Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1994 (nrs. 65-68)

[p. 64]

Elechi Amadi
De concubine
Vertaling: Peter Abspoel

Omokachi was een klein dorp: er woonden elf families. Deze bewoonden elk een groep compounds, en vanuit elke compound liep er een pad naar het grote pad dat het dorp doorsneed. Dit pad voerde in oostelijke richting naar Aliji, een dorp dat flink wat groter was dan Omokachi, en in westelijke richting naar een ander dorp, Chiolu.

Maar dichterbij dan deze beide dorpen lag Omigwe. Igwe, de stichter van Omigwe, had Omokachi moeten verlaten toen één van zijn kinderen éérst boventanden had gekregen. Dat was een verschrikkelijk voorteken, dat erop wees dat Igwe een grote overtreding had begaan, al scheen niemand zich precies te herinneren waarin die overtreding bestond. Sommigen fluisterden dat hij op een Grote Eke was gaan werken; anderen dat hij per ongeluk een gier had gedood, de heilige vogel van Ojukwu. Maar wat het ook was geweest, de zoenoffers die gebracht moesten worden waren te veelomvattend en kostbaar. Het orakel noemde onder andere zeven rammen. Igwe kon de vereiste offeranden niet bij elkaar krijgen en om de toom van de goden af te wenden, besloten de dorpelingen hem te verbannen. Maar het was hem nadien goed gegaan (sommigen zeggen dat hij later alsnog de offers had gebracht) en hij stichtte Omigwe.

Alleen dappere mannen waagden zich tot Aliji. Het was een dagreis vanaf Omokachi. Het pad voerde door wouden en moerassen en je wist nooit waar de koppensnellers zouden toeslaan. Wanneer er een boodschap moest worden overgebracht naar Aliji traden twee mannen op als koeriers. Emenike was vaak één van hen.

Chiolu lag dichterbij dan Aliji. Als je na het ontbijt op weg ging, was je er voor de zon pal bovenop je hoofd scheen. Omdat de afstand niet al te groot was, was het gemakkelijk om het pad regelmatig te onderhouden; elk dorp kapte zijn eigen helft van het pad kaal. Mini Wekwu, een rivier met een machtige god, vormde de grens tussen de twee dorpen. Mini Wekwu werd meestal vereerd op de dagen dat men het pad onderhield. Aanbidders van beide dorpen kwamen samen en boden gezamenlijk hun offers aan. Zo werd de vriendschapsband tussen de dorpen be-

[p. 65]

krachtigd, en de god zorgde ervoor dat er geen kwaad van het ene dorp naar het andere overstak. Geen enkele tovenaar uit Chiolu zou bijvoorbeeld de rivier durven oversteken naar Omokachi om daar onheil te stichten. Mini Wekwu zou zeker korte metten met hem maken. Om een andere reden lag Chiolu vaak op de lippen van de bewoners van Omokachi. Aangezien het ten westen van Omokachi lag, zeiden mensen vaak over de ondergaande zon dat hij ‘naar Chiolu’ ging. Ihuoma herinnerde zich nog heel goed hoe, toen zij klein was, haar moeder na een dag hard werken op het land zei: ‘Kijk naar de zon, mijn kind. We moeten zorgen dat we thuis zijn voordat hij in Chiolu aankomt.’

Na Amadioha was de machtigste god Ojukwu; men zei dat hij regeerde over de pokken. Deze ziekte was zo gevreesd, dat dorpelingen haar niet bij de naam durfden te noemen. Ze noemden haar ‘het goede’. Slachtoffers werden gewoonlijk afgezonderd, en als ze stierven durfde niemand te huilen. Mensen zeiden dan dat ‘het goede’ hen had opgeëist. De verering van de god was het meest intens op het hoogtepunt van een epidemie; men hield zich dan strikt aan bepaalde regels. Mensen gingen vroeg naar bed, en 's nachts mocht er niemand zingen, huilen of met fakkels rondlopen. Het was niet ongebruikelijk dat in zulke perioden dorpelingen werden bezocht door de god. Hij verscheen gewoonlijk in de gedaante van een bekende of een kind die om een of andere kleinigheid kwam vragen. Het kon bijvoorbeeld zijn dat hij verscheen in de gedaante van een vrouw die haar buurvrouw om groenten vroeg voor haar saus. Wie het gevraagde weigerde, liep een goede kans de ziekte te krijgen. Vandaar dat de mensen als er een epidemie heerste aardiger voor elkaar waren; ruziënde vrouwen waren gedwongen een bestand te sluiten.

