OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 4

[p. 97]

Verslag Amsterdam creole workshop, april 1985
Herman Wekker

Van 10 tot en met 12 april 1985 vond in het nieuwe P.C. Hoofthuis (Letterenfaculteit) van de Universiteit van Amsterdam een internationale Workshop plaats over het thema ‘Universals versus substrata in Creole genesis’. Met financiële steun van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO) konden vijf vooraanstaande Creolisten uit de Verenigde Staten worden uitgenodigd: Derek Bickerton (Hawaii), Ian Hancock (Austin, Texas), John Holm (New York), Salikoko Mufwene (Athens, Georgia) en Gillian Sankoff (Philadelphia).

Het organiserende comité bestond uit: Mervyn Alleyne (Jamaica/ZWO, Amsterdam), Jacques Arends (ZWO, Nijmegen), Hans den Besten (Amsterdam), Glenn Gilbert (Carbondale, Southern Illinois/ZWO, Nijmegen), Geert Koefoed (Utrecht), Pieter Muysken (Amsterdam), Pieter Seuren (Nijmegen), Norval Smith (Amsterdam) en Herman Wekker (Nijmegen; voorzitter). Toegang tot de Workshop was helaas beperkt tot 35 personen. Dit was een voorwaarde die door ZWO werd gesteld aan de financiering van de Workshop, teneinde het onderlinge overleg en het uitwisselen van ideeën zo optimaal mogelijk te maken.

Het thema van de Workshop (‘Universals versus substrata in Creole genesis’) is door het organiserend comité als volgt omschreven:

In de huidige linguistiek is nogal wat discussie gaande over mogelijke verklaringsmodellen voor het ontstaan van Creoolse talen.
Het is bekend dat Creoolse talen onder vaak extreme situaties ontstaan zijn. Tevens blijken Creoolse talen - welke ook hun Europese voedstertaal is - belangrijke linguistische overeenkomsten te vertonen. Vraag is nu via welke processen Creoolse talen tot ontwikkeling komen en waar zij hun structuur, hun grammatica, aan ontlenen.
Eén stroming binnen de moderne linguistiek, vertegenwoordigd in Bickertons Roots of Language (1981), ziet dit probleem in het licht van taal-universalia. Volgens deze stroming hebben Creoolse talen hun oorsprong in taalcontactsituaties waar communicatie via bestaande natuurlijke talen onmogelijk is geworden. De in deze situaties tot ontwikkeling komende rudimentaire contacttalen of pidgins zullen - eenmaal als moedertaal overgedragen op kinderen - door de nieuwe generatie tot volwaardige (Creoolse) talen ontwikkeld worden op basis van de ieder mens aangeboren Universele Grammatica, die de structuur van individuele talen bepaalt. Er valt volgens deze zienswijze te verwachten dat juist Creoolse talen de Universele Grammatica in haar eenvoudigste, minst gemarkeerde, vorm zullen weerspiegelen.
Een belangrijke groep Creolisten, vertegenwoordigd door o.a. Alleyne's

[p. 98]

Comparative Afro-American (1980), stelt daartegenover dat vele kenmerken van de Caribische Creoolse talen kunnen worden teruggevoerd op structurele eigenschappen van de Westafrikaanse talen van de vroegere slaven en van niet-standaarddialecten van de Europese voedstertalen, gesproken door de vroegere plantage-opzichters. Op deze wijze zouden veel kenmerken van Creoolse talen die de universalistische school aan de Universele Grammatica toewijst, als substraateigenschappen kunnen worden (weg)verklaard. Creoolse talen zouden in deze visie eerder gezien moeten worden als resultaat van linguistische assimilatieprocessen dan als taalkundige creaties uit het niets.

Het doel van de Workshop was een aantal internationaal bekende Creolisten die één van beide richtingen vertegenwoordigen, in een breder gezelschap van in Nederland werkende Creolisten bijeen te brengen en de tot nu toe aanwezige evidentie en mogelijke nieuwe evidentie te evalueren.

