Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1990 (nrs. 49-52)

[p. 52]

Martijn Rus
Over Robert Pinget en Quelqu'un

Robert Pinget werd in 1919 in Genève geboren. Hij studeerde rechten en vestigde zich in 1946 als advocaat in Parijs. Hij hield zich daar eerst bezig met schilderen; zijn literaire debuut maakte hij later, in 1951, met de novellenbundel Entre Fantoine et Agape. Sindsdien heeft hij verschillende vormen van proza beoefend, waarvoor hij erkenning verwierf in 1963, toen hem voor de roman L'Inquisitoire de Prix des Critiques werd toegekend. Maar pas nadat hij in 1966 de Prix Femina had gekregen voor Quelqu'un werd hij bij een groter publiek bekend. Voortaan werd hij, zeer tegen zijn zin trouwens, als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de nouveau roman beschouwd. Overigens heeft Pinget ook toneelstukken geschreven, die duidelijk verwant zijn met die van Samuel Beckett. Diens stuk All that fall heeft hij in het Frans vertaald onder de titel Tous ceux qui tombent. Van Quelqu'un heeft Pinget een televisiebewerking geschreven: Le Bifteck, gepubliceerd in de Revue Minuit, no. 44, mei 1981.

Quelqu'un is - in zekere zin - een irritant boek. Dat heeft onder meer te maken met het verhaal: de verteller, een gewezen kantoorbediende, is eindeloos op zoek naar een papiertje dat hij nergens kan vinden, zelfs niet in de vuilnisbak. Het gaat bovendien om een waardeloos papiertje, waar een volkomen onbelangrijke notitie op moet staan. Daarenboven spreekt hij zich voortdurend tegen. Hij raakt in de war, zodat het soms niet eenvoudig is hem te volgen.

Maar Quelqu'un is ook en vooral een fascinerend boek. Het feit dat de verteller de belichaming van een menselijk tekort is, speelt hier zeker een rol. Hij lokt herkenning en meegevoel uit (wie is er nooit een papiertje kwijt?), vooral ook omdat hij voortdurend krampachtige pogingen doet om zin te geven aan zijn lege bestaan, pogingen die steeds weer mislukken, al durft hij dat aan zichzelf noch aan anderen toe te geven. Daar komt bij dat hij onveranderlijk bang is de waarheid te horen, wat hem kwetsbaar en schuw maakt. Hoewel hij samen met een jeugdvriend een pension leidt, is hij bang voor de gasten, en zelfs voor de dienstmeid. Alleen met de achterlijke Fonfon, een jongen van een jaar of twaalf, kan hij goed opschieten.

Pinget maakt ruimschoots gebruik van woorden en uitdrukkingen die bepaald niet tot het ‘algemeen beschaafd Frans’ behoren, maar uit de spreektaal stammen: ‘la barbe’ (shit), ‘roupiller’ (een dutje doen), ‘pinard’ (wijn); soms is zijn taalgebruik uitgesproken plat: ‘papier-cul’ (pleepapier), ‘chiottes’ (plee), ‘gogues’ (idem), etc. Op die manier benadrukt hij de verschrikkelijke alledaagsheid van het leven van de pen-siongasten. Hetzelfde effect van alledaagsheid bereikt Pinget door de verteller vaak te laten herhalen wat anderen gezegd hebben, waardoor het verhaal sterk doet denken aan al die gesprekken die mensen overal, thuis en op straat, met elkaar voeren. Dat is bij voorbeeld het geval in de volgende zin: ‘Ze zei, dat ze de hele middag in de stad op zoek was geweest naar goedkope

[p. 53]

schoenen; ze vond ze eerst te duur bij Magasins-Prix, maar uiteindelijk was ze toch bij Magasins-Prix terechtgekomen, want, zei ze, goedkoper dan bij Magasins-Prix, dat kan gewoon niet.’

In het verlengde hiervan kunnen ook de vele plaats- en tijdsaanduidingen worden gezien waar de verteller zich van bedient. Zo herhaalt hij voortdurend dat hij om acht uur is opgestaan en tobt hij zich af over vragen als hoe lang hij precies over het ontbijt heeft gedaan of hoe laat het was toen hij voor het eerst het papiertje miste. Toch wordt het daardoor niet makkelijker de roman te volgen; integendeel, want de verteller spreekt zichzelf voortdurend tegen, zodat er met betrekking tot het tijdsverloop uiteindelijk niets meer duidelijk is, zelfs niet hoe laat het is op het moment van de monoloog. De neiging ontstaat om hem te beschouwen als een vervelende zeurkous, ware het niet dat de lezer natuurlijk ook wel in de gaten heeft dat het de verteller helemaal niet om die precieze tijdstippen te doen is. Zijn drang tot precisie maakt deel uit van zijn poging de zinloosheid van zijn bestaan te overwinnen.

In Quelqu'un worden ook de personages heel nauwkeurig beschreven, zodat we weten hoe ze heten, hoe ze eruit zien, wat ze denken en voelen, wat voor eigenaardigheden en tics ze hebben. Mevrouw Apostolos lijkt op een nijlpaard, en loopt almaar rond met rollen toiletpapier in de zakken van haar peignoir; meneer Erard is ‘tamelijk groot en heeft grijs haar dat hij met behulp van veel gel naar achter kamt’; Gaston heeft last van zijn maag en doet graag een dutje na het eten. Er gaat van al die beschrijvingen een sterke werkelijkheidssuggestie uit, zodat het de lezer niet moeilijk valt zich met Pingets figuren te identificeren. Dat is heel normaal - maar eigenlijk toch ook weer niet. Want op dit punt onderscheidt Quelqu'un zich drastisch van alle andere nouveaux romans (die van Robbe-Grillet bij voorbeeld), waarin de personages immers permanent aan de greep van de lezer ontsnappen. Quelqu'un is dan ook helemaal geen ‘echte’ nouveau roman, al is het boek in 1965 verschenen, en nog wel bij uitgeverij Minuit. Wie ten volle van dit fascinerende boek wil genieten zal tijdelijk afstand moeten doen van het verwachtingspatroon van zowel de traditionele als de nouveau roman.