Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2007 (nrs. 117-122)

[p. 186]

La vie devant soi. Alfred Jarry's verbeelde leven
Liesbeth van Nes

Alfred Jarry stierf op Allerheiligen 1907. Hij werd zeer verzwakt aangetroffen in zijn kamer door Alfred Vallette en dokter Saltas en overleed in het ziekenhuis aan acute tuberculose. Zijn honderdste sterfdag wordt in Frankrijk gevierd met het Année Jarry. In zijn geboorteplaats Laval wordt onder andere een heruitgave verzorgd van de onbekende tekst Ubu sur la Butte, een miniatuurversie van Ubu Roi. Jarry leeft dus nog steeds.

Ubu bedacht hij met een aantal medeleerlingen. Voor materiaal voor de titelrol van het oerstuk Les Polonais putten ze uit het gedrag van hun leraar natuurkunde. Het is een stuk voor marionetten en ook Ubu Koning moet met marionetten worden gespeeld. Na de eerste opvoering van Ubu Koning, in 1896, ontwikkelde Jarry zich tot marionet, hij sprak hortend, zijn gebaren waren houterig en wellevendheid was hem vreemd. Hij deed zich voor als Ubu zelf en sprak in pluralis majestatis.

Ubu: Dat kunt u nu wel zeggen, mijnheer, maar u spreekt tegen een groot 'patafysicus.

Achras: Pardon, mijnheer, wat...?

Ubu: 'Patafysicus. De 'patafysica is een wetenschap die wij hebben uitgevonden en waar in het algemeen behoefte aan werd gevoeld.

Ubu vordert het huis van Achras voor zichzelf en stuurt hem weg om de kokkin te zeggen dat hij zijn vlees niet al te doorbakken wil hebben. Dan haalt hij zijn Geweten uit een koffer en vraagt of hij Achras moet doden. Geweten vindt dat hij dat niet moet doen omdat Achras zich niet eens kan verdedigen.

Ubu: We zullen Achras doden omdat dat geen gevaar oplevert en u vaker raadplegen, u geeft nuttiger adviezen dan we hadden gedacht. Terug die koffer in!

Deze citaten zijn afkomstig uit ‘L'Autodète’ dat werd gepubliceerd in april 1894 in een obscuur blaadje, L'Art littéraire, en later werd uitgewerkt tot Ubu Cocu. In hetzelfde jaar wordt Jarry aandeelhouder (vier aandelen van elk honderd frank) van Mercure de France, waar hij behalve Ubu Roi^* drie boeken zal publiceren. Deze uitgeverij was voortgekomen uit het symbolistische

* De eerste uitgave van Ubu Roi draagt Jarry op aan de man die hem ontdekte, Marcel Schwob.

[p. 187]

tijdschrift Mercure de France, in 1890 door Alfred Vallette opgericht. Vallettes vrouw Rachilde (in 1860 geboren als Marguerite Eymery) was co-redacteur en literatuurcriticus. Haar boek Mijnheer Venus (1884) had haar schandaal en roem gebracht. De hoofdpersoon, Raoule de Vénérande, valt voor een volkse schilder, Jacques Silvert, omdat hij zo mooi en vrouwelijk is. In hun (SM-)relatie is zij de man. Na hun huwelijk kijkt de beau monde hen met de nek aan, tot een oude vriend zijn woede koelt op ‘mijnheer Venus’.

Hoewel Vallette Jarry's boeken niet erg schijnt te waarderen (de eerste twee moet de auteur voor een deel zelf financieren) raakt Jarry zo goed bevriend met de Vallettes dat zij hem in de lente van 1898 uitnodigen mee te doen met ‘le Phalanstère’, een soort literaire werkgemeenschap van vijf of zes auteurs, die een huis huren in Corbeil, ten zuidoosten van Parijs. Jarry, altijd achtervolgd door schulden, brengt daar vrijwel al zijn tijd door en schrijft Roemruchte daden en opvattingen van dr. Faustroll, patafysicus. Zijn grillige gedrag leidt tot problemen en hij huurt in 1900 een eigen onderkomen. In 1905 bouwt hij bij de sluizen van Coudray een hut van 3.69 bij 3.69 meter, die hij de Tripode noemt, ook al staat hij op vier poten. De Vallettes bewonen inmiddels een villa in Les Bas-Vignons. In de zomer van 1897 had hij een mahoniehouten kano aangeschaft, een ‘as en acajou’, waarin hij al of niet vissend over de Seine vaart.

Faustroll wordt postuum (1911) uitgegeven. Jarry heeft Ubu, de oorspronkelijke uitvinder van de 'patafysica en een meesterwerk dat hem boven het hoofd dreigde te groeien, laten vallen ten gunste van Faustroll. Dit is een Tsjerkessische wetenschapper die wegens schulden zijn huis moet verlaten en in een ‘as’, het enige wat hij nog bezit, eilanden bereist in gezelschap van een aap genaamd Bosse-de-Nage en een deurwaarder.

Hij bereikt ten slotte een staat van onbeweeglijkheid ten opzichte van de voortschrijdende tijd en zal in alle eeuwigheid dezelfde leeftijd behouden, 63. Een leeftijd die hij al bezat bij zijn geboorte. Niet Ubu, maar Faustroll wordt de Curator van het Collège de 'Pataphysique dat in 1948 werd opgericht door drie heren en een dame, onder wie Irénée-Louis Sandomir, die op 1 décervelage 76 EP de openingsrede uitsprak. Ubu kruipt in diens jasje toch naar binnen, want behalve koning van Polen was hij ook graaf van Sandomir. Beroemde leden van het Collège waren onder anderen Raymond Queneau, Boris Vian, Max Ernst, Joan Míro en Marcel Duchamp. Het Collège stelde een eigen tijdrekening in, de ‘Ère 'Pataphysique’, te begin-

[p. 188]

nen met Jarry's geboortedag 8 september 1873. Het jaar is verdeeld in 13 maanden van elk 29 dagen, waarbij de 29ste imaginair is. De namen van de maanden verwijzen naar werken van Jarry. ‘Décervelage’ is bijvoorbeeld een term van Ubu, die menig tegenstander tot ‘onthersening’ veroordeelt en ‘clinamen’ is de titel van een hoofdstuk in Faustroll. Een clinamen is een nauwelijks waarneembare afwijking waardoor atomen, die recht naar beneden zouden moeten vallen in de leegte, met elkaar in contact komen, volgens een theorie die wordt toegeschreven aan Epicurus. Alleen door afwijkingen ontstaan dus nieuwe levensvormen.

Ook Noël Arnaud, schrijver van de biografie Alfred Jarry d'Ubu Roi au docteur Faustroll, is lid van het Collège. Hij beschrijft Jarry's leven tot en met 1898 en aan hem is dan ook in 1995 een aanvulling opgedragen: Alfred Jarry. Biografie 1906-1962, waarin Christian Soulignac het verhaal vertelt van een merkwaardige ontdekking: Jarry stierf pas in 1962! Arnaud reageert enthousiast en 'patafysisch door Soulignac in een brief extra argumenten toe te spelen voor zijn veronderstelling. Soulignac betrekt die meteen bij zijn onderzoek en schrijft vervolgens aan Arnaud wat hij nog meer ontdekte.

Kennelijk moest Soulignac zelf opdraaien voor de kosten van de uitgave, want de oplage is zo gering dat de redactie dankzij de Bâtafysica, de Nederlandse Academie voor 'Patafysica, de hand wist te leggen op een exemplaar, waarvan de vertaling hierna volgt.

Wat 'patafysica is? De wetenschap van de verzonnen oplossingen. Daar valt dus alles onder.