De gier was de heilige vogel van Ojukwu, en wanneer er een neerstreek op iemands dak, dan rende die meteen naar een orakel om uit te vorsen wat de god hem wilde meedelen. Het kon alles zijn, van een bloedstollend ultimatum tot een vriendschappelijke groet, en de offers variëerden overeenkomstig de aard van de boodschap.

Amadioha genoot meer aanzien dan Ojukwu, omdat hij zich voor zijn wraaknemingen bediende van een bliksemschicht of een acute ziekte. Niemand had het lef om tegenover hem een valse eed te zweren.

Het was gebruikelijk om als je hersteld was van een ziekte offers te brengen aan Amadioha, als dank voor zijn bijstand. Daarom maakte Emenike zich op deze grote Eke (de kleine Eke en de Grote Eke wisselen

[p. 66]

elkaar om de vier dagen af) gereed om naar het heilige woud van Amadioha te gaan. Omdat het een dag was voor algemene verering, begaf zich een groepje oude mannen met driepotige krukken naar het heiligdom. Emenike liep tussen hen in en droeg een helderrode haan en twee dikke yams die hij als offeranden ging aanbieden. De witharige en statige Nwokekoro leidde het groepje en nam ook het voortouw in de conversatie.

‘Het ziet ernaar uit dat we een goede yamoogst zullen hebben dit jaar,’ zei hij, toen ze langs een kleine akker liepen.

‘Ik denk dat je gelijk hebt,’ antwoordde Chima.

‘De bladeren kleuren al donker,’ zei Wosu, een lange, kromme, pezige man.

‘Dat konden we ook gebruiken na de slechte oogst van vorig jaar. Die leverde me nog geen honderd armbanden op,’ zei Nwokekoro. Hoewel hij langzaam sprak, stotterde hij enigszins.

‘Jij hebt het over honderd armbanden,’ zei Wosu. ‘Ik heb alleen mijzelf kunnen voorzien. Ik heb er nog geen kauri aan overgehouden.’

Nu bereikten ze de plek waar het gevecht tussen Emenike en Madume had plaatsgevonden.

‘Hé!’ riep Wosu uit met zijn hoge stem, ‘het lijkt wel alsof hier een boa-constrictor heeft geprobeerd uit een val te ontsnappen.’

‘Nee,’ antwoordde Nwokekoro. ‘Dit is de plek waar Emenike en Madume hebben gevochten.’

‘Eme, je zult je wel aan een boomstam hebben bezeerd,’ zei Chima, achterom kijkend naar Emenike. Emenike gromde onduidelijk.

‘Zijn goden waren gewoon niet thuis. Anders had Madume Emenike nooit kunnen verslaan,’ zei Wosu troostend.

‘Bedenk dat er andere kanten aan de zaak kunnen zijn,’ antwoordde de priester.

‘Dat is zo,’ zei Wosu instemmend. ‘Toch was Madume er ook niet best aan toe. Als zijn vrouw hem niet verzorgd had met heet water, was hij nu waarschijnlijk nog niet hersteld.’

‘En toch behoort het land waarover ze twisten aan Emenike toe,’ zei Chima. ‘Madume's “grote oog” zal hem op een dag nog eens fataal worden. Net als de jager die nooit tevreden was met antilopes, zal hij op een dag misschien een olifant naar huis moeten dragen en onder het gewicht bezwijken.’

Ze spraken minder en minder toen ze in de buurt van het heilige woud van Amadioha kwamen. Weelderige bomen flankeerden het donkere

[p. 67]

pad. De stengels van sommige klimplanten waren zo dik dat ze eruitzagen als gewone bomen. Bij het heiligdom heerste absolute stilte en het was er vrij koud, doordat het hoge majestueuze dak van dicht gebladerte, als een donkere regenwolk, de zon helemaal buitensloot. Zelfs de wind deed de ondergroei nauwelijks bewegen.

