Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1990 (nrs. 49-52)

[p. 24]

Jan Blokker
Bij wijze van partituur

Een foto is zoals bekend het vierentwintigste deel van een filmseconde: één bladzijde uit het boekje waarin je, als het snel doorduimelt, een tang in een varken kunt zien veranderen. Een wonder. Maar je hebt altijd tenminste vierentwintig foto's nodig om het zich te laten voltrekken. Eén foto heet in filmtaal ofwel een still - de dode Ava Gardner hangt roerloos in een vitrine, maar straks zal ze weer leven: Doornroosje; ofwel een freeze - ze is een ogenblik bevroren, maar straks zal ze ontdooid verder omhelzen.

Wat is film?

Film is geluid.

Ze verkondigen al bijna honderd jaar allerlei sprookjes dat film beweging is, of een beeldenreeks, of een kwestie van visualiteit, maar dat is allemaal onzin. In de middeleeuwen van de cinematografie, toen de film nog stom was, speelde in de bioscoop een piano, een orgel of een strijkkwartet om de bezoeker, die immers blind was, te duiden wat hij zag. Hitchcock, die zijn carrière begon als vervaardiger van tussentitels voor geluidloze films, vertelde eens dat hij blijspeldialogen verzon om mensen te laten lachen bij wat als een melodrama bedoeld was.

Wat zei trouwens Resnais? ‘In de bioscoop kun je wel je ogen spuiten, maar niet je oren.’

Zet Vivaldi onder een bos, en iedereen is met vakantie. Zet er Wagner onder, en het zal slecht aflopen.

Een foto waarop een projectiescherm tegen een klavier is gezet: het begin, of het eind, van een oermirakel.

[p. 25]

Welk geluid?

Vast staat dat iemand dadelijk het vertrek zal binnenkomen, of het zojuist heeft verlaten. Het laatste, denk ik. Hij, of zij, heeft de kussens geschikt, alle asbakken schoongemaakt, de drie bloempotten bedruppeld, en als altijd is de deur te hard dichtgewaaid, waardoor de Germaanse boer uit de school van Arnold Breker scheef kwam te hangen. Links buiten beeld nadert een trekker, rechts zal een ketel zachtjes beginnen te fluiten. ‘Een stem, een stap, iemand komt thuis. Men hoort hem op het binnenplein neuriënd met iets bezig zijn.’

Muziek is eigenlijk niet nodig. Het is maar de vraag wat er gebeurt als je het beeld lang genoeg met vierentwintig blijft vermenigvuldigen, zodat in ieder geval een enkel plantbad beweegt, of een bewijs van rook uit de trekker langs de bruidsfoto's zweeft. Maar misschien wel niks verder. In dat geval Steve Reich.

Nederland even bevroren, dus het Metropool Orkest onder leiding van Dolf van der Linden, als het tenminste Louis van Dijk niet is geworden. Nog tien minuten (maal 14.400), en de koningin komt de hoek om, of anders de Hauptmann von Köpenick.

Maar als nu eindelijk de Bunuel van de Lage Landen zou zijn opgestaan? De regenjassenuniformiteit van het ontvangstcomité lijkt een indicatie en kan hoopvol stemmen: hier verschijnt conform een spijkerharde toezegging (de pijltjes aan de pui van het dorpshuis verwijzen naar de R.K. kerken in twee richtingen) zo dadelijk de Maagd Maria om de gehele gemeente te verlossen.

Toch Händel, Messiah.

[p. 26]

Ik heb Bartok geprobeerd: sonate voor twee piano's en slagwerk. Alles bewoog.

‘In de bioscoop kun je wel je ogen sluiten, maar niet je oren,’ zei Resnais. Hij kan er nog bij bedacht hebben dat het oog leden heeft - maar wie geluid wil buitensluiten heeft z'n handen nodig, want het oor is van zichzelf open en bloot en on beschermd. Oneindig veel gecompliceerder dan het oog is het oor - vraag het aan gehoorgestoor den die, gewapend met een gehoorapparaat, een gesprek met meer dan drie mensen niet kunnen volgen, maar het geluid van een lepeltje dat op een schotel wordt neergelegd klinkt alsof de bliksem is ingeslagen in hun trommelvlies. Voor elk ziek oog heeft de wetenschap een bril ontwikkeld, maar let op de foto: de man heeft geen oor. Doodstil, zijn freeze.