Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1983 (nrs. 25-28)

[p. 212]

Donald Barthelme
Wat nu te doen
Vertaling: Peter Nijmeijer

Zo.

Ik geef toe, de situatie is wanhopig. Maar gelukkig weet ik precies hoe je moet verdergaan. Dat is de reden dat ik je deze instrukties geef. Ze zullen je leven redden. Om te beginnen moet je jezelf ervan overtuigen dat de situatie niet wanhopig is (mijn instrukties zullen je leven alleen redden als je jezelf niet al hopeloos gekompromitteerd hebt door naar de instrukties van anderen te luisteren, of naar wat je wordt ingefluisterd door je hart, dat op zich al verdacht is, omdat het heeft geleerd hoe het zich moet gedragen - en zelfs hoe het iets moet influisteren - van dezelfde kultuur die de wanhopige situatie heeft teweeggebracht). Overtuig jezelf ervan, zeg ik, dat je oorspronkelijke beoordeling van de situatie ongunstig werd beïnvloed doordat je geen rekening hield met alle variabele factoren (mijn instrukties, bij voorbeeld), en dat het dreigende onheil dat je boven het hoofd hangt redelijkerwijs kan worden teruggebracht tot het niveau van een ernstig ongerief wanneer je overwegingen zichzelf corrigeren. Laat door wat met de hond gebeurde de moed niet in je schoenen zinken.

Ja, de hond is dood, dat valt niet te ontkennen. Het spijt me. Ook valt niet te ontkennen dat het ophangen van schilderijen van hem in elke kamer van het huis je, ondanks hun afmetingen van tweeënhalf bij tweeënhalve meter, niet heeft kunnen troosten. Maar wanneer je de schilderijen goed bestudeert, dan zul je na een tijdje konstateren dat de kunstenaar in elk schilderij op de achtergrond of ergens hoog in de linkerhoek niet alleen jouw hond heeft opgenomen, maar ook andere honden, honden die je onbekend zijn - misschien honden die vroeger bevriend waren met jouw hond, maar van wie je niet wist dat hij ze kende. Op die manier dringt het hele begrip ‘andere hond’ opeens je bewustzijn binnen, en nu je aandachtiger kijkt naar die onbekende spaniëls, brakken en terriërs, begrijp je dat een van hen, of een die erg

[p. 213]

op hen lijkt, misschien wel eens de ‘nieuwe hond’ zou kunnen worden - de ‘nieuwe hond’ aan wie je, tot nu toe, niet hebt durven denken. Het leven gaat tenslotte door, en het feit dat je nieuwe hond hebt kunnen denken is in zekere zin al een overwinning voor de instrukties.

En nu, nu schrijf je je testament. Ik weet dat je te jong bent om deze stap te nemen, tenminste, dat is wat je jezelf steeds hebt wijsgemaakt wanneer de tijd om testamenten te schrijven de kop opstak; deze keer doe je het! Laat alles na aan je vrouw, als je die hebt; of aan je oude school, als je die hebt. Deze schrandere daad, die je zonder de instrukties niet zou hebben ondernomen, heeft geen enkele gevolg voor je toekomstige gezondheid en welzijn. Maak je geen zorgen. Vervolgens ga je naar je bank en leen je een aanzienlijk bedrag om na te laten, want wat heeft een testament voor zin als er geen sterke arm van harde valuta is om het mee uit te voeren. Je maakt schoon schip, dat is zo, maar laat deze ongetwijfeld rigoureuze handelwijze je niet afschrikken. Geef je over aan de poëzie van de instrukties, aan de precieze en gedetailleerde balsem van het feit dat ze voor je hebben opgelost dat moeilijkste van alle problemen: wat nu te doen.