Tijdens de drie dagen durende Workshop werden de volgende 18 lezingen gehouden:

Glenn Gilbert	Déjà vu, or where have I seen that before?
John Holm	Substrate diffusion
Mervyn Alleyne	Substratum influences - guilty until proven innocent
Jacques Arends	Genesis and development of the Sranan copula
Peter Mühlhäusler	The development of adjective-noun order in Tok Pisin
Marta Dijkhoff	The past participle in Papiamentu: introductory observations
Gillian Sankoff	The New Guinea in Tok Pisin
Claire Lefebvre	Relexification in Creole genesis revisited: the case of Haitian Creole
Hans den Besten	On the genesis of negative doubling in Afrikaans
Hein Eersel	Aspects of the universals versus substrata controversy
Derek Bickerton	Creoles and West African Languages: a case of mistaken identity
Norval Smith	Function words and the substrate
Pieter Muysken	The syntax and morphology of P in the Creole languages
Salikoko Mufwene	Universalist and substrate theories complement one another
Philip Baker & Chris	Corne Universals, substrata and the Indian Ocean Creoles: a plea for a non-confrontational approach

[p. 99]

Pieter Seuren & Herman	Wekker Semantic transparency as a factor in Creole genesis
Hilda Koopman	West African and Haitian syntax
Ian Hancock	A componential approach to Creole genesis

Alle aanwezigen vonden de Workshop een groot succes. Hier volgt het verslag dat het organiserend comité inmiddels aan ZWO heeft gestuurd (met dank aan Hans den Besten, die de eerste versie ervan heeft verzorgd):

De Workshop ‘Universals vs. Substrata in Creole Genesis’ heeft na een kennismakingsuurtje plus openingstoespraak op woensdag 10 april bijna drie volle dagen besteed aan lezingen en discussies, nog afgezien van de vele discussies in kleine kring bij borrel, lunch of avondmaaltijd. Hierbij mag niet onvermeld blijven het Surinaams eet- (en dans-)festijn op de avond van de tweede dag, dat zeker tot de sociale cohesie heeft bijgedragen.
Als eerste indruk van deze Workshop zou gegeven kunnen worden, dat het gekozen onderwerp de meeste sprekers, waaronder Derek Bickerton, de verdediger van het universalistische standpunt bij uitstek, ertoe gebracht heeft, lezingen te houden over eventuele substraatinvloeden (en in één geval: adstraat- en superstraatinvloeden) in de syntaxis en morfologie van Creoolse talen. Deze eerste indruk is overigens te grofmazig om recht te doen aan het complexe geheel van onderwerpen en opvattingen dat gedurende deze drie dagen aan de orde is gekomen. Vandaar onderstaand een poging tot classificatie.
Als eerste groep valt er een vijftal lezingen met een aanhangsel van nog twee andere lezingen te onderscheiden die rechtstreeks de tegenstelling universalia tegenover substraten aan de orde stelden. De openingslezing van ‘ZWO visiting professor’ Glenn Gilbert trachtte te komen tot een geesteshistorische plaatsing en evaluatie van de ‘Bioprogram’-hypothese van Bickerton. Op dezelfde ochtend verdedigde collega-‘visitor’ Mervyn Alleyne, daarin later bijgestaan door de lezing van Hein Eersel, het bestaan van Afrikaanse culturele en linguistische continuïteiten als belangrijke factoren bij het ontstaan van de Caribische Creoolse talen. Zowel bij Alleyne als bij John Holm (key speaker), die overeenkomsten tussen het Hawaiiaanse Creools en de Caribische Creooltalen poogde te verklaren als het gevolg van het overplanten van Caribisch-Creoolse taalelementen naar Hawaii, viel een zeker dédain tegenover universalistische theorieën niet te ontkennen. Geheel hieraan tegengesteld was de lezing van Derek Bickerton (key speaker), die op grond van verschillen in bindingseigenschappen tussen enige Westafrikaanse talen enerzijds en het Saramakkaans en Haitiaans anderzijds substraattheorieën met beslistheid van de hand wees. Deze in een modern generativistisch jasje gestoken lezing vermocht overigens ook Bickertons mede-generativisten in de Workshop nauwelijks te overtuigen. Wel kreeg Bickerton lichte steun in de lezing van Ian Hancock (key speaker), die zich bezighield met het ontstaan van het Krio alsmede met de differentiatie tussen de verschillende Engelse Creooltalen. Zowel in oppositie met de opvatting van Bickerton als met die van Alleyne was de lezing van Pieter Seuren en Herman Wekker, die het belang van het Semantisch Transparantieprincipe verdedigden voor het ontstaan van Creoolse talen. Zij poogden een werkbaar transparantiecriterium te ontwerpen, en aldus een integratie van universele en substraatinvloeden tot stand te brengen.
De reeds lange tijd door Bickerton verdedigde opvatting als zouden

