Proeve van oudheid-, taal- en dichtkunde

[p. 150]

Over het woord preuts.

Onlangs viel mijne aandagt, onder het nalezen der ingeleverde voorbeelden, op het woord preuts, van het welk één onzer Leden een voorbeeld had opgegeven uit de Spelen van Sinne^(a): In consten prues sijn, als cloecke gheesten.

Dit prues is hier geschreven voor preus, gelijk de ouden den klank eu meermaals door ue uitdrukken^(b), welke spelling verdedigd wordt door de Kamer in liefde bloejende, aangehaald door den Heer Huidecoper^(c).

Voor dit preus, of preuts, vind ik bij Kiliaan: prootsch/ strenuus (dapper), welke beteekenis ten kwade is overgeslagen, tot die van trots, fastuosus, gelijk het in de bovengemelde plaats voorkomt, en van de Bijdragers met een woord ook is opgemerkt^(d).

(a) Bl. 14.

(b) Dus ook nog in de geslagtnamen van der Muelen, de Ruever, enz. - M.T.

(c) Proeve bl. 437.

(d) II. D. bl. 237. - Mogelijk zoude men het, in de spelen van sinne, beter door kloek of veerdig, verklaren - M.T.

[p. 151]

Het lust mij, deze aanmerking, uit van Kiels Woordenboek ontleend, wat verder uit te halen; te meer, daar de Heer Huidecoper door Fr. Burman^(e) hier over is aangerand, nademaal hij stelde, dat preuts overeenkwam met der Franschen preux, het welk Burman ontkent, om dat dit Fransche woord altijd voor dapper, kloekmoedig, en nimmer voor spijtig gebezigd wordt, zoo als de beroemde Huidecoper ons preuts ook verklaarde.

Om dit geschil volkomen te beslissen, en dus meer en meer agter het gebruik dezes woords te komen, stel ik, met den Heer Huidecoper, dat de oorsprong van het zelve zij breed / breedsch / / amplus, extensus: hier van is het in eenen tweederleijen zin overgebragt: voor eerst, tot het denkbeeld van dapper en grootmoedig, zoo dat iemands naam en faam alleszins verbreid worde: dus gebruikt het de deftige dichter J. van Vondelen^(f):

‘D'ontzichtb're en preutsche maagd, nooit wapendragens moê:
Ick zie zij lonckt op mij, mij dunckt zij knickt mij toe.’

(e) Nieuwe Aanm. bl. 99.

(f) Hierusalem, Treurspel, bl. 11.

[p. 152]

Maar ook, ten tweeden, is het, hier van, gebezigd voor trots, hooveerdig, dat niet zelden met een uitbreiden en verheffen van zijn' staat en gezag gepaard gaat; want zoo moet men het opnemen bij denzelfden Dichter^(g):

‘Al watze om preuts te pralen
Van Tyrus merkt liet halen.’

En verder, komt bij denzelven het zelfstandige naamwoord dus ook voor^(h):

‘Hierusalem? hoe is uw hovaerdy gesloncken:
Uw preutsheit overliep, de weelde maeckte u droncken
Met haren gouden kop, en haer fenijnig sap.’

Hier uit blijkt, dat ons preuts met het Fransche preux eenstemmig zij in beteekenis, en dus het zelfde woord, het geen ik tegen den Heer Burman had aan te toonen. Daarenboven bemerkt een iegelijk hier uit, dat dit woord niet zoo zeer spijtig beteekene, in de plaatsen, die

(g) In het aangehaalde Tooneelstuk, bl. 22.

(h) Als bov., bl. 23.

[p. 153]

de Heer Huidecoper aanhaalt, als wel trots en opgeblazen, waar mede de spijtigheid verzeld gaat. Ik twijfel niet, of deze zin zal met alle plaatsen, in overvloed van dezen Taalkundigen aangetogen, best strooken, en het gebruik dezes woords klaarder aantoonen.

G. 't H.

1764.