De grote schoonmaak dus, te beginnen met je eigen huishouden. Het is waar dat wat ze zegt je niet veel interesseert, maar vertel haar dat niet (of, als je een vrouw bent, hem - de instrukties zijn flexibel, de instrukties discrimineren niet). Glimlach. Glimlach en vertel haar dat jullie ‘op elkaar zijn uitgekeken’ - ze is interessant maar onecht. (Dat ze interessant is is niet waar, wel dat ze onecht is.) Je ware liefde bevindt zich ergens anders, en dat zal altijd zo zijn. Ik weet dat deze manoeuvre je zal deprimeren (ze heeft haar borstrok in je kast gehangen, en nu moet je haar die teruggeven), maar je leven is belangrijker dan al die louter tijdelijke groepsvormingen, die je weliswaar iemand om mee te slapen verschaffen, dat is zo, maar die aan de andere kant veel glimlachen van je verlangen - glimlachen die je niet kunt missen wanneer je bereidwillig glimlachend en instemmend knikkend de rechtvaardige eisen van de instrukties tegemoet wilt treden. Zo! Het is gebeurd. Leidt haar huilend, het groene gewaad dat je nooit mooi hebt gevonden bungelend in één hand, bij de kast vandaan en zet haar op de bus. Vaarwel, Elsie.

Ik weet dat je je gedeprimeerd voelt, maar let op: de instrukties voorzien ook in je ontspanning. Zeelucht! Ze hebben je geboekt op een

[p. 214]

cruise van de Zwarte zwaan, de Zwarte tulp, of de Tanta Maru. Wegvluchten van moeilijkheden is altijd al een voortreffelijke eenzijdige oplossing gebleken, maar wij denken slechts een tijdelijk gebruik van deze taktiek te maken, totdat andere maatregelen, die nu nog worden aangescherpt en bijgeslepen (daar zit je in de mess anisette te drinken met Rudie en Hans, de bemanningsleden met wie je vriendschap hebt gesloten, en luister je naar hun verhalen over golven, waarop je een tikkeltje te enthousiast reageert, zoals die lieden, meestal Engelsen, die je in een jazzclub net iets te overdreven van de muziek ziet genieten, hun monden tezeer in vervoering opengesperd, hun vingerknippen te Angelsaksisch), gereed zijn om gepresenteerd te worden aan de groene borst van de Nieuwe Wereld. Je hoeft de instrukties nog niet te bedanken; ze hebben hun plan de campagne nog niet kunnen voltooien, al zijn ze verheugd te zien dat jij ingenomen bent met het leven in het vooronder, dat je zonder hen nooit in al zijn zoutheid zou hebben geproefd.

Snel nu, ontwijk die andere vervelende ontwikkeling die zich links van je voordoet, een gevaar dat je niet herkend zou hebben zonder de grote wijsheid van de instrukties, die alles anticiperen, zelfs hun eigen blinde vlekken, waarvan ze er niet weinig bezitten. De instrukties zijn bij voorbeeld blind voor de verlokkingen van het luxe leventje, dat door andere instruktiepakketten juist wordt hoog gehouden, gekoesterd, mogelijk gemaakt. Maar een dergelijk leventje is aan jou niet besteed; wat jij mist is de verve om je er doorheen te slaan. Eigenlijk ben je een nogal schamel exemplaar. Als jij een chic hotel in Bern binnengaat met een beeldschone vrouw aan je arm, terwijl haar slanke skelet tegen je aandeint en veertig of vijftig koffers van niet de minste kwaliteit volgen, zou dat er alleen maar belachelijk uitzien. Waar heb je die broek gekocht? Uit oude vloerkleden gemaakte broeken zijn al twee jaar geen haute monde meer. Denk aan Elsie. Vergeet Zoë. Hou op met zenuwachtig aan je kleden te plukken. Let op.

Want we staan op het punt ons naar de kern van je moeilijkheden te verplaatsen, en wel het feit dat je niet deugt. Deze grote handicap, waarmee veel van onze beste mensen te kampen hadden, is onherroepelijk. Dit is de kiem van je dilemma, en om die te vernietigen moet je als volgt te werk gaan (vergeet niet dat je nog steeds een nieuwe hond moet

[p. 215]