Het heiligdom bevond zich onder een enorme kapokboom. Het was omgeven door een cirkelvormige omheining van jonge palmscheuten, die met hun gele kleur als vlammen afstaken tegen de donkere achtergrond. Nwokekoro ging de tempel binnen en legde enkele kolanoten neer voor twee beeldjes gehuld in bloed en veren. Op de vloer van het heiligdom stonden rondom aarden potten vol armbanden, kauri's, alligator-pepers en veren, die daar duidelijk al jaren stonden. Er lagen dierenschedels aan beide zijden van de twee beeldjes. Emenike, die nooit eerder zo dicht bij het heiligdom was geweest, staarde in de duisternis en dacht dat sommige schedels op die van een mens leken.

Toen Nwokekoro het heiligdom verliet, liep hij zo nonchalant rond, dat je onvermijdelijk het gevoel kreeg dat er een intieme verstandhouding bestond tussen hem en de god. Hij haastte zich nooit en toch voerde hij elk onderdeel van het ritueel nauwgezet uit. Zijn gezicht was vrijwel uitdrukkingsloos, maar zijn ogen hadden iets ondoorgrondelijks. In plaats van naar buiten te kijken, schenen ze naar binnen, zijn hoofd in te staren. Hoewel hij zich duidelijk sterk concentreerde, waren zijn trekken ontspannen. Het viel Emenike op dat de oude mannen hun ogen afwendden wanneer de priester een van hen leek aan te kijken; daarom besloot hij terug te kijken op het moment dat de blik van de priester op hem zou vallen. Hij had het nog maar nauwelijks gedacht, of de gelegenheid deed zich al voor. Hij keek de priester aan, en had er onmiddellijk spijt van, want op het gezicht van de priester las hij een mild verwijt, medelijden, ontzag, macht, wijsheid, liefde, leven en - ja, hij wist het zeker - ook de dood. In een fractie van een seconde doorleefde hij opnieuw heel zijn leven tot nog toe. Afwisselend werd hij overweldigd door een diepe liefde voor de priester, die hij dan liefst wilde omhelzen, en door een misselijkmakende afstoting die maakte dat hij het wilde uitschreeuwen van walging. Hij voelde de koude greep van wanhoop, en het lege gevoel dat voorafgaat aan een grote ramp; hij voelde een ziekmakende heimwee naar een onbepaalde plek waar hij, dat wist hij zeker, nog nooit was geweest.

Met een schok kwam hij weer bij zijn positieven.

[p. 68]

‘Eme, zit je te dutten?’ vroeg Chima fluisterend. ‘Het lijkt of je zit te knikkebollen.’

Emenike kon zijn tong niet vinden. Hij was te verward om iets te kunnen uitbrengen.

Nadat de belangrijkste rituelen waren uitgevoerd, maakte Nwokekoro een vuur met een gloeiende orepe-fakkel die een oude man had meegenomen. De hanen werden op de oude rituele manier geslacht en samen met de yams gekookt. Voordat ze begonnen te eten, sneed de priester een vleugel van de kip af en gooide die achteloos naar een plek rechts van de tempel. De oude mannen waren duidelijk aan deze routine gewend en letten niet op wat hij deed. Maar Emenike staarde het ogenschijnlijk verkwiste stuk vlees na; binnen enkele seconden kroop er een enorme grijze slang van achter het heiligdom tevoorschijn die zijn deel van het feestmaal begon op te schrokken. Hij toonde geen vrees en de oude mannen bogen hun hoofd eerbiedig. Emenike had horen vertellen over deze slang, maar hij was veel groter en onverschrokkener dan hij zich had voorgesteld. Uit zijn ooghoek zag hij de verdikking die het stuk kip in zijn nek vormde en hij zag hoe deze langzaam naar achteren gleed.

Nu de god eten had gehad, vielen de mannen aan op de rest van het feestmaal. De zon begon net aan zijn reis naar Chiolu toen het groepje aanbidders terugliep naar het dorp.