Ons Erfdeel. Jaargang 27

Een harp zonder snaren.

Eind 1983 werd op aanvraag van het Algemeen Nederlands Zangverbond een boek uitgegeven over volksmuziek, volksdansen en volksinstrumenten in Vlaanderen: Op Harpen en Snaren. Een boek dat op een goed moment komt, zij het misschien al iets te laat. De volksmuziek heeft in Vlaanderen, midden in de jaren zeventig, een enorme heropleving gekend. Wannes van de Velde was beslist een pionier. Reeds in 1960 was hij bezig met traditionele Vlaamse muziek. Groepen als Rum en 't Kliekske maakten onze volksmuziek bekend tot ver buiten de landsgrenzen. Volksdansgroepen schoten als paddestoelen uit de grond en de meeste grote liedboeken werden herdrukt. Folkfestivals brachten tienduizenden mensen op de been om naar Vlaamse maar vooral ook Engelse en Ierse volksmuziek te luisteren. Die ‘folkrevival’ bracht een algemene retromode teweeg van geitewollen sokken, natuurvoeding, biologisch tuinieren, milieuvriendelijke energie, homeopathie en bruin bier. De muziek geraakte een beetje op de achtergrond. Een paar belangrijke volksmuziekgroepen stopten ermee of sloegen een andere weg in: Rum, De Snaar, De Vlier. Toch een beetje laat dus dit boek, hoewel het aan de basis krioelt van jonge volksmuziekgroepjes die misschien binnen afzienbare tijd een nieuwe lichting zullen vormen.

Uit het voorgaande zal duidelijk zijn dat volksmuziek geen dood gegeven is. De traditie van onze muziek en dansen wordt nog steeds voortgezet en ondergaat net als vroeger een evolutie eigen aan de tijd. Bovendien wordt een groot deel van het volkskunstpatrimonium dat volledig vergeten was, weer opgerakeld en tot leven gebracht. Oude liedjes worden weer gemeengoed, lente-, mei- en oogstfeesten staan weer op de affiche, aan de kerk wordt al eens een bruiloftsdans gedanst en in verschillende houtateliers worden weer hommels en Vlaamse doedelzakken gebouwd. Het is dan ook niet te begrijpen dat het boek Op Harpen en Snaren deze revival helemaal over het hoofd ziet. Wannes van de Velde is niet eens opgenomen in het register. In de flaptekst beperkt men zich tot deze uitleg: ‘Hoewel het idee tot dit boek is ingegeven door de retromode en de recente opleving van de volksmuziek, toch houdt de opgenomen informatie op bij het begin van de twintigste eeuw’. Een reden wordt niet gegeven en ik zou er eerlijk gezegd ook geen zinnige reden kunnen voor bedenken.

Op Harpen en Snaren bevat negentien korte essays over verschillende aspecten van Vlaamse volksmuziek, volksdansen en volksinstrumenten, geschreven door zestien verschillende auteurs. De behandelde onderwerpen zijn niet alle even boeiend. Bijdragen over Eten en drinken in het volkslied en Kledij in het volkslied zijn nogal onbenullig. Totaal overbodig vind ik Hugo Heughebaerts stuk Van toeten noch blazen weten, een ellenlange waslijst spreekwoorden en zegswijzen waarin lied, dans of muziek voorkomen.

In twee inleidende artikels poogt Jozef Robijns een aanvaardbare definitie te formuleren van het

[p. 776]

volkslied. Robijns onderschrijft zelf het onmogelijke van deze opdracht, maar geeft via een opsomming van vele verschillende eigenschappen toch een goed beeld van wat een volkslied is of niet is.

Lucy Gelber benadert in haar essay Duimeloot, Lekkerpoot het kinderlied op zo'n wetenschappelijke en serieuze wijze dat het op de duur pedant overkomt. Gilbert Huybens geeft een bevattelijk overzicht van de meer dan 300 liedboeken uitgegeven in de Zuidelijke Nederlanden van de 16e tot het einde van de 18e eeuw.

Het interessantste essay uit het boek is beslist dat van Pieter Andriessen over Gokelaers, menestrelen en speellieden van de 10e tot de 18e eeuw. In een vlotte tekst behandelt hij deze belangrijke groep van beroepsmuzikanten. Minnestrelen en dergelijke zijn figuren om wie heel wat mythes werden geweven en die in geromanceerde geschiedenissen vaak erg stereotiep werden voorgesteld.

Andriessen beschrijft historisch correct wie deze mensen precies waren, hoe ze leefden en hoe hun positie in de loop van de tijd evolueerde. Het stuk van Wim Bosmans over amateur-muzikanten en speelmannen onder het gewone volk is een vervolg op het artikel van Andriessen. Bosmans behandelt met dezelfde frisheid en grondigheid de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.

Herman de Wit, leider van 't Kliekske, overloopt kort de verschillende traditionele volksinstrumenten, een lijst zoals we die van De Wit verwachtten: helder én volledig.

De Vlaamse volksdansen worden in twee bijdragen behandeld. Renaat van Craenenbrouck gaat na wat er nog is overgebleven aan rituele dansen in Vlaanderen. Frans Geens bespreekt kort de meest courante traditionele volksdansen.

Het boek sluit met twee bijdragen over de volksmuziek in het werk van Vlaamse klassieke componisten. Ignace Bossuyt overloopt de Vlaamse componisten en hun bindingen met het volkslied, van Orlandus Lassus en Clemens non Papa tot Peter Benoit en Staf Nees. Hugo Heughebaert bespreekt de verschillende variaties en fantasieën die aktuele Vlaamse componisten maakten op volksliederen. Hij laat zijn artikel volgen door een indrukwekkende lijst van liederen waarop werd gefantaseerd of gevarieerd.

Dit boek heeft ontegensprekelijk encyclopedische kwaliteiten.

Wim Chielens

Op Harpen en Snaren, De Nederlanden, Antwerpen, 1983.