kopen, en een ware liefde mislopen, en nu we het er toch over hebben, we hadden gedacht een paar hoogst noodzakelijke veranderingen in je huis aan te brengen - hier een muur wegbreken, daar een gewelfboog metselen, de loodgieter opdracht geven de afvoerbuizen te laten afvoeren, stuk voor stuk dingen die cruciaal zijn om je wankelende persoonlijkheid weer de betekenis te geven waaraan het haar zo jammerlijk heeft ontbroken). De instrukties vereisen op dit punt een herschrijving van je fundamentele dokumenten door middel van nuttig werk. Je vroegere baan als marktonderzoeker voor de Bond van Geheelonthouders beantwoordt, hoewel niet gespeend van enige maatschappelijke verdienste, volgens onze analyse uiteindelijk niet aan die vereiste. Zij benadrukte je objekt-zijn, je bestaan als vat, je flaconachtige kwaliteiten, en negeerde naar onze mening de kreatieve eigenschappen die je in aanleg bezit. We hebben aan mogelijke alternatieven gedacht. De Bengal Lancers vragen geen nieuwe rekruten meer. ibm is een erg groot bedrijf, maar al de goede banen zijn al bezet. Je liefde voor het leven lijkt je geschikt te maken voor een rol in Love of Life^1., maar we hebben ontdekt dat anderen, even geschikt als jij, je voor zijn geweest. Op de Tanta Maru is een vakature voor een opperbootsman, en op de Zwarte tulp voor een kok, maar daarin is al voorzien door Rudie en Hans, die je de groeten doen. Je zou honden kunnen gaan schilderen in de traditie van Landseer, maar alleen al in New York zijn er zeventigduizend die hetzelfde doen - het is niet eenvoudig in die branche de top te bereiken.

Om met een schone lei te beginnen, zoals dat heet, moet je niet alleen de juiste graan- en regendansen kennen, je moet ook bestand zijn tegen de enorme en abrupte gemoedsveranderingen die gepaard gaan met deze pogingen tot grensoverschrijding, zoals dat heet. Iemand die zijn leven een andere wending geeft breekt binnen het jaar ook zijn rug (of krijgt een soortgelijke ernstige ziekte) - dat is een statistisch verantwoorde bewering. Maar de instrukties zullen je min of meer tegen deze gevaren beschermen (en het zou me niet verbazen als je je, op dit punt aangekomen, hardop zou afvragen waarom de instrukties zo aardig voor je, en juist jou, zijn; het antwoord is eenvoudig: je hebt de moeite

1. Love of Life is de titel van een langlopende soap-opera op de Amerikaanse TV (noot van de vert.).

[p. 216]

genomen ze te lezen). De kultuur die we delen maakt van ons allemaal óf machines die haar assimileren en beoordelen, óf kritiekloze zuiplappen die haar gewoon opzuipen, haar worden. Blijkbaar is het beter het eerste dan het tweede te zijn, althans volgens onze voorlopige opvattingen van dit moment. En omdat je uit de matrijs van deze kultuur steekt als een gekneusde duim, die prompt opzwelt en rood wordt en ook anderszins zindert over z'n hele effen en onbewogen oppervlak, moeten we proberen je te omhullen zoals, bij voorbeeld, een loden handschoen. (Let op je progressie van omhulsel, dat je in je vroegere leven was, voordat je je met behulp van de instrukties vernieuwde, naar omhulde; het laatste een veel aktiever beginsel, levendig en prikkelend tegelijk - weer een succesverhaal voor de gewiekste en vrolijke instrukties die, al lijken ze je misschien een tikkeltje zelfgenoegzaam en ijdel, in feite alleen maar gelijk hebben.) Daarom hebben we besloten je een deel van de instrukties zelf te maken - iets dat andere mensen moeten uitvoeren, voltooien of in acht nemen voor ze hun eigen plek zullen vinden, hun eigen troon, of wat voor plateau ze ook, al is het maar voor een tijdje, gelukkig kan maken. Dus hebben we bepaald dat iedereen die vanaf vandaag tot ons komt jou twaalf uur per week moet nemen, waarvoor ze drie punten extra per semester ontvangen plus een zilveren lepeltje in de vorm van de Heritage. Aarzel niet. We weten zeker dat je het aankunt. Vele beroemde docenten geven college in zichzelf; waarom zou jij dat niet mogen, alleen omdat je, objektief gezien, een flapdrol en een hinkepoot bent? De bloemlezing uit jezelf die als tekst zal worden gebruikt wordt op dit moment samengesteld door onderbetaalde documentalisten van onze afdeling leerboeken. Daarvoor putten ze uit de herinneringen van degenen die je haatten en degenen (een veel kleiner aantal) die van je hielden. Je nieuwe rol zal je passen. Je zult moeten toegeven dat jeleven gered is. De instrukties maken geen onderscheid tussen levens die het waard zijn gered te worden en levens die dat niet zijn. Jouw leven is gered. Gefeliciteerd. Het spijt me.

Uit: Amateurs (1976)