OSO. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis. Jaargang 4

[p. 73]

Talen en hun uitdaging
Pieter Koen

Sinds het einde van de zestiger jaren is het Instituut voor Taalwetenschap bezig geweest met veldwerk op het gebied van de beschrijvende taalwetenschap in Suriname. Het Saramaccaans was de eerste te bestuderen taal, vervolgens het Aukaans, het Arowaks en voor korte tijd het Karaibs. In later jaren het Sarnami en pas enkele jaren geleden het Surinaams Javaans en het Sranan Tongo. Toen kon ook de studie van het Karaibs voortgezet worden.

Door het doel dat de medewerkers zich voor ogen stellen, bijbelgedeelten beschikbaar te maken voor groepen die een nog ongeschreven taal hebben, waar dan ook, heeft het SIL in zijn 50-jarig bestaan een bijdrage willen en kunnen leveren op het gebied van de algemene taalwetenschap, alfabetisering en tweetalig onderwijs.

Het uitgangspunt bij de benadering van de taalproblemen is de waardigheid van de mens en de waarde van zijn taal. Tevens dan ook de erkenning dat geen taal minderwaardig is ten opzichte van een andere en de bereidheid de waarde van mens en taal met praktische middelen te versterken.

Kontakten met regeringsinstanties voor doeleinden van informatie en gerichte dienstverlening zijn zo hecht mogelijk, daar zij de verantwoording dragen voor de gang van zaken in het land, taalpolitiek, onderwijs en ontwikkeling. Zo ook in Suriname, waar verslag wordt uitgebracht aan het Ministerie van Onderwijs.

Dienstverlening

Het accent voor wat betreft de dienstverlening heeft in Suriname voornamelijk gelegen op het schrijven van taalwetenschappelijke artikelen aangaande de talen die in studie zijn en het verstrekken van lektuur in die talen. In mindere mate op het gebied van alfabetisering. De lektuur bestaat over het algemeen uit boekjes met betrekkelijk korte inhoud.

Saramaccaans

Het Saramaccaans heeft tot nu toe de meeste aandacht gehad en is daarom een geschikt voorbeeld voor het karakter van verschenen publikaties over struktuur en gebruik van de taal, zoals beschreven in de Bibliografie 1984 van het Instituut voor Taalwetenschap. De studies resulteerden o.a. in de publikatie van een leerboek voor beginners, waarin een uitgebreide grammatikabeschrijving is opgenomen.

Door de dagelijkse omgang met de Saramaccaanse bevolking in het binnen-

[p. 74]

land, waar het vertaalteam woonde, werden de medewerkers geconfronteerd met een gebrek aan vaardigheid in het gebruik van de Nederlandse taal, een handicap bij het volgen van de lessen op de lagere school. Daaruit groeide het plan een woordenboek Nederlands-Saramaccaans samen te stellen, geschikt voor hen die naar de middelbare school gaan en zodoende in de behoefte van Saramaccaanse jonge mensen te voorzien. Dit woordenboek is nu gereed voor publikatie. Bij velen zijn de woordenboeken voor het Saramaccaans van pater De Groot reeds bekend. Zij die het Saramaccaans niet als moedertaal spreken zullen van deze boeken het meest profijt hebben.

Leerboeken

Een leerboek als Saramaccan for beginners, nu alleen nog in het Engels, kan ongetwijfeld nog voor veel meer mensen van nut zijn. Meer nog de leerboeken voor de studie van het Sarnami en het Sranan Tongo, tevens gemaakt voor en in samenwerking met het Taleninstituut van Suriname, waar zij als lesboek gebruikt worden. Deze verdienen mijns inziens ook in Nederland de aandacht van instanties voor en van Surinamers en de ongetwijfeld vele vrienden die Surinamers hier te lande hebben gemaakt.

Het niet kennen van iemands taal is immers oorzaak van tal van misverstanden, ergernissen en vooroordelen. De studie van het Sranan Tongo in Suriname aan te pakken gaf mij een verrassend inzicht in de gewoonten van vrienden en tevens hun gebruik van het Surinaams Nederlands, en meer waardering voor de Surinaamse samenleving.

De boekjes (Wakama Buku) voor hen die op reis zijn en hun weg willen vinden in het gebruik van het Saramaccaans, Aukaans, Sarnami en Arowaks zijn al jarenlang verkrijgbaar bij de boekhandelaren. De betekenissen van zinnen en uitdrukkingen staan in deze boeken verwoord in het Sranan Tongo, Engels, en Nederlands.

