an mi

 

Ene vrindinne, soe waer ic si;³³³

 

Oec salic wesen u getrouwe.’³³⁴

 

Doe sprac die riddere metter mouwe:

336

‘Wistic dat gijt wel sout helen,³³⁶

 

Ene dinc soudic u gerne bevelen.’³³⁷

321-322 dat seitsi mi / Dat ... die gene: van wie ze me vertelde, dat die haar broeder was. - Het eerste dat (vs. 321) is een betr. vnw. bij enen riddere (vgl. Stoett par. 55); het tweede Dat (vs. 322) is een vgw.. Ter verklaring van de konstruktie moeten we waarschijnlijk uitgaan van het zinstype dat si mi seide dat haer broeder was, d.i. die ze me vertelde dat haar broeder was. In plaats van de bijzinswoordorde dat si mi seide vinden we evenwel hoofdzinsvolgorde, terwijl in de nazin het woord die gene toegevoegd is.

323 Dien: terugverwijzend aanw. vnw., verwijzend naar enen riddere ... die gene; slogic doet: doodde ik; Met groten wene: zeer verdrietig.

325 sint: sindsdien.

326 Dien: terugverwijzend aanw. vnw., evenals Dien in vs. 323; onverdient: zonder dat hij het verdiend heeft; Godweet: voorwaar.

327 gereet: terstond.

328 hier af: hierom.

329 nembermer els: volstrekt niets anders.

330 dat ... hiet: wat ik u opdroeg aan Keye te zeggen; voor de inf. zonder te zie Stoett par. 279.

331 bids: verzoek u daarom; vergetes (= vergeet es): vergeet dat. Voor de gen. bij bidden en vergeten zie Stoett par. 167, resp. III en VI.

333 si: leef; de konjunktief waarschijnlijk wegens het rijm.

334 getrouwe: trouw; zo, dat u op mij kunt rekenen.

336 wel: goed; helen: geheim houden.

337 bevelen: toevertrouwen.

[p. 46]

 

‘Jaic,’ sprac si, ‘met goeder trouwen.’³³⁸

 

‘Alse gi comt tot mire vrouwen,³³⁹

340

Daer suldi ene wile bi dagen³⁴⁰

 

Ende na Claretten van Spangen vragen.

 

Ende alse gijs die stade siet,³⁴²

 

Groetse mi en latets niet,³⁴³

344

Stillekine, niet oppenbare,³⁴⁴

 

Ende segt van minenthalven hare,³⁴⁵

 

Dat icse minne ende sal na desenaant.

 

Haer lief ende haer riddere wesen.^346-347

348

Ende canic met wapinen verdinen dan,³⁴⁸

 

Datmen mi priest ende werde goet man,³⁴⁹

 

Soe doe mi doch in haren sen,³⁵⁰

 

Ende vernemtsi dat ic blode ben,³⁵¹

352

Soe sijs quite ende alle wijf³⁵²

 

Te pensene iet om min lijf.’³⁵³

 

Die joncfrouwe seide: ‘Nu geloves mi,

338 Jaic: dit bevestigende antwoord slaat op vs. 336; met goeder trouwen: dat beloof ik, daar kunt u van op aan.

339 tot mire vrouwen: bij mijn vrouwe, mijn gebiedster, de koningin.

340 suldi (= sult i): moet u; ene wile: een poosje, een tijdje; dagen: vertoeven, blijven.

342 gijs (= gi es): u daartoe; die stade: de gelegenheid.

343 mi: uit mijn naam; en latets niet: laat het niet na (voor -s zie Stoett par. 161).

344 Stillekine: in het verborgene, onopvallend; oppenbare: zo, dat iedereen het kan zien.

345 van minenthalven: uit mijn naam.

346-347 ende sal na desen (...) wesen: en [dat ik] voortaan (...) zal zijn.

348 verdinen: gedaan krijgen, bereiken.

349 priest (= prijst): looft, prijst; ende werde goet man: en [dat ik] een dappere ridder word.

350 Soe ... sen: dan hoop ik, dat ze tenminste aan mij denkt (soe = si; in sinen sin doen: denken aan; de conj. doe drukt een wens uit).

351 blode: bang, laf.

352 Soe sijs (= sij es) quite: laat ze [dan] ervan (verwijst naar vs. 353) ontslagen zijn (de conj. drukt een aansporing uit; zie Stoett par. 287b); wijf: vrouwen (zie voor deze meerv. vorm vL. I par. 12e).

353 Te pensene iet: ook maar enigszins te denken; om min lijf: om mij (MNW IV, 605).

[p. 47]

 

Magic hare sijn iet lange bi,³⁵⁵

356

Ic doese u minnen, wet vor waer.’³⁵⁶

 

Dus sijn si gesceden daer.³⁵⁷

 

Nu latic u vanden riddere bliven³⁵⁸

 

Metter mouwen ende sal scriven³⁵⁹

360

Vander joncfrouwen ende vanden riddere roet,

 

Die beide reden te Kardeloet.aant.³⁶¹

355 Magic: kan ik; hare sijn ... bi: bij haar zijn; iet lange: een tijdje.

356 Ic doese: ik zal ervoor zorgen dat ze.

357 Dus: zo; gesceden: uiteen gegaan (sceiden is een sterk ww.).

358 latic u (...) bliven: onderbreek ik voor u het verhaal. De uitdrukking die tale laten bliven betekent ‘het verhaal achterwege laten, staken’; zij is hier elliptisch gebruikt door weglating van die tale of die word.

359 scriven: vertellen.

361 te: naar.