De Revisor. Jaargang 10

[p. 82]

Rein Bloem
Absoluut Niets

Het esoterische bij Mallarmé - ik zag mij al in symbolen en duidingen teloorgaan en dacht: ik moet uitgaan van concrete gegevens, controleerbare data.

Zo kwam ik op het idee te beginnen met een weergave van de getallensymboliek in de Strofische gedichten van de middeleeuwse mystica Hadewych, mij daarbij baserend op een vrij onbekend artikel van J. Bosch: Vale milies (Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde, 1979).

Bosch rekent voor hoe in de 45 gedichten een ingewikkeld spel met het getal 29 schuil gaat: niet alleen komt er een tweedelige struktuur in uit van 12 gedichten rond Jezus (en de apostelen) en 33 (jaar van Jezus' dood) gedichten met Maria als middelpunt in gedicht nr. 29 en dat is juist het symboolgetal voor Maria, maar als je het aantal versregels per deel optelt, dan kom je in beide gevallen op een door 29 deelbaar getal; doe je hetzelfde met de versregels van de gedichten die een meetkundige reeks vormen (1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 36, 45) dan gaat het weer op en de som van alle echte psalmen is zelfs 29 in het kwadraat. Een verbijsterend spel, dat in de middeleeuwen wel gangbaar was en ook voorstelbaar als de bescheiden en eerbiedige poging van de mens te reageren op de onvoorstelbare calculaties van God.

Ik dacht daarom aan een artikel God en Meester, dat na die Hadewych-opstap Mallarmé zou opvoeren als de Meester van het Absolute Niets, die zijn eigen spel zonder god speelt. Eerst zou ik nog een indruk geven van de talrijke in de occulte traditie wortelende symbolen van zijn dramatisch gedicht Igitur, waarin dat gepersonifieerde dus de hoofdrol speelt, een mooi staal van de eigenzinnige schepper die Mallarmé was.

In Yale French studies, nr. 54 (1977) schrijft Bettina Knapp een uitvoerig artikel over die symbolen (spiegel, gordijnen, meubels, goud, leegte, droom, water, sterren...) en haalt daarbij heel wat aan:

-	Marie Louise von Frantz, Number and time, 1974
-	Edouard Schuré, The great initiates, 1961
-	Charles Poncé, The nature of the I Ching, 1970
-	Hans Jonas, The gnostic religion, 1967
-	Alice Raphael, Goethe and the philosopher's stone, 1965
-	Ralph Metzner, Maps of consciousness, 1970
-	René Guénon, Le symbolisme de la croix, 1957
-	B. Jowett, The works of Plato, z.j.
-	Jérome-Antoine Rony, La magie, 1968
-	W. Wili, The orphic mysteries and the Greek spirit, 1950
-	Richard Wilhelm, The secret of the golden flower, 1969
-	Rabbi Akiba Ben Joseph, The book of formation, 1970
-	Louis Gardet, La mystique, 1970
-	Boris Vysheslawzeff, Two ways of redemption, 1970

Even heb ik met de gedachte gespeeld daar, aan die wassenlijst, wat fantasienamen en -titels toe te voegen, maar ik zou mij aan harde cijfers houden en moest dus beginnen met de getalsmatige introduktie van Igitur, om middernacht, dat is het tijdstip waarom een etmaal draait, de grens tussen twee werelden, de droom die orde moet scheppen in de chaos van verschijnselen:

De middernacht

Zeker is van kracht een aanwezigheid van Middernacht. Het uur is niet verdwenen door een spiegel, heeft zich niet verborgen in gordijnen, meubels oproepend door zijn open welluidendheid. Ik herinner me hoe zijn goud op het punt was een kleinood leeg aan droom in de afwezigheid te veinzen, rijke overleving zonder nut, behalve dat op een juweel in een warnet van zee en sterren het oneindige toeval van de conjuncties stond te lezen.

Bij die samensmelting van lucht en water verwijst Bettina Knapp naar het orfische ei en de smaragden tafel van Hermes Trismegistus en de kabbalistische En-sof, God zonder grenzen, de wereld van veranderlijkheid. Een bladzij verder raken we in de geheime sferen van Eleusis, Piramiden, Dionysus-Iacchos, Orpheus, Mithra, Christus, geen aangenaam gezelschap dus.

Ik was van plan de Révélateur du Minuit, de openbaarder van de nacht, Igitur of la folie d'elbehnon, de dwaasheid van de in zijn staart bijtende oerslang of het magische getal 8, te laten voor wat het allemaal was en me te wenden tot minder occulte calculaties.

In de eerste plaats tot de plannen die Mallarmé maakte voor zijn Livre, het boek dat alles en iedereen zou moeten omvatten.

Daar is een uitstekend boek over geschreven door Jacques

[p. 83]

Scherer (Le Livre de Mallarmé, 2de druk 1977), die alle losse blaadjes uitgeeft en voorziet van commentaar. De meester voorzag in zijn boek 10 séances waarin een tekst op 10 verschillende manieren geïnterpreteerd zou worden, wat samen met nog andere variatieprincipes 9.864.100 mogelijkheden zou opleveren in een oplage van 480.000 stuks met zoveelmaalzoveel opbrengst.

Ook zonder vertaling geven een paar kladblaadjes de bij voorbaat non-existente lezer een astronomische gewaarwording (Dr. = Drama).

Godzijdank heeft Mallarmé een uitweg uit die duizelingwekkende kosmos gevonden en wel één die rechtstreeks én op dichterlijke wijze tot een boek heeft geleid: Un coup de dés n'abolira le hasard (een worp met een dobbelsteen zal nooit het toeval vernietigen).

Dat gedicht is posthuum gepubliceerd met een inleiding van de dichter en daarna vele malen herdrukt in allerlei formaten en met wel of niet inachtneming van het vele wit, dat de tekst in diverse soorten typografie doorschiet. Maar pas Mitsou Ronat en Tibor Papp hebben in 1979 een uitgave verzorgd die de bedoelingen van Mallarmé exact laat zien. Mitsou Ronat ontdekte dat typografie, aantal bladzijden (24), lettercorpsen, terug te voeren zijn op het getal 12 en bewerkingen daarvan. 12, dat is poëtisch gezien het aantal metrische posities van de alexandrijn die de titel vormt.

In deze uitgave door het collectief Change komt de meesterlijke poëzie voor het eerst tot zijn recht, maar of dat in het Nederlands (her)haalbaar is, zou men zich af kunnen vragen. Die alexandrijn zou eventueel kunnen luiden:

-	een dobbelworp zal nooit het toeval delgen of
-	een dobbelworp haalt nooit het toeval onder uit

Maar een Nederlandse versie op het oorspronkelijke formaat (weer gerealiseerd in een veelvoud van 12) zal wel een wensdroom blijven.

...

In het besef daarvan, in de groeiende tegenzin in het esoterische, mondde ik uit in samenvattingen van het werk van anderen en liep in een persoonlijke beschouwing vast. Wat een hommage had moeten worden aan twee dichters die mij lief zijn in de logopoeia, dat is de dichtkunst die in bezieling en calculatie geen tegenspraak ziet, bleek een misrekening. Bosch, Knapp, Scherer en Ronat hadden hun huiswerk al zo afdoende gemaakt, dat ik er niets eigens meer mee aan kon vangen.

Summa summarum: het is noch God noch Meester geworden, ni dieu ni maître, dus absoluut niets.