Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1996 (nrs. 73-76)

Hedda Martens

Gewoontes

Iemand heeft zo'n hekel aan gewoontes dat hij ze bestrijdt waar hij maar kan. Zo moeten zijn kinderen iedere avond op een ander tijdstip naar bed en slaapt hij zelf nu eens links, dan weer rechts van zijn vrouw, soms ook in de logeerkamer. Op weg naar kantoor kiest hij telkens verschillende routes of vervoermiddelen en ook de drie stoelen in zijn werkkamer neemt hij wisselend in gebruik met nu eens deuren en ramen wijd open, dan weer een bordje ‘Niet Storen’ op de gang. Onmogelijk om hem twee maal achter elkaar zijn eigen verjaardag te laten vieren noch die van een ander, en tijdens huiselijke spelletjes als kwartetten of ganzenbord stelt hij de regels keer op keer bij, tot de getallen op de dobbelsteen aan toe.

Het spreekt vanzelf dat hij in zijn strijd tegen gewoontes weinig begrip ontmoet en zelfs voor onbeleefd of onberekenbaar wordt gehouden; zo zal hij lang niet altijd een uitgestoken hand schudden, een rekening betalen, zijn knopen dichtdoen. Toch houdt hij vol, al valt het hem met de jaren moeilijker om vernieuwingen te bedenken die niet, door de tijd heen, zelf weer hun eigen vaste patroon gaan vertonen. Een dimensie die hem dikwijls te veel wordt, en die hij alleen kan ontlopen door zijn geheugen steeds minder te raadplegen. Op den duur kan het dan ook gebeuren dat hij dagen achtereen met de bus naar zijn werk gaat, daar eenvoudig achter zijn bureau plaatsneemt en zich 's ochtends de koffie, 's middags de thee goed laat smaken; maar dan nadert ook al de datum van zijn vervroegde pensioen. Bij die gelegenheid krijgt hij een video-apparaat cadeau, waarna hij enig plezier beleeft aan het afdraaien van het 8-uur journaal op willekeurige tijden.

De kinderen, inmiddels volwassen, komen vooral op zon- en feestdagen langs: van hem hebben ze nooit wat willen opsteken. - Totdat hij ten slotte weduwnaar is en, op een stoel aan het raam, hun komen en gaan even onnavolgbaar gaat vinden als de kleine verplaatsingen van een vaas of een kopje, de lichte verschuiving in de stand van het gordijn en al die andere verschillen, elke dag weer - de onrust ervan, waar hij maar niet aan kan wennen.

[p. 172]

Een berenleven

Iemand leeft al zo lang hij zich kan herinneren in de gestalte van een beer; een niet al te grote soort uit India. In zijn vroege jeugd was aan zulke beren nog gemakkelijk te komen, en zijn familie had er generaties lang mee opgetreden. Veel ouder dan twintig jaar wordt dit type beren niet, maar de grote liefde waarmee de familie haar dieren zo lang mogelijk in leven hield zette zich voort in de toewijding waarmee elk stoffelijk overschot werd verzorgd en bewaard: de glanzende vacht, de brede handen en voeten met een waaier van sterke nagels eraan, de kop met de kale, beweeglijke neus, de ronde ogen dicht bij elkaar en de oren met prachtig gekamde pluimen, alles aan één stuk.

Geen wonder dat de hoofdpersoon van deze geschiedenis, die enig kind was, zich vaak in die geurige vachten ophield; als baby was hij er warm in gehouden, als peuter droeg zijn moeder hem op haar arm de piste in en scharrelde hij, handen en voeten naar elkaar toegekeerd en de glimmend gelakte neus dicht over de grond, tussen clowns en acrobaten die hem zo vaak mogelijk optilden en kusten. Hij groeide gelukkig niet snel, want telkens wanneer hij een nieuwe omhulling moest passen deed het hem veel verdriet van de oude afscheid te nemen; toen hij tenslotte achttien was en de zekerheid had van zijn definitieve gedaante kwam er dan ook een grote rust over hem. Hij kon inmiddels zijn eigen brood verdienen zonder enige ophef over wie hij was, zo natuurlijk wandelde hij tussen de woonwagens door, klom in de piste langs verchroomde ladders, reed op een eenwieler om dansende paarden heen en beantwoordde met bewegingen van zijn kop allerlei vragen uit het publiek. Wie hem van dichtbij meemaakte kwam bovendien te weten dat hij ook zijn oren en neus prachtig kon bewegen en daarbij zijn ogen veelbetekenend ronddraaide, als glimmende knoopjes. Dit bezorgde hem al gauw de liefde van een jonge Engelse, die haar ouders en vaderland in de steek liet om altijd bij hem te blijven.