[p. 100]

taalkundige regels en structuren, anders dan individuele woorden, niet ontleend kunnen worden, vond haar weerslag in een groot aantal lezingen die zich bezighielden met de linguistische analyse van verschijnselen in (Semi-)Creoolse talen en hun eventuele substraatachtergronden. Slechts de lezing van Pieter Muysken, en voor een deel die van Norval Smith, deed een aanval op sommige claims van Bickertons Bioprogram als zodanig.
De groep der ‘substraatlezingen’ valt overigens weer in tweeën uiteen. De grootste subgroep omvat lezingen die zich richtten op analyses van taalkundige verschijnselen in Creoolse talen en substraattalen zonder een expliciete nadere standpuntbepaling over universalia. Dit betreft de lezingen van Arends, Mühlhäusler, Dijkhoff, Sankoff (key speaker), Lefebvre, Den Besten, Smith en Koopman. Met uitzondering van de wat twijfelende conclusies van Mühlhäusler concludeerden al deze lezingen, dat substraat- (en/of adstraat-/superstraat-)invloeden verdedigbaar waren. De andere subgroep omvat de lezingen van Mufwene (key speaker) en Baker en Corne, die ieder op hun eigen wijze en op grond van concreet linguistisch materiaal pleitten voor een geïntegreerde visie die ruimte laat voor universalia èn substraatinvloeden.
De Workshop werd afgesloten met een ‘rondetafeldiscussie’ ingeleid door Salikoko Mufwene, waarin een poging tot verzoening der standpunten werd gedaan. Het opvallendst hierbij was Bickertons concessie dat zijn Bioprogram misschien toch rekening had te houden met substraatinvloeden, zij het slechts vóór en ná de eigenlijke genese van een Creooltaal (in één generatie), maar nog steeds niet tijdens dat geneseproces.

Enkele deelnemers aan de ZWO-Workshop, staande van links naar rechts: Marta Dijkhoff, Herman Wekker, Guy Hazaël-Massieux, Dennis Makhudu, Jorge Labadie Solano, Salikoko Mufwene, Pieter Seuren. Voorste rij van links naar rechts: John Holm, Ian Hancock, Peter Mühlhäusler.

[p. 101]

Een verder belangrijk element in deze discussie was het feit dat iedereen het eens was over de methodologische gebreken die aan substraattheorie- en kleven. Men gaf Bickerton toe dat substraatinvloeden inderdaad vaak op te losse gronden worden aangenomen. Anderzijds valt niet aan de indruk te ontkomen dat er zulke invloeden zijn. Men was unaniem van mening dat de methodologische aspekten van dit onderzoek verder uitgediept dienen te worden.
Positief was het door de buitenlandse gasten uitgesproken gevoelen, dat dit de eerste conferentie over Creoolse talen was geweest waar met werkelijke diepgang en gerichtheid over het onderhavige probleem (universalia vs. substraatinvloeden) was gesproken. Voor de Nederlandse Creolisten was de Workshop buitengewoon nuttig en stimulerend.

De Workshop zal resulteren in een boek onder redactie van Pieter Muysken en Norval Smith (waarvoor reeds enkele aanbiedingen van uitgevers binnen zijn) met (een selectie van) de papers van deze driedaagse bijeenkomst. Verwachte publikatiedatum: eind 1985/begin 1986.