OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 4

[p. 93]

Enkele chronogrammen uit Suriname
Wilfried Dierick

Nadat op 21 januari 1821 de grote brand een belangrijk deel van Paramaribo in de as gelegd had, waarbij ook de ‘Roomsche Kerk’, een gewoon huis aan de Wagewegstraat, verloren was gegaan, schreef de toenmalige Pastoor Wennekers aan zijn vriend Le Sage ten Broek een brief.

‘Nadat ik (...) ons plan om eene nieuwe Kerk te bouwen, door gebrek aan genoegzame deelneming, vooreerst tenminste, had opgegeven, heeft de Goddelijke Voorzienigheid, welligt over het gezigt van ons, sedert drie jaren vervallend Godshuis, vertoornd, terwijl wij lang tusschen het repareren der oude en het bouwen ener nieuwe Kerk, besluiteloos bleven, dezelve, nevens de andere puinhoopen van Paramaribo, ter neder geworpen; ons, als het ware, verpligtende, Hem eene waardige woning op te rigten’. (De godsdienstvriend, VIe deel, 1821).

Aanvankelijk besloot men toen het huis van een weldoenster, de ex-slavin Anna Martina van Schelkes (genoemd naar haar vroegere eigenaar en erflater Schelkes), waar men noodkerk hield, tot een nieuwe kerk om te bouwen.

‘Doch Wennekers wilde meer: een steenen kerk en 'n mooi plein als een reclame voor de Missie.’ (Abbenhuis, 1983: 220).

Helaas heeft Wennekers dit zelf niet meer mogen meemaken. Hij stierf in 1823; maar in 1824 kon zijn collega Van der Horst een Joodse schouwburg ‘De Verrezene Phoenix’ - gelegen aan de Gravenstraat op de plaats waar de tegenwoordige kathedraal staat - aankopen.

‘Dit gebouw was weleer het eigendom van een voornaam Portugeesch Joods Heer La Parra geweest. Het verdient opmerking, dat een Jood, wiens familie weleer door vervolging in Spanje, dat land heeft moeten verlaten, en zich in de Colonie gevestigd heeft (...) een hem toekomend gebouw, dat voor een comedie had gedient, verkoopt om gebruikt te worden en te dienen (want hij wist het vooraf) voor een godsdienst, welke zijne familie weleer zo sterk vervolgd heeft’ (Lammens, z.j.: 165).

Op dit gebouw werd een torentje met een kruis geplaatst en de enige verdere wijziging in het uiterlijke van de vroegere schouwburg was een zogenaamd ‘chronogram’ op de voorgevel. Een chronogram of ‘jaarschrift’ is een tekst waarin letters die tevens Romeinse cijfers zijn, opgeteld, het jaartal vormen, dat door de tekst herdacht wordt: M = 1000; D = 500; C = 100; L = 50; U = V = 5; W = V + V = 10; IJ = Y = 2 en I = 1. De inrichting van de nieuwe

[p. 94]

kerk werd in het jaar 1825, kort na de dood van Van der Horst, voltooid en de tekst van het chronogram luidde:

‘In Isto transfIgUrato LoCo offerIMUs nUnC soLI Deo Vero.’
‘In deze van gedaante veranderde plaats offeren wij nu de enig ware God’.

Naar aanleiding van de verkoop van de schouwburg en de tekst, waarin geschiedschrijving en theologie zo fraai ineenvloeien, merkt Lammens nog even fijntjes op:

‘Het is zeker een bewijs van de groote verdraagzaamheid en de weinige gevoeligheid der Joodsche natie’ (Lammens, z.j.: 165).

Het chronogram is waarschijnlijk van Van der Horst, al noemt Bossers ook diens opvolger Van der Weijden, die echter pas in 1826 in Suriname aankwam en toen de kerk inwijdde, als een mogelijke auteur (Bossers, 1884: 188).

B. Grothues, die de grootste verzameling chronogrammen ter wereld heeft - meer dan 15000 - (Het groot Guinness book of records) liet ons weten:

‘Het is voor het eerst dat ik geconfronteerd word met een chronogram dat eens op een kerkgebouw buiten Europa werd aangebracht. Het chronogrammeren was en is hoofdzakelijk een bezigheid van zuidelijke Nederlanders, maar ik neem aan dat de missiepaters in Suriname het ook graag deden.’

Inderdaad. In 1895 stichtten de Zusters van Roozendaal te Nieuw-Nickerie hun St. Claraschool. Een pater maakte bij die gelegenheid een chronogram in het Engels (Nieuw-Nickerie lag aan de grens met het toenmalige Brits-Guyana). Toen de school in 1945 haar 50-jarige jubileum vierde vulde Pater Van Emstede CssR. deze tekst aan met een Nederlandse chronogram, waardoor op een toen uitgegeven gedachtenisprentje de volgende regels konden worden afgedrukt:

‘MaY goD VIsIbLY bLess YoUr VerY CharItabLe Work In oUr CItY’. (1895); ‘Is De Ware Wens UWer InnIg Dankbare LeerLIngen Van De sInt CLarasChooL’. (1945).

Literatuur

Abbenhuis, R. (Fr. M. Fulgentius) 1983. Een Paapjen omtrent het Fort. Het Apostolisch Vicariaat van Suriname. Verzorgd door W. Dierick. Paramaribo.

[Bossers, A.] 1884. Beknopte geschiedenis der katholieke missie in Suriname, door een Pater Redemptorist. Gulpen.

De godsdienstvriend, deel VI, 1821. Uitgegeven door J. Le Sage ten Broek. Grave.

Het groot Guinness book of records 1985. Nederlandse uitgave.

Lammens, A.F. [1982]. Bijdragen tot de kennis van de kolonie Suriname, tijdvak 1816-1822. Vrije Universiteit, Amsterdam.