Leesboeken

Vele leesboekjes zijn in de zeven genoemde talen reeds uitgegeven. Ze zijn niet geschreven door de IvT-medewerkers, maar de spreker van de taal vertelt zelf het verhaal en de uitwerking van dit verhaal gebeurt samen met de spreker van de taal, voordat de uitgave tot stand komt. Van tijd tot tijd houdt het Instituut workshops voor de training in het schrijven van een verhaal in de eigen taal en de uitgave ervan. Zo zijn diverse uitgaven, vermeld in de Bibliografie 1984, tot stand gekomen.

Leesvaardigheid

Betere leesvaardigheid is het doel dat Suriname als natie scherp voor ogen staat. Niet voor niets is de grote alfabetiseringscampagne georganiseerd waar velen nu door geholpen worden. Waar men echter het lezen en schrijven van de eigen taal niet beheerst, blijft de stap naar lezen en schrijven van de andere taal zeer groot, meestal te groot. Dit is een wetmatigheid waar we niet omheen kunnen. Die negeren zou betekenen dat men op den duur teleurstelling en ergernis moet incasseren. De veeltaligheid van Suriname is en wordt uitgebreid belicht. De implicaties voor het onderwijs zijn vele en ook die zijn in studie. De veeltaligheid zou nog veel kleurrijker zijn als elke taal zijn verdiende status heeft: een taal waarin men lezen leert en waarin literatuur - zij het misschien op bescheiden schaal - aanwezig is.

[p. 75]

Tweetalig onderwijs (eerst lagere klassen in de eigen taal, daarna slechts onderwijs in de andere taal - de landstaal) is een mogelijkheid. Vele naties hanteren dit systeem. Overtuigende en stimulerende voorbeelden vindt men in het Amazone-gebied van Peru (waar het Summer Institute of Linguistics nauw bij betrokken is) en het Kaukasus-gebied van de USSR (Townsend, 1971). Het is een lange weg om dit te realiseren maar de resultaten versterken land en volk.

Kleinschalige projekten

Projekten in gebieden van Suriname waar voornamelijk de eigen taal gesproken wordt, zouden wel eens verrassende gegevens kunnen opleveren. Jaren van geduld en volharding zijn weliswaar nodig, maar ze zouden het land meer geschoolde burgers geven, trots op eigen taal en kultuur, goed voorbereid op onderwijs in de andere taal.

De Aguaruna-Peruaan, Gerardo Wipio Diecat, zegt het aldus:

we, indigenous people consider bilingual education to be the solution to the grave error which occurred in the teaching of native children when they were obliged to study in Spanish, a language very different from ours and a language which they could scarcely understand. Therefore, I believe that those who teach in a language other than that of the child in the lower grades are violating principles of good pedagogy and are guilty of cultural imposition [...].

Het is de wens van het Instituut waar mogelijk ervaring en medewerkers in te zetten tot welzijn van Suriname en het Surinaamse volk. Publikaties zijn bij het studiecentrum aan de Andirastraat in Paramaribo verkrijgbaar.

Literatuur

Bibliografie 1984, Instituut voor Taalwetenschap, Paramaribo.

Campbell, H.W. 1979. De Nederlandse taal als luxe-waar op de Surinaamse markt? Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen, 6: 137-154.

Eersel, H.Ch. 1980. Suriname, een land met vele tongen. Suralco Magazine, 12/1

Ethnologue, Languages of the World 1984. Dallas, Wycliffe Bible Translators. s.

Larson, M.L. and P.M. Davis 1981. Bilingual education: An experience in Peruvian Amazonia. Dallas, S.I.L.

Lichtveld, L. 1978. Cultureel mozaiek van Suriname. Taalverkeer - een minibabel. Zutphen, De Walburg Pers.

Mulier, L. van 1982. Nabeschouwing colloquium Surinamistiek 1981. OSO 1/1: 59-65.

Townsend, W.C. 1971. They found a common language. Community through bilingual education. New York, Harper & Row.

[p. 76]

De auteur

Pieter Koen was tot zomer 1984 staflid van het Instituut voor Taalwetenschap (Summer Institute of Linguistics) in Paramaribo en is nu coördinator voor personele zaken in West-Europa, woonachtig in Driebergen, Nederland.