Inmiddels was deze speciale berensoort in korte tijd heel zeldzaam geworden, en de familie die generaties lang met hen geleefd had koos wijselijk een ander beroep: er kwamen teveel wetten en verbodsbepalingen. De beren en beertjes die ze nog bij zich hadden gaven ze cadeau aan een reservaat, waar ze nog lang met hun woonwagens in de buurt bleven om aan het wederzijdse heimwee gewend te raken. - Groot was de verslagenheid toen bovendien, op een vroege zondagmorgen, een gewapende actiegroep beslag kwam leggen op alle glanzend verzorgde, heerlijk ruikende en dagelijks gekoesterde voorouders van de losgelaten berenfamilie. Alle droegen ze eigen namen, alle hadden ze een volmaakt geconserveerde oogopslag en orenstand en sommige waren zelfs

[p. 173]

opgevuld in de houding die ze bij leven het liefst aannamen: zo werd de een na de ander door het gebroken raam naar buiten gewipt en afgevoerd.

De man die sedert zijn oudste herinnering in de gedaante van een beer had geleefd wist, dat zijn einde nu nabij was. Tijdens de overval had hij zich schuilgehouden in de badkamer van de wagon die hij al vele gelukkige jaren met zijn Engelse vrouw en twee kleine kinderen deelde, maar de beschermende maatregelen van de overheid werden elk jaar onontkoombaarder, en hij vreesde de risico's voor zijn jonge gezin. Daarbij was zijn leeftijd al achtentwintig; zijn gebit werd slecht, zijn vacht steeds doffer en ook de mechanismes waarmee hij zijn oren, neus en ogen zo vrolijk in beweging wist te brengen vertoonden de slijtages van de ouderdom. - Nu had de actiegroep op die vroege zondagochtend laten weten terug te zullen keren; en terugkeren zouden ze zeker doen. Daar wachtte hij op. Hij had hun wapens gezien, en de blik vol afgrijzen in hun ogen toen ze de geurige vachten met daaraanvast de brede poten met waaiernagels en de koppen met wakkere oren en ogen naar buiten gooiden, en zonder ophouden herdacht hij elk daarvan bij naam en gestalte. Hoezeer het de zijnen waren, de een na de ander, met ten slotte onvermijdelijk ook de drie gedaantes van zijn eigen jeugd; bij de allerkleinste, sleets van zijn kruipen door de piste, had een van de geweren verontwaardigd in de lucht gevuurd. Dus zijn besluit stond vast, en tot vreugde van zijn vrouw overwon hij zijn gebrek aan eetlust, verzorgde zijn kiezen, oefende zijn spieren door zijn kinderen telkens hoog op te tillen en toonde hij alle belangstelling, fantasie en liefde die hij maar dragen kon.

Toch kwam de tweede overval nog onverwachts; ditmaal rond middernacht. De rest van zijn familie stond al huiverend buiten in het licht van zaklantarens, pyama's met truien eroverheen, maar zijn vrouw, moe van de liefde sliep nog toen er aan de koperen deurknop van hun wagon werd gerammeld. Hij was overeind geschoten met bonzend hart, en over haar heen op de grond gerold. Daar stond hij, op vier machtige brede poten en alle nagels wijd; zijn schouders hoog, blikkerende tanden en in zijn ogen een ongekende gloed waar zelfs zijn kinderen voor terugdeinsden; vuur sproeide hij, vanuit het merg van zijn botten. Nooit zouden ze vergeten hoe hij naar buiten brak, in een machtige sprong dwars door het raam; hoe zijn razende grauwen weerklonk dat allerlei geroep overstemde - en toen, natuurlijk, het knallen van geweren.

Een dag later is de familie bij het reservaat weggetrokken, met zijn nagedachtenis als een grote troost in hun hart.