Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2007 (nrs. 117-122)

[p. 26]

Atte Jongstra
Over Lutembi

Geïnspireerd door de werken van Alfred Jarry is grof genomen een halve eeuw geleden in Frankrijk opgericht het Collège de 'Pataphysique, een in relatieve verborgenheid opererend genootschap dat de wereld in al zijn geledingen problematiseert en van oplossingen en theorieën voorziet. In navolging van dat Collège werd vlak voor de laatste eeuwwende in ons land gesticht de Nederlandse Academie voor 'Patafysica (N.A.P.), in de wandeling Bâtafysica geheten. Hoofden als Matthijs van Boxsel (regent), Bastiaan van der Velden (regent) en werkers als Dirk van Weelden, Paul van der Heyde, Hedda Martens, M. Februari, K. Schippers, schrijver dezes en vele, vele anderen bundelden hun krachten ter verspreiding en uitbouw van de Bâtafysica die hier te lande bijzonder oude wortels blijkt te kennen. Meer hierover elders, vroeger of later.

Essentieel in de context van dit Raster-duisterlingen-nummer is de ingewikkelde verhouding van de Bâtafysica met de begrippen duister en verlichting. Ieder ontwikkelde waarnemer weet dat deze begrippen niet zonder elkaar kunnen. Zonder het ene niet het andere, noch omgekeerd. De Bâta-fysicus koestert echter de opvatting (naar richtlijnen van het Collège) dat behalve nacht en dag ook de toestand van dag èn nacht, zowel als van dag noch nacht tot de mogelijkheden behoort¹. Voor de begrippen nuchterheid en verbeelding geldt hetzelfde. In elkaars aan- of afwezigheid bloeien zij op, op dezelfde wijze.

Een van de mooiste geschriften uit de altijd onverwachte hoek der 'Patafysica zijn de reisherinneringen van de Franse auteur Lutembi.

Lutembi is een opgezette krokodil en voorzitter van het Collège de 'Pataphysique.

Toen het Collège vernam dat in Nederland een onderafdeling was opgericht achtte men een inspectiereis noodzakelijk. Men vaardigde niemand minder af dan de voorzitter zelf². Lutembi

1 Om het helder te houden noem ik hier nu niet de 'Patafyschieke verdubbeling van dit schema.

2 De keuze voor Lutembi lag voor de hand. Hij wist de weg. In zijn vroege dagen als voorzitter was hij namelijk al in ons land geweest, toen voor een kennismaking met onze toenmalige vorstin Juliana. Hij had ten tijde van een offcieel buitenlands bezoek zich opgesteld voor het Paleis op de Dam te Amsterdam, en zich vermomd als hutkoffer. Een van de bezoekers nam hem mee naar binnen, en Lutembi zag zijn kans schoon zich aan de Majesteit voor te stellen.

[p. 27]

zakte de Maas af richting Lage Landen. Korte tijd hield hij zich op in de Hofvijver te Den Haag,³ om zijn reis voor te zetten in de richting van het eigenlijke doel: een kennismakingsgesprek met de voorzitter der Bâtafysica. Deze functie⁴ wordt vervuld door het stoomgemaal Ir. D.F. Wouda (1920) aan de Ter Oelsterkolk nabij Lemmer (Fr.).

Lange tijd heeft Lutembi zijn voorzittershamer zonder veel vragen kunnen hanteren. Onlangs zijn er echter vragen gerezen over zijn identiteit. Wie is Lutembi? Zijn status als opgezette krokodil lijkt onomstreden, maar recente in genoemde relatieve verborgenheid verschenen publicaties doen vermoeden dat hij anders dan voorheen werd aangenomen van het vrouwelijk geslacht zou zijn. Dit is de onschuldigste aller mogelijkheden. Ernstiger is dat het bestaan van Lutembi an sich in twijfel wordt getrokken. Hij zou een mystificatie zijn, wat ook het auteurschap van zijn onmiskenbare reisherinneringen ondergraaft.

Dat brengt ons meteen op de oorsprong van een dergelijke mystificatie. Uiteraard heeft de 'Patafysica geen moeite de bedenker van deze eventuele would be-figuur aan te wijzen: dat is natuurlijk Lutembi zelf.

Dat er intussen toch foto's bestaan waarop de Franse Collège-president figureert (waaronder het hier afgedrukte beeld van Lutembi in Nederland) doet niets af aan de recente twijfel rond zijn eigen authenciteit en die van zijn Reisherinneringen.

Uit die reisherinneringen, tot nog toe ongepubliceerd gebleven (zie de relatieve verborgenheid waarin het Collège de 'Pataphysique arbeidt), mag ik nu vertaald en aangevuld (het blijft toch proza van een opgezette krokodil) een snede presenteren. De tekst spreekt voor veel, en spreekt voor zich. De toelichting waar Lutembi's regels hier en daar om lijken te schreeuwen wordt, zoals in de N.A.P. te doen gebruikelijk, aan de lezer zelf overgelaten.

3 Radio West vrijdag 4 oktober 2002 Leefbaar Den Haag: ‘Opheldering over krokodil in Hofvijver’. De fractie van Leefbaar Den Haag heeft opheldering gevraagd over het gerucht dat er in de Hofvijver al jaren een krokodil rondzwemt. Die zou zich daar schuilhouden als een soort ‘Haags monster van Loch Ness’. Fractievoorzitter Dufresne van Leefbaar Den Haag hoorde het tijdens de gemeentelijke receptie op prinsjesdag en wil nu dat burgemeester Deetman het verhaal uit de wereld helpt. ‘Dit kan toch niet waar zijn,’ zo sluit hij zijn vraag af.

4 Dit voorzitterschap heeft een grote symboolwaarde. Waar in de N.A.P. enorme hoeveelheden inzichten en theorieën heen en weer worden verplaatst, pompt het Wouda-gemaal verbijsterende aantallen kubieke meters water in respectievelijk uit. De capaciteit van de N.A.P.-voorzitter is 4 miljoen liter water